Archive for februar, 2015

Sufflørens stemmerett

tirsdag, februar 24th, 2015

SUFFLIREKVISITTAR: 40 grams papir bråkar minst, gule ark gir ikkje refleks, lampa må vere Flos og dressen grå. FOTO: OLE EKKER

TEATER 

Suffløren    
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Andreas T. Olsson

Omsett av Trond-Ove Skrødal

Regi, scenografi og kostyme: Line Fougner Christensen
Med: Trond-Ove Skrødal og Gerd Aaker

Mye god internhumor og ein uvanleg bra finale, men vegen fram var i lengste laget.

Frå den klassiske suffliboksen har suffløren, scenekunstens tryggingsnett, bistått og hjelpt skodespelarar gjennom alle tider. Nå er han etter kvart hamna i ein langt synlegare posisjon midt på første rad, om han ikkje då blir offer for tidas innsparing og rasjonalisering. Dette og meir til er det den unge svenske skodespelaren og dramatikaren Andreas T. Olsson tok opp i «Sufflören – en teaterviskning» som han skreiv som avgangsframsyning på teaterskulen i 2013. Same haust blei monologen framført på Dramaten i Stockholm der han gjorde stor suksess. Nå har Trond-Ove Skrødal omsett teksten, og laurdag var det norgespremiere på Trøndelag Teater med nettopp Skrødal i hovudrolla, og med Gerd Aaker, som har vore sufflør ved teatret i førti år, i ei sjarmerande birolle.

For den som hugsar Peter Sellers i filmen, «Being there», om den enkle gartnaren Chance som levde eit liv i fiksjonen, er her mye å kjenne att. Vår sufflør er kunnskapsrik så det held, kjenner sine klassikarar, verseføter og vanskelege omgrep, han kan replikkane på rams, har fingertippkjensle med omsyn til timing, for ikkje å snakke om lydnivå og retning på si langt frå kviskrande hjelp. Og han er nøye og stolt. Manus blir prenta ut på spesialimportert gult 40 grams papir som korkje støyar eller blendar publikum. Og leselyset hans kjem sjølvsagt frå ei kostbar italiensk Flos-lampe. Alt er planlagt, regissert og skrive ned. Men teater er ikkje livet, og vår mann er så innlevd i fiksjonen at kvardagen som korkje har manus eller regi, blir vanskeleg.

Om dette har Olsson skrive intelligent og kunnskapsrikt som ein hyllest til teatret, men først og fremst til ei av dei mange unnselege yrkesgruppene som er heilt naudsynte for å skape stor kunst. Frå sin anonyme plass ser suffløren skodespelarar som er høge på seg sjølve, men som gjer irriterande feil, og i denne framsyninga får han på sjarmerande vis kome fram på scena og fortelje om faget sitt, kjærleiken til dramatikken, frustrasjonane og indirekte kor dårleg han er til å takle det som ikkje er på scena.

Framsyninga har eit logisk problem. I opninga er det eitt eller anna som har gått feil, suffløren hamnar i rampelyset og deretter på scena, men kva han gjer der, og kvifor han held fram med å vere der, er litt vanskeleg å fatte. Men når ein godtek det, og let framsyninga bli sufflørens «five minutes of fame», så er her mye å gle seg over. Skrødal skildrar suffløren med kjærleik, innleving og mye lun humor sjølv om oppsettinga er grunnleggjande trist. Det seier seg sjølv at teaterreferansane må vere mange, men tidvis blei humoren vel intern og referansane for kompliserte. Langt betre blei det der Skrødal hadde gjort lokale tillempingar og latt kjende norske regissørar og teaterkritikarar få gjennomgå. Ein merka tydeleg på responsen i salen at Marit Moum Aune er langt betre kjend for det trønderske publikummet enn Cyrano de Bergerac. Framsyninga har ein sjeldan god og poengtert finale, men i Line Fougner Christensens regi, er vegen fram blitt i lengste laget. Referansane er for mange og kompliserte og logikken haltar litt. Men det er likevel blitt ei lun og varm framsyning, ein hyllest til ein liten mann og ei unnseleg yrkesgruppe. Og ei lita konfekteske for den som er glad i teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. februar 2015.)

Er forsoning mogeleg?

onsdag, februar 11th, 2015

HAVSENS BUNN: Når Eyolf druknar, tar han i realiteten foreldra med seg, samstundes som han framleis står som ein mur mellom dei. FOTO: OLE EKKER

TEATER

Lille Eyolf
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Henrik Ibsen

Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Mikael Gullikstad
Med: Kenneth Homstad, Renate Reinsve, Ingrid Bergstrøm, Mads Bones, Kine Bendixen og Filip Flaten-Hoff/Erling Johannes Rinnan Green

Ei symboltung og velspela oppsetting som ved å femne om alt for mye, slit med å finne retninga.

«Lille Eyolf» frå 1894 er eitt av Ibsens siste drama, og som i dei tre andre samtidige, er det nok ein gong meisteren som held dommedag over seg sjølv. Det er livet i retrospekt der kallet har fått ta for stor plass framfor menneskelege relasjonar, og det er behovet for forsoning. Alfred Allmers (Kenneth Homstad) har ennå ikkje noko langt liv å sjå attende på, men dramatiske hendingar gjer tida for oppsummering mogen alt i ung alder. Han held på med sitt store verk om «Det menneskelege ansvar» når han finn ut at den ni år gamle sonen i staden skal fylle resten av livet hans. Eyolf er delvis lamma i beinet etter å ha ramla ned frå eit stellebord då foreldra hadde seg, og skuldkjensla er blitt ein usynleg mur mellom Rita (Renate Reinsve) og Alfred. Så dukkar ein sterkt metaforisk skapnad opp. Rottejomfrua (Kine Bendixen) er ein slags mytisk renovasjonsarbeidar som driv ut alt som «nagar og gnagar», og ho lokkar Eyolf ut i vatnet så han druknar. Som om det vanskeleg forholdet mellom to foreldre som har forsømt og mista eit barn ikkje skulle vere nok, bringer Ibsen etter kvart atskillig fleire tema til torgs. Her er Alfreds nesten incestuøse forhold til det han trur er sin eigen halvsøster. Her er sjølvrealisering, kjærleik, sjalusi, skuld, forsoning, kallstankar, livsløgner og meininga med livet.

Truleg fordi det er så mange store eksistensielle spørsmål som skal handsamast på kort tid, er ikkje «Lille Eyolf» av Ibsens mest spela drama. Men det siste året er stykket blitt sett opp på i alt fire av institusjonsteatra våre. Kjersti Haugen har med oppsettingar av «Et dukkehjem» og «Gjengangere» dei siste åra vist seg som ein spennande Ibsentolkar som er i stand til å gi oss mye ny innsikt. Det greier ho ikkje denne gongen. Ved å freiste å femne om alt, mistar ho noko av retninga. Det er rett nok blitt ei stram, velspela, visuell og ikkje så reint lite erotisk framsyning, og med ein finale som er nesten meir konkluderande enn Ibsen, men eg ser likevel ikkje heilt kva Haugen vil fortelje meg.

Bård Lie Thorbjørnsen er ein særs ambisiøs scenograf, og sjølv med den avgrensa plassen på Gamle scene, greier han likevel å skape fantastiske illusjonar. Ikkje berre er det slik at rottejomfrua er den som eigentleg har regien, ho syner seg å vere heile scenografien! Og i tråd med Ibsens tese om forvandlinga skjer det ein scenisk metamorfose når Eyolf dør og vi alle hamnar på «havsens bunn». Det er symboltungt og godt formidla.

Kjersti Haugen har gitt oppsettinga ei moderne og forenkla språkdrakt som står godt til og gir identitet til skodespelarane. Handlinga er også litt tidlaus og ganske modernisert utan å gå på akkord med Ibsen. Renate Reinsve og Kenneth Homstad gir oss eit kriseramma ektepar der kjærleiken for lengst er gått ut på dato, og der dei båe desperat leitar etter nye løysingar. Det er formidla overtydande, intenst, med høg temperatur, tidvis dampande erotisk og temmeleg direkte. Dei er absolutt til å tru på. Med unnatak av finalen, som ofte kan tolkast ironisk, men som her blir ei merkeleg og litt teatralsk forsoning, og noko overtydeleg i uttrykket.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 10. februar 2015.)

 

To ulike univers

mandag, februar 9th, 2015

ASTRONAUT: Christopher vil bli astronaut og tek oss med på ei reise inn i eit anna univers. FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Det merkelege som hende med hunden den natta
Teatret Vårt, Molde
Av Simon Stephens, fritt etter ein roman av Mark Haddon

Omsett av Jon Fosse
Regi og bearbeiding: Trond Lie

Scenografi: Thomas Bjørnager
Illustratør; Mari Watn
Lys- og videodesign: Jonas P. A. Fuglseth
Med: Axel Gehrken Bøyum, Nasrin Khusrawi, Bjørnar Lisether Teigen, Nina Andreassen, Vivi Sunde, Anne E. Kokkinn, Lars Sørbø og Hugo Mikal Skår

Ei rørande og gjennomarbeida oppsetting med ein uvanleg overtydande debutant i hovudrolla.

Mark Haddons betseljande roman frå 2003, dramatisert av Simon Stephens for tre år sia, går nå sin sigersgang på scener over heile verda. I Jon Fosses gode omsetjing var det norgespremiere på Det Norske Teatret i fjor. Nå har den rørande historia om Christopher også hatt premiere på Teatret Vårt i Molde. Og eg må vedgå at all skepsis eg måtte ha etter å ha sett den framifrå produksjonen i Oslo i fjor blei feid til sides. Teatret Vårt har gått sin eigen veg og laga ei gjennomarbeida og velspela oppsetjing som er komplett i alle ledd, men som eg først og fremst vil hugse fordi hovudrolla er den mest overtydande scenedebuten eg har sett på mine 37 år som teatermeldar.

Christopher (Axel Gehrken Bøyum) er 15 år, to månadar og tre dagar gamal, heilt avhengig av klokka si, forstår ikkje metaforar, er blotta for empati, ikkje i stand til å lyge, men har eit uvanleg talent for matematikk, statistikk og logikk. Han er ikkje som oss andre, vil bli astronaut og vitskapsmann, og lever på mange vis i ei heilt anna verd. Gjennom ei bok han har skrive sjølv, tek han oss med på ei fabulerande reise inn i sitt eige univers. Det er ei historie med uendeleg mange lag, og som verkeleg rører ved oss som menneske.

I det ytre er det forteljinga om ein gut som finn hunden til naboen drepen på ein bestialsk måte, og som deduktivt og rasjonelt går til verks for å finne mordaren, berre for å vikle seg inn i og avdekke lite hyggelege sider ved sin eigen familie. Det er Christopher som både er forteljaren og hovudpersonen, og i hans verd er alle vi andre ganske rare og uforståelege. Difor blir dei mange ulike personane rundt han berre statistar i forteljinga hans, med unnatak av læraren Siobhan (Nasrin Khusrawi), som vekslar mellom å lese frå boka hans og å gå inn i handlinga som mentor, og den einaste som verkeleg forstår.

Trond Lie har, saman med scenograf og teatersjef Thomas Bjørnager, laga ei stilisert oppsetting der rekvisittane og hjelpemidla blir til under vegs, og der publikum villig blir med på å fantasere fram kulisser. Ved ein utsøkt og sinnrik bruk av projisering av alt frå matematiske formlar til strekteikningar av hus og omgivnader, greier dei å skape og omskape eit utal scener. Det er elegant, og det er artig, og står godt til den varme humoren som framsyninga er gjennomsyra av. Godt ensemblespel, små morosame gags, og ei sjarmerande lita metascene i opninga av andre akt gjorde det heile ekstra underhaldande.

Men først og fremst er dette ei særs rørande historie om kva som er mogeleg sjølv om du tilsynelatande lever i ei heilt anna verd. Heile oppsettinga kviler hundre prosent på at Christopher blir truverdig presentert. Mange vil hugse Axel Gehrken Bøyum frå NRKs dramaserie «Øyevitne» i haust der han spela ei av hovudrollene. Bøyum er berre 19 år gamal og har inga formell teaterutdanning, men gjer her ein scenedebut det vil gå gjetord om i lang tid framover. Ei særs krevjande rolle med uendeleg mye tekst blir formidla så intenst, levande, sjarmerande og profesjonelt at her snakkar vi om eit skodespelartalent av dei heilt sjeldne. 

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. februar 2015)

 

Bak fasaden

mandag, februar 2nd, 2015

SLUTT: Alle nachspiel tar slutt, og som i dei fleste er ikkje finalen den lystelegaste. FOTO: OLA RØE

TEATER 

Hvem er redd for Virginia Woolf?
Hålogaland Teater, Scene øst
Av Edward Albee
Omsett av Ragnar Olsen

Regi og scenografi: Anders T. Andersen

Kostyme: Urd Maria Sørgaard
Lysdesign: Øystein Heitmann
Med: Guri Johnson, Trond Peter Stamsø Munch, Trude Øines og Marius Lien


Menneskeleg dårskap ikledd akademisk ferniss i eit elegant og godt ensemblespel.

Då den amerikanske dramatikaren Edward Albee skreiv «Hvem er redd for Virginia Woolf?» i 1962, var den uvanleg direkte språkbruken ei medverkande årsak til merksemda og suksessen stykket fekk. I dag let vi oss ikkje lenger sjokkere over bannskap og underlivsreferansar. Men Hålogaland Teaters oppsetting syner at tida slett ikkje har løpt frå dette ikoniske stykket som framleis har sprengkraft, og som nådelaust og effektfullt kler av det opplyste småborgarskapet all staffasje.

Vi er definitivt attende i 1962, i eit relativt tidsriktig interiør hjå det middelaldrande ekteparet Martha (Guri Johnson) og George (Trond Peter Stamsø Munch). Ho er dotter av rektor på universitetet, og han ein historielærar som ikkje har fått til den akademiske karrieren han ønskte seg. Det har vore universitetsfest, og i seine nattetimar held Martha nachspiel der ho har invitert det langt yngre paret Nick (Marius Lien) og Honey (Trude Øines). Og så tar den verbale krigen til.

Nick og Honey blir sjokkerte vitne til korleis vertskapet verbalt går inn for å øydeleggje kvarandre. Og når alkoholinntaket tiltar, blir også dei yngre med på notane. I det ytre er dette ein intellektuell leik om, på eit mest mogeleg sårande vis, å audmjuke dei andre, ein verbal pingpong utført med ein god porsjon eleganse og eigentleg ganske underhaldande. Men i røynda handlar det om at Albee avslører og avkler oss livsløgner, staffasje, pompøsitet og alt som utgjer den tilsynelatande vellukka fasaden. I det amerikanske universitetsmiljøet for femti år sia ville dei nok gjerne framstå som frigjorde og uavhengige av krava til vellukka konformitet. Men Albee syner oss fire menneske som verbalt kanskje er meir liberale enn vanleg, men som med omsyn til den småborgarlege hangen til å framstå vellukka, er akkurat like ynkelege som folk flest. Å heve seg over samfunnets norm om at ein er mislukka som barnlaus, syner seg å vere minst like vanskeleg for ein akademikar som for alle andre. Sjølv om akkurat dette aspektet kanskje ikkje er like viktig i dag, er det likevel eit utmerka bilde på at livsløgner og ønsket om å vere vellukka sit djupt i alle lag.

Ein viktig grunn til at denne oppsettinga treff så godt utan å bli eit historisk titteskap, er nok språket. Ragnar Olsen har omsett Albees tekst til eit direkte og munnleg, men likevel akademisk og særs truverdig nordnorsk. I Anders T. Andersens regi, og scenografi, er dette blitt eit intenst og dramatisk kammerspel. Og med god personinstruksjon er det også eit uvanleg godt ensemblespel der alle fasettane til dei fire blir presist og godt formidla. Utan unnatak. Eg må likevel få framheve Trude Øines si overtydande tolking av Honey, den mest anonyme av dei fire, men som med sitt intense nærvær får fram eit imponerande vell av nyansar.

«Hvem er redd for Virginia Woolf?» er eit avslørande drama om menneskeleg dårskap. Men det er samstundes så presist observert, og fornærmingane så mange og elegante, at underhaldningsverdien også blir ganske stor. Anders T. Andersen presenterer oppsettinga som eit stykke svart humor der balansegangen mellom det komiske og det tragiske er hårfin. Noko av intensiteten på scena avtar rett nok mot slutten, men det er vel berre symptomatisk? Nachspiel endar aldri bra.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 2. februar 2015.)