Archive for mai, 2019

Eit audiovisuelt kunstverk

lørdag, mai 25th, 2019

TEATER

INTERGALAKTISK: Ei reise blant planetar og maneter, ei vakker reise både i rom og fantasi. FOTO: HANNA FAUSKE

«Maneter og planeter»
Lokstallen, Stjørdal
Av Fabularium Produksjoner
Idé, konsept og regi: Lene Helland Rønningen
Scenografi og lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Videoscenografi: Andreas Schille
Kostyme: Berit Haltvik With
Komponistar og musikkproduksjon: Maria Kannegaard og Siri Gjære
Song: Bjørn Tore Grøntvedt
Med: Sindre Karlsholm og Siri Schnell Juvik

Ei reise meir i fantasien enn i rommet, og gjort magisk av eit uvanleg vakkert samspel mellom scenografi, video, lys og musikk.

Jon og Rosetta er som barn flest, undrande og fulle av spørsmål. Jon (Sindre Karlsholm) er fantasten medan Rosetta (Siri Schnell Juvik) er meir nøktern og har openbert lese si hakkespettbok. Framsyninga «Maneter og planeter» tar til med at Jon undrar seg over dei store spørsmåla, slik vi alle har gjort, og framleis i større grad bør gjere. Han vender seg til det unge publikummet, får dei i tale og etablerer raskt eit tillitsforhold der han på ledig vis greier å spinne vidare på responsen og svara frå dei unge som i stor grad difor kjenner seg som deltakarar like mykje som publikum.

Så kjem Rosetta inn med eit brev ho har funne, og som tippoldefaren skreiv i 1854 om at jorda, eller nærare bestemt Stjørdal, etter hans utrekningar ville bli råka av ein komet om 165 år. Og ja, du rekna rett. Det er nå, og før vi rekk så mykje anna, kjem kometen susande, og dei snarrådige ungane hoppar på og blir med på ei reise ut i rommet. Første stopp er månen, der mannen i månen fortel at jorda vil gå under ettersom det er ein sprekk i verdshava som gjer at vatnet vil forsvinne. Han kan og fortelje om «den evige manet» som bur i manetgalaksen bortom det svarte hòlet, og der finst det remediar for å berge verdshava. På reisa gjennom rommet strør dei to, og kanskje særleg den snusfornuftige Rosetta, om seg med vitskapleg og astronomisk terminologi i eit omfang og ein samanheng som ikkje står heilt til truande for å seie det forsiktig, og som eg vil håpe dei unge i salen har gløymt lenge før dei om nokre år skal lære om fysikkens lover. Men gløym det, for dette er ikkje populærvitskap, men ei blanding av ei klassisk detektivhistorie der dei unge reddar kloden, og ei fabuleringsreise der det er fantasien og ikkje fakta som får rå.

Sjølve historia er eigentleg ganske tunn, og plottet gamalt og velbrukt. Det som gjer at denne framsyninga hevar seg over dei fleste av tilsvarande historier, er at ho er så kompleks og komplett. Sjeldan ser ein eit tettare og meir vellukka samarbeid mellom regi, scenografi, lysdesign, videoprojeksjonar, kostyme og rekvisittar, og for ikkje å gløyme lyd, musikk og song. På dette, eller snarare desse områda, er denne produksjonen eit lite multimedialt kunstverk som syner at det på små, unnselege scener, og med relativt enkle (?) middel går an å skape audiovisuelle uttrykk av verkeleg høg kvalitet. Scenograf og lysdesignar Eirik Brenne Torsethaugen har saman med videodesignar Andres Schille skapt eit rom for fantasien der ein saumlaust skiftar frå makro- til mikrokosmos, frå Stjørdal til månen, det ytre rom og havets botn, alt med eit nesten pulserande firmament som bakteppe. Så har Maria Kannegaard og Siri Gjære skrive musikk som er langt meir enn vanlege lydkulisser, og som er så melodiøs, at Bjørn Tore Grøntvedts song blir balsam i øyra. Fantasifulle, men enkle rekvisittar, og eit truverdig spel frå Sindre Karlsholm og Siri Schnell Juvik der dei er flinke til å spele på og med dei unge i salen, gjorde dette til ei uvanleg vakker og fabulerande reise i fantasien.

Framsyninga blir vist på Lokstallen i Stjørdal 25. og 26. mai, og på Ringve i Trondheim 1. og 2. juni.

Det store ranet

mandag, mai 13th, 2019

TEATER

KVOTER: Eit pedagogisk forsøk på å synleggjere kva fiskekvoter er, var og skulle ha vore. FOTO: STIG BRØNDBO

«Blå åker»
Hålogaland Teater, Scene øst
Av Ragnar Olsen
Regi og dramatisering: Egill H. A. Pálsson
Scenografi og kostyme: Martin Eriksson
Lysdesign: Øystein Heitmann
Komponist og musikar: Herborg Rundberg
Med: Jørn Fuller-Gee, Ketil Høegh og Trude Øines

Ei skikkeleg revitalisering av det politiske teateret. Humoristisk og sjølvironisk, men med skarp brodd.

På ein bryggekant sit ein musikar og songar (Herborg Rundberg) og set tonen for denne framsyninga med ein sprø, litt sprukken og særs mollstemd song om kven som eig havet, elva, vinden, – med andre ord naturressursane våre. Tre hobbyfiskarar (Trude Øines, Ketil Høegh og Jørn Fuller-Gee) vil freiste fiskelykka, spelar seg sjølve og kjem i prat. Og så er vi i gong med ein dryg times forteljing om det store ranet som har heimsøkt kystbefolkninga i dette landet. Ganske raskt blir framsyninga insisterande og påståeleg, slik politisk teater diverre ofte kan bli, og eg må vedgå at eg frykta det verste. Men så tek dei det sjølvironisk ned i eit artig metagrep der dei innser at slikt blir det dårleg teater av, så dette går ikkje an. Og i den vidare handlinga held dei seg milevidt frå det propagandistiske. I staden får vi ei upretensiøs, humoristisk, sjølvironisk, veldokumentert og pedagogisk oppsetjing som trass i den lette og leikne tonen, likevel, eller kanskje nettopp difor, – blir politisk teater av beste klasse.

Hålogaland Teater har tatt utgangspunkt i NRK-dokumentaren «Kampen om kysten» frå 2017 og boka «Kvotebaroner» av Gunnar Grytås (2014). Ragnar Olsen, til vanleg ein tryllekunstnar med ord, og ein framifrå visediktar, har intervjua mange som på ulike vis er tilknytt fiskerinæringa, og saman med dramaturg Toril Solvang og regissør Egill Pálsson, har han skrive eit humoristisk og musikalsk stykke bitande politisk teater.

Scenografien til Martin Eriksson er enkel, men illustrerande. Ein bryggekant, ein vass-spegel, eit bakteppe frå eit fiskevær og ulike videoprojeksjonar. Dei tre på scena tek oss gjennom dei siste sytti åras fiskerihistorie, og startar med den alt for lite kjende norsk-engelske fiskekrigen i 1951 som enda opp i den internasjonale domstolen i Haag. Mot alle odds fekk Norge full siger, fire mils fiskerigrense, og det blei slått fast at retten til kystens naturgitte skattar høyrer til dei som i århundrar har hausta av «den blå åkeren». Så skulle vel rikdomen vere sikra. Men i staden for ei demokratisk forvalting av fiskeressursane, slik det er gjort med olja, gjekk fiskeripolitikken diverre i stikk motsett lei, noko Ottar Brox påpeikar i eit videointervju mot slutten av framsyninga.

Med små episodiske tablå, video-opptak og bilde frå ulike historiske hendingar, tek dei tre aktørane oss gjennom ei historie om sentralisering, monopolisering, rovfiske, leveringsplikt, fiskekvoter som etter kvart blei omsettelege, og ei rekkje andre forhold som for ein søring kan vere vanskeleg å henge med i. Og dei går ikkje av vegen for å hengje bjøller på kattene. Kjell Inge Røkke, fiskeriminister Svein Ludvigsen, statsministrane Jens Stoltenberg og Erna Solberg, samt Nina Jensen får alle passa sine påskrivne, men heile tida med den underliggjande lune humoren, og den avvæpnande sjølvironien. At det heile blir sydd saman av eit titals kjende og nye viser, stundom ganske hemningslaust framført, er med på å understreke underhaldningsaspektet, men aldri utan å miste satiren og den politiske brodden.

Framsyninga er enkel og upretensiøs, men eit stadig tilbakevendande credo er at «dette er komplisert». For det er det, og det syner også skodespelarane. Men i botn ligg likevel den enkle erkjenninga frå 1951 om kven som eig og skal forvalte rikdomen i havet.

Ketil Høegh, Trude Øines og Jørn Fuller-Gee er særs fortrulege med stoffet, og både spel og formidling er framifrå. Regissør Egill Pálsson har vald ei litt lågmælt, mollstemd og sjølvkritisk tilnærming til innhald og presentasjon, og heile tida med det lune humoristiske skråblikket. Nettopp ved ikkje å vere insisterande, men i staden late publikum konkludere sjølve, blir den politiske brodden og kritikken av det store sviket som er gjort mot kystbefolkninga endå skarpare.

Kvilande trygt på skuldrane av dei beste tradisjonane deira frå 1970-talet, har Hålogaland Teater med denne framsyninga revitalisert det politiske teateret i Norge. Framsyninga blir også vist under Heddadagane i Oslo i juni.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 13. mai 2019.)


Støyande overspel

onsdag, mai 8th, 2019

TEATER

FREMMELEG: Alt som spedbarn i sparkebukse og med smokk tek Rolf kontroll over heim og naboskap. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Pang!»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av Marius von Mayenburg
Omsett av Øyvind Berg
Regi: Nina Wester
Scenografi og kostyme: Daniel Åkerström-Steen
Videodesign: Thomas Lønning
Med: Øystein Martinsen, Svein Solenes, Marianne Holter, Even Stormoen, Espen Reboli Bjerke og Mari Strand Ferstad

Det blir ikkje nødvendigvis god humor av høgrøysta overspel.

For fem år sia sette Rogaland Teater opp «Perpleks» av den tyske dramatikaren Marius von Mayenburg, og det er den mest forståelege absurde komedien eg nokon gong har sett. Høgst fortent fekk produksjonen to av dei gjævaste Heddaprisane det året. Nå har Rogaland Teater sett opp «Pang!» av den same dramatikaren, og med ein del av det same ensemblet, og forventningane var sjølvsagt store. Men denne oppsetjinga blei diverre eit totalt bomskot.

Marius von Mayenburg skreiv «Pang» i 2017, nærast som ein sorgreaksjon på at Donald Trump blei president i USA. Stykket er eit forsøk på eit satirisk oppgjer med statsleiarar som Silvio Berlusconi, Viktor Orbán og Donald Trump, sjølvopptekne og nærast narsissistiske politikarar som har eit lettvint forhold både til sanninga og demokratiet. Men i like stor grad er stykket eit åtak på alle dei som let slike folk kome til makta.

Rolf Pang (Øystein Martinsen) er ikkje fødd ennå når stykket tek til. Likevel kjem han syklande inn på scena på ein trehjulssykkel for i ei metaform å annonsere at det er først når han om litt blir fødd at noko vil skje her i verda. Så møter vi dei komande foreldra hans, Vicky (Marianne Holter) og Dominik (Svein Solenes), som er politisk korrekte så det held, og båe særs gravide og opptekne av at alt skal vere rett og etter boka. For alle foreldre er ein fødsel det viktigaste i verda, og avkommet sjølvsagt eit unikum på line med historias største geni. Jamvel om det kjennest slik, har likevel dei fleste eit sjølvironisk blikk på denne kjensla. Men ikkje Dominik og Vicky. Sonen deira er så spesiell at fødselen i beste realitytradisjon må filmast live av eit TV-selskap. Og alt han etter kvart gjer, blir grundig dokumentert på fjernsyn.

Rolf syner seg raskt å vere ein fremmeleg unge. På veg ut av livmora tek han livet av tvillingsystera si, bit av sin eigen navlestreng, og ganske raskt tek han kontroll ikkje berre over foreldra og heimen, men også naboskap og meir til. Dette trass i at han aldri blir meir enn fem år gamal, eller i alle fall heile tida oppfører seg furtent, barnsleg og trumpete som ein femåring. Han bryr seg ikkje om trivialitetar som rett og gale, sant eller usant, men berre om seg sjølv og eige ego. Parallellane von Mayenburg med dette dreg til verdsleiarar av ulike format er openberre, sjølv om dei ikkje blir uttalt.

Opninga er halde i ei roleg og litt surrealistisk metaform, og så langt er dette både interessant og underhaldande. Men ganske raskt går det heile over i støyande overspel der det som måtte vere av politisk satire, humor og gode poeng druknar i tåpelege påhitt der ein i eit enormt tempo skal innom feminisme, klima, immigrasjon, hybris, rasisme, politisk fanatisme, intoleranse og meir til, og stundom i ganske proklamatoriske ordelag.

Eg har ikkje lese manus, men bak alt det overdrivne anar eg likevel konturane av noko som kunne ha vore både god politisk satire, humoristisk og kanskje til ettertanke. Men i Nina Westers regi blir det berre pøst på med effektar, overspel, og støy utan den fingertippkjensla og dei pausane som skal til for å skape god humor. Alt skjer i høgt tempo, med litt for mange og hyppige sceneskift, og sjølv om aktørane spelar med mye energi, har dei fått tildelt alt for sjablongmessige roller til at dette kan bli morosamt, underhaldande eller den bitande politiske satiren som vel var meininga.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 8. mai 2019.)


Den ufullkomne kjærleiken

mandag, mai 6th, 2019

TEATER

FJERN OG NÆR: Den fysiske avstanden til glashuset kombinert med dei nærgåande videoprojeksjonane gir oss både ein distanse og ein utleverande nærleik til handlinga. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Scener fra et ekteskap»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av Ingmar Bergman
Omsett og tilarbeidd av Arne Lygre
Regi: Kjersti Horn
Scenografi og kostyme: Sven Haraldsson
Komponist og lyddesign: Erik Hedin
Lysdesign: Trygve Andersen
Med: Nina Ellen Ødegård og Anders Dale

Eit lågmælt og særs velspela kammerdrama om den vanskeleg kjærleiken.

Då Ingmar Bergman i 1973 lagde TV-serien «Scener fra et ekteskap» i seks timelange episodar med Erland Josephson og Liv Ullmann i hovudrollene, trefte han ein nerve og ei attkjenning hjå publikum over heile verda. Mykje har skjedd sia 1973, så Rogaland Teater har fått Arne Lygre til både å omsetje og å tilarbeide teksten til dagens forhold. Det har vore eit godt val, og i Kjersti Horns detaljrike regi, og ikkje minst med formidabelt spel av dei to på scena, er dette blitt ei sjeldan intens, varm og innsiktsfull framsyning om den vanskelege kjærleiken.

I denne versjonen får vi berre møte ekteparet Johan (Anders Dale) og Marianne (Nina Ellen Ødegård). Dei to døtrene deira, vennene som i TV-serien utløyser mykje av det som skjer, og kjærester og seinare ektemakar blir berre omtala. All konsentrasjon er om dei to, og ein kombinasjon av dette regivalet og viktige scenografiske grep, gjer at vi i denne oppsetjinga kjem så tett på dette ekteparet som det vel er mogeleg.

Scenografien til Sven Haraldsson er eit glashus, eller bur om du vil, på berre rundt 20 m², plassert litt tilbaketrekt på scena. Her finn vi heile husveret til Johan og Marianne: kjøkken, seng, spisebord og salong. To kameramenn følgjer alt som skjer, og dette blir projisert på bakveggen. Den fysiske avstanden til glashuset kombinert med dei nærgåande videoprojeksjonane gir oss både ein distanse og ein utleverande nærleik til handlinga. Det vesle og tette, men likevel transparente glashuset gir på eine sida inntrykk av intimitet og varme, samstundes som det også understrekar tosemda, det innestengde og klaustrofobiske i forholdet.

Johan og Marianne har vore gift i ti år, har to døtrer, og eit tilsynelatande lykkeleg og velfungerande ekteskap. Det er alle dei andre som har problem, dei to er unnataket som stadfestar regelen, meiner dei. Men medan publikum finn plassane sine, ser vi Johan liggje på senga og fikle med mobilen, medan Marianne ryddar og støvsugar, og vi anar at bak den rolege og fortrulege samtalen i eit ekteskap som for lengst er blitt ein vane, ulmar eitt eller anna. Og sakte, utan å forhaste seg, rullar Kjersti Horn ut den relativt trivielle historia om dei to der vi gjennom eit titals tablå følgjer dei i sju år med utruskap, skilsmål og ei slags forsoning.

Dette er sakte-teater, formidla særs lågmælt og med gode pausar. Og nettopp derfor, og fordi Dale og Ødegård leverer så solide rolletolkingar, får Horn fram eit vell av små detaljar til å kjenne seg att i og stundom til å le av. I eit opprivande skilsmål kunne det vere freistande å nytte både geberdar og store ord, men ved å gjere alt så lågmælt greier Horn på eine sida å halde merksemda om dei inste kjenslene til dei to, og samstundes gi rom for at dei særs få utblåsingane som faktisk kjem, blir desto sterkare.

Arne Lygre har skore teksten ned frå seks til dryge to og ein halv time, men vel så viktig er tilarbeidinga hans og det lette og munnlege språket han har skapt. Alt verkar så ekte, tilforlateleg og truverdig. Ei så lang oppsetjing utan pause, og med berre dialogen mellom to personar som berande element, set store krav både til publikum og aktørane. Men det detalj- og nyanserike spelet til Nina Ellen Ødegård og Anders Dale gjer at dette aldri blir keisamt. Vi følgjer dei små, nærast umerkelege endringane deira, der ho i starten framstår både som oppofrande og delvis sjølvutslettande, medan han er meir laissez faire og situasjonens herre. Og medan forholdet litt etter litt går i oppløysing ser vi ein like gradvis metamorfose der ho kjempar seg fram til å ta ansvar for eige liv medan han står fram som meir umoden og vankelmodig. På same tid som det er oppbrot, sjalusi, aggresjon og raseri, er det heile tida også umogeleg å kome unna dei kjenslene for kvarandre som eit langt samliv har skapt. Å få fram alle nyansane i denne kjenslerikdommen krev gode skodespelarar. Dale og Ødegård meistrar det til fulle, og vel så det, og det gjer at denne framsyninga snakkar til dei fleste av oss. Kjærleiken er vanskeleg, og her er inga trøyst, og heller inga løysing, berre særs godt teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. mai 2019.)