Archive for januar, 2015

Mange dyr i Arken

mandag, januar 26th, 2015

VANSKELEG: Skal dei rike hundane hjelpe påfuglane, eller blir dei berre rundlurte og fråstolne alt? FOTO: GT NERGAARD

TEATER  

Påfuglen
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Tyra Tønnessen og Jovan Pavlovic
Manus: Tyra Tønnessen og ensemblet
Regi: Tyra Tønnessen
Komponist og musikalsk leiar: Jovan Pavlovic
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Koreografi: Tor Ivar Hagen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Anders Schille
Med: Kathrine Thorborg Johansen, Jon Lockert Rohde, Henriette Marø, Marianne Meløy, Herbert Nordrum m.fl.

Ein underhaldande, men litt uferdig familiemusikal om oss og dei andre.

Tyra Tønnessen hadde stor suksess med kultmusikalen «Rock’n Roll Wolf» på Trøndelag Teater for fire år sia. Nå har ho både skrive og regissert ein ny familiemusikal, og som førre gongen har ho tatt utgangspunkt i dyreverda. Saman med musikar og komponist Jovan Pavlovic har ho laga ei surrealistisk oppsetting som med skarp politisk satire tar opp spørsmåla om oss og dei, om tigging og økonomiske flyktningar. Oppsettinga har undertittelen «en urettferdig musikal», men er nok snarare ein litt uferdig musikal.

Konseptet er ein parallell til Orwells «Animal farm» der ein gjennom dyrehistorier kan seie noko om menneska. Vi er i eit fuglerike der gribben herskar og der det er mange fargerike fuglar med ulike meiningar. Påfuglane er litt på sida av samfunnet, tek ikkje del i arbeidslivet, går ikkje på skule og blir, ikkje utan grunn, skulda for å stele frå og lure dei andre. Påfuglmor (Kathrine Thorborg Johansen) slit med å finne mat og husrom for dei to borna sine, og i desperasjon dreg ho til det langt meir fargelause hunderiket som er byråkratisk, kaldt og søkkrikt. Ein treng ikkje særleg fantasi for å sjå kva Tønnessen siktar til.

Starten er lite lovande med ein alt for lang intro om fugleriket der det er vanskeleg å sjå om dette er menneske eller fuglar, og der det ei stund ser ut til å kunne bli litt pinleg, politisk korrekt teater. Men så får vi eit blikk inn i det i utgangspunktet langt mindre spennande hunderiket der vi møter labradoren og dotter hans (Herbert Nordrum og Marianne Meløy) og ei vise om urettvisa, så skarpt observert og godt formidla at tablået blir ei lita framsyning i framsyninga. Frå då av er det langt lettare å bli sjarmert og underhalde. Og når labradoren seinare, i møte med ein stivfrossen påfugl, blir utfordra av dottera si, sit tårene laust. Undervegs blir vi konfronterte med våre eigne haldningar på eit intelligent og humoristisk vis. Det beste ved det heile er at Tønnessen berre reiser spørsmål utan å gi fasit, og slik viser oss at dette er vanskelege tema sjølv om det ikkje skadar å syne litt varme.

Framsyninga blir presentert på to parallelle plan der dei minste i salen får ein fargerik dyrefabel, medan dei vaksne får skarp og underhaldande politisk satire. I form er dette ei heseblesande og tidvis heilt surrealistisk historie med mye humor frå slapstick til intelligent vidd, og med nydeleg, stemningsskapande og særs mangefasettert musikk frå balkansk og klezmerinspirerte låtar til rein rock and roll. Songprestasjonane er gjennomgåande gode, og denne gongen er både diksjon og lydkøyringa framifrå. Det dyktige orkesteret tek aktivt del i handlinga, og teatrets vanlege kapellmeister, Åsmund Flaten, syner store komiske talent.

Dagny Drage Kleiva har laga ein scenografi som særs effektivt vekslar mellom dei to landa,  og deira ulike klima på alle nivå, og der ein skal vakte seg vel for ikkje bokstaveleg talt å falle gjennom. Det er raske og synkrone sceneskift og det relativt vesle ensemblet skiftar roller og kostyme i eit imponerande tempo.

«Påfuglen» er ei litt uferdig oppsetting med relativt store dramaturgiske problem i første akt. Men sjølv om det tidvis går over stokk og stein, greier ho likevel å sjarmere og underhalde samstundes som ho reiser heilt vesentlege spørsmål utan å mate oss med fasitsvar.

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 26. januar 2015.)

Memento mori

tirsdag, januar 20th, 2015

INNSIKT: Eit speilbilde gir ikkje tilstrekkeleg sjølvinnsikt for ein døyande konge. FOTO: ØYSTEIN EUGENE HERMSTAD

TEATER 

Kongen dør
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Eugène Ionesco
Omsett av Håvard Hodne
Regi: Harry Guttormsen
Visuell konsulent: Grete Søimer
Med: Hans Petter Nilsen, Hildegunn Eggen, Janne Kokkin, Wenche Strømdahl, Arne O. Reitan og Jan Frostad

Dødsangst og dystopi presentert med vidd, humor og perfekt timing i ei særs underhaldande og velspela oppsetting.

«Kongen er død. Leve Kongen!» Med denne komplett absurde utsegna frå vår eigen royale etikette, er det vanskeleg for dramatikken å bli meir surrealistisk enn røyndomen. Den rumensk-franske dramatikaren Eugène Ionesco (1909-1994) var ein av grunnleggjarane av det absurde teater, og ingen greier som han å sameine det absurde og det komiske, og samstundes gjere det gjenkjenneleg og forståeleg. Slik er det også med «Kongen dør» frå 1962 som laurdag hadde premiere på Trøndelag Teater.

I Ionescos surrealistiske univers er vi lausrivne frå tid og stad. Vi er i eit kongerike som truleg har vore eit imperium, men der kongen (Hans Petter Nilsen) har late seg blende og blinde av seg sjølv og klakkørane rundt han, gløymt sitt «memento mori» (hugs du skal døy), og gjennom hundrevis (!) av år køyrd landet til helvete på første klasse. Det er berre staffasjen att, og eit nærast apatisk hoff du kan telje på ei hand. Og så dei to konene hans, Marguerite (Hildegunn Eggen), den etter måten realistiske og sterke, og Marie (Janne Kokkin) som er kongens favoritt, og ei sjølvopptatt tåreperse. Nå skal kongen døy, det umogelege blir mogeleg, og vi følgjer hans siste halvannan time, dødsangsten, fornektinga og ei veksande, men likevel temmeleg mangelfull, sjølvinnsikt.

I denne produksjonen er det rom for eit utal tolkingar. Sjølvsagt er det menneskeleg dårskap og manglande innsikt, redsla for å døy i tillegg til det dystopiske om den store undergangen. Her er parallellar både til gamle imperium og dagens Nord-Korea, og den som er opptatt av fredsarbeid eller miljøvern, vil også finne nok å ta tak i. Alt dette ligg sjølvsagt i botn, men for meg er denne oppsettinga først og fremst velspela og knakande god underhaldning.

Hans Petter Nilsen har gjennom framifrå tolking av monologane til Dario Fo dei siste åra synt at han meistrar kombinasjonen av alvor og stor humor til fulle. Her er han er den forblinda kongen, i det ytre så ynkeleg at han ikkje eingong når opp til sin eigen pompøsitet, men som gradvis kjem til ei viss grad av erkjenning etter kvart som tida renn ut. Han er på same tid dødssjuk og livskraftig, høgt og lågt, tragisk og urkomisk, og rullar ut heile det enorme registeret sitt i eit kraftfullt fysisk spel. Dei to dronningane utfyller og kontrasterer han, og det vesle hoffet med einmannshæren (Arne O. Reitan), tenestejenta (Wenche Strømdahl) og den kombinerte livlegen og bøddelen (Jan Frostad) kompletterer bildet i eit nydeleg ensemblespel med perfekt timing.

Grete Søimers kostyme, scenografi og rekvisittval understrekar både det tidlause og forfallet, og illustrerer slik sett handlinga på eit utmerka vis sjølv om finalen kanskje blei vel tydeleg. Trass dystopien er «Kongen dør» ei leiken framsyning, og regissør Harry Guttormsen har halde fram med det leikne, reindyrka det og dikta vidare. Ettersom dette er lausrive frå dei fleste kjende dimensjonar, er det også i stor grad presentert som metateater, og sjeldan passar det betre enn i denne produksjonen der både sufflør og inspisient etter kvart inntar scena, og der skodespelarane tidvis også blir seg sjølve.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 22. januar 2015)

 

Den eigentlege sanninga?

mandag, januar 19th, 2015

VALET: Er forsoning mogeleg, er avretting det enklaste, eller...? FOTO: KETIL BORN

TEATER 

Døden og piken
Nordland Teater, Mo i Rana
Av Ariel Dorfman
Omsett av Kjell Risvik
Regi og scenografi: Terje Skonseng Naudeer
Lyd: Frode Fridtjofsen
Lys: Nils Chr. Hansen

Med: Kirsti Torhaug, Per Graffman og Terje Ranes

Eit intenst og nådelaust drama om sanning på mange ulike nivå.

Kva skjer i dei skjøre demokratia etter år med undertrykking, tortur og vilkårlege drap? Blir resultatet forsoning eller hemn, og kan den nådelause sanningssøkinga bli eit tviegga sverd? Sør-Afrika og Chile freista båe med sanningskommisjonar, og med vekslande hell. Alt dette og mye meir er det den amerikanske dramatikaren Ariel Dorfman, med bakgrunn i både Argentina og Chile, drøftar i «Døden og piken», eit psykologisk drama som blir utspela på mange ulike nivå, og som i Nordland Teaters nøkterne oppsetting blir ekstra tett og intenst.

Vi er truleg i Chile etter 17 år med Pinochets brutale militærjunta. Advokaten Gerardo Escobar (Per Graffman) er nett oppnemnd som leiar for sanningskommisjonen som skal etterforske drap og forsvinningar. Han er gift med Paulina Salas (Kirsti Torhaug) som blei fengsla, mishandla og torturert av juntaen, men som greidde å halde ut og ikkje avsløre Gerardo, og dermed berga han frå fengsling. Men prisen var dyr, og alt frå første akt møter vi ei sterkt traumatisert kvinne. Så dukkar legen Roberto Miranda (Terje Ranes) tilfeldig opp. Og sjølv om Paulina med bind for augo aldri såg torturistane sine, kjenner ho att Roberto gjennom røysta hans, lukta og meir til. Ho er overtydd, Roberto nektar og Gerardo er i tvil om kona har rett. Så startar dramaet.

I eit uvanleg nake scenerom utan andre rekvisittar enn to stolar og ein pistol gir Terje Skonseng Naudeer oss eit nærgåande og nådelaust innblikk i tre personars lagnad og livsløp. Strippa for ytre staffasje blir det eit drama der ordet, replikkane og spelet står i sentrum. Framsyninga er bygd opp som ei rekkje tablå, og manglande scenografi blir kompensert med gode lydkulisser. Presentasjonsforma set store krav til skodespelarane, men gjer også at vi i salen blir dregne tettare inn i handlinga. Sceneskifta er ikkje alltid like saumlause, og oppsettinga har litt startproblem med mye som skal forteljast. Men når vi kjem til dei djupaste personlege forholda, Paulinas vitnemål, Gerardos tvil og legens monolog, er dette intenst og gripande teater på sitt beste, med sterke skodespelarprestasjonar, og der særleg Kirsti Torhaug imponerer i presentasjonen av alle dei ulike fasettane hjå den øydelagde Paulina.

Ytre sett er dette ei historie om tre konkrete personar og deira store og problematiske val. Men i Naudeers regi er dei tre også ålmenngjort til å representere offeret, overgriparen og den humanistiske rettsstaten. Slik blir handlinga løfta opp på eit meir prinsipielt nivå, og ettersom vi aldri får hundre prosent prov for at legen verkeleg er torturisten, sjølv om vi nok trur det, gjer det at alle tre på sine vis kan ha rett. Kva er den verkelege sanninga, finst ho, og er det alltid lurt å finne henne? Men sanninga blir dagleg utfordra også i mikrokosmos, og her får vi òg innblikk i eit ekteskapleg drama fullt av kvite løgner. Slik blir «Døden og piken» ei aktuell oppsetting med mange lag, og ei intens og gripande teateroppleving.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 19. januar 2015.)

Tru utan tvil

tirsdag, januar 13th, 2015

VISUELT: I eit kaldt og symboltungt landskap møter vi ein nesten like kald Brand. FOTO: ERIK BERG/DET NORSKE TEATRET

TEATER

Brand
Det Norske Teatret
Av  Henrik Ibsen
Omsett av Edvard Hoem
Omarbeiding og regi: Kjetil Bang-Hansen
Scenografi og kostyme: John-Kristian Alsaker
Lysdesign: Torkel Skjærven
Med: Svein Tindberg, Agnes Kittelsen, Britt Langlie, Mads Ousdal, Paul-Ottar Haga, Ingvild Holthe Bygdnes, Jon Bleiklie Devik m. fl.

Ein kompromisslaus og fanatisk Brand i ei uvanleg visuell og symboltung oppsetting, men utan synlege referansar til dagens religiøse og politiske fantastar.

Mot bakteppet frå dei siste dagars hendingar i Paris, og med aukande merksemd om religiøs fanatisme, skulle ein tru at ei framsyning av Ibsens «Brand» kunne bli meir aktuell enn på lenge, men slik blei det ikkje i oppsettinga som hadde premiere på Det Norske Teatret på fredag. Det er i staden blitt ein særs visuell og relativt velspela produksjon som er tru mot det ålmenne i Ibsens tekst, men i langt mindre grad gjer han tidsaktuell. Og i Edvard Hoems dyktige omsetting er det tatt godt vare på både rytmen og den bundne forma i originalen.

Presten Brand er den fullstendig kompromisslause som ikkje skyr noko i si tru på Gud. Dette er den pietistiske arven frå Luther i sin ytste konsekvens, og her er ikkje mye plass til nådens og kjærleikens gud. Brands credo «inkje eller alt», fører til det eine nederlaget etter det andre der både mora, sonen og kona døyr frå han, og der han til slutt står heilt åleine utan korkje familie eller kyrkjelyd før han i finalen blir tatt av eit snøras. Då Ibsen skreiv «Brand» i 1866, såg nok både han og publikum mange positive trekk i den kompromisslause presten, medan ein etter meir enn hundre år med både religiøs og politisk fanatisme av ulike slag legg langt meir kritisk haldning i tolkinga.

Eg er uviss på kva Kjetil Bang-Hansen ønsker å seie med denne framsyninga. Saman med scenograf John-Kristian Alsaker har han laga ei særs visuell oppsetting der scenografien i stor grad er ein parafrase over Jan Groths uttrykksfulle og vakre sceneteppe, og der strekane i teppet blir eit symbolsk uttrykk for korleis livet til Brand og folka rundt han er motsetnadsfylt og nærast sprekk frå kvarandre. Saman med utsøkt lysdesign gjer dette framsyninga vakker og visuelt symboltung. Alt dette er tydeleg og godt formidla, men sjølve handlinga byr på større problem. Bang Hansen har skore kraftig i manus, men utan å sløyfe for mye av innhaldet. Det har ført til at ein god del blir ganske uforståeleg om ein ikkje har lese teksten eller sett tidlegare produksjonar. Det kjem stadig nye generasjonar teaterpublikum, og det skal ikkje vere naudsynt å ha masse  bakgrunnskunnskap for å forstå handlinga, spesielt ikkje i eit så narrativt drama som «Brand».

Typegalleriet er stort, men dei fleste rollene er meir representantar for ulike idear og retningar enn heile menneske. Unnataket er legen (Paul-Ottar Haga) som byr på truverdig, jordnær og alternativ tenking. Men det er Brand (Svein Tindberg) og hans uforsonlege og kompromisslause tru dette handlar om. Han er sta og streng med både seg sjølv og andre, og  berre i samspelet med Agnes (Agnes Kittelsen) ser vi forsonande trekk og ørsmå tilløp til tvil. Svein Tindberg er ein dyktig skodespelar som fyller rolla som Brand med stor autoritet og innleving. Trass i at han er om lag dobbelt så gamal som den Brand vi er vande med å møte, og utan at eg kan sjå at Bang-Hansen har freista å gjere noko ut av det, eller forklåre den store aldersskilnaden på Brand og Agnes, gir Tindberg oss ei truverdig tolking. I eit fargelaust og kaldt  ytre og indre landskap syner han oss kva som skjer med eit menneske som er så absolutt i alt sitt vesen.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 12. januar 2015.)