Amund Grimstad

Det er slutt på både pandemi og teaterstreik, og teatera driv som tidlegare. Ein del etterrakst er det framleis, for publikum får raskt andre vaner, og tilstrøyminga er ikkje like god som før pandemien. Men norsk scenekunst er for lengst ute av bakleksa, nivået er høgare enn nokon sinne, og det er eit mangfald som vi aldri har sett tidlegare. Klassekampens fire teatermeldarar gjer i dagens utgåve opp status. Så vidt eg veit har avisa meldt rundt 125 produksjonar i år. Sjølv har eg sett nærare 100 framsyningar over heile landet, og eg har meldt førti av dei i avisa og i tillegg ti på bloggen. I dagens oppsummering i avisa fekk vi plukke ut tre framsyningar kvar. Eg enda opp med desse tre:

1
«NATTEN. KAOS. STILLHETEN»
Trøndelag Teater
Av: Lars Norén
Regi: Eirik Stubø

For første gong er Lars Noréns hotelltrilogi blitt sett opp som ei samanhengande framsyning. Tilarbeidd av regissør Eirik Stubø og dramaturg Cecilia Ölveczky, og med framifrå ensemblespel, er det blitt tre akter med lågmælt, langsamt og dvelande teater som bora djupt og intenst i menneskesinnet.

2
«MÅSEN»
Hålogaland Teater
Av: Anton Tsjekhov
Regi Hanne Tømta

Ei vakker, tidlaus, velspela og særs tydeleg og forståeleg tolking av Anton Tsjekhovs situasjonsskildring av eit aristokrati som kjeder livet av seg medan dei ventar på sin eigen undergang. I Hanne Tømtas regi er dette framstilt både brutalt og tragisk, men samstundes også sorgmuntert og humoristisk.

3
«MACBETH»
Rogaland Teater
Av: William Shakespeare
Regi: Tyra Tønnessen

Etter nærare 25 år som regissør fekk Tyra Tønnessen endeleg høve til å tolke William Shakespeare, og gjorde det med ei oppsetjing av «Macbeth» som var kreativ, leiken, underfundig, svart og underhaldande, full av brot og som ein parafrase både over dramaet i seg sjølv og teateret som institusjon.


HEIDRANDE OMTALE:
Når konkurransen er hard, kan det verke urettvist å nemne berre tre, så blant dei viktigaste utfordrarane for meg var (i alfabetisk rekkjefølgje):

«Danse med skjebnen» av Vidar Kvalshaug i regi av Hanne Tømta på Teatret Vårt. Med bakgrunn i det musikalske universet til Dance with a Stranger har Vidar Kvalshaug skrive ein surrealistisk og gåtefull tekst om eit ferjeleie, ei mollstemt historie om lagnad, lengt og overfart, og der Eli Stålhands omsetjing og gjendikting av songtekstane var heilt avgjerande for resultatet.

«Juvikfolket» av Olav Duun i regi av Elisabeth Matheson på Trøndelag Teater. Som avskilsframsyning før ho gjekk av med pensjon gir Hildegunn Eggen oss, heilt åleine på scena, ikkje mindre enn 28 rolletolkingar og eit eineståande innblikk i Olav Duuns frodige skildringar av menneska på godt og vondt.

«Kjære Albert» av Monica Isakstuen i regi av Egill Pálsson på Hålogaland Teater (og Vega Scene). Eit univers vi alle kjenner blir gjennom framifrå ensemblespel og Isakstuens underfundige, humoristiske og litt kontrære skråblikk gjort til ei klok og innsiktsfull forteljing om fordommar og kjønnsstereotypiar.

«Lang dags ferd mot natt» av Eugene O’Neill i Eirik Stubøs regi på Rogaland Teater, eit lågmælt, men ekstremt intenst og usminka portrett av ein dysfunksjonell familie, ei oppsetjing i nær slekt med vinnaren for meg i år, Lars Noréns «hotelltrilogi», også den i regi av Eirik Stubø.

«Møt meg ved morgengry» av Zinnie Harris i Terje Strømdahls regi på Teater Innlandet (og Nationaltheatret). Ei gåtefull historie, framført med innleving og fingerspisskjensle av Ingjerd Egeberg og Ine Jansen, og med ein kompromisslaus regissør som visste akkurat kva han ville, og gjorde det.

(Oppsummeringa av årets tre beste framsyningar stod i Klassekampen fredag den 29. desember 2023.)

INSTALLASJON

«Som om eg har vore her før»
Rosendal Teater
Av (konsept, komposisjon, tekst): Gyrid Nordal Kaldestad
Teknisk assistanse: Eirik Blekesaune
Lys, projeksjonar og visuelle element: Evelina Dembacke
Med: Gyrid Nordal Kaldestad (stemme og elektronikk), Are Lothe Kolbeinsen (gitar, preparert gitar og elektronikk), Anne Hytta (hardingfele), Klaus Ellerhusen Holm (klarinett og saxofon), Siri Jøntvedt (dans og stemme), Ben Reimer, Noam Bierstone, Jennifer Torrence og Alexander Haupt (Architek Percussion),

Ei framsyning som på overraskande og magisk vis tok meg på ei reise i lyd og landskap.

Nokre gongar oppstår nærast magiske situasjonar der du minst venta det. Ei slik oppleving hadde eg på Rosendal Teater laurdag. Før eg fortel om det, må eg klårgjere nokre premiss. Eg har skrive teatermeldingar i halvannan mannsalder, og sjølv om eg ikkje har nokon formell kompetanse på området, har eg gjennom åra utvikla både kunnskap og språk som gjer at eg likevel kjenner meg ganske trygg på eiga vurderingsevne. Men scenekunsten er meir enn teater, og både musikk- og dansemiljøet freistar stadig å få meg til å melde også det dei held på med. Men der er eg ganske tilbakehalden. Når song, musikk og/eller dans er ein integrert del av ei teateroppsetjing, kan eg sjølvsagt skrive om det, men reine danseframsyningar eller konsertar vågar eg meg i liten grad på. Eg manglar både kunnskap, og ikkje minst språk. Så då Rosendal Teater laurdag viste urframføring av Gyrid Nordal Kaldestads «Som om eg har vore her før», ei oppsetjing som var ei blanding av visuell installasjon, dans, lydvandring, komposisjon og song, var eg fast bestemt på at dette skulle eg ikkje melde. Men ein urpremiere på Rosendal er likevel noko eg gjerne vil få med meg, ikkje minst for å halde meg oppdatert om kva som skjer i scenekunstfeltet.

Så, med ganske blanke ark, og utan å ha lese meg opp og budd meg, slik eg plar gjere, møtte eg opp på Rosendal, berre for å oppleve og nyte. Og det var akkurat det eg gjorde. Det vil seie at opplevinga blei så sterk at eg berre måtte fortelje om henne.

Gyrid Nordal Kaldestad er musikar, komponist og stipendiat ved NTNU. Framsyninga «Som om eg har vore her før» er del av avslutninga av doktorgradsarbeidet hennar ved universitetet. Saman med åtte musikarar, ein dansekunstnar og ein lyskunstnar framfører ho det som i programmet blir omtala som ei blanding av konsert, installasjon og lydvandring, eit arbeid som tek utgangspunkt i tre stikkord; tilstand, stillstand og avstand.

Publikum blir tekne inn i ein black box der vi blir plasserte på krakkar midt i rommet utan heilt å forstå kva som er scene og ikkje, for sjølv om det er ein videoinstallasjon i eine enden av rommet, er vi omkransa av aktørane på alle kantar. Og etter at vi har benka oss og falle til ro dannar det seg forsiktig og gradvis eit lydbilde skapt på ganske ulike vis. Eg ser at dei fleste i salen lukkar augo og let kjensler og draumar ta over. Men sjølv sit eg så nær gitaristen Are Lothe Kolbeinsen, og blir så oppslukt av korleis han manar fram lyd, at eg berre må følgje med. På ein halvakustisk Gibson skapar han lyd og musikk på alle andre vis enn det som er vanleg med ein gitar. Først med ein feleboge gnikkande mot gitarsargen. Dernest med eit stålfilter mot strengane, for så å leike seg med kuler mot dei same strengane. Dei andre aktørane gjer likeins med ulike instrument og remediar i ein lang intro som skapar eit magisk lydbilde og som får tankane og assosiasjonane til å fly, før Gyrid Nordal Kaldestad tar til med å resitere små lyriske tekstar og Siri Jøntvedt gir oss ein dans som er minst like assosiasjonsrik. Etter kvart blir lydbildet heftigare, og heile det store rommet, også galleriet, blir teke i bruk, før vi får eit brot og blir geleida inn i nabosalen der plasseringa er motsett. Her sit publikum langs dei fire veggane medan aktørane sit i midten, og nå blir både musikken og songen, som er ei slags nynning frå Gyrid Nordal Kaldestad og Siri Jøntvedt, langt meir melodiøs, og ikkje berre eit lydbilde.

Gjennom ein time blir vi tekne på ei vandring som blei langt meir enn ei musikalsk reise. Og det er her magien oppstod for meg. Medan eg i starten sat fjetra og såg korleis Are Lothe Kolbeinsen lagde uvante lydar frå ein gitar, og både treblåsar (Klaus Ellerhusen Holm) og hardingfele (Anne Hytta) gjorde det same, blei dei heilt personlege assosiasjonane mine vekte til liv. Og med eitt var eg på hytta mi i Storlidalen ein vindfull novemberdag når frosten har sett seg og isen på Ångardsvatnet er i ferd med å fryse til. Under ein stjernehimmel er det ofte stilla ein søkjer på slike plassar, men så full av ulike lydar som naturen er, kan han også by opp til konsert. Og slik blei mi oppleving. Eg høyrde vinden som ula rundt novene, knitringa frå vedfyringa, knakinga i tømmerveggane, for tre er eit levande materiale som lear på seg ved temperaturskifte. Og eg høyrde lydane frå vatnet som fraus til, spenninga i isen og all den musikken som då oppstår. Det er ei blanding av klaging, sukking og stønning som er som å høyre ein elskovssjuk kval, om du forstår kva eg meiner.

Denne produksjonen blei for meg både sterk, og ikkje minst personleg. Og det er vel slikt kunst eigentleg handlar om.. Framsyninga tok meg forsiktig i handa og førte meg gjennom lyd og musikk til kjende og kjære stadar. Eg fekk ei verkeleg déjà vu-oppleving, eller som tittelen på framsyninga heilt presist oppsummerer; – «Som om eg har vore her før». Og då eg etterpå las gjennom programmet, oppdaga eg at framsyningsbildet som illustrerer det heile, eit vakkert naturbilde frå eit stille vinterlandskap, slett ikkje var frå Sunnhordland eller Vestlandet, men tvert om frå Gjevilvatnet med dei tre Gjevilvasskamban som fondmotiv. For dei som ikkje er lokalkjende i Trollheimen, så er Storlidalen, dit denne framsyninga førte meg, nabodalen til Gjevilvassdalen. Stort meir treffsikker går det ikkje an å lage ei slik minnerik reise i møte mellom lyd, musikk og landskap.