Amund Grimstad

SØT MUSIKK?: Når Leonce og Lena møtast er sjølvironien større enn pasjonane. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

TEATER

Leonce og Lena
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Georg Büchner
Omsett av Trond Winje
Regi: Johannes Holmen Dahl
Scenografi og kostyme: Katja Ebbel Frederiksen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Anders Schille
Med: Preben Hodneland, Christian Ruud Kallum, Karl-Vidar Lende, Henriette Marø og Renate Reinsve.

Ein intelligent og nyskapande parafrase over Büchners klassikar, ein særs humoristisk leik med teaterkonvensjonar.

Georg Büchners  satiriske lystspel frå 1836 kan på overflata sjå ut som ein ufarleg kjærleikskomedie. Kongen (Preben Hodneland) har avgjort at sonen Leonce (Christian Ruud Kallum) skal gifte seg med prinsesse Lena (Renate Reinsve) frå nabolandet. Dei to har aldri møttest og opponerer båe mot avgjerda. Uavhengig av kvarandre rømmer dei frå det heile. Livet ved hoffet er keisamt og tomt, kongeriket er totalitært, og ungdommane har andre ideal. Ved eit slumpetreff møtest dei to, forelskar seg og ved hjelp av Valerio (Karl-Vidar Lende) giftar dei seg i kongens påsyn, men nærast inkognito. Ved finalens maskefall syner det seg at alle, også brudeparet, er lurt. Eit ufarleg lystspel, skulle ein tru, men Büchners undertekst er opprørsk og både system- og sivilisasjonskritisk. Han går til kamp mot innhaldsløyse, makt, rikdom og konvensjonar.

Johannes Holmen Dahl er tru mot historia og ideane til Büchner, men den versjonen av «Leonce og Lena» han gir oss, er like mye ein parafrase over den opphavlege teksten og ein kommentar til han, som han er ein kommentar til teatret og heile scenekunsten. Det er nyskapande, leikent, litt frekt, uvanleg humoristisk og særs godt teater. Oppsettinga er Dahls masteroppgåve i regi ved Teaterhøgskolen i Oslo, og fire av dei fem i ensemblet er frå det siste årskullet ved skodespelarutdanninga same stad. Om dette er representativt, lovar det særs bra for framtida i norsk teater.

Utan mye scenografi og rekvisittar,  – vi er jo i eit samfunn fylt av tomheit og det keisame, opnar det heile som eit lesestykke der vi på utførleg, men ikkje mindre humoristisk vis, blir presentert for dei ulike aktørane. Det blir straks etablert eit spesielt tilhøve mellom scene og sal der skodespelarane i heile framsyninga er i aktiv dialog med publikum, og der alt går ut på at dette er spela røyndom. Det er teater. Og det er i høgste grad metateater. Spelet er tidvis, men særs medvete, ganske uferdig. Scener må takast oppatt, det er feil entré, og aktørane er avslappa og ler både av seg sjølve og med publikum. I Büchners originaltekst er det referansar til både «Hamlet» og «Ein midtsommarnattsdraum». Det er det også i denne versjonen. I tillegg til eit utal populærkulturelle referansar, kommenterande songinnslag og ei mengd teatermetaforar. Alt pakka inn i ei tilbakelent, lett sjølvironisk og småpompøs ramme der det ironisk sjølvhøgtidelege og den intelligente leiken med teaterkonvensjonar gjennomsyrar det heile.

I tillegg til dei fire rollene som alt er nemnt, er det ei rekkje små biroller som alle er spela av Henriette Marø. Hennar mange ulike figurar er små komiske tablå som delvis er heilt uavhengige av framsyninga, men som kommenterande og illustrerande teatermetaforar likevel fullstendig naudsynte. Gjennom ein naivistisk og nesten sjølvutslettande spelestil manar ho fram den eine komiske kommentaren etter den andre. I romanen «Fifth business» definerte forfattaren Robertson Davies i si tid det han kalla «den femte rolla» som den som i klassisk teater korkje er helt, heltinne, fortruleg eller skurk, men som likevel er heilt avgjerande for å drive framsyninga framover. Aldri har eg sett eit betre døme på dette enn Henriette Marøs mange ulike figurar, nokre av dei fullstendig på sida, men likevel så grunnleggjande viktige for heilskapen.

«Leonce og Lena» i Johannes Holmen Dahls regi er ein regimessig genistrek som både er nyskapande og tru mot originalen, ei særs leiken framsyning som herjar vilt og humoristisk med både språk, scenekunst og konvensjonar.

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. april 2015.)

RETTHAVERSK: Han er retthaversk, og ho er litt gal. Nokon som kjenner seg att? FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER

Folkehelsa
Nord-Trøndelag Teater, Stjørdal Kino
Av Carl Frode Tiller
Regi: Maren Elisabeth Bjørseth
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Komponist: Gudmund Skjær
Med: Mira Dyrnes Askelund, Julie Moe Sandø, Lina Hindrum, Kristoffer Veiersted og Erik Bauck Bårdstu

Observante og presise, og ikkje minst humoristiske betraktningar om korleis vi forheld oss til kvarande.

Carl Frode Tiller debuterte som dramatikar i 2007 med «Folkehelsa» som han skreiv for Trondheim Open, eit opplegg for presentasjon av ny dramatikk på Trøndelag Teater. Sjølv om dette var å rekne nesten som eit teaterstunt med særs kort prøvetid, blei resultatet framifrå, og vi som fekk gleda av å sjå oppsettinga, forstod at Tiller ikkje berre er ein særs dyktig romanforfattar med ei uvanleg emne til å sjå og fortolke menneskesinnet, men faktisk også ein dyktig dramatikar. Nå er «Folkehelsa» sett opp att, denne gongen på Nord-Trøndelag Teater i Tillers heimfylke, og torsdag var det premiere i Stjørdal.

Carl Frode Tiller har gjennom romanane «Skråninga» og «Innsirkling» synt seg som ein forfattar med uvanleg god innsikt i menneskesinnet. Dette er også kjennemerket ved «Folkehelsa», men i langt meir humoristisk lei enn i romanane. Vi får presentert eit lite familiedrama i form av eit særs tett og intenst kammerspel mellom ekteparet Silje og Egil, dei to mødrene deira og Egils bror, Trond. I Nora Furuholmens stilfulle scenografi som effektivt illuderer eit vellukka ektepars smakfulle husvære, får vi presentert ein familie som slit med å snakke saman. Alt er andres feil, dei psykologiserar kvarandre og legg skulda på framferd og veremåte på foreldra. Samtalane går rundt og forbi kvarandre og dei fem på scena kommuniserer ikkje på noko vis. Slike samlivsdrama er det mange av, og temaet er godt kjend. Det spesielle med «Folkehelsa» er at teksten er så intelligent og ikkje minst humoristisk. Den som ikkje kjenner seg att i Tillers særs observante og presise betraktningar, har aldri levd i nærleiken av andre menneske. Du sit heile tida og kjenner deg att, skjemmest litt og ser deg sjølv i det spegelbildet Tiller held opp. Her er rollespel, hersketeknikkar, verbalt forsvar og åtak i ein tett dialog utan eit einaste kvileskjær. Og det er faktisk utruleg godt å kunne le av seg sjølv.

Maren Elisabeth Bjørseth frå Stjørdal (der premieren var), er ein relativt nyutdanna regissør som for eitt år sia imponerte meg med regien på «Runddans» på Trøndelag Teater. Ho har eit særeige blikk for detaljar, og gjennom framifrå personinstruksjon har ho i denne framsyninga laga eit særs tett kammerspel nesten utan daudpunkt. Det starta kanskje litt trått, og det tok litt tid før vi kom inn i settinga. Men då var det også gjort. Utan daudpunkt og med perfekt timing presenterer ho eit kvardagsleg familiedrama dei fleste både kan le av og kjenne seg att i. Særleg er spelet og dialogen mellom Silje (Mira Dyrnes Askelund ) og Egil (Kristoffer Veiersted) intenst, velspela og humoristisk teater på sitt beste.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. april 2015.)