Amund Grimstad

OPERA

«Fønix»
Den Norske Opera & Ballett, scene 2
Konsept, libretto og regi: Lisa Lie
Musikk: Stian Westerhus
Dirigent: César Cañon
Scenografi og kostymedesign: Maja Nilsen
Med: Lisa Lie, Kenneth Homstad, Kjersti Aas Stenby, Oddgeir Thune, Ivar Furre Aam, Íris Björk Gunnarsdóttir, Bernt Ola Volungholen samt Operakoret og musikarar frå Operaorkesteret

Operaen «Fønix» er ikkje alltid til å forstå og fatte, men baud først og fremst på ei stor musikalsk og scenisk oppleving.

Lisa Lie held fram med å sprenge grenser. Etter å ha skapt sitt heilt særeigne teaterunivers, tek ho skrittet vidare til ein annan del av scenekunsten, til operaen. Og sjølv om det er ein ny sjanger, er det på mange vis også som om ho kjem heim fordi det storslåtte, pompøse og ofte melodramatiske i operaen, for ikkje å snakke om at mykje blir spela i versalar, er uttrykksmåtar som har vore del av varemerket til Lisa Lie heilt frå dei første produksjonane hennar på Teaterhuset Avant Garden for snart 20 år sia.

Med referansar i aust og vest til både den litterære kanon og populærkulturen, er det i botn alltid det eksistensielle som det dreier seg om i Lisa Lies framsyningar. Det er liv og død, men det er også iblanda mystikk, myter, segn og ikkje minst andre dimensjonar, magi og ein god porsjon av det overnaturlege. I desse grenseområda mellom røyndom og det magisk-mytiske leikar Lie seg med absurd humor, uventa påfunn, men også med mykje innsikt. I «Blue Motell» frå 2013, som hausta Heddapris for «særleg kunstnarleg innsats», tok ho oss med til Dødsrikets venterom. I operaen «Fønix» tek vi skrittet vidare over. Det noko spesielle gravferdsbyrået «FØNIX» med motto om at livet er stutt, men det treng ikkje bli stuttare, så alle bør få ein sjanse til å stå opp att, presenterer eit ritual i fire bolkar. Og det vi får presentert på operaens scene 2 er ei litt annleis dødsmesse, men der referansane til klassikaranes mange requiem likevel er tydelege bak alle dei surrealistiske påfunna.

«Døden er ein privatsak», blir det hevda i framsyninga som samstundes gjer han til felleseige.
Døden er noko av det sikraste i tilværet, men likevel nærast ufatteleg. I Lisa Lies kaotiske landskap blir vi tatt med på å fatte det uforståelege, eller å lage litt orden i kaos, utan at eg skal påstå at det var der eg enda opp.

I denne oppsetjinga blir vi med på gravferda til ein verkeleg person, men i god tradisjon med eit skikkeleg gravøl som endar med at flagget går til topps. For her får hovudpersonen ein sjanse til å stå opp att. Og kvar dag er det ny hovudperson. Det har vore auditions på førehand der den som ville kunne få høve til å kjenne på korleis det heile ville bli. På premieren var vi med på gravferda til ei som nok i større grad kjende situasjonen og liturgien frå før, men frå forrettarens side, for hovudpersonen var faktisk ein ung sokneprest. Men ho dukkar først opp mot slutten, for før det var vi vitne til eit virvar av forteljingar, ritar, og mykje anna der Lisa Lie sjølv er Madame Melissa, seremonimeister og leiar for gravferdsselskapet. Kva dei andre på scena er, er ikkje alltid like godt å vite, men viktigast er figuren Dick, ein klovn og kommentator, framifrå gestalta av Kenneth Homstad, som kanskje meir enn nokon kjenner Lisa Lies univers. Dei fire andre utfyller det tidvis ganske absurde og litt naivistisk framførte menasjeriet. Og komponisten, Stian Westerhus, er aktivt til stades, både litt som skodespelar, men først og fremst som gitarist i samspel med og kontrast til dei mange musikarane frå operaorkesteret. Dei to operasongarane, Íris Björk Gunnarsdóttir, Bernt Ola Volungholen, representerer ein heilt naudsynt orden i dette kaoset, og blir slik viktige omdreiingspunkt. Og det trettitals store operakoret saman med orkesteret gjer at det heile blir ei mektig oppleving. Musikken til Westerhus står godt til Lies univers og tematikk, og kontrasten til den tradisjonelle operamusikken blir ikkje så stor som ein skulle tru. Tvert om.

Undervegs blir vi inviterte med på allsong av Mozarts Requiem i d-moll, og mot slutten blir vi alle inviterte opp på scena til det eg oppfattar som eit slags overgangsritual før vi vandrar ut i den lune mainatta der den nyoppståtte blir geleida ut i ein robåt og rodd ut til Hovedøya. Der skal ho få vere over natta og kjenne på korleis det var å stå opp att. Alt medan operakoret syng «Slavekoret» av Verdi, ei oppleving nesten åleine verd billetten. Og det var ikkje slutt med det, for så blei vi inviterte med på bål og gløgg på operastranda der det også var mogeleg å både bade og ta badstue.

Skulle du vere forvirra etter denne meldinga, så kan eg love deg at det var denne meldaren også. I mang ei framsyning er ofte opplevinga viktigare enn forståinga, og slik var det absolutt med denne. Eg var med på noko mektig og opplevingsrikt, fullt av humor og absurditetar, men likevel med ein underliggjande struktur som eg ikkje alltid fatta omfanget av. For meg var det meir enn tilstrekkeleg for å ha utbytte av denne himmelske lapskausen av ein opera.

«Fønix» er del av eit trepartssamarbeid mellom Den Norske Opera & Ballett, Trondheim Symfoniorkester & Opera og Bergen Nasjonale Opera, og skal etter dette framførast både i Bergen og Trondheim.

TEATER

«Spør skogen»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Nanna Bang etter ein idé av Morten Abel
Regi: Niels Erling
Scenografi og kostyme: Julian Juhlin
Musikk: Morten Abel
Arrangement: Markus Artved
Med: Amund Harboe, Nina Ellen Ødegård, Anders Dale, Matias Kuoppala, Mareike Wang, Marianne Holter, Siri Black Ndiaye og Heine Røise

Uforløyst kvardagsfilosofi er ikkje nok til å lage godt teater av Morten Abels rike songskatt.

For fem år sia sette Rogaland Teater opp «Tønes», ei framsyning bygd på songskatten til Frank «Tønes» Tønnesen. Det var med ei audmjuk tilnærming der tjue songar fekk stå på eigne bein og representere kvar si historie. Sjølv for meg, som aldri hadde høyrt noko av Tønes tidlegare, blei framsyninga ei stor oppleving.

Nå har Rogaland Teater med oppsetjinga «Spør skogen» freista å lage teater av songane til Stavangers største pop-ikon, Morten Abel. Det er blitt ein langt meir pretensiøs produksjon enn «Tønes», openbert med eit ønske om å seie noko vesentleg om kvardagen vår, livet og kjærleiken. Men trass i gode arrangement, flotte songprestasjonar og ein særs lekker og kreativ scenografi og kostymedesign, er det blitt ei sprikande og episodisk framsyning der tekstgrunnlaget er for dårleg, det meste blir retningslaust og uforløyst og songane heng i liten grad saman med tekstane som blir framførte.

Til alle tider har menneska søkt ut i naturen for å kome unna kvardag og mas i håp om å finne meininga i livet. Frå Henry David Thoreaus «Walden» (1854) til vår heimlege Erlend Loes «Doppler» (2004) har dette også vore tema i litteraturen. Slik er det og i «Spør skogen» der sju menneske, i dyreham, dreg ut i skogen for å finne ut av det heile. Alle ber dei på eit sakn eller noko som gjekk litt skeis. Framsyninga er små kvardagsfilosofiske monologar om ulike nedturar, bunde saman av Abels musikk, ofte i heilt nye og gode arrangement.

Det opnar så lovande med eit skoglandskap og dyrehabittar som i ein teikneserie. Det er både vakkert og litt annleis, og i dei pappeskeforma kostyma er det nesten uråd å bevege seg, så det meste blir også ganske komisk. Og slik skal det vere, for dette blir marknadsført som ein «desperat pop-komedie». Først ut er frosken (Mattis Kuoppala), eit dyr som openbert er både nervøs og utilpass. Det er sjarmerande og godt framført. Men når seks dyr til etter kvart skal fortelje oss om sine plagar, fobiar og nedturar, blir det både monotont og repeterande. Vel er historiene deira ulike, men tekstane er uforløyste og innhaldet blir berre små, og ofte særs føreseielege anekdotar utan å syne noka form for retning. Kva forfattaren Nanna Bang og regissøren Niels Erling har ønska med dette, anna enn å ha ei orsaking for å presentere god musikk, er vanskeleg å sjå. Og det innser dei truleg sjølve når fleire av tablåa blir avslutta med at nei, nå er det vel på tide å ta ein song. Framsyninga har mange slike metagrep, men ikkje ei særleg kresen haldning til bruken. Når skodespelarane ber sceneteknikarar om hjelp til å ta av dei hovudet på kostymet, er det artig første, og kanskje andre gongen, men ikkje heile tida.

Ensemblet består av nokre av dei beste skodespelarane ved teateret, og sjølv om fleire av dei, både med song, spel og mimikk, greier å sjarmere det lokale publikummet som sjølvsagt jubla for kjende songar, greier dei ikkje å skjule mangelen i tekstgrunnlaget. Ein rein teaterkonsert hadde nok vore langt å føretrekkje.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 10. mai 2025.)

TEATER

«Nysgjerrigper»
Teatret Vårt og Sprengt Teater, Arbeideren, Ålesund,
Av: Fride Snipsøyr Holøs, Sindre Slorafoss og Maia Lohre Køhn
Regi: Fride Snipsøyr Holøs
Scenografi og kostyme: Maria Victoria Høvring Høeg
Komponist: Fride Nøstdahl Hjelle
Med: Fride Snipsøyr Holøs, Anna Haaland og Maia Lohre Køhn

Ei opplevingsrik framsyning som gir mat til undringa hjå dei minste.

Ikkje på noko tidspunkt i livet er menneska meir nyfikne og hungrige på kunnskap enn i dei første leveåra. Dette kan det vere godt å ha i bakhovudet når ein skal lage teater for dei aller minste, og det er truleg slik barneteateravdelinga til Teatret Vårt og frigruppa Sprengt Teater har tenkt med oppsetjinga «Nysgjerrigper». For her er undring og oppleving langt viktigare enn sjølve forteljinga, jamvel om ho også er tydeleg til stades.

Framsyninga tek i røynda til ein time i forkant då dei minste får tilgang til ein verkstad der dei kan lage fargerike og kreative sommarfuglvenger til å ha på seg. Utan at dei forstår det, blir dei med dette førte inn i det universet som framsyninga handlar om. Det er vår, knoppar brest og nytt liv vinn fram. Ein sommarfugl (Fride Snipsøyr Holøs) er vår guide og flyg lågt over publikum, før ho oppdagar eit par rare skapnadar på scena. Eit rør, som kan vere ein puppe eller ei åme, tek gradvis til å springe ut, og det same skjer med ein annan uformeleg klump. Så syner det seg at dei er det vår guide kallar eit frø og ei ert (Anna Haaland og Maia Lohre Køhn). Dei to tek til å utforske kvarandre, nitid gransking av hender, føter, tær, akkurat slik ungar gjer, og det oppstår både artige og vakre tablå, og openbert stor grad av attkjenning for dei unge i salen.

Men framleis er dei to berre eit frø og ei ert, og båe like einsfarga lysegrøne og anonyme. Før dei like gradvis og nennsamt tek til å felle delar av kleda, eller ytterhuda. Og etter metamorfosen blir dei to særs fargerike små vesen, og båe med venger, – akkurat som ungane.

Denne produksjonen er eit samarbeid mellom frigruppa Sprengt Teater og Teatret Vårt, og er arbeidd fram frå ein idé av Fride Snipsøyr Holøs som også har regi og rolla som sommarfugl. På regisida har ho hatt god hjelp av Toril Solvang-Kayiambakis. «Nysgjerrigper» er sjølvsagt ikkje revolusjonerande scenekunst, men ei upretensiøs og opplevingsrik lita framsyning som snakkar rett til målgruppa, og som openbert treff henne. Det var kommentarane og stemninga i salen tydeleg prov på. Med varsamt tonefølgje komponert av Fride Nøstdahl Hjelle, og dei fargerike og kreative gevantane til kostymedesignaren Maria Victoria Høvring Høeg, blei det heile også ei lita audiovisuell oppleving. Meir skal det ofte ikkje til.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 6. mai 2025.)