IdaLou Larsen, ein institusjon i norsk kulturliv, fyller 85 år tysdag 19. mai. Trass i alderen gir ho oss stadig skarpe og innsiktsfulle meldingar og kommentarar om norsk scenekunst både i avisspaltene og på eigen blogg.
Ida Louise Larsen (som er det fulle namnet hennar) er født i Cannes i 1935, oppvaksen i Frankrike, og flytta til Norge i 1957. Då ho tre år seinare tok til med studiar, hadde ho alt vore gift og skilt, husmor på heiltid og fått to barn. Seinare er det blitt eit nytt meir enn femtiårig ekteskap, to barn til og ei rekkje barnebarn og oldebarn.
Etter ein cand.mag. med faga engelsk, fransk og litteraturhistorie, har IdaLou hatt ein mangslungen arbeidskarriere frå forlagsarbeid i Pax på 60-talet, omsetjing av eit tjuetals bøker, arbeid som lærar, og til journalistikken. Frå 1974 til 1983 var ho redaksjonssekretær i det feministiske månadsmagasinet Sirene. Saman med andre markante feministar var ho der med på å setje ein ny dagsorden. På 80-talet var ho nokre år kulturredaktør i Ny Tid før ho gjekk til Nationen der ho blei til oppnådd pensjonsalder. Nærast som ein heil kulturredaksjon åleine, fekk ho på denne tida Nationens kultursider til å bli av dei mest relevante i landet, og det var då vi andre forstod kva for enorm kapasitet denne dama hadde og har. Og frå pensjonsalder har ho vore ein særs produktiv teatermeldar i Klassekampen.
For det er som teatermeldar IdaLou verkeleg har skrive seg inn i historia. Gjennom rundt førti år har ho sett nærare 4000 teaterframsyningar. På det meste såg ho tre-fire oppsetjingar i veka. I tillegg er ho eit aktivt og politisk menneske som les budsjett og offentlege innstillingar, og som meiner noko om det meste. Kapasitet, innsikt og kunnskap, eit skarpt blikk og ei god penn har gjort henne til landets mest respekterte teaterkritikar. Opptatt av kontekst, set ho alltid framsyninga i ein samanheng, – kulturelt, politisk eller samfunnsmessig, og får slik sagt mykje om stykkets relevans. Ho skriv forståeleg norsk, pyntar seg ikkje med fagtermar, og er aldri redd for å seie rett ut kva ho meiner. Og så har ho eit stort og bankande hjarte for barneteateret, og særleg det nyskapande og utfordrande. IdaLou har høgst fortent vunne det som er av prisar, og høgast heng vel Heddakomiteens ærespris frå 2012. Det seier ikkje så reint lite om kva ho har betydd for norsk scenekunst når det offisielle Teater-Norge gir si høgste utmerking til ein kritikar.
(Omtalen stod i Klassekampen fredag den 15. mai 2019.)
ANTIBAC OG SKRIVESPERRE: Ordførar Rita har gått tom for ord og greier ikkje skrive 17. maitale. Men søskenbarnet Tom-Kjetil veit råd. FOTO: MARCO VILLABRILLE
«Nede med flagget til topps» Det Nye Teateret, Ladebekken, Trondheim Konsept og historie: Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal Manus: Mads Bones og Olve Løseth Musikk: Kyrre Havdal Songtekstar: Mads Bones Regi: Mads Bones Bilderegi: Halvor Hoem Scenografi: Gjermund Andresen Koreografi: Martha Standal Kostyme: Christina Lovery Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien Maskedesign: Maria Abelsen Musikalsk leiar: Kyrre Havdal Musikarar: Morten Berger Stai, Hans Petter Vik Sæther, Tore Thorvaldsen Sandbakken og Bispehaugen skolekorps. Med: Karl-Vidar Lende, Silje Lundblad, Mads Bones, Olve Løseth, Christian Ruud Kallum, Ida Göransson, Anne Krigsvoll, Martha Standal, Maria Ómarsdóttir Austgulen, Josefine Frida, Kjersti Elvik, Snorre Ryen Tøndel, Daniel Mauricio, Samantha Gurah, Natalie Roland Bjerke, Gjermund Andresen og fem barn
På rekordtid og med umogeleg, eller i alle fall heilt uvanlege produksjonsforhold, har Det Nye Teateret laga ein musikalkomedie som er ein formidabel gåve til alle oss som i meir enn to månader har lengta etter å sjå noko anna enn streama reproduksjonar.
Den utan tvil mest kreative trioen i norsk teater for tida, Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal har tatt seg fri frå institusjonsteateret for ei stund, leigd den gamle hallen til Viking Gummivarefabrikk i Ladebekken i Trondheim, og starta Det Nye Teateret. Det blir stadig oppretta nye frie teater i kongeriket, men det er langt mellom produksjonsselskap med eiga scene, så dette er ikkje kvardagskost. Men så kom koronakrisa, og alt måtte kastast om. Skulle dei legge seg på vêret og vente på at det heile gjekk over? Eller skulle dei tenkje nytt? For dei som har den minste kjennskap til denne trioen, var svaret gitt. Dette er ikkje folk som ligg på vêret, så dei kasta seg rundt og med berre snaue tre vekers prøvetid var det eksklusiv urpremiere og grand opening på sjølvaste nasjonaldagen med første og einaste framsyning. Og til det som må seiast å vere «fullsett sal». Eg trur ikkje det er seld fleire billettar til ei teaterpremiere i Norge nokon gong tidlegare.
Med premiere på sjølvaste 17. mai, var det også sjølvsagt at temaet måtte stå i nasjonaldagens teikn. Ideen til historia har dei tre saman, men medan Kyrre Havdal har skrive, lånt og organisert musikken, har Olve Løseth og Mads Bones skrive manus, og Mads Bones er åleine ansvarleg for songtekstane. Dei tre er kjende for å lage både metateater, bad taste, vere sjølvironiske og låne frå alle teaterets og underhaldningsindustriens prestegjeld, og slik er det også her. Dei har tidlegare skrive musikalar for Trøndelag Teater, men også laga sin årlege elleville og ekstremt populære spelparodi, «Slaget på Testiklestad». I humor og tilnærming er «Nede med flagget til topps» ein langt nærare slektning av den siste, laussloppen som han er, og tidvis ganske dristig i humoren. Historia er at Rita Ottervik, ordføraren i Trondheim, nok ein gong glitrande parodiert av Silje Lundblad, sit og bur seg på 17. maitale, men i koronatid då alt er annleis, har ho fått skrivesperre. Ho er heilt tom, og meiner at orda for lengst er brukt opp. Rita bur saman med søskenbarnet sitt, Tom-Kjetil (Mads Bones). Han har ei ganske anna tilnærming til livet for å seie det forsiktig, og for dei som kjenner familieforholda til Ottervik, er her masse intern humor som kanskje ikkje alltid er like vellukka og morosam. Tom-Kjetil kjenner forståeleg nok nettets mørkare sider, og får kusina til å surfe seg innover for å finne ut kva nasjonaldagen tyder for folk flest. Og surfinga tek til som ein parafrase på Tidemand og Gudes «Brudeferden i Hardanger» til Kjetil Bjørnstads «Sommernatt ved fjorden». Dermed er tonen og nivået sett, for her er det lånt utan blygsel frå alt og alle, frå Mozart via Grieg og Ole Bull til Åge Alexandersen og Lady Gaga, og det er referansar i alle retningar for den som greier å henge med.
Og reisa deira tek oss først til champagnefrukost for dagens versjon av det ein på 80-talet kalla dinkies, double income, no kids, dei barnlause vaksne der vi får ei innføring i produktplassering, overflateliv og alt som ikkje er ekte, overtydande presentert av mellom andre Christian Ruud Kallum og Josefine Frida før alt går i svart. Framsyninga er, og spesielt med så stutt prøvetid, eit teknologisk hasardspel der alt kan gå gale, og då er det like greitt å leggje inn litt metateater med kontrollerte feil der teknisk ansvarleg Karl-Vidar Lende dukkar opp alle stader han ikkje skal. Som i «Slaget på Testiklestad» er Olve Løseth ein slags herold eller forteljar. Han er nasjonaldagens magiske fe, Alve Løseth, som tek oss frå historie til historie, og er like fortvila og hjelpelaus kvar gong det tekniske eller anna skjer seg. Frå blackouten blir vi tatt vidare til ein institusjon der Rita møter ei gamal dame (Anne Krigsvoll) som først blir snakka til som om ho var ein unge, og som deretter blir forsøkt påverka politisk. Anne Krigsvoll er nydeleg og infam som den gamle som betakkar seg for valkamp for ho skal ikkje leve så lenge som til valet, før ho kvitterer med ein sår og særs vakker versjon av «Kom mai du skjønne milde» som endar opp i ein hysterisk potpurri på Mozart og Vikingarna før ho avsluttar med ein mor Åse utan solnedgang. Når det igjen blir metateater, vaknar ho til liv, og tek eit rasande oppgjer med det heile. Ho er ein seriøs skodespelar og dette er ikkje anna enn rein og skjær russerevy! Kvaliteten på sjølve historia er innimellom så varierande at eg av og til må gi henne litt rett.
Men Rita hastar vidare på nettet, møter nokre ungar som i mjuke tonar frå Egil Monn Iversens Bør Børson fortel ei heilt anna sanning om det å vere søte, små. Deretter er det rett på russetreff der stemninga heller ikkje er heilt på topp. Dette er «generasjon depresjon» som ikkje ser særleg lyst på noko, og som spør om kva som er vitsen. Med bakgrunn i nokre av vitsane, sjølv om sjangeren rett nok er bad taste, må eg nok ein gong seie meg litt samd. Men berre litt.
Rita er framleis ikkje nøgd med dykkinga ned i folkedjupet, og Tom-Kjetil får lov til å ta henne til dei mørkaste sidene av nettet (så sant det ikkje er pornografisk). Der møter vi ein høgreekstremistisk rasist som får Rita til å eksplodere og halde ein forrykande tale, før ho innser at ho med eitt ser alt klårt, og at det er slutt på skrivesperra. Og om eg undervegs har ytra noko om at vitsane ikkje var like morosame og historia ikkje alltid like god, så forsvinn alle slike tankar når det nå dreg seg til ein grand finale som i framføring, pompøsitet og innhald kan måle seg med det meste av musikalfinalar, og som faktisk oppi all galskapen var både alvorleg og ikkje så reint lite rørande.
Produksjonen er blitt til på ekstremt stutt tid, og samstundes er teknologien ganske ny for dei fleste, så dette har ikkje vore enkelt. På grunn av lite aktivitet på teatera for tida, har dei fått velje eit cast på øvste hylle. Men med rundt 20 skodespelarar og smittevernreglar om å halde ein meter avstand, er det ikkje enkelt å få dette til å gå i hop uakta kor gode og røynde skodespelarane er. Mange og store skift både i scenografi og kostyme i løpet av berre ein times framsyning er også krevjande, for å seie det forsiktig. Gjermund Andresen har skapt uendeleg mange rom og situasjonar i den gamle fabrikkhallen, og i bilderegien til Halvor Hoem skjer skifta og forflyttingane saumlaust og forbausande tilforlateleg. Og Christina Lovery har på rekordtid trylla fram eit utal flotte og typiske kostyme. I ein liten fabrikkhall med masse scenografi og teknisk utstyr har Martha Standal likevel, og med god smittevernsavstand, greidd å lage koreograferte opptrinn der det ikkje er mogeleg å sjå at dette er gjort under spesielle omstende og tilhøve. Mads Bones har hatt ei umogeleg oppgåve med å regissere det heile, men personinstruksjonen er god, og logistikken på scena, entrear og sortiar er som om det skulle vere på ei hovudscene etter normal prøvetid. Og så er det Kyrre Havdal som denne gongen har skrive særs god, melodiøs og songbar musikk, samstundes som han på humoristisk og kreativt vis har lånt, parafrasert og skrive om alt frå klassisk til populærmusikk.
Dette har vore Bones’, Løseths og Havdals bursdagsgåve til folket på nasjonaldagen, ei gigantisk oppmuntring i ei kulturell tørketid, der dei ikkje har spart på noko. I finalen dukkar til og med Småbispan og drillkorpset deira opp, og undervegs får vi også ein liten konfekt av ei moderleg helsing frå Kjersti Elvik på skjerm. Som vanleg med Bones, Løseth og Havdal, er det eit boblande overskotsfenomen, men denne gongen var rammevilkåra så vanskelege og produksjonstida så stutt at eg var langt frå trygg på at dette ville bli heilt vellukka. Det interessante er at i den grad det var noko å kritisere, så var det ikkje teknologi, framføring, spel, songprestasjonar eller koreografi, men faktisk sjølve historia som stundom gjekk litt på tomgang dramaturgisk. Men med den storslagne finalen og den fantastiske gåva til oss alle dette var, så er det for bagatellar å rekne i samanhengen. Vi er ganske mange som nå gler oss til desse tre karane kan lage vanleg fysisk teater i Det Nye Teateret i Ladebekken.
BANNER: Med fire banner som einaste rekvisitt får vi presentert gode tekstar om skuld og ansvar i eit enormt høgt tempo. FOTO: HEIDA GUDMUNDSDOTTIR
«Culpa! i unntakstilstand» Kilden Teater, YouTube Av: Taro Vestøl Cooper Idé og regi: Mine Nilay Yalcin Kostyme: Synne Reichelt Føreland Lyddesign: Simen Hefte Endresen Med: Ann Ingrid Fuglestveit, Kevin Mbugua, Jenny Ellegård og Fredrik Høstaker
Intenst og drivande med god tekst, men ikkje heilt på høgda teknisk.
Kilden Teater i Kristiansand markerer at det er 100 år sia bysbarnet Jens Bjørneboe blei født. Tidlegare i år sette dei opp «Jonas», og då koronakrisa slo til, var teateret godt i gong med førebuingane på «Culpa!», eit gateteater som skulle spelast i fritidsklubbar, skulegardar og parkar. Inspirert av Bjørneboes dikt «Mea Maxima Culpa» (Mi store skuld) frå 1966 fekk regissøren Mine Nilay Yalcin, slampoeten Taro Vestøl Cooper til å skrive ein ny og modernisert tekst for ungdom i første halvpart av tenåra. Men brått var det ikkje lenger mogeleg å spele teater som før. I staden for å permittere dei tilsette og vente til det heile gjekk over, valde den nytilsette teatersjefen, Valborg Frøysnes, å tenke nytt. Framsyninga blei omarbeidd for den unntakstilstanden vi står i og for ei digital plattform, og torsdag var det open premiere med live streaming på YouTube.
Jens Bjørneboes dikt handlar om skuld og skuldkjensle. Med bakgrunn i rap og slampoesi, har Taro Vestøl Cooper skrive ein ny tekst for fire skodespelarar. Bakteppet er røyndomen slik han blir opplevd av ungdom i dag. Det er reklame- og kroppspress, liv i bobler, problema med å skilje sant frå usant i ukritiske sosiale media, og korleis vere nøktern og reflektert i ein stadig hurtigare straum av likes og emojis der du aldri får tid til ettertanke. Og sjølvsagt skuldkjensla over ikkje å strekke til.
Framsyninga blir vist i ein black box utan noka form for scenografi, og dei einaste rekvisittane er fire banner med tekst. Med filming frå eit 360 gradars kamera, må vi sjølve gå inn i framsyninga og med musa velje kven vi skal følgje. Det er mykje tekst, enormt tempo, og eit utal sceneskift der halvvegs formidla standpunkt blir avbrotne av «Swipe!» før dei hastar vidare til nye tema. Så sjølv om det heile varar berre i dryge 20 minutt, kjennest det som ei heilaftans framsyning.
Dei fire skodespelarane er kledde i kvar sin farge, har fått ulike meiningsfelt dei presenterer, og framstår som eit tverrsnitt av det som rører seg blant ungdomen. Det var relativt god koreografi, enormt tempo, tekstsikker framføring og kjappe skift, men teknologien var ikkje heilt på høgda med flimrande bilde og dårleg oppløysing. Denne meldaren er langt frå målgruppa, men både av det eg såg, av kommentarane i sidefeltet og ikkje minst av live chaten etterpå, var det openbert ein bodskap som trefte og engasjerte ungdomen. Mykje er sjølvsagt tapt på vegen frå fysisk gateteater, men ei akseptabel erstatning slik situasjonen er i dag, var det likevel.
(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 11. mai 2020.)
