Amund Grimstad

TEATER

«Matilda»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Roald Dahl
Manus: Dennis Kelly
Musikk og songtekstar: Tim Minchin
Regi: Mathias Luppichini
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Koreografi: Ludvig Herstad
Med: Marte Sirevåg Berge, Ragnhild Røsbak Sandemose, Espen Hana, Mareike Wang, Espen Reboli Bjerke, Mari Strand Ferstad, Matias Kuoppala, Svein Solenes, Catharina Vu, Kim Fairchild, Kirsti Lucena Medalle Andersen og 24 statistar frå Barne- og ungdomsteateret.

Ein tvers gjennom velspela, underhaldande og akkurat passe skummel musikal om ei sjarmerande lita heltinne.

Romanen «Matilda» frå 1988 er ein av Roald Dahls mange klassikarar der han kombinerer uhygge, grøss og gru med barnas synspunkt, og der dei vaksne er ulideleg dumme. Hovudpersonen er den skarpe, og ikkje minst lesande og litterært kunnige Matilda. Ho er ei sju år gamal jente som også har magiske evner. Og på same vis som den litt mindre intellektuelt orienterte Pippi Langstrømpe, får ho med seg dei andre ungane og gjer opprør mot forstokka vaksne. Boka blei filmatisert i 1996, og i 2010 skreiv Dennis Kelly og Tim Minchin «Matilda the Musical». Den har gått sin sigersgang over heile verda, og i 2022 var det norgespremiere på Folketeateret i Oslo. Nå har Rogaland Teater slått på stortromma og sett opp ein stor og omfattande produksjon som har resultert i musikalfeber i Stavanger. Etter å ha sett den forrykande premieren onsdag forstår eg godt responsen, for dette var ei familieframsyning av dei sjeldne.

Matilda (som blir spela av Marte Sirevåg Berge alternerande med Ragnhild Røsbak Sandemose) er eit uønskt barn som veks opp med ein far (Espen Reboli Bjerke) som driv med bilsal på kanten av lova, og ei pyntedokke av ei mor (Mari Strand Ferstad) som berre er oppteken av pengar. Båe hatar bøker, og har den same aversjonen mot Matilda. Det er omsorgssvikt så det held. Men Matilda lærer sjølv å lese, og finn ein fristad på biblioteket der verdslitteraturen blir redninga. Verre blir det når ho begynner på skulen, for der regjerer den svært mannhaftige Miss Trunchbull (Espen Hana). Prøyssardisiplin og heilt urimeleg avstraffing er kvardagen. Lyspunktet er Miss Honey (Mareike Wang), læraren som både ser og forstår. Matilda er uvanleg skarp, litteraturkunnig, og diktar sjølv historier, i tillegg til at ho har litt magiske evner. Mot urettvise er det sjølvsagt rett å gjere opprør, Matilda leiar an, og utan å røpe meir, så vinn ho sjølvsagt fram etter kvart.

Rogaland Teaters hovudscene er ikkje stor, og scenograf Gjermund Andresen har hatt ei formidabel utfordring som han har løyst imponerande bra med eit system av ulike flyttbare stillas som illuderer både skulen, heimen og meir til. Det er saumlause skift, utsøkt bruk av lyspærer for å skape artige illusjonar, og samstundes har han greidd å gi rom for store danseopptrinn. Mathias Luppichini er ein røynd skodespelar og musikar, men «Matilda» er hans første store regioppgåve. Det er ein debut det står respekt av. På det som nærast er ei intimscene, har han skapt store spektakulære tablå, forrykande danseopptrinn i høgt tempo, vekslande med rolegare parti, naturlege skift, og ein dramaturgi heilt utan kvileskjær. Historia har fleire lag med i alle fall to parallelle forteljingar, og dette er tatt godt vare på, sjølv om avsløringa kjem som ei overrasking. Personinstruksjonen er det mest imponerande. Ni profesjonelle skodespelarar og to alternerande lag av tretten barn frå Rogaland Teaters dyktige Barne- og ungdomsteater. Alt fungerer til fulle. Ludvig Herstads koreografi må også nemnast, for når tretten unge amatørar skal opptre i takt på ei lita og godt møblert scene, er det mykje som kan gå gale, men det heile er imponerande synkront. Lykkeleg er Rogaland Teater som i meir enn 60 år har hatt Barne- og ungdomsteateret som ei Sareptas krukke å hente dyktige statistar frå.

I «Matilda» er det kanskje feil å snakke om statistar. Marte Sirevåg Berge (som ambulerer med Ragnhild Røsbak Sandemose i hovudrolla) er trygg og tydeleg. I tillegg til god mimikk, spel, diksjon og dans, er ho og ein solid songar. Dei fleste vaksne er sjølvsagt ganske outrerte, som dei skal vere, men unnataket er Mareike Wang som den forståingsfulle læraren, Matildas vaksne motstykke. Og så er det Espen Hana som gjer maksimalt ut av den forferdelege rektor Trunchbull, men likevel aldri verre enn at ungane forstår at han eigentleg står for fall.

Sjølv om «Matilda» hadde fortent ei større scene, blir det ein intimitet og nærleik i denne oppsetjinga som ein større konsertsal ikkje kan tilby. Men akustikken er eit problem, og sjølv om song og diksjon er framifrå, blir lydbildet stundom i kraftigaste laget, og orkesteret kan med fordel dempe seg litt.

Samstundes med at forsking syner at nedgangen i talet på foreldre som les for barna sine er urovekkjande stor, er Rogaland Teater med «Matilda» førebiletleg motstraums. Teaterfoajeen er bygd om til eit bibliotek, og framsyninga er ein hyllest til bøker, litteratur og kunnskap. «Matilda» er ingen peikefinger, men gir tvert om inspirasjon til å lese, synge og ikkje minst sjå teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. april 2024.)

TEATERKONSERT

«Norsk sangbok»
Teatret Vårt, Surnadal Kulturhus
Av: Tormod Carlsen
Regi, musikalske arrangement, scenografi: Tormod Carlsen
Scenografi og kostymedesign: Heidi Dalene
Med: Sara Fellman, Kjersti Sandal, Ole Andreas Silseth og Bjørnar Lisether Teigen

Vakkert og godt framført presentasjon av ein ørliten del av den store norske songskatten.

Både folkeleg empiri og vitskapleg forsking peikar i ei lei når det gjeld song, og særleg allsong. Den er bra for folkehelsa, skapar fellesskap og gjer godt for dei fleste av oss. Då eg gjekk på folkeskulen på midten av førre hundreåret, starta vi alltid dagen med «No livnar det i lundar» og avslutta med «Fager kveldsol smiler», ståande ved pultrekkene. Det var nok andre songar også, men det var desse to som i hovudsak ramma inn skuledagen. Og for ein som ikkje var spesielt glad i alle rituala på skulen, hugsar eg likevel attende på allsongen med stor glede. Seinare i livet har både korsong og allsong i sosiale lag vore stemningsskapande og gitt mange gode opplevingar. Og som vi har sett i NRK-programmet «Demenskoret», kan songen også vere terapeutisk. Fransklæraren min på gymnaset meinte at songen også kunne vere pedagogisk. – Det er to måtar å lære fransk på, sa han. Du kan lese deg til det, eller lære gjennom song. Og så avslutta han lett ironisk med: Skal vi synge, – skal vi til dømes synge ein song? Eg veit ikkje korleis det står til med allsongen i dag, men når ein ser alle som går rundt med øyreproppar og er i si eiga boble, så er det mykje som tyder på songen er blitt privatisert.

Difor er det befriande meir enn nostalgisk når Teatret Vårt har vald å lage ein fullstendig upretensiøs teaterkonsert med grunnlag i boka «Norsk sangbok av Folkehøgskoleforbundet». Det finst mange norske songbøker, men to av dei har ein heilt spesiell posisjon i kulturarven vår. Det gjeld Mads Bergs (1865-1955) «Skolens sangbok» som blei gitt ut første gong i 1914. Og så er det denne framsyningas grunnlag, Olaus Alvestads (1866-1903) «Norsk songbok for ungdomsskular og ungdomslag». Den blei gitt ut første gong i 1898 og har kome i stadig fornya opplag, til slutt under namnet «Songbok for folkehøgskolen» i 1998. Og det er på denne arven «Norsk sangbok» (Av Folkehøgskoleforbundet) kviler, og på den att det som Tormod Carlsen har sett saman i framsyninga «Norsk sangbok».

Som alt sagt er framsyninga totalt upretensiøs. For at slike teaterkonsertar ikkje skal bli berre konsert, vil regissørane ofte lage ei historie rundt han eller freiste å få songane til å framstå som del av ein heilskap. Teatret Vårt har god tradisjon med sjangeren, og både «Vårsøg 75 år» i 2020, «Virvelvind» i 2021 og «Danse med skjebnen» i 2023 er gode døme på ulike vis å sy musikk, tekst og framføring saman til eitt. I «Norsk sangbok» har dei vald ei anna, men ikkje uvanleg tilnærming, nemleg å la ein eller annan i produksjonsapparatet freiste å kløne til framsyninga og slik sett lage humor rundt presentasjonen. Ofte er det suffløren som har eit ønske om å vere på scena og som tek litt for stor plass. Teatret Vårt har den relativt sett største venneforeininga i landet, og har vald å la Bjørnar Lisether Teigen vere ein utypisk og plasskrevjande representant for Teatrets (beste) venner. Han startar med å steike sveler medan vi set oss og fortel litt om alt som skal skje, og det er greitt nok. Men så vil han absolutt vere meir deltakar, og slik vil vel Tormod Carlsen at litt klein humor skal gjere framsyninga meir underhaldande. Men det var gjort på eit vis som gjorde det meir kleint enn humoristisk. Ideen er grei, men opplegget var ikkje spesielt velskrive, og Teigen hadde diverre fått alt for lite å spele på. Når ein ikkje gjorde noko meir raffinert enn dette, og det eigentlege innhaldet er solid nok til å stå på eigne bein, kunne Carlsen ha spart seg denne gagen. For dei tre framifrå songarane, og ikkje minst songskatten dei tok så godt vare på, var meir enn nok til å få ei skikkeleg feelgood-oppleving.

Sara Fellman og Kjersti Sandal er del av teaterets faste ensemble, solide skodespelarar, men også særs dyktige songarar. Og med seg har dei den klassisk musikkskolerte operasongaren Ole Andreas Silseth som også synte seg å vere ein habil skodespelar. I ein enkel, men meir enn god nok scenografi kjem dei tre inn i habittar som kan minne meir om «The Handmaid’s Tale» enn tradisjonelle korkappar. Men før eg rekk å undre meg meir over kostyma, er det demaskering, og dei står i bunad og sivile finklede.

Og så får vi eit femtentals songar frå den norske songkanonen, presentert med tidvis nye og spennande arrangement, og med ei harmonisering som verkeleg sat. Og det som gjer meg mest imponert og glad, er at presentasjonen er a cappella. For det første går dét godt når det er så gode songarar, men ved å la vere å nytte akkompagnement blir orda også meir tydelege. I songtradisjonen vår er tekst og meining minst like viktig som melodi og harmonisering. Då kan innhaldet ofte drukne i form ved bruk av akkompagnement. Her var det reint, tydeleg og strippa til beinet. Berre eig gong blei det eit brot, og det var då Sara Fellman med eige trekkspelakkompagnement nærast gjekk på barrikaden og song Stein Ove Bergs «Ta hverandre i handa og hold». Og nettopp fordi dette var eit brot, og eit unnatak, blei det ekstra sterkt.

Når ein skal velje frå den nærast utømelege songskatten vår, og frå rundt 500 songar berre i songboka, vil sjølvsagt alle vere usamde i utvalet. Slik må det vere, og det skuldast at dette er noko alle, – absolutt alle har eit djupt og inderleg, og for nokre nærast eksistensielt forhold til. Så difor skal eg halde meg frå mine private innvendingar, og eg er meir enn nøgd så lenge vår eigentlege nasjonalsong, Ivar Aasens «Nordmannen» fekk plass saman med ei grei blanding av folkeviser, gamalt tradisjonelt og nyare songar frå folk som Jan Eggum og Anne Grete Preus. Eggums «Mor jeg vil tilbake» var for øvrig den einaste gongen den kleine humoren både var overraskande og fungerte, utan at eg skal røpe meir om det. Songar er til for å syngjast, og det er ikkje berre eit munnhell at alle får synge med den røysta ein har. Det er slik det skal vere, og då var det sjølvsagt at publikum også fekk vere med på både allsong og kanon.

«Norsk sangbok» er, med atterhaldet om den ikkje så vellukka humoren, blitt ein opplevingsrik, vakker og flott framført teaterkonsert. Den norske songskattener er så tung og solid at han står fjellstøtt på eigne bein utan behov for korkje akkompagnement eller ablegøyer. Eg stussar likevel litt over at ein ikkje fann plass til nokre fleire songar, for framsyninga varte berre vel ein time inklusive pause. Men det vesle vi fekk var til gjengjeld førsteklasses.

Eit lite PS til slutt:
«Norsk sangbok» hadde premiere i Ålesund 13. april, og etter nokre dagar i Molde er ho nå på turné i fylket. I samband med desse oppsetjingane blir det nokre stadar laga ein minikonsert på førehand av eit lokalt kor. Eg såg framsyninga i Surnadal og der var det oppvarming ved Nordmøre folkehøgskules kor under leiing av Jo Inge Nes. Det var ein fin måte å knyte teaterkonserten og innhaldet i han opp mot dei lokale forvaltarane av songskatten. Så fekk vi bere over med at korkje teateret eller songkoret hadde funne plass til Hans Hyldbakk eller Henning Sommerro endå vi var i Surnadal.

TEATER

«Koffertsamtaler – en teaterfestival»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
«Enigma» av Floyd Dell
«Frittgående høns» av Ann Wuehler
«Uroens Barn» av Lennart Lidstrøm
Regi: Dennis B. Eliassen
Scenografi: Max Lødøen
Kostyme: Emilie J. Homme
Med: Sunniva Schøyen, Emilio Lombardo, Håkon Aaberg, Martha Løseth. Borgen, Linn Tønnesen Kystvåg og Hedvig Asp

Med ein liten teaterfestival med tre små, ulike einaktarar som kanskje likevel har noko til felles, set SIT eit verdig punktum for den vesle, og nærast umogelege biscena Knaus..

Det er nesten vemodig, for i kveld har eg vore på Knaus i Studentersamfundet i Trondhjem og sett det som er denne heilt umogelege, men likevel så kjære biscenas siste oppsetjing før det nye tilbygget står ferdig. Studentersamfundets Interne Teater (SIT) har hatt ein produktiv sesong, og avsluttar med ei verkeleg nyskaping. I staden for å setje opp eit innkjøpt eller sjølvlaga drama, har dei tatt for seg tre ganske ulike einaktarar og presentert dei som ei framsyning under fellesnamnet «Koffertsamtaler». Umedelbart gjekk mine tankar til Robert Altmans ikoniske kultfilm «Short Cuts» frå 1993 der han tok for seg ni noveller og eit dikt av Raymond Carver og sette dei saman til ein heilaftans spelefilm. Men regissøren Dennis B. Eliassen har gjort det litt annleis, og presenterer dei tre einaktarane kvar for seg, og difor som ein mini teaterfestival. Tilsynelatande, som i Raymond Carvers noveller, har dei ikkje noko sams, om det ikkje er at ein koffert er ein rekvisitt i dei alle, og at ein ørkenreplikk og eit ganske uvanleg lydspor går att i to av ei tre. Den som leitar, vil sikkert finne andre fellesnemnarar som eksistensielle spørsmål, svik og folk i transit, utan at eg skal følgje dette for langt.

Knaus er ei scenografisk utfordring, som er nærast umogeleg å løyse. Denne gongen har scenografen, Max Lødøen, laga ei sams løysing for dei tre einaktarane, der bakveggen er eit interiør som har vridd seg 90°. Det er noko som har gått over ende, eller bikka fullstendig. Symbolikken er tydeleg og god, og i tillegg fungerer scenografien både som eit husvære, ein busshaldeplass og det meir ubestemmelege i siste akt.

Det opnar med «Enigma» frå 1922 av den amerikanske avisredaktøren, forfattaren og dramatikaren Floyd Dell (1887-1969). Vi møter eit ektepar, Sunniva Schøyen og Emilio Lombardo, til eit lite kammerdrama ved morgonkaffien. Det som frå starten ser ut til å vere eit ekteskap der han er den sterke med full kontroll, og med motbydelege hersketeknikkar, og ho er den oppofrande, naive som ønsker seg kjærleik og tilbake til romantikken i eit forhold som openbert har gått i stå, syner seg etter kvart å ta uventa vendingar. Maktforholda er med eitt ikkje like eintydige, det er vanskeleg å vete kva som er sanning og løgn, og den vesle einaktaran byr på mang ei overrasking. Eg undrar meg stadig over kor moderne denne over eitt hundre år gamle teksten er. Dei to aktørane leverer godt og sikkert kammerspel der dei greier den hårfine vekslinga mellom det lågmælte og infame og det meir aggressive.

Framsyninga tek oss nærast saumlaust over i neste stykke, «Frittgående høns» («Free Range Chickens») av den amerikanske samtidsdramatikaren Ann Wuehler. Der møter vi Celerina (Martha L. Borgen) og Robert (Håkon Aaberg) på ein busshaldeplass i Las Vegas, Nevada. Han sit med kofferten i varmen og ventar på ein buss som aldri kjem, og så kjem i staden det lokale gnagsåret Celerina. Ho skravlar i veg, medan han på eine sida ønsker å få vere i fred, medan han på høfleg, og litt avvisande vis, svarar på i alle fall noko av det ho kjem med. Ho er ganske alternativ, snakkar om karma, og at det ikkje er tilfeldig at dei møtest akkurat der, medan han helst vil vere i fred. Dei fleste av oss har møtt slike personar, og vil kjenne att korleis Robert blir meir og meir sliten. Dei to står særs godt til kvarandre, og Martha L. Borgen greier å formidle Celerina så intenst og overtydande at dette, som også er eit lite kammerspel, blir meir og meir spennande, og nok også framsyningas høgdepunkt. Som i første akta, kjem det også her uventa brot, ja og langt meir overraskande. Korleis det går, skal eg halde meg frå å røpe, men undervegs er underhaldningsverdien stor, særleg på grunn av ein uvanleg god tekst, og i tillegg framifrå spel.

Etter ein liten pause, er vi i tredje akt som er «Uroens Barn» av den norsk-svenske dramatikaren Lennart Lidstrøm. Det hadde urpremiere på Hålogaland Teater i 2019. Det er ein absurd komedie om to ørkenpersonar, Gobi (Hedvig Asp) som er utadvent, medan Kalahari ( Linn T. Kystvåg) er inneslutta så det held. Dette er ei framsyning som på eine sida har noko Becketsk over seg samstundes som det er ein absurd komedie. Og det er nok i tolkinga av denne finalen at regissøren møter dei største problema. Komedie kan sjølvsagt bli spela ut i store ord og nærast overspel. Om det ikkje er overspel, så er det i alle fall i denne gata tredje akt i hovudsak blir presentert. Men i denne absurde teksten er det mykje subtil undertekst som fort kan drukne om ein ikkje også stundom spelar med sordin. Her er ei god historie og mykje bra spel, men personleg trur eg at ei litt meir neddempa tilnærming, ville ha vore meir vellukka.

Når det er sagt, må eg likevel få gi ros til regissøren, Dennis B. Eliassen. Han har sjølv omsett og tilarbeidd dei to første stykka til eit munnleg og godt norsk. Dramaturgi, skift, framdrift og ikkje minst peroninstruksjon er, med det vesle atterhaldet for tredje akta, særs bra. Når SIT nå presenterer si siste oppsetjing på Knaus gjer dei det så absolutt med flagget til topps.

TEATER

«Hvorfor meg?»
Gnist Teater, Kultursenteret ISAK
Utvikla av ensemblet under kunstnarleg leiing av Christina Rørvik Søhol og Erik Jimenez Hauge
Lyddesign og komposisjon: Erik Jimenez Hauge
Med: Sverre Haugland, Markus Rydningen Munkeby, Adelen Khalil Wicken, Kristine Sølvberg Hagen, Miriam Wallum Skajaa, Ronja Margrethe Henriksen, Sigrid Melkild Claussen, Leah Marie Lövenius, Ingrid Mjåset Flikke, Eine Grøtte Fosshaug og Guro Eilertsen Solberg

Ei overraskande god og velspela framsyning av dei som kanskje kjenner stoffet best.

Eg har vore på urpremiere på den første framsyninga til Gnist Teater, ei undergruppe av Teater Zett. Eg må ærleg vedgå at eg hadde aldri høyrt om korkje Gnist eller Zett tidlegare, men om denne opningsframsyninga, «Hvorfor meg?» set standarden for nivået til Gnist Teater, så er det berre å bu seg på meir. Eg blei slått i bakken, og er ennå nærast euforisk over det eg fekk sjå.

Ifølgje programmet er Gnist Teater eit gratis teatertilbod for ungdom mellom 13 og 19 år. Og om eg skal sitere vidare, så er det teater for deg som vil vere kreativ, utforske, prøve og feile, vil skape meiningsfulle historier, teste crazy idear, spreie glede, sprengje grenser, prøve noko anna, skape noko nytt, vil vere modig og som vil gjere alt dette saman med andre som vil det like mykje som deg. Dette var ei lang, svulstig og omfangsrik programerklæring. Men så må eg berre fortelje at den framsyninga eg såg, var hundre prosent i tråd med desse intensjonane. Hundre prosent!

Scena er kultursenteret ISAK i Trondheim, og ho er fylt med søppelposar. Inn kjem tre gutar. «Kåffor mæ, kåffor akkurat mæ?» spør den eine, og dermed lanserer han framsyningas stadig tilbakevendande tema, og nærast eksistensielle spørsmål. Kvifor er det berre eg som er kjip, dum, feit og meir til, medan alle dei andre, ja du veit… Vi er på fyllinga, eller dynga, som er møteplassen for ein ungdomsgjeng, og etter introen med dei tre gutane, entrar også åtte jenter scena. Gjennom ein snau time med intenst og velspela teater introduserer dei oss for ei rekkje tablå med eit utal sider ved det å vere ung. Det er kjønnskonfrontasjonar, litt klein forelsking, store kjensler, mykje aggresjon, sjalusi, utforsking av rusmiddel, det overflatiske og det djupt eksistensielle, og sjølvsagt forholdet til ungdomens nye sutteklut, den allstadnærverande helvetes fucking mobilen. Det er chatting, løynde videoar, deling og you name it. Å vere ung er for jævleg, og det har det alltid vore, men skal ein tru situasjonsrapporten desse ungdomane gir, så er det nå verre enn nokon gong. Og eg trur dei har rett.

Men sjølv om det ikkje er lett å vere ung, er framsyninga langt frå ein elenderapport. Tvert om. For her er vennskap og ømme kjensler, og nokre tablå er så vakre at det gjekk eit sukk gjennom salen. Vi har alle vore unge, og dei fleste vil nok kjenne seg att sjølv om detaljane endrar seg frå generasjon til generasjon. Den upersonlege tidstjuven som gjer det lettare å sende sms til sidepersonen enn å snakke til han, blir illustrerande presentert saman med ei særs god og saumlaus veksling mellom ulike andre tablå som utan å bli korkje pedagogiske eller retthaverske omhandlar overraskande mange sider ved dei mest formative åra i menneskelivet. Og når det kjennest som mest brutalt, og orda dei nyttar om og på kvarandre er på det styggaste, må ein hugse at her er det eigentleg barnehagens skjellsord «dumming» som er bytta ut med «hore». For avsendaren heilt innhaldslaust, men for mottakaren framleis ganske sårande.

I botn av denne illustrerande og velspela situasjonsrapporten ligg sjølvsagt ein framifrå idé frå dei kunstnarlege leiarane Christina Rørvik Søhol og Erik Jimenez Hauge. Saman med ensemblet har dei arbeidd fram det som er blitt resultatet, og det gjer sjølvsagt at dette er stoff aktørane kjenner som sitt eige og er trygge og fortrulege med. Men eg var likevel ekstremt overraska over kor godt dei presenterte det. Det er ei tekstrik framsyning med høgt tempo og raske skift, men her er ikkje teikn til snubling. Tvert om. Det var scenisk nærvær, mimikk og spel av imponerande nivå, og eg måtte ta meg i å lure på kor alle desse dyktige ungdomane kom frå. Nokre har eg rett nok sett før i Musikalfabrikken og Teaterlaget i BUL, men dei fleste har minimal erfaring i å stå på ei scene. Det gjer dette ekstra imponerande. Om eg skal få kome med eit lite atterhald, så kunne nok nokre ha jobba meir med diksjon, men det er flisespikkeri i denne samanhengen.

Eg har hatt ei stor teateroppleving, og som lesaren vil forstå, er eg nærast euforisk. Det som er trist med denne produksjonen, er at han berre skal spelast ein gong til, – i morgon, og så er det slutt. Det er ei grov sløsing med ressursar, for denne framsyninga kunne godt ha turnert med den kulturelle skulesekken eller ha blitt sett opp på større scener. All ære til Christina Rørvik Søhol og Erik Jimenez Hauge og dei elleve på scena.

TEATER

«Der det finst fuglar»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Maren Uthaug
Dramatisering og regi: Kjersti Haugen
Scenografi: Katrin Bombe
Lyddesign: Eskild Johansen Næss
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Jo Saberniak, Katja Brita Lindeberg, Mira Dyrnes Askelund, Marianne Meløy, Trond-Ove Skrødal, Christian Eidem og Janne Kokkin

Ein absurd og stilisert presentasjon av eit fullstendig dystopisk samfunn.

Forfattaren, teikneserieskaparen, spaltisten og bloggaren Maren Uthaug (f. 1972) vaks opp i Finnmark med røter både frå det samiske og Trøndelagskysten, men frå ho var sju år har ho budd i Danmark. I 2017 ga ho ut romanen «Hvor der er fugle» som kom i norsk omsetjing i 2020. Her går ho attende til staden der namnet hennar kjem frå, den vesle plassen Uthaug på Ørlandet i Trøndelag i tida frå 1920 til rett etter krigen.

I boka skildrar Uthaug eit fullstendig dystopisk samfunn der ho dykkar ned i dei mørkaste sidene ved det å vere menneske. Det er i utgangspunktet eit interessant tema. Men forteljinga framstår som bygd på sanne historier, og det som gjer boka spesielt problematisk, er at ho er uløyseleg knytt til Uthaugs mest kjende bygning, det ikoniske Kjeungskjær fyr. På grunn av den spesielle utsjånaden, det er raudt og åttekanta, er det truleg det mest kjende og fotograferte fyret langs norskekysten.

I «Der det finst fuglar» er hovudpersonane fyrvaktarfamilien på Kjeungskjær, ekteparet Johan og Marie, og barna deira. Ein meir dysfunksjonell familie er det knapt mogeleg å finne. I same tidsperioden som boka omhandlar, budde det ein fyrvaktar med kone, tre barn og ei guvernante på dette fyret, og denne familien var alt anna enn dysfunksjonell. Når Maren Uthaug i romanens etterord fortel at forteljinga er basert på historier ho er blitt fortald, og det einaste atterhaldet ho tek, er at geografien i romanen ikkje er heilt korrekt, vil ein lesar fort tru at det føregjekk forferdelege ting på Kjeungskjær fyr i mellomkrigstida. Uthaug er ein plass med knapt 400 innbyggjarar, alle kjenner alle, og barn og barnebarn av den verkelege familien på fyret har god grunn til å føle seg trakka på. Når Trøndelag Teater, regionteateret også for Fosen og Ørland, vel å dramatisere og setje opp romanen, var eg difor ganske spent på resultatet.

Kjersti Haugen er ein røynd regissør og historieforteljar og har både dramatisert og sett oppsetjinga i scene. Ho har nok oppfatta det problematiske ved det stadsspesifikke, og difor laga ei fullstendig anonymisert forteljing som i tillegg er særs stilisert, litt absurd og langt mindre konkret enn romanen. Det har vore eit vellukka val.

Johan (Jo Saberniak) vil bli fyrvaktar for å kunne forsørge mora. For å få jobben, må han vere gift. Han er forelska i Hannah (Marianne Meløy), ein av stadens lausaste fuglar, men ettersom ho alt er gravid med ein annan, må han av omsyn til æra si finne seg ei anna kone. Valet fell på prestedottera Marie (Katja Brita Lindeberg). Ho er også gravid, og det med Feite, plassens storbonde og rundbrennar (Trond-Ove Skrødal). For å berge æra si, legg ho an på den inkjeanande Johan som trur at Darling (Mira Dyrnes Askelund) er hans eiga dotter. Til fyret kjem det etter nokre år ei dansk guvernante (Janne Kokkin), og etter kvart får Johan og Marie også ein son, Valdemar (Christian Eidem). Han et gras og trur han er ei ku. Korleis det vidare går, skal eg ikkje røpe, men her er incest, valdtekt, barnedrap og innavl heilt vanlege fenomen.

Kjersti Haugen nyttar sju aktørar som alle er ikledd outrerte parykkar. Kombinasjonen av framtoning, kostyme og koreograferte rørsler gjer det heile stilisert, absurd, litt komisk, og dermed også noko ute av tid og rom. Dei sju på scena flyttar seg saumlaust mellom fastlandet og fyret i eit utal stutte tablå der dei også fyller fleire andre roller. For uinnvigde kan det vere litt problematisk å henge med i starten, men det går seg raskt til. Som ein skakk vegg er dei sju også stadens bygdedyr. Katrin Bombes scenografi understrekar det ålmenne og stiliserte. Ho nyttar same enkle scenografi som framsyninga «Byen» som blir spela parallelt. Det er eit nake rom der scenegolvet går over i ein høg, kvit bakvegg der videoprojeksjonar av bølgjer og uver gir rette assosiasjonar, og der ein stige, eit lite basseng og eit kalvekadaver er einaste møblering. Lyddesignen til Eskild Johansen Næss er ei historie for seg. Eitt er at Fritz Kreislers «Liebesleid» saman med koring og song er ein integrert del av framsyninga. Men nesten så vi ikkje merkar det, har Næss laga komposisjonar og lydbilde som følgjer framsyninga nærast organisk.

Kjersti Haugen har skapt ei absurd, leiken og tidvis nesten humoristisk framsyning om dei svartaste og mest kjærleikslause sidene ved menneska. Dei sju på scena gir oss framifrå ensemblespel, og trass i mange tablå, vekslingar og ulike roller, er dei alle både trygge og tydelege. Eg må likevel få framheve Katja Brita Lindeberg som prestedottera og fyrvaktarkona Marie, og Mira Dyrnes Askelund som dottera Darling. Trass i at desse er vanskelege og særs samansette personar å tolke, greier dei å gjere båe truverdige.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 16. april 2024.)