Amund Grimstad

TEATER

«Tordenskjold – alle tiders trønder»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Mads Bones og Olve Løseth
Musikk: Kyrre Havdal
Regi: Mads Bones
Scenografi: Katja M. Ebbel Fredriksen
Kostyme: Christina Lovery
Lysdesign: Eivind Myren
Koreograf: Belinda Braza
Kapellmeister: Åsmund Flaten
Med: Lisa Tønne, Mari Hauge Einbu, Olve Løseth, Silje Lundblad, Øyvind Brandtzæg, Ingrid Bergstrøm, Dag Ingebrigtsen m.fl.

Eit oppkome av sjølvironi, absurditetar, gags, ordspel og god musikk.

Heldig er Trøndelag Teater som har trioen Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal i sin midte. I fjor skreiv dei ein song som skapte folkeleg entusiasme for ei fylkessamanslåing(!), og bak seg har dei alt fleire lausslopne og humoristiske teaterproduksjonar, toppa av den årvisse spelparodien «Slaget på Testiklestad». Nå har dei kasta blikket på sjøhelten Peter Wessel Tordenskjold og laga ein musikal dei kallar ein «skrønike», ei regelrett skrøne der historia om Tordenskjold er meir ei orsaking for å kunne lage den ultimate Trondhjæmsmusikalen enn å vere biografisk korrekt.

Det er ei storslått og påkosta framsyning der korkje teateret eller forfattarane har spart på noko. Og her ligg også den einaste innvendinga, for i iveren etter å finne gode poeng, er dei nok blitt litt ukritiske, samt at det er eit ope spørsmål om suppa, eller trøndersodden, dei serverer, er kokt på Tordenskjold eller ein spikar. Historia er tunn, men la det liggje for alt det andre er oppfinnsamt, underhaldande, humoristisk, og faktisk også fylt med masse kritisk undertekst.

I utgangspunktet følgjer vi den fjorten år gamle Peter frå han rømmer med kongen i 1704, tar sjøkrigsutdanning, blir helt og adla, og døyr i duell i 1720. Men det meste er fri dikting, for her skal det vere skråblikk på nærast alt og alle i stiftsstaden frå Olavskulten, Adrian Posepilt, Thomas Angell og til Rita Ottervik og Liv Ullmann. Det var nesten berre Hjallis som mangla.

I Mads Bones’ regi er det trass omfang og lengde, likevel blitt ei forbausande stram framsyning. Katja M. Ebbel Fredriksens scenografi er omfattande og fargerik og tek oss til kloster, kryptar, krigsskip og kongens København i saumlause skift. Kyrre Havdals musikk sit som eit skot, song- og dansenumra er storslagne og spektakulære, timing og spel er framifrå, og ein del av rolletolkingane er humoristiske perlar på særs høgt nivå, som Silje Lundblads parodiar på kong Karl XII og Rita Ottervik, Øyvind Brandtzægs treffsikre kong Frederik IV, Ingrid Bergstrøms Gyldenløve og Liv Ullmann samt Olve Løseths kaptein Alfahann (Sabeltann) og ultrafeminine Thomas Angell. Mari Hauge Einbu gir ei solid tolking av Live, Peters livslange venn og fortrulege og ein fornuftas moderator. Og midt oppi det absurde kaoset finn vi Lisa Tønne med lauspenis og svak skjeggvekst som den perfekte Tordenskjold. At ho er ein dyktig komikar er vel kjend, men her syner ho skodespelarkunst av høg klasse.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 29. januar 2019.)

TEATER

«Verda er ein skandale»
Haugesund Teater, Stord kulturhus
Fritt etter Agnes Ravatns «Verda er ein skandale»
Dramatisering og regi: Toril Solvang
Scenografi og kostyme: Marcus Olson
Lysdesign: Sofie Anderson
Lyddesign: Stig Morten Sørheim
Komponist og musikar: Sandra Kolstad
Med: Ane Skumsvoll, Siren Jørgensen og Sandra Kolstad

Ei dramatisering som gir nytt innhald til omgrepet «gøy på landet».

Alt frå Agnes Ravatn som ung journalist tok til med sine satiriske og sjølvironiske skråblikk på alle mogelege kvardagsfenomen, vann ho seg ein stor lesarskare. Etter kvart er det også blitt sju bøker, fleire av dei med bakgrunn i avisartiklane. Romanen «Fugletribunalet» frå 2013 blei dramatisert av Det Norske Teatret i 2015, og hausta mange lovord. I løpet av tre veker er det nå premiere på dramatisering av to til av bøkene hennar. Først ute var Haugesund Teaters «Verda er ein skandale» på Stord fredag.

I samband med nedkomstpermisjon for nokre år sia, vel Agnes Ravatn og sambuaren hennar å flytte frå alt det kjende i Oslo for å bu eit halvår, – og berre eit halvår, i huset til sambuarens besteforeldre i Valevåg i Sveio, lengst sør i Hordaland. Huset har stått tomt i tjue år, har ikkje bad, vatn eller kjøkken, mobildekninga er elendig, og internett er eit ukjent omgrep. Med mye dugnadshjelp blir det etter kvart leveleg. Og trass i mange nærast uoverstigelege problem og utfordringar for dei to urbaniserte vestlendingane, viser det seg at plassen byr på kvalitetar dei ikkje visste at dei sette pris på. Ein av dei viktigaste synte seg å vere naboane, lyrikaren Einar Økland og kona hans, Liv Marit.

Dette friviljuge, og tidsavgrensa eksilet, som nå går på ørtande året (!) resulterte i ei rekkje artiklar i Dag og Tid, og etter kvart den vesle essaysamlinga «Verda er ein skandale». Det er ei fornøyeleg lita bok om kvardagen og livet på landet, med det vanlege Ravatnske ironiske skråblikket, men med ein djupt alvorleg undertekst der Einar Øklands klokskap, aforismar og underfundige onelinerar spelar ei stor rolle.

Ein skulle tru det var ei umogeleg oppgåve å dramatisere denne boka, men Toril Solvang har greidd det ved å lage eit sjølvstendig kunstverk, relativt tru mot Ravatns historie, og ikkje minst hennar univers, men som likevel absolutt står på eigne bein. Det er sjølvsagt blitt ei humoristisk framsyning, men enormt mangefasettert både i uttrykk og spel, ei visuell oppleving, og samstundes særs god underhaldning.

Toril Solvang, som også har ansvar for regi, har vald ei presentasjonsform der tre skodespelarar, Ane Skumsvoll, Siren Jørgensen og Sandra Kolstad, alle tidvis er «eg», det vil seie Agnes Ravatn som eit gresk kor som utfyller kvarandre, samstundes som dei også går inn i andre roller. Marcus Olson har laga ein scenografi som er ei slags mosegrøn og særs illustrerande eng med nokre enkle møbel og tittelen i store bokstavar som kan gjerast om til anagram. Men det er kostyma hans som er fantastiske. Her har Solvang og Olson blanda Ravatns univers med Lisa Lies, og det er blitt ein særs heldig kombinasjon som også gjennomsyrar heile framsyninga.

Det heile opnar med at dei tre presenterer seg og bunadane sine, kor dei kjem frå og historia, og med det set dei standarden for humoren, sjølvironien, det lausslopne, det fargerike og litt burleske. Så går dei vidare til dei anekdotiske forteljingane om livet på landet, framført sikkert og med god timing. Dei tre utfyller og står godt til kvarandre. Siren Jørgensen er frå nabokommunen, kan både språk og kodane, og er den som er mest Agnes. Ane Skumsvoll er Einar Øklands alter ego, og syner nok ein gong kva for kjemperegister ho har, når ho etter spørsmålet, kva er det som er pinleg, framfører eit ellevilt rapnummer som får salen i ekstase. Og dei mange tablåa blir bundne vakkert og lyrisk saman med musikk og song skriven og framført av Sandra Kolstad, ein dyktig songar og musikar som nå også overtydde som skodespelar.

Med bakgrunn i postulatet i framsyningas tittel har Toril Solvang skrive inn tre monologar, framført heilt ulikt, men der innhaldet er kva som gjer verda til ein skandale. Det er eit forståeleg ønske om å skape eit illusjonsbrot, men det blei i staden litt påståande teater, og såleis ikkje heilt vellukka.

«Verda er ein skandale» er blitt eit fyrverkeri av ei framsyning, vakker, velspela, ironisk poesi på sitt beste, og ei oppsetjing som gir nytt innhald til omgrepet «gøy på landet».

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 29. januar 2019.)

TEATER

«Hedda Gabler»
Den Nationale Scene, Store scene
Av Henrik Ibsen
Regi og bearbeiding: Anne-Karen Hytten
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Komponist: Nils Økland
Med: Stine Robin, Kim Jøran Olsen, Sissel Ingri Tank-Nielsen, Kamilla Grønli Hartvig, Gerald Pettersen og Kristoffer Sagmo Aalberg

Ei ganske overflatisk og litt for tydeleg framsyning som er langt frå å gi noka ny forståing.

Hedda Gabler er ei av verdsdramatikkens mest gåtefulle roller, ei livstrøytt ung kvinne som har inngått eit fornuftsekteskap med den relativt middelmåtige akademikaren Jørgen Tesman, og som i rein keisemd driv eit intrigespel ho ikkje forstår konsekvensane av, og som til slutt fell for eige grep. Det som gjer dramaet så fascinerande er at Henrik Ibsen legg opp til så mange ulike måtar å forstå Hedda og hennar val på. I Anne-Karen Hyttens regi på Den Nationale Scene i Bergen er det ikkje gjort anna enn overflatiske forsøk på å tolke og forstå, og framsyninga blir som eit fortetta og litt hektisk resymé av intrigen i «Hedda Gabler». Vi får vite kva som skjer, men er aldri nærleiken av noka forståing av kvifor.

I Milja Salovaaras mørke og noko dystre scenografi, og med relativt tidlause kostyme, har ho freista å gjere både intrige og tematikk uavhengig av tid. Og i Anne-Karen Hyttens bearbeiding, er språket modernisert for vidare å understreke det ålmenne. Det er greie og gode val, men verre er det at framsyninga er blitt så fortetta, og sceneskifta skjer så kjapt og umotivert, at det på eine sida kan bli vanskeleg å henge med, og at det i tillegg blir lite rom for spel, dveling, innsikt og forståing. Når Brack (Gerald Pettersen) fortel at Eilert Løvborg (Kristoffer Sagmo Aalberg) har skote seg og vil kome til å døy, blir det nærast berre tatt til etterretning før dei hastar vidare i handlinga. Og når så mye skal inn på så kort tid, blir fleire av aktørane overtydelege sjablongar. Dette går særleg ut over Jørgen Tesman (Kim Jøran Olsen) som er blitt ein karikatur av ein nerd, og Thea Elvsted, Heddas rake motstykke, (Kamilla Grønli Hartvig) som ikkje får rom til å spele ut kjenslene sine.

Hedda er ei kvinne med mange andlet og sider, og det er det uavklåra og dualismen i henne som gjer ho både spennande, nesten mytisk, og fascinerande som tolkingsobjekt. Stine Robin er god og trygg i rolla, og gir oss ei ganske skjør Hedda som spelar ut det gåtefulle på eit vis som både trollbind og forvirrar dei tre mennene som alle er belarar på ulike vis, men det skjøre gjer samstundes at ho også mistar mye av makta over dei. Nokre av scenene med Brack er ganske fornøyelege, og i møta med Løvborg er det teikn til intensitet. Men så skal alt bli så øydeleggjande tydeleg, som der Ibsens seksuelle undertekst til dømes blir reine overgrep, og finalen der scenografien presenterer ei fatalistisk Hedda med ein lagnad skriven i stein.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 28. januar 2019.)

TEATER

«En handelsreisendes død»
Teatret Vårt, Molde
Av Arthur Miller
Omsett av Michael Evans
Regi: Christoffer Berdal
Scenografi og kostyme: Thomas Bjørnager
Lysdesign: Finn Landsperg
Med: Per Egil Aske, Johanna Mørck, Lars Melsæter Rydjord, Kasper Skovli Botnen, Terje Hartviksen, Bjørnar Lisether Teigen, Hugo Mikal Skår og Sara Fellman

Velspela og intenst, men med noko forvirrande regi og scenografi

Med ein dysfunksjonell familie som mikrokosmos og den store altomfemnande amerikanske draumen om rikdom og suksess som bakteppe, er Arthur Millers «En handelsreisendes død» frå 1949 eitt av dei mest ikoniske amerikanske drama. I vårt meir egalitære samfunn har stykket lenge hatt mest akademisk interesse, men med den veksande brutaliseringa av arbeidslivet og den aukande hangen til privatisering og kortsiktig rikdom, er diverre tematikken meir aktuell enn nokon sinne også her heime. Willy Loman (Per Egil Aske) er 63 år, handelsreisande, og klamrar seg til ei gedigen livsløgn. Han ser tilbake på ein suksess han aldri har hatt, og mot ei framtid han aldri vil få. Heime held kona Linda (Johanna Mørck) fortet, glattar over det meste, og sjølv om ho nok ser sanninga, vågar ho aldri å vedgå henne. Sonen Happy (Kasper Skovli Botnen) er glatt og tilpassingsdyktig, og let løgnene få leve i fred, medan eldstesonen Biff (Lars Melsæter Rydjord) er den einaste som verkeleg ser og innser, som freistar å ta eit oppgjer, men som aldri får det til. Det er ein familie på veg mot helvete, og spørsmålet er aldri korleis det går til slutt, men kva som skjer undervegs.

Miller skreiv stykket i eit tilbakeskodande perspektiv der vi gjennom Willy Lomans indre får stadige flashbacks frå alt det store som ikkje var. Gjennom denne vekslinga mellom fortid og nåtid nøstar Miller opp historia og med fine dramaturgiske grep brettar han ut bit for bit der det etter kvart også ramlar skilsetjande skjelett ut av skapet.

Regissøren Christoffer Berdal og scenograf Thomas Bjørnager har laga ei oppsetjing der dei mange sceneskifta stundom skjer så kjapt og saumlaust at det kan bli både episodisk og tidvis uforståeleg. Presentasjonen er eit tett og ganske velspela kammerspel der det aller meste skjer i heimen hjå Loman. Når Bjørnagers scenografi i hovudsak illuderer ein lekker hotell-lobby, blir det difor ikkje berre forvirrande, men heilt malplassert. Willy Loman har ikkje lukkast i noko, og bur i eit nedslite hus i eit trist nabolag, medan scenografien syner oss eit smakfullt designinteriør.

Trass i manglar ved regi og spesielt scenografi, kan ein gle seg over intenst og godt spel, særleg mellom dei fire familiemedlemmane. Per Egil Aske gir ei særs truverdig tolking av den forblinda mannen som nektar å innsjå noko som helst. Johanna Mørck er overtydande som mora som greier å halde det meste i hop, og Lars Melsæter Rydjord syner eit stort og imponerande kjensleregister i den vanskelege rolla som Biff.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 14. januar 2019.)