Amund Grimstad

TEATER

«Alle tiders julebord»
Trøndelag Teater, gamle scene
Av: Hans Petter Nilsen, Ivar Nergaard og Nora Evensen
Regi: Nora Evensen
Med: Hans Petter Nilsen, Ivar Nergaard, Gunhild Hjertaas, Kathrine Strugstad og Kriss Stemland

Klassisk tragedie på sitt aller beste, og presentert i ei form som gjer det til folkeeige.

Det er openbert fleire måtar å skape stor scenekunst på. Det får vi tydeleg presentert på Trøndelag Teaters gamle scene i desse dagar. God dramatikk blir ikkje berre skriven av dramatikaren i si skrivestove eller av eit kollektiv på ei scene. Den kan også utvikle seg og bli foredla over år. I 1998 var det vesle teaterkompaniet «Adamseplene» (Hans Petter Nilsen, Ivar Nergaard og Klaus Sonstad) med som eit artig innslag i eit større førjulsprosjekt som heitte «Ramp i julelyset». «Adamseplene» blei etter kvart historie, og Nilsen og Nergaard, for ikkje å snakke om publikum, fann etter tre år ut at julebordsinnslaget var etla til noko langt større. Så laga dei to den ganske rølpete førjulskabareten «Alle tiders julebord». I nokre år blei han spela på Theatercafeen og Gamle scene på Trøndelag Teater før han fekk eit ambulerande tilvære på utestadar i Trondheim. Nå er framsyninga attende som gjestespel på Trøndelag Teater, og med regihjelp av Nora Evensen og sikker foredling frå herrane Nilsen og Nergaard, har framsyninga vakse frå å vere ein anekdotisk førjulspotpurri til å bli eit komplett, og ikkje minst særs godt stykke teater. Sjølv har eg sett dei fleste av oppsetjingane sia 1999, og har hatt gleda av å følgje med på utviklinga.

Opplegget er like enkelt som det er genialt. Alle har vi vore på julebord, ein fest med høge forventingar, men som ofte kan bli både rotbløyte, oppgjer med sjefen, frustrasjonsseminar og langt frå den hyggelege ouverturen til julehøgtida som institusjonen eigentleg skal vere. Ved å presentere eit lite julebord i det endå mindre, men etter kvart marknadsleiande nisjefirmaet Lager & Angeros, kan Ivar Nergaard og Hans Petter Nilsen portrettere og kommentere samtida, tidsanda, aktuelle politiske tema og ikkje minst menneskesinnet på eit både underhaldande og attkjenneleg vis. Kjell Rune Fjøstoft (Ivar Nergaard) er administrerande direktør og Svein Berg (Hans Petter Nilsen) er lagersjef i dette vesle firmaet som har spesialisert seg på sal av dobørstar. Og etter all uvissa, heimesitjinga og trøystespisinga under pandemien har dobesøka auka, og Lager & Angeros har opplevd ein eventyrleg salsauke. Så i år er det ekstra grunn til å feire. Som vanleg har dei kosta på seg musikk der Kriss Stemland på piano og Kathrine Strugstad på vokal presenterer amerikanske julesvisker i tradisjonen frå Nat King Cole til Frank Sinatra. Og Gunhild Hjertaas i serveringa syter for mat og rikeleg med drikke.

Gjennom åra er dei to typane utvikla og foredla. Fjøstoft er ein temmeleg ekkel sunnmøring med det han i alle fall trur sjølv, er litt meir intelligens og kulturell kapital enn den andre. Men når alkoholinntaket aukar, blir det ikkje mykje att av den klassiske danninga, og historiene og vitsane hans, for ikkje å snakke om påfunna, blir berre plumpare og plumpare. Og bak den tidvis ganske skråsikre fasaden skjuler det seg ein tragisk og temmeleg ynkeleg fyr. Svein Berg, derimot, har kanskje ikkje all verdas intellekt, og han har ikkje forstand på metaforar. Men han har til gjengjeld ein sosialdemokratisk ryggmargsrefleks som gjer at han veit akkurat når det er nok. Der Fjøstoft freistar å halde på ein viss fasade, ligg kjenslelivet til Svein Berg tjukt utanpå han. Og sjølv om Berg også er einsleg og djupt tragisk, er han likevel ein person til å bli verkeleg glad i. Gjennom alle desse åra har Nergaard og Nilsen fått reindyrke dei to til den reine perfeksjonisme, og det er heilt fantastiske personportrett dei gir oss.

Humoren deira er dryg, men ikkje verre enn det som kan vere vanleg i slike lag, og eg har dei to mistenkt for innimellom nærast å teste ut kva som er publikums tolegrense for når det ikkje lenger er artig. I dagens krenkeregime, kan sikkert mange meine at mykje av det som blir presentert er langt over streken. Men førebels er reaksjonane gode fordi dei fleste forstår kva som ligg bak, og at dette ikkje eigentleg er bad taste-humor, men i staden skarp harselas med nettopp den typen humor.

Til Lager & Angeros sitt vesle julebord er det altså også leigd inn musikk, men den blir stadig avbroten av alle innfalla til dei to gjestane og Strugstad og Stemland får ikkje fullført så mange av songane. Det er sjølvsagt ganske kleint, og etter kvart når det også ei tolegrense. Det gjer det også for den myndige serveringsdama Gunhild Hjertaas som til slutt set skapet ettertrykkeleg på plass. Men før det har ho levert ein herleg parodi på menyjåleriet som har tatt fullstendig overhand på ein del spisestader. I staden for å få nyte maten og taffelet i fred, blir gjestane stadige avbrotne av lange kåseri om stuttreist fermentert ditt og datt frå kua Guro på Frosta eller geita Heidrun i Meldal.

Hovudsettinga i «Alle tiders julebord» er stort sett den same frå år til år, men drøset ved bordet endrar seg med samtida. I år var det sjølvsagt både pandemi og stortingsval som blei kommentert og debattert. I tillegg til mykje anna. Personleg fann eg også dialogen betre og meir flytande enn nokon gong. Han var mindre episodisk og langt meir naturleg enn det eg har opplevd tidlegare.

Hans Petter Nilsen og Ivar Nergaard kan etter kvart desse to rollene ut og inn, og dei leverer i røynda karakterspel av verkeleg høg klasse. Gunhild Hjertaas er trygg og myndig i rolla som serveringsdame. Kathrine Strugstads stemmeprakt og skodespelarerfaring, til solid tonefølgje frå Kriss Stemland, gir akkurat den julestemninga eit julebord bør ha. Tidlegare har ensemblet gitt publikum den same julestemninga med ein finale som eit kraftig brot der dei to festdeltakarane og Hjertaas trer ut av rollene og blir med musikarane på framføring av The Pogues ikoniske julesong «Fairytale of New York» i ei framifrå omsetjing dei har gjort sjølve. Men i år har dei laga ein langt meir elegant overgang der den same songen blir ein naturleg og integrert del av framsyninga og ein nydeleg illustrasjon på dei to forhutla menneska vi er blitt presenterte for.

Eg starta denne meldinga med at det var mange måtar å skape stor scenekunst på. Hans Petter Nilsen og Ivar Nergaard har gjennom to tiår slipt og foredla dette stoffet, og med hjelp av Nora Evensen har dei nå skapt eit komplett og ikkje minst særs godt stykke norsk scenekunst. Publikum elskar det dei får servert, og alt er utseld. Men dei som trur at dette berre er uhøgtideleg og artig førjulshumor, må gjerne tru det. Men det er milevis frå sanninga. I røynda er dei vitne til eit stykke klassisk tragedie med alle tragediens ingrediensar. «Alle tiders julebord» er, tru det eller ei, blitt eit komplett stykke teater som kan måle seg med det meste av norsk scenekunst.

TEATER

«Mio, min Mio»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Astrid Lindgren
Omsett av Agnes-Margrethe Bjorvand
Dramatisert av Sara Li Stensrud og Erlend Samnøen
Regi og koreografi: Erlend Samnøen
Scenografi: Olav Myrtvedt
Komponist/lyddesign: Nils Jakob Langvik
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Carl Martin Eggesbø, Jo Saberniak, Morten Espeland, (Ole Christian Gullvåg), Madalena Sousa Helly-Hansen, Marianne Meløy, Natalie Bjerke Roland, Fabian Heidelberg Lunde, Synnøve Fossum Eriksen og Snorre Ryen Tøndel.

Ei framsyning som er så spektakulær at det diverre blir lite att til fantasien.

Frå mi eiga barndoms lesing er det inga bok som gjorde større inntrykk enn Astrid Lindgrens «Mio, min Mio». Eg var livredd Riddar Kato, og eg kjende fysisk på både mørket og kulda i historia. Med forteljarstemma til den ni år gamle Bo/Bosse/Mio skapte Lindgren eit magisk univers om einsemd og det godes kamp mot det vonde.

Bo Vilhelm Olsson, som helst vil kallast Bosse, er foreldrelaus og bur hjå fosterforeldre som ikkje er gode med han. Mora døydde då han blei født, og faren veit ingen av. Det einaste lyspunktet er kameraten Benka. Ein dag blir Bosse henta til «Landet i det fjerne», eit draumeland der faren hans er konge og han sjølv eigentleg heiter Mio og er prins. Han får raskt ein bestevenn, Jum-Jum, som er til forveksling lik Benka. Sjølv om dette landet er eit paradis på jord, er det mørke skuggar, for i nabolandet «Landet utanfor» rår den vonde Riddar Kato med eit hjarte av stein. Han stel små ungar og gjer dei om til fuglar. Så syner det seg at Mio gjennom «tusen på tusen av år» har fått lagnaden å nedkjempe Riddar Kato, og saman med Jum-Jum og hesten Miramis set han ut på den farefulle ferda. På vegen møter dei ei rekkje mytiske skapnadar før dei sjølvsagt til slutt vinn over Kato og frigjer ungane frå forbanninga.

Romanen er ei blanding av realisme og fantasy der Lindgren nyttar referansar frå både eventyra, det mytiske og frå religiøse overleveringar. Slik har ho skapt eit univers der ungane kan drøyme med og sjølve dikte seg inn i einsemda, lengten, vennskapet, det ekstremt skumle og det godes endelege siger over vondskapen. Når Trøndelag Teater nå verkeleg trør til med ein storslått hovudsceneproduksjon av «Mio, min Mio», er det openbert denne magiske verda dei har ønska å attskape og vidareformidle. I dette ligg faktisk også oppsetjingas største problem.

Erlend Samnøen har ansvar for både regi og koreografi og har laga ei spektakulær og eventyrleg framsyning der han med brei pensel freistar å mane fram Lindgrens univers. Han nyttar heile det store scenerommet, og i dette enorme landskapet blir Mio liten og akkurat passe redd. Med mye poetisk og synkron koreografi, Christina Loverys fantasirike 1700-tals kostyme og Olav Myrtvedts sinnrike bruk av draperi og flyttbare scenografiske element, får vi presentert ei vakker og magisk draumeverd. Nyskriven musikk av Nils Jakob Langvik gir ekstra dimensjonar til bildet, og med Eivind Myrens lyssetting blir det vakre raskt kontrastert av vondskapen i «Landet utanfor».

Carl Martin Eggesbø er trygg i rolla som Mio. Han vekslar fint mellom den lengtande, den redde, den glade, og ikkje minst den energiske ungguten. Og Jo Saberniak er truverdig og god i rollene som Benka og Jum-Jum der han som kameraten og hjelparen tidvis blir nesten som ein skugge av Mio. Morten Espeland har på tre dagars varsel hoppa inn i rollene som både far til Benka, kongen og Riddar Kato, og spelar dei alle overtydande og med stor autoritet.

Men i alt det påkosta og spektakulære, forsvinn også eit viktig element. Der Lindgren i romanen får lesarane til å drøyme og dikte vidare, er det alt for mykje som er ferdigtygga i denne framsyninga. Det startar med at foreldra til Bosse både er overspela og karikerte. Og i alt det storslåtte blir det diverre etter kvart for lite att til publikums fantasi og vidare dikting.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. november 2021.)

TEATER

«Fyrsten – et teselskap om demokratiets forfall»
Fabularium Produksjoner, Rosendal Teater
Idé, konsept og regi: Lene Helland Rønningen
Regiassistent: Bjørn Tore Grøntvedt
Dramatikar: Marte Huke
Scenografi og kostyme: Berit Haltvik With
Komponist og musikkproduksjon: Kirsti Huke og Ola Kvernberg
Musikkproduksjon: Kristoffer Lo
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Med: Ibrahim Fazlic og Frida Vige Helle

Ei både underhaldande, velspela og pedagogisk framsyning om demokrati og styresett. Og med eit vell av underfundige overraskingar.

Det vesle produksjonsselskapet Fabularium Produksjoner blei starta alt i 2014, men sjølv har eg berre sett ei av framsyningane deira til nå. Til gjengjeld var den («Maneter og planeter») overraskande bra, eit lite audiovisuelt kunstverk, og ei reise i fantasien. Så forventningane var difor ganske høge då eg laurdag såg urpremieren på «Fyrsten – et teselskap om demokratiets forfall». Og sjølv om dette var heilt annleis, var denne framsyninga minst like god som den førre.

Mykje av det same kunstnarlege laget står bak også denne gongen, men med viktige suppleringar. Lene Helland Rønningen, som har både idé, konsept og regi, tek oss fem hundre år attende til renessanseforfattaren Niccolò Machiavelli og hans posthume og ikoniske verk «Fyrsten» der han nærast skriv ein lærebok i korleis statsleiarar skal te seg for å halde på makta. Med dette som utgangspunkt har det vesle produksjonsselskapet laga ein humoreske av ein moderne variant der vi møter ein uvanleg sjarmerande fyrste som dei fleste vil sjå har attkjennelege trekk frå ulike politiske leiarar, folk som helst vil styre på sin eigen nåde og ikkje folkets. Og vi møter ei oppegåande ungjente som er journalist i skuleavisa, og som trass i ung alder ikkje så lett let seg dupere.

Det heile startar litt kleint i foajeen før framsyninga tar til der ungjenta Johanne (Frida Vige Helle) freistar å fritte oss ut om kva som er viktig å spørje ein politikar om. Før vi får med oss den einaste røystesetelen som finst, og som vi pliktskuldig legg i urna på veg inn i salen. Bak scena, som er som eit skråstilt salongbord med mat og servise, dukkar så fyrsten (Ibrahim Fazlic) opp. Han er nettopp samrøystes vald, det sytte vi for på veg inn. Og han fortel innsmigrande og sjarmerande om programmet, sitt som er å gjere at alle skal vere glade. Sitron og alt anna forsurande er bannlyst. Og om det skulle dukke opp eit problem, løyser han det med kaker, søtsaker og sukker.

Men så kjem Johanne frå skuleavisa for å gjere eit intervju. Fyrsten svarar med lun og forførande innestemme. Og han fortel at demokratiet er såpass upraktisk at han har innført noko han kallar demokratur (som er ei forkorting av demokratisk diktatur) og der det bak alle dei vakre orda går fram at det er fyrsten åleine som rår. Intervjuet går bra, men fyrsten var ikkje budd på at den fremmelege skribentspira, journalistikkens Greta Thunberg, sette alt han sa på trykk. Då blir det oppvask, og Johanne må be om orsaking. Men ho er lurare enn som så, gir seg ikkje, og til slutt får ho salen med seg på eit meir enn rettvist oppgjer med ein fyrste som etter kvart blei meir og meir despotisk.

Historia er ikkje særleg original, men presentasjonen, konseptet, humoren. alle dei uventa effektane og ikkje minst spelet gjorde dette til ei lita sviske av ei framsyning. Scenografien til Berit Haltvik With er tilsynelatande enkel, men likevel ganske intrikat. Med ein mobil lyskastar blir det skapt skuggebilde på bakteppet, bilde som i starten kan minne om ein skyline frå ein storby til dei etter kvart blir nytta til heilt andre og effektfulle illustrasjonar. Og metaforbruken er like oppfinnsam som han er humoristisk. Ein tepose er ein lærar som blir klemt og drukna i dette politiske spelet som langt frå er noko teselskap. Og medan fyrsten snakkar lunt og innsmigrande om det som er langt frå søtt for folket i landet, blir det heile også gitt eit tonefølgje av minst like innsmigrande musikk.

Ibrahim Fazlic har etter kvart blitt ein røynd scenekunstnar, og han har ein sjarm og eit scenetekke som er sjeldan. I starten ser fyrsten difor ut til å komme seg unna med det meste. Ein pressekonferanse der han tek spørsmål frå salen og improviserte svar på sparket, synte at han har gjort grundige studiar av teflonpolitikarane og deira måte å svare på. Men Johanne greier det umogelege. Frida Vige Helle var utdanna på Nord for to år sia, og det er første gong eg har sett henne på ei scene. Det ga absolutt meirsmak, for ho ga oss ei truverdig, energisk og spill levande ungjente.

«Fyrsten – et teselskap om demokratiets forfall» er laga for aldersgruppa 10 til 13 år, men burde ikkje ha noka øvre aldersgrense, for her var mangt å gle seg over for dei fleste. I premierehelga blei det spela fire framsyningar på Rosendal Teater, og om ei veke blir det fire nye på Lager 11 på Sluppen i Trondheim. Men denne produksjonen er så god at han bør få eit liv også etter det.

TEATER

«Jakob og Neikob – Naboen»
Turnéteatret i Trøndelag
Av: Kari Stai
Regi: Morten Røsrud
Scenografi og kostyme: Mari Lotherington
Komponist og lyddesign: Andreas Wangsbro
Lysdesign: Simen Høy Asheim
Med: Nami Kitagawa Aam, Petronella Ibsen-Børnik og Sindre Strand Offerdal

Ei framsyninga som er nesten vel så mykje ein installasjon eller eit kunstverk som tradisjonelt teater.

Sia debuten i 2008 med boka om dei to sambuande vennene Jakob og Neikob, har forfattaren og illustratøren Kari Stai fengsla ungar i alle aldersgrupper. Fire bøker er det blitt om Jakob som ser positivt på alt, og Neikob som er langt meir negativ. Med denne barnelitteraturens Yin og Yang, og ikkje minst med dei enkle, men talande illustrasjonane, har Stai skapt eit univers som ho kan nytte som bakgrunn for ulike tematiske forteljingar. I tillegg er tekstane hennar alltid fulle av språkblomar, aforismar og underliggjande humor. Som når Neikob stadig vekk slit med å vere negativ utan å måtte nytte ordet «ja».

Både tematikken, forteljingane og den visuelle verda Stai har skapt, formeleg ropar etter dramatisering, og i løpet av dei siste åtte åra, er det blitt heile fire teaterproduksjonar om desse to antagonistane. Torsdag var det urpremiere på «Jakob og Neikob – Naboen» på Turnéteatret i Trøndelag i Verdal. Og om dei to vennene er ganske ulike, så var denne produksjonen også heilt ulik alt som tidlegare er laga om dei to, men samstundes i full lojalitet til Kari Stais univers.

Det kunstnarlege laget bak denne produksjonen har openbert hatt større ambisjonar enn berre å lage artig og visuelt teater. Dei har skapt ei sanseleg oppleving der musikk, scenografi, koreografi, rekvisittar, lyssetting og spel utfyller kvarandre og spelar i lag på eit vis som vi ikkje så ofte ser maken til.

Alle veit at nye naboar stundom kan verke litt skumle eller rare før vi lærer dei å kjenne. Då er det spørsmål om å byggje stengsel eller å opne opp. Jakob (Nami Kitagawa Aam) og Neikob (Petronella Ibsen-Børnik) får ein litt underleg nabo (Sindre Strand Offerdal) som kan verke skremmande. Men så syner det seg etter kvart at han både er birøktar og brannmann, og det siste kjem faktisk godt med. I tillegg er han også glad i bollar. Og så endar framandfrykta i naboskap og vennskap. Forteljinga er ikkje særleg original og i tillegg nesten pinleg politisk korrekt. Men la det liggje, for det er formidlinga av historia som gjer denne framsyninga så eineståande.

Det er ikkje ofte at scenografien er ein så viktig del som i denne produksjonen. Det opnar med at Jakob og Neikob ligg i ei seng forma av det som kan minne om bølgepapp. I bakgrunnen er det tilsvarande material i vifteform. Men så syner det seg at scenografien til Mari Lotherington eigentleg er sinnrike rekvisittar som på genialt vis kan gjerast om til om lag det ein måtte ønske. Og saman med kostyma til dei to, musikken til Andreas Wangsbro, og det nærast marionette-aktige spelet blir tankane raskt førde til det meir orientalske og ikkje minst japansk origami (papirbretting). Med enkle, synkrone og vel innstuderte rørsler brettar dei to ut hus, seng, veggar og murar og tryllar slik fram nett dei situasjonane framsyninga og forteljinga treng.

Dei to vennene er akkurat passe ulike og står godt til kvarandre. Nami Kitagawa Aam som Jakob er lita, leiken og nyfiken. Medan Petronella Ibsen-Børnik som Neikob er lang, litt ulenkeleg og ganske skeptisk. Framføringa er i Kari Stais nynorske språkdrakt, men med islag av hallingdialekt. Det gjer det heile munnleg og gir i tillegg rom for masse språkleg leik.

Morten Røsruds regival, hans personinstruksjon, koreografi og nære samarbeid med både komponist, scenograf og lysdesignar har gitt oss ei sjeldan teateroppleving. Og det at det var så taust i salen på premieren, tyda på at ungane berre forsvann inn i Kari Stais og Morten Røsruds magiske univers.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 25. november 2021)

TEATER

«Vi er krigere»
Østfold Internasjonale Teater, Fredrikstad
Av: Monica Isakstuen
Regi: Trine Wiggen
Scenografi: Ingrid Tønder
Kostyme: Ane Aasheim
Lysdesign: Yasin Gyltepe
Komponist og musikar: Jonas Bjerketvedt
Med: Marte Magnusdotter Solem, Bhkie Male, Mona Huang og Vanja Kern Vestenfor

Sårt, nært og på same tid både vondt og humoristisk om forhold vi alle kan kjenne oss att i.

Monica Isakstuen starta si forfattarkarriere som lyrikar i 2008, og har etter det gitt ut fleire skjønnlitterære romanar. For «Vær snill med dyrene» fekk ho Brageprisen i 2016. Då ho for to år sia debuterte som dramatikar med framsyninga «Se på meg når jeg snakker til deg» på Rogaland Teater, var det fleire enn eg som fekk hakeslepp. For sjeldan har eg opplevd ein meir komplett debut som dramatikar. Det var ei framsyning som gjorde vondt, men der eg likevel hungra etter å sjå meir.

Fredag var det urpremiere på hennar andre drama: «Vi er krigere» på Østfold Internasjonale Teater i heimbyen hennar, Fredrikstad. Og la det vere sagt med ein gong, – dette var ei minst like god framsyning som den førre.

I både romanar og drama har Isakstuen vore opptatt av nære relasjonar, å vere forelder og spesielt av morsrolla. Ho har slått hol på det idylliserande og synt at parallelt med kjærleiken kan ofte stygge og langt meir hatefulle kjensler oppstå. I «Vi er krigere» følgjer ho mykje av same tematikken samstundes som ho i større grad utforskar kva slags hårfine skilje det kan vere mellom dei som det går bra for og dei andre. Til dette nyttar ho eit særs vellukka forteljargrep der rollene er «Jeg» og «De andre». Hovudpersonen «Jeg» (Marte Magnusdotter Solem) blir kontrastert av og konfrontert med «De andre» (Bhkie Male, Mona Huang og Vanja Kern Vestenfor) i eit tett og utfordrande samspel. Og i dette grepet ligg det høve til fleire tolkingar. I utgangspunktet kan ein tenkje seg munnhellet «mine barn og andre sine ungar», men «De andre» gir også assosiasjonar til antikkens greske kor. Eller dei kan vere hovudpersonens samvit og indre røyst, eller ei terapi- og samtalegruppe. I Trine Wiggens vellukka og forsiktige regi blir vi berre ført inn i tematikken utan at svara er openberre.

Østfold Internasjonale Teater satsar i særleg grad på det som kallast stadspesifikt teater. I denne produksjonen får publikum ein oppmøtestad for så å bli bussa ut til eit lite forsamlingslokale. I salen sit vi på alle fire sider rundt eit gråmelert teppe som ein slags manesje. I fullt ljos og utan nokon spesielle effektar spelar dei fire aktørane både på teppet og i stolradene ute blant publikum. Kostyma er heilt nøytrale, det er ingen sminke, og slik glir dei fire inn blant oss andre. Det gjer det heile langt nærare, og spelestaden understrekar dette. Slike grendehus er staden der vi «fødast og døyr». Dei er ramma for dåp, fest, bryllaup og gravferd. Slik blir rommet i seg sjølv ein talande scenografi for alle livets fasettar, og vi treng ikkje meir. Eit lite, men vellukka unnatak er Jonas Bjerketvedts varsame musikalske bakteppe som gir nesten umerkelege stemningar og brot.

Isakstuens manus er bygd opp om ti episodar som «Jeg» refererer til, små historier som kvar på sitt vis fortel om kor vanskeleg det kan vere å velje rett. Dei er sjølvstendige, men heng likevel godt saman som eit heile. Trine Wiggen har kutta ein god del i dei første episodane, men samstundes i stor og imponerande vellukka lojalitet til teksten. Med eit heilt nake scenerom og utan rekvisittar eller anna å stø seg på, set det store krav til dei fire aktørane. Dei er synlege og heile tida til stades. Regi og personinstruksjon opnar heller ikkje for det store fysiske spelet, men i staden for diskré og varsam tolking. Det er eit godt grep som dei fire meistrar til fulle. «De andre» glir saumlaust frå å vere eitt til einskildpersonar der utsøkt mimikk og lågmælte replikkar gjer jobben. Marte Magnusdotter Solem leverer ei krevjande tolking der ho forsiktig og med sikker innleving syner oss dei mange ulike fasettane ved ein person som eg vil tru alle kan identifisere seg med. Det er ikkje enkelt å gjere rett. Og om du ikkje forstår kva eg meiner, så tygg litt på denne replikken: «Skjønner du ikke at mamma blir lei seg?» Attkjenneleg, og kanskje uskuldig? Ja. Men samstundes særs skuldplasserande. Slik er Isakstuens tekst. Triviell, kvardagsleg, ofte litt vond, men på same tid full av intelligente kontradiksjonar og ikkje minst ein underfundig underliggjande humor.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. november 2021.)

TEATER

«Den uendelige historien»
Teatret Vårt, Festiviteten, Kristiansund
Basert på roman av Michael Ende
Dramatisert av Vera Krohn Svaleng
Regi: Ingrid Askvik
Scenografi, kostyme og masker: Johanna Dahlbäck
Musikk og lyddesign: Matias Askvik
Lysdesign: Jonas P. A. Fuglseth
Med: Elias Moussaoui Anseth, Sigrid Alnæs, Kristoffer Egset og Eline Øverby

Ei mengd fantasirike skapningar og vesen, men forteljinga kunne nok ha greidd seg med færre for å bli meir forståeleg.

Romanen «Den uendelige historie» av den tyske forfattaren Michael Ende blei gitt ut i 1979 og blei raskt ein klassikar innan fanatsy-sjangeren. Allereie i 1984 blei historia filmatisert med ein tittellåt av Limahl som blei ein megahit. Slik skulle ein tru at forteljinga om Bastian og reisa hans i landet Fantasia skulle vere godt kjend. Men dette er ei barne- og ungdomsbok, og eg er ikkje overtydd om at dei yngste generasjonane i dag er heilt oppdaterte. Når Teatret Vårt i Molde nå har dramatisert romanen og sett han opp for barn frå seks år og oppover, er det eit openbert problem at ein bør kjenne historia for å greie å henge med. Etter ein dryg halvtime i Festiviteten i Kristiansund sundag var det diverre meir enn tydeleg at fleire og fleire i salen ramla av og blei meir opptekne av anna enn det som skjedde på scena.

Bastian Balthasar Bux er elleve år, eit mobbeoffer, morlaus og med ein far som er lite til stades. Bastian snakkar med seg sjølv og trivst nok best åleine. På scenekanten, der eitt eller anna snart skal skje, finn han ei tjukk bok som heiter «Den uendelige historie», lurer henne unna frå inspisienten og tar til å lese. Og han blir fort oppslukt av forteljinga om draumelandet Fantasia der keisarinna i elfenbeinstårnet er blitt alvorleg sjuk. Med sjukdomen hennar er det fare for at det også går nedover med Fantasia. Ungguten Atreju skal saman med ulike fabelvesen og ein medaljong redde keisarinna, og etter kvart går også Bastian inn i handlinga og blir del av henne før han til slutt reddar keisarinna og dermed også landet Fantasia.

Elias Moussaoui Anseth spelar på truverdig vis ein nysgjerrig og drøymande Bastian. På den lange reisa gjennom Fantasia møter han eit utal vesen og dyr som blir spela av dei tre andre aktørane, Sigrid Alnæs, Kristoffer Egset og Eline Øverby. I Johanna Dahlbäcks scenografi er scena eit skråplan av eit nettverk som det både er mogeleg å gå på, og å forsvinne gjennom. Det fungerer berre delvis for å illudere Fantasia, men høvet til å forsvinne er heilt naudsynt, for eg kan knapt hugse å ha sett ei framsyning med så mange sceneskift. Dahlbäck er også ansvarleg for alle dei flotte maskene og kostyma som dei tre tar av og på i høgt tempo. Mykje blir påtrengjande synleg, og alle skifta tek merksemda frå handlinga. Forteljinga er i utgangspunktet ei komplisert historie, og regissøren, Ingrid Askvik, kunne med fordel ha forenkla og kutta i staden for å ta med alle elementa. For i staden for å bli ei opplevingsrik reise inn i fantasilandet, blei denne framsyninga eit oppstykka møte med alt for mange vesen og figurar som aldri fekk nok tid til å vise kven dei var og kva dei stod for. Det er synd for dei fire på scena gjorde verkeleg ein iherdig innsats med alle sceneskifta og dei ulike rollene dei gjekk ut og inn av.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 28. oktober 2021.)

TEATER

«Eg er vinden»
Turnéteatret i Trøndelag, Verdal
Av: Jon Fosse
Regi: Nora Evensen
Scenografi: Milja Salovaara
Komponist: Magnus Børmark
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Med: Terje Ranes og Tore B. Granås

Eit forsiktig men vellukka brot med Jon Fosses scenetilvising.

Jon Fosse skreiv «Eg er vinden» i 2006, og stykket blei sett opp på Nationaltheatret året etter til særs gode kritikkar. Men med unntak av eit par gjestespel under Fossedagane på Det Norske Teatret tidlegare i haust, er ikkje dramaet sett opp her i landet før det sist onsdag hadde premiere på Turnéteatret i Trøndelag.

«Eg er vinden» handlar om to personar, «Den eine» (Terje Ranes), og «Den andre» (Tore B. Granås). Det startar med at Den eine har tatt livet av seg ved «berre å gjere det». Resten er ein tenkt dialog mellom dei to der Den andre i retrospekt freistar å nøste opp kva som hende og kvifor. Før det heile endar der det starta med at Den eine hoppar på sjøen og druknar. Og den andre sit att med spørsmål, fortviling og kanskje skuldkjensle.

I Fosses tekst er det tydeleg at Den eine er ein mann, medan det er uklårt kva kjønn Den andre har. Teksten seier heller ikkje så mykje om kva for relasjon dei to har, i det heile fortel Fosse lite anna enn det som faktisk skjer. Og i tilvisinga hans skriv han at «Eg er vinden speler seg ut i ein tenkt og så vidt illudert båt, og handlingane er også tenkte, og skal ikkje utførast, men illuderast.»

I Nora Evensens regi har ho både vore lojal mot teksten og utfordra han. Framsyninga blir spela ord for ord utan strykingar. Det er også eit greitt val å spele båe aktørane som menn. Men i ein overdriven iver etter å lage pedagogisk teater om sjølvmord, gjer programmet eit poeng av at dei to er nære venner som har vore der for kvarandre så lenge dei kan hugse. Det er det ikkje dekning for i teksten, og det er heller ikkje noko i framsyninga som skulle tyde på gamalt nært vennskap. I teksten ligg det derimot nokre svake, men tydelege erotiske undertonar som godt kunne ha vore spunne vidare på, for er det kanskje eit forhold mellom dei to?

Og så har Evensen brote fullstendig med Fosses scenetilvising om at handlinga berre skal illuderast og ikkje utførast. Ho har laga ei varsam dramatisering der det heile blir spela på dekket av ein seglbåt, og der handlinga, som skulle vere berre tenkt, blir ganske konkret. Det siste opplever eg personleg som eit godt val og gjer nok at det er enklare for publikum å følgje historia.

Scenografien til Milja Salovaara er ein trebåt med tett dekk og med draperi som kan minne om eit stort råsegl. Det er ei ganske forsiktig fysisk møblering, men gir likevel ei fin og forståeleg ramme om det som skjer. Saman med effektiv lyssetjing av Ingrid Skanke Høsøien og Magnus Børmarks like varsame musikalske bakteppe får ein fram stemningar og situasjonar utan at det blir påtrengjande.

Jon Fosses dialog kan verke stutt, litt oppstykka og fell ikkje alltid så naturleg. Eg plar vere kritisk til at nynorsk dramatikk i Trøndelag som oftast skal omsetjast til trøndersk, men her fungerte det. Både Ranes og Granås fekk nytte sine ulike trønderske dialektar, og det førte til at dialogen med eitt blei mykje meir truverdig, og ikkje minst naturleg. Dei to har fått heilt ulike spelestilar der Tore B. Granås er kjenslemennesket som viser både glede over livet, redsle og meir til. Medan Terje Ranes har ein kjøleg distanse til rolla, og blir ein person vi forstår har problem, men som vi aldri kjem heilt innpå. Dei to står godt til kvarandre, og det er vel som det skal vere at vi sit att med fleire spørsmål enn svar når ringen er slutta og Den eine seier: «No er eg borte. Eg er borte med vinden. Eg er vinden.»

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 25. oktober 2021.)

REVY

«Razzmatazz»
UKA-21, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet og komponistkollegiet
Regi: Ida Norskaug og Andreas Gregersen
Kapellmeister: Halvard Huldt-Nystrøm
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT) Nora Bjørvig Henriksen, Inga Ragnhild Skogseth, Fredrik Vildgren, Thea Kristine Fremstad, Hanna Breen Gravem, Jacob Wulff Wold, Martin Næss og Rikke Skindlo.

Trondheimsstudentane feirar at pandemien er over, men med mange såre undertonar.

I ein meir enn hundreårig tradisjon har Trondheimsstudentane annakvart år feira både seg sjølve og byen. Med eit par tusen friviljuge, eit utal av konsertar, teater og seminar er den tre veker lange UKA-21 landets desidert største kulturfestival. Motoren i det heile er revyen, og sjølv om dette er ein dugnad av glade amatørar, har UKE-revyane vore trendsetjande og nyskapande for norsk revytradisjon, og mange er dei songane som er blitt del av den norske vise- og allsongarven.

I helga var det premiere på UKE-revyen «Razzmatazz», eit namn som signaliserer at nå er det endeleg slutt på pandemi og isolasjon. Nå kan ein feire og gå vidare. Det er også gjennomgangstemaet i revyen. Forfattarkollegiet og dugnadsgjengane har som vanleg arbeidd i halvtanna år, men spesielt denne gongen er at berre to veker før urpremieren visste dei ennå ikkje om dei kunne spele for 20 eller 600. Alle nummera som feira pandemiens slutt tyder på at dei satsa på det siste, men eitt av revyens beste innslag omhandla også konsekvensane av pandemien.

Ein god revy skal vere ei blanding av alvor og skjemt, av politisk satire og tull og tøys, og ikkje minst av eit blikk som både ser verda og studentanes eigen navle. I tillegg skal det være ei Trondheimsvise, ei drikkevise og ei studentvise. Denne revyen har alle desse sidene, og ofte med ei litt uventa vinkling. Til eigenkomponert musikk frå eit kompetent orkester, godt synleg på dreiescena, tek det til med eit feiande opningsnummer om at nå er forbodstida endeleg forbi. På eit vis tok dei oss attende til dei førre tjueåra, og personleg fekk eg gjennom både scenografi og framføring «Cabaret»- og fin-de-siècle-assosiasjonar. Utan at eg veit om det var tilsikta.

Det åtte personar store ensemblet starta litt famlande med ein del uforløyste og overspela sketsjar. Men så tok det etter kvart av. Meiningslaus, men intelligent tull og tøys kan vere revy på sitt beste, og eit prov på det var eit hysterisk artig innslag om noko så prosaisk som at ei sak har to sider, men ein klut minst åtte, presentert med den fingerspisskjensla og timinga som gjer at poenga sit. Eit tilsvarande nummer var presentasjonen av eit instrument som kunne hjelpe deg med enkle svar i inkjeseiande samtaler.

Trondheimsvisa denne gongen baud på ein ny vri med ein metasong om kor mange viser denne byen eigentleg kunne tole. Lokalpolitiske forhold blei tatt opp i fleire innslag som sexklubben til ein nær slektning av ordføraren, og Odd Reitans oppkjøp av halve byen. Men det som verkeleg sat, var to songar om meir aparte sider ved Trondheim og Trøndelag. Som at Trønder-sodd, ei tunn kjøtsuppe skal vere festmåltid, og eit ellevilt innslag om den ekstremt smale idrettsgreina «Basse» som ingen utanfor Trøndelag har høyrt om.

Høgdepunkta for meg var to heilt ulike sider av kva ein revy kan vere. Ei vakker og trist vise om einsemd i ei koronatid, framført berre til eige pianoakkompagnement. Og ei ellevill og særs allsongvennleg vise om at nå er alt attende til normalen. Vi trur sjølvsagt det handlar om pandemien, men her er det storpolitikken som er tatt på kornet utan at eg skal røpe meir.

«Razzmatazz» er blitt ein velspela og underhaldande revy, framleis litt uferdig, men absolutt i tråd med det beste av UKE-tradisjonane.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 13. oktober 2021.)

TEATER

«Peter Pan»
UKA-21, Cirkus, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Erling Pedersen, fritt etter J.M Barrie
Regi: Aasta Valen
Scenografi: Ella Indstøy
Kostyme: Anna Bowe
Komponist og kapellmeister: Amund Skretting Bergset
Med: Tord Sommer, Sigrid Festøy, Ali Waarieh, Nikolay Elven, Vida Hofsøy-Woie, Ingrid Marie Lunder, Marte Sonni Guldvog, Agnete Berge Skår og Kari Melhuus Jenssen

Ei leiken og humoristisk oppsetjing med mykje magi og ganske greie skurkar.

Sia 1977 har det vore tradisjon å setje opp barneteater under UKA, og det har vore ein god miks av sjølvskrivne stykke og dei meir klassiske historiene. I år er det «Peter Pan» som blir sett opp i Cirkus på fengselstomta. Historia er over hundre år gamal og skriv seg frå den skotske forfattaren James Matthew Barries teaterstykke frå 1904 og romanane hans frå same tida. Studentersamfundets Interne Teater (SIT) har late Erling Pedersen skrive om stykket, men jamvel om her er ei rekkje moderne og populærkulturelle referansar og avstikkarar, er han tru mot sjølve historia. Og det er blitt ei leiken, humoristisk frodig og ganske velspela oppsetjing.

Peter Pan stakk av frå foreldra sine rett etter fødselen i redsle for å bli gamal. Han har busett seg på eventyrøya Aldrilandet saman med attgløymde barn, alvar, indianarar og havfruer. Dei lever i ein slags våpenstillstand med piratane til Kaptein Krok og ein stor krokodille. Saman med fea Tingeling kjem Peter ein dag flygande inn gjennom vindauget til familien Darling i London der foreldra skal i selskap så storesyster Wendy får i oppgåve å passe litlebroren John-Michael. I originalen er dette siste natta til Wendy som barn, for nå skal ho flytte i eige rom. Og ho har to småbrør som heiter John og Michael, men som nå altså er slått saman til ein. Peter og Tingeling tar med seg Wendy og broren til Aldrilandet der Wendy får ansvar som mor for dei morlause, og den som kan fortelje historier til barna. Så er det sjølvsagt duka for litt action med både krokodilla og dei vonde sjørøvarane som viser seg å ikkje vere så fæle likevel, men eigentleg ganske sjarmerande.

Historia om Peter Pan har eit utal tolkingar og lag, og kan slik sett treffe både gamal og ung. Her er på eine sida redsla for å bli vaksen, menn som ikkje vil ta ansvar, ødipale morsbindingar og mykje seksuell undertekst. For ungane på andre sida, er det ei spennande og magisk historie om ei draumeverd og litt ikkje så veldig skummel kamp mot det vonde. I denne oppsetjinga er dei ulike vaksentolkingane tona ned til ganske forsiktig undertekst, medan det er magien, og ikkje minst leiken og humoren som blir framheva.

Peter (Tord Sommer) er ein samansett fyr, litt helten som ordnar opp med Kaptein Krok, men samstundes ein ganske stusseleg kar som ikkje heilt får orden på livet sitt. Båe desse sidene blir godt tatt vare på, og Sommar spelar både særs energisk og truverdig. Wendy (Sigrid Festøy) er framsyningas fornuft, ei som på terskelen til vaksenlivet tek ansvar, og dette greier ho fint utan å bli moralist eller nokon tante Sofie. Men ein artig vri er at SIT har laga litt metateater med referansar til annan populærkultur, og på scena blir det klårt uttrykt at dette er så absolutt ikkje Kardemomme by! Tingeling (Vida Hofsøy-Woie) er ei komplisert rolle det ikkje alltid er like enkelt å tolke, men Hofsøy greier dei ulike sidene bra. Ho er på eitt vis partnaren til Peter, men samstundes går ho stadig eigne vegar og er ikkje heilt til å lite på. Ho er språklaus, men kommuniserer effektivt med miming. I denne oppsetjinga lever ho på mange vis sitt eige liv, og er like ofte ute blant publikum som oppe på scena. Kaptein Krok (Ali Waarieh) er ein myndig sjørøvarkaptein som er besett av å hemne at Peter i si tid kappa av han handa. Men i Waariehs tolking er han også ein godmodig kar, glad i søtsaker og, som det syner seg til slutt, – ein mann av ære. Sjølv om spelet jamt over var bra, må eg til slutt få trekkje fram Kari Melhuus Jenssen som spela mange små roller, men med eit så stort komisk talent at ho greidde å lage humoristisk konfekt ut av dei alle.

I Barries originalmanus er det eit svært rollegalleri, men i denne oppsetjinga er alvane, indianarane og havfruene nokon vi berre så vidt høyrer om. Likevel spelar det ni personar store ensemblet ei rekkje roller, og sceneskifta er mange. Nokre av dei blir nok vel synlege sjølv om det hjelper godt at orkesteret formidlar musikalske overgangar og gjer kunstpausane mindre. Musikken følgjer handlinga fint, og skapar gode stemningar, men i starten var han vel høg slik at det ikkje alltid var like enkelt å høyre kva som blei sagt.

Scenografien var enkel og funksjonell, men kanskje noko sparsam. Samstundes var det mange klossar å flytte på i samband med sceneskifta. Her kunne nok scenograf og regissør stramma inn litt. Elles tar regien til Aasta Valen godt vare på dramaturgi og handling, og personinstruksjonen er også gjennomgåande god.

SIT og forfattar Erling Pedersen har med denne oppsetjinga av «Peter Pan» laga ei framsyning med fart, litt magi, og svært mykje humor. Alle dei meir moderne og populærkulturelle referansane fungerte godt og gav ein ekstra dimensjon. Personleg kosa eg meg med det eg såg, men eg er litt usikker på i kor stor grad dette treff småskuleungane, eller om det berre er godt barneteater for oss vaksne?

TEATER

«Skyggen av et liv»
Nattframsyninga, UKA 2021, Cirkus, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Bendik Johansen, og Jørgen Mathias Danielsen Sollie
Regi: Aksel Adrian Langum Øien
Scenografi: Ane Forseth
Kostyme: Ingunn Nysæter
Med: Jacob Hågensen, Elise Hegstad, Mathias R. Myrvoll, Tomine Øyen, Fredrik L. Paulsen, Maria Grankvist Buhaug og Eirin Wågan

Ein god og intelligent tekst, stram regi, og godt spel. Kva meir kan ein ønske seg?

Heilt sia UKA-95 sette eit støkk i alle oss som var til stades på den første nattframsyninga «Vi kjente ham i grunnen ganske godt», ei oppsetjing som framleis står som noko av det beste eg har sett, har det vore tradisjon å produsere litt svart og utforskande teater under UKA. Dette har vore SIT sin verkstad og leikegrind der det ikkje berre var lov, men ei plikt å eksperimentere, og det med stor fallhøgde. Med eit slikt utgangspunkt har det sjølvsagt vore produsert både likt og ulikt i åra etter, og det er neppe noka overrasking at avstanden til den første framsyninga har vore ganske stor. Godt er det difor å kunne melde at årets nattframsyning er eit langt steg i riktig retning, og ei oppsetjing som fortener eit stort publikum, for her var det meste på plass.

Nattframsyninga skal i tillegg til å vere eksperimentell, ofte også være litt svart eller dyster, og «Skyggen av et liv» føyer seg godt inn i denne tradisjonen. Kim (Jacob Hågensen) som nyleg har mista systera si, Aurora, kjenner både på skuld og skam, men vennegjengen og særleg kjærasten (Elise Hegstad) får han på føtene att. Men på ein typisk trøndersk sommardag når gjengen møtest i parken, skjer det ganske spooky saker. Kim kjem i snakk med to originalar eller uteliggjarar, Fritz (Mathias R. Myrvoll) og Abel (Tomine Øyen), og det blir ei skilsetjande samtale for han. Fritz held ein filosofisk og intrikat monolog der han med stor innsikt og klokskap fortel om kva ein ser og ikkje ser, og syner samstundes at han veit meir om Kim og Aurora enn ein kunne vente.

Eg skal halde meg frå å fortelje meir frå handlinga for her er overraskingar, cliffhangers og forteljingar i retrospekt i ei stor, intrikat og herleg blanding. Grensene mellom dette livet og kva som er på andre sida, eller skuggane for den del, er flytande. Og sjølv den mest innbarka realist let seg villig forføre inn i det okkulte, eller kanskje rettare det som måtte vere på andre sida. Effektiv bruk av skuggebilde, skjønnånda Umbra (Eirin Wågan) og ein uvanleg god og intelligent tekst med mange lag og imponerande bruk av allitterasjon gjer denne framsyninga til ei ettertenksam og sanseleg oppleving. Dei to tekstforfattarane, Bendik Johansen, og Jørgen Mathias Danielsen Sollie, har ausa av overskot, men samstundes halde ei streng line så her er få daudpunkt og ingen transportetappar. Regien er også stram, personinstruksjonen overraskande god, og skodespelarane er neddempa og særs truverdige, utan unnatak. Eg skulle gjerne ha sagt meir om denne framsyninga, men vil ikkje øydeleggje overraskinga, og vil heller tilrå at flest mogeleg ser henne. For dette er faktisk godt og velspela teater.