Archive for februar, 2019

Eit sprudlande brygg

lørdag, februar 16th, 2019

TEATER


KJÆRE GUD: Ei bøn om godt fiske og lengre sommar, inderleg framført av Mari Lerberg Fossum. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Operetten om Mack»
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av Maja Bohne Johnsen i samarbeid med Trond Lie
Idé: Inger Buresund og Yngvar Julin
Regi: Trond Lie
Scenografi: Gjermund Andresen
Komponist: Simon Revholt
Kostyme: Anette Werenskiold
Koreograf: Hege Holte Østbye
Orkesterleiar: Ole-Morten Indigo Lekang
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyddesign: Jim-Oddvar Hansen
Med: Mari Lerberg Fossum, Finn Arve Sørbøe, Helle Ottesen, Ingrid A. Evertsen, Elisabeth Moberg, Anethe Alfsvåg, Jørn Fuller-Gee, Kristian Fr. Figenschow, Reidar Falck Sørensen/Alexander Martinsen, Anna Karoline Bjelvin, Kyrre Vanebo, Mariama Fatou Kalley Slåttøy, Jardar Johansen, Anne Guri Tvedt, Harald Bakkeby Moe, Eirik Risholm Velle/Lars Kristoff og Julie Støp Husby.

Ein familiekrønike om eit bryggerihus dei fleste i Tromsø har eit kjærleiksforhold til.

Folk i Tromsø er glad i ølet og bryggeriet sitt, og uakta kva ein måtte meine om alkoholpolitikk, må ein medgi at Mack-namnet er ein nordnorsk merkevare av dei sjeldne, og ein viktig identitetsberar. Difor er det vel naturleg at bryggeriet måtte få sitt eige syngespel, sjølv om dette både er tekstreklame og promotering av alkohol. Slike pripne haldningar får ein la liggje, og i staden hygge seg med Tromsøværingane i deira hyllest til bryggeriet sitt. For entusiasmen på premieren torsdag synte at dette gjekk heim hjå publikum.

L. Macks ølbryggeri og mineralvannsfabrikk blei skipa av Ludwig Mack alt i 1877, men her skal vi til dei vanskelege åra frå første verdskrigen og fram til 1928. Forfattaren Maja Bohne Johnsen har tatt utgangspunkt i dei verkelege hendingane, men dikta relativt fritt i detaljane. Ho tar til i Tyskland der Maria (Mari Lerberg Fossum), yngstedottera i huset Mack, gjer karriere ved operaen, men gir etter for kjærleiken, og flyttar heim til Tromsø for å gifte seg med sin fars høgre hand, Lauritz Bredrup (Finn Arve Sørbøe). Kort etter dør gamle Mack, Bredrup tek over, og vil bygge ut og mangedoble produksjonen. Det blir satsa og tatt opp store lån, og gjennom ei rekkje tablå følgjer vi familiane Mack og Bredrup, med Tromsøs befolkning, ulike konjunkturar, sviktande fiske, ein restriktiv fråhaldspolitikk og ei veksande arbeidarrørsle som bakteppe. Gjennom ein mangefasettert familiekrønike får vi presentert lokalhistorie, god humor, velkoreograferte dansenummer og flotte og vel framførte songopptrinn med nyskrive og god musikk av Simon Revholt i ei herleg sjangerblanding.

Det er eit stort ensemble, mange sceneskift og ei mengde ulike tablå, men Trond Lie har fått det heile til å gå relativt saumlaust. Spesielt imponerande er dette fordi Gjermund Andresen har laga ein sinnrik og særs illustrerande scenografi som samstundes er temmeleg krevjande av di han nesten er i konstant endring. Det synkrone samspelet mellom regi og scenografi gir framsyninga ein variasjon som sjølve forteljinga saknar. Ho er diverre litt for episodisk og manglar ein del framdrift. Etter den optimistiske starten, kjem vi raskt inn i nødsår der fisket slår feil, bankane går over ende, fråhaldsrørsla er sterk og det er rett nok lov å produsere og selje øl, men ikkje å servere. Bryggeriet er i konstante økonomiske problem, men det skjer lite. Finalen i 1. akt, ein parafrase over Weather Girls’ «It’s raining men», var eit ellevilt og kjærkome brot.

Etter pause tek det seg litt opp, men framleis dreier det seg mest om kampen for å få nok pengar til å betale ølavgifta. Før alt ordnar seg heilt til slutt, først med godvilje frå kreditorar og skjenkeløyve frå bystyret, og så opninga av Ølhallen i februar 1928, det som kanskje blei det viktigaste kulturhuset i Tromsø i mange tiår framover. Det blir ein feiande finale, men vegen fram er i lengste laget.

Trond Lie har hatt ei god hand om instruksjon og timing av det store ensemblet. Mari Lerberg Fossum er strålande i rolla som Maria, og fleire av songane hennar er gripande og inderleg framført. Ingrid A. Evertsen er herleg med sin folkelege og underfundige humor som hushalderska Jensine. Og så må eg få framheve Helle Ottesen som steppa inn for Kirsti Sparboe berre tre-fire dagar før premiere i rolla som enkefru Agnes. Den tok ho på strak arm og med stålkontroll.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 16. februar 2019.)


Overtydande Mattis

onsdag, februar 13th, 2019

TEATER


BUNDE: Hege er bunde til Mattis og bundingen. FOTO: PETER EIDE WALSETH

«Fuglane»
Nordland Teater, Mo i Rana
Av Tarjei Vesaas
Dramatisering: Ole Anders Tandberg og Nils Sletta
Omsett til nordnorsk av Ragnar Olsen
Regi, scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Musikk: Rolf-Erik Nystrøm
Koreografi: Kyuja Bae og Katarina Skår Lisa
Med: Rune Storsæther Løding, Anne E. Kokkinn, Per Bogstad Gulliksen, Johanne Fossheim, Rolf-Erik Nystrøm, Sven Henriksen, Inga Marja Sarre, Madeleine Fredstad Røseth og Cathrine Borkenhagen

Ei ambisiøs framsyning som får fram nye fasettar både hjå Mattis og Hege

Det er Vinterlysfestival i Mo i Rana, og den blei opna med premiere på «Fuglane» av Tarjei Vesaas på Nordland Teater laurdag. Det er ein ambisiøs produksjon med stor fallhøgde, men er blitt ei velspela framsyning som borar djupt ned i sjelelivet til hovudpersonen.

Bård Lie Thorbjørnsen er ein av landets beste scenografar med heile fire Heddanominasjonar og to prisar bak seg. «Fuglane» er debuten hans som regissør, og han har laga ei framsyning som både følgjer narrativet og er tru mot Vesaas, men som også vågar å ta seg god tid og dvele slik at publikum får rikeleg høve til eiga tolking og dikting. Når Thorbjørnsen også har ansvaret for scenografien, og i tillegg lèt musikk og lyd spele ei avgjerande rolle, samt at han har lagt til forsiktig, men vakker koreografi, blir framsyninga også ei audiovisuell oppleving.

På ein stor stein, som for dei som har lese Vesaas, sjølvsagt er relativt flat, følgjer vi syskenparet Mattis (Rune Storsæther Løding) og systera Hege (Anne E. Kokkinn). Mattis er redd lyn og torevêr, ser og tolkar teikn i naturen og tenker djupe, men enkle tankar. Rolla blir tradisjonelt lese som eit forsvar for dei som har litt mindre bagasje, men også som eit sjølvbiografisk uttrykk for kunstnarsinnet. I denne oppsetjinga er det nok mest det første. Rune Storsæther Løding gir oss ei imponerande og intens tolking av Mattis i ei særs tekstrik rolle der han er til stades heile tida, og syner oss alle fasettar ved denne førtiåringen som på same tid er både barn, vaksen og i puberteten. Og han borar langt djupare enn dei produksjonar eg har sett tidlegare. Anne E. Kokkinn gir også nye dimensjonar til Hege som nok er snill, omsorgsfull og overberande, men som det openbert renn over for av og til. Og samspelet mellom desse to er både vart, vakkert og vondt. For når Mattis finn ut at han kan arbeide som ferjemann og ror framandkaren Jørgen (Per Bogstad Gulliksen) til gards, får Hege med eitt eit liv, medan verda blir snudd på hovudet for Mattis.

Musikaren og komponisten Rolf-Erik Nystrøm følgjer handlinga som ein skugge, og med ein sår saksofon kommenterer han det som skjer på scena, eit poetisk og vellukka grep. Men når alle dei andre aktørane lagar lyd og musikk med klaprande steinar og anna, blir lydbildet av og til ganske forstyrrande. For å få rom for dei dvelande scenene, må handlinga stundom bli litt stilisert, og det fører til at nokre roller har fått i minste laget å spele på. Men samstundes gjer dette grepet at Thorbjørnsen held ulike tolkingar heilt opne, spesielt i finalen. Det er eit godt val.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 13. februar 2019.)


Kva er sivilisasjon?

tirsdag, februar 12th, 2019

TEATER

SIVILISASJON?: Representerer desse to den høgste form for menneskeleg sivilisasjon? FOTO: TERJE VISNES

«Det latterlige mørke»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Wolfram Lotz
Omsett og regissert av Jonas Corell Petersen
Scenografi og kostyme: Nia Damerell
Musikk Lasse Marhaug
Lyddesign: Jan Magne Høynes
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Med: Ida Cecilie Klem, Håkon Ramstad, Kenneth Homstad, Ragne Grande, Janne Kokkin og Hans Petter Nilsen

Ei utfordrande og delvis utmattande framsyning som verkeleg gjer noko med deg slik godt teater skal gjere.

For fem år sia skreiv den unge tyske dramatikaren Wolfram Lotz dramaet «Det latterlige mørke» som i forteljinga kviler godt på Joseph Conrads kortroman «Heart of Darkness» frå 1899 og Francis Ford Coppolas film «Apocalypse Now» frå 1979, båe sterkt politiske og opptekne av sivilisasjonsprosjektets mange motseiingar. Joseph Conrads roman frå ein ekspedisjon på Kongoelva, var, trass i seinare påstandar om rasisme, medverkande til at den belgiske Kong Leopolds private koloni «Fristaten Kongo», eitt av dei mest brutale og inhumane imperialistiske prosjekt som har eksistert, blei avvikla få år etter. Og Francis Ford Coppolas prisvinnande film om ein tilsvarande ekspedisjon opp Nùngelva og inn i Kambodsja under Vietnamkrigen, er blitt ikonisk og ein av dei viktigaste antikrigsfilmane som er laga. Med dette som bakteppe, har Wolfram Lotz tatt forteljinga vidare til Afghanistan. Og i tillegg til Conrad og Coppola, er her attkjennelege element frå både Samuel Beckett og kanskje særleg frå Eugène Ioenscos meir humoristiske, absurde teater Nå har Trøndelag Teater sett opp stykket i regi av Jonas Corell Petersen, og det er blitt ei framsyning som er både utfordrande og delvis utmattande, men samstundes særs godt teater.

Vi blir med den tyske kommandørsersjanten Oliver (Håkon Ramstad) og assistenten hans, Stefan (Kenneth Homstad) på ei reise opp ei fiktiv elv (som eigentleg er eit fjell) i Afghanistan på leiting etter den galne offiseren Deutninger (Ragne Grande) som har forskansa seg langt inne i jungelen. Men først skal vi til ein tysk rettssak der Ultimo (Ida Cecilie Klem), med diplomstudium i pirateri (ja, du las rett) frå Mogadishu, freistar å forsvare seg mot tiltalen om at ho og kameraten Tofdau har borda eit tysk lasteskip. I ei humoristisk metaform fortel ho den ganske absurde historia si der ho spelar uhemma både på suffli og sal. Men så er vi med eitt i Afghanistan og følgjer Oliver og Stefan, som i brautande militær framferd tek seg opp den fiktive elva. Det er ei reise som er vel så mye mental som fysisk. Undervegs møter dei mangt og mykje, og den eine absurde situasjonen blir avløyst av den neste, toppa av møtet med Reverend Carter (Hans Petter Nilsen), som gjer ein herleg parodi på ein misjonær.

Framsyninga har eit utal referansar til likt og ulikt, og absurde hendingar og situasjonar står formeleg i kø. I utgangspunktet er her masse humor, men etter kvart utfordrar regissøren oss med dvelande ubehag. I ein sju minutts sekvens sit vi i stummande mørke, medan vi blir bombarderte med Lasse Marhaugs intense musikk og lyd. På premieren var det ein publikummar som ikkje greidde å halde seg lenger, og som måtte sjekke mobilen, berre for straks å oppdage at han med det lyste opp heile salen, og difor klappa att telefonen like raskt som han var opna. Slik blei publikum ein ufriviljug, men særs viktig kommentar til oppsetjingas problematisering av kva som er kultur, danning og sivilisasjon. Det er nesten så ein skulle tru opptrinnet var programmert.

Jonas Corell Petersen har fleire slike utmattande scener, akkurat så mykje for lange at dei kan få publikum til å bli aktive deltakarar. Og etter det stummande mørket, som var langt frå latterleg, kom det meir alvor, for nå er vi på veg djupt inn i jungelen. Nia Damerells juleglitteraktige scenografi endrar karakter og blir dystrare, og eit hestekadaver som blir piska i det uendelege får nok ein gong ubehaget i salen til å vekse.

Når det heile går mot slutten, den galne offiseren er funne, og vi lurer på kva opninga med dei to somaliske piratane hadde med dette å gjere, dukkar den andre piraten, Tofdau (Janne Kokkin) opp. Han fall i havet og forsvann under bordinga, men det synte seg at havet ikkje berre var tomt for fisk, men også for vatn (!), så han har like godt spasert på havets botn heilt til Afghanistan.

Det er eit strålande opplagt ensemble som framfører stykket, og særleg er samspelet mellom Håkon Ramstad og Kenneth Homstad ei oppleving i seg sjølv, brautande og naivistisk på same tid. Nia Damerells scenografi er både illustrerande og mangefasettert, og samstundes det ein kan kalle det stygges estetikk. Og i botn av heile framsyninga ligg ein kraftig sivilisasjonskritikk der det er eit særs ope spørsmål kva for kultur som representerer humanisme og sivilisasjon. Oppsetjinga får meg til å tenkje på svaret som er tillagt Mahatma Gandhi då han ein gong blei spurt av ein journalist kva han meinte om vestleg sivilisasjon. Etter å ha tenkt seg om, svara Gandhi: Det ville ha vore ein god idé!

(Ei litt kortare utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen tysdag den 12. februar 2019.)

Tid for handling

tirsdag, februar 5th, 2019

TEATER

APPLAUS ELLER BUING: Det går heftig for seg på folkemøtet om byens kurbad. FOTO: TINGH

«En folkefiende»
Teatret Vårt, Arbeideren, Ålesund
Av Henrik Ibsen
Tilrettelagt av Philipp Stengele i samarbeid med ensemblet, Linn Pettersen og Cecilie Lundsholt
Regi og konsept: Philipp Stengele
Scenografi og kostyme: Freya Busby
Med: Inga-Live Kippersund, Hedda Sandvig og Elisabet Topp

Ei humoristisk og sterkt komprimert framsyning som eg trur vil treffe tenåringsmålgruppa.

Teatret Vårt held fram med å presentere klassikarane for eit yngre publikum. I 2016 sette dei opp William Shakespeares «Othello» for tenåringar, og året etter var det «Hamlet» for seksåringar. Båe produksjonane fekk Heddanominasjonar. Nå har dei tatt for seg «En folkefiende» av Henrik Ibsen, og tilrettelagt det for ungdom frå 13 år og oppover. Som i «Othello» er det Philipp Stengele som har gjort tilarbeidinga og har regien, og i ein ganske komprimert einaktar på berre fem kvarter har han greidd å få med seg det meste, å vere ganske tru mot Ibsen, og samstundes treffe målgruppa.

Dei fleste som i ung alder les eller ser «En folkefiende» blir gripne av den sanningssøkande og kompromisslause badelegen Tomas Stockmann som oppdagar at vatnet er forureina og som vil gjere noko med det. Så møter han uventa motstand både frå broren Peter, som er styreleiar for badet og byfogd, og frå det som skulle vere ei fri presse, men som lograr villig for makta. Her skreiv Ibsen om ein miljøvernar og ein varslar alt i 1892! Men med ei slik tolking, blir avslutninga av dramaet litt uforståeleg når Tomas endar opp som ein gal elitist som meiner at han åleine veit og at den sterkaste er den som står mest åleine. Stengele har laga ein ny vri på dette. Når vi kjem til finalen og Tomas går frå konsepta, står Petra, dotter hans, fram som ein representant for ungdomen og framtida, og avsluttar med replikken: – det er tid for handling. Kanskje ikkje heilt Ibsen, men ein heilt grei vri som går rett heim hjå publikum.

Ibsen skreiv opphaveleg «En folkefiende» som ein komedie, og mange har freista å spele stykket slik, men få har lukkast. Stengele får det til. Han nyttar berre tre aktørar, alle kvinner, til å spele heile sju roller. Elisabet Topp, Hedda Sandvig og Inga-Live Kippersund vekslar på rollene, og er alle tre innom dei fleste, samt at dei nokre gongar unisont framstiller same person, som i ein herleg og ganske komisk framstilling av svigerfaren, Morten Kiil, som eit troll med tre hovud. I ein enkel scenografi av tomme ølkasser som er lette å ommøblere, blir dramaet spela ut som ganske fysisk teater, i stort tempo, og med akkurat passe overspel til få fram komikken utan å misse innhaldet. Ein skulle tru det ville vere vanskeleg å henge med i kven som var kven, men det er det faktisk ikkje. Og at oppsetjinga spelar aktivt på publikum som del av møtelyden, eller den kompakte majoritet, gjer at innlevinga og konsentrasjonen blir større hjå ungdommane i salen.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 5. februar 2019.)