Amund Grimstad

TEATER

Ifigeneia
Av Finn Iunker
Regi: Runar Hodne
Scenografi og kostyme: Serge von Arx
Med: Arne O. Reitan, Helle Ottesen, Cici Henriksen, Hans Petter Nilsen, Harald Brenna, Jan Frostad, Ragnhild Sølvberg, Kine Bendixen og Karianne Teigland
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
RUNDDANS: Menneske på virkeslaus vandring trappelangs utan å kome nokon stad. FOTO: GT NERGAARD/SERGE VON ARX

Finn Iunker syner oss korleis det går til når små menneske tar store avgjerder.

Nest etter Jon Fosse, er Finn Iunker kanskje ein av dei nålevande norske dramatikarar som er mest spela i utlandet. Paradoksalt nok er det førebels berre frigrupper som har sett opp stykka hans her heime. Det er derfor ein liten milepåle når Finn Iunker endeleg, heile seksten år etter debutsuksessen hans med ”The Answering Machine”, og fire år etter første norske friteaterpremière, blir presentert på eit institusjonsteater i heimlandet. Fredag var det première på ”Ifigeneia” på Trøndelag Teater. Dramaet baserer seg på Euripides greske tragedie ”Ifigeneia i Aulis”. Personane og handlingane er stort sett dei same, men Iunker har med si nyskriving synt oss meir av dei komiske, og tragikomiske sidene ved historia.

Vi er i Hellas under Trojanarkrigane. Den skjønne Helene er tatt av (eller gått i frivillig eksil hjå) trojanarprinsen Paris, og hellenarane vil røve henne attende. Hæren og båtane ligg landfaste i Aulis av di det er vindstille, og kong Agamemnon (Arne O. Reitan), har fått løfte om vind frå gudane dersom han ofrar dottera si, Ifigeneia. Kongen, som er svogeren til Helene, blir pressa av bror sin, Menelaos (Harald Brenna) for å gjere sonofferet og hente Helene heim. I Euripides tragedie blir vi i hovudsak presentert for Agamemnons eksistensielle val. Det personlege mot det storpolitiske. Sjølv om også Euripides syner kor små og ynkelege  leiande menneske kan vere i avgjerande val, er det likevel her Iunker skil seg frå originalen. Han dreg det heilt ut og viser også kor ufrivillig komiske menneska blir i slike situasjonar. Og til alle tider. Frå Trojanarkrigane til Irak og Afghanistan ligg det smålege, private og irrasjonelle forhold til grunn for avgjerdene, uakta kor brutale konsekvensane er for ålmenta.

For eit tradisjonelt institusjonsteater er det neppe enkelt å sette opp ”Ifigeneia”. Her er personane stort sett saltstøtter som uttrykkslaust deklamerer replikkane sine, med den særs sjølvopptatte Klytaimnestra (Helle Ottesen), mor til Ifigeneia, som den mest ekstreme, medan den einaste som har fått litt å spele på, Akhillevs (Hans Petter Nilsen) er så karikert og komisk at det blir like ekstremt på motsett side. For meg blir dei difor ikkje menneske, men ulike representantar som saman utgjer det tragikomiske menasjeriet som styrer verda. For dei er dette berre spel og ord utan særleg konsekvens, medan Ifigeneia sjølv (Cici Henriksen) er den einaste som syner ei gradvis utvikling frå ei bortskjemd ungjente til ei som verdig og med stoisk ro tar på seg offerrolla. I Runar Hodnes regi er ”Ifigeneia” blitt ei særs stram oppsetting, skore heilt til beinet, og der det trass i mye snakk likevel er lite utanomsnakk. Hodne har skapt eit gravalvorleg og mørkt univers der menneska dreg seg sakte av garde både fysisk og mentalt utan eigentleg å kome nokon stad. Dette er blitt mogeleg gjennom den spektakulære scenografien til Serge von Arx, eit lite kunstverk i seg sjølv. Heile scena er fylt av ulike ståltrapper som gjer at same kor langt aktørane går, så kjem dei likevel attende eller ingen stader. Sjeldan har eg sett ei oppsetting der scenografien er så integrert i, og avgjerande for handlinga.

”Ifigeneia” er ein intelligent tekst, stramt regissert, og med fantastisk scenografi. Likevel var det mye som ikkje stemde på premièren. Ei sak var at framsyninga var uferdig og sleit reint teknisk. Slikt kan gå seg til. Verre er det at Hodne med den stramme, eller ganske rigide regien har mista noko av det lausslopne og nesten burlesk komiske i Iunkers tekst. Oppsettinga blei for meg eit titteskap, teaterteknisk korrekt, men diverre utan den avgjerande dimensjonen at det snakka til meg og gjorde noko med meg der og då.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. september 2010 under overskrifta Tragikomisk menasjeri.)

TEATER

Romeo og Julie
Av William Shakespeare
Omsett av Frode Sander Øien
Regi: Marit Moum Aune
Scenografi: Even Børsum
Koreografi: Ingrid Lorentzen
Kostyme: Ingrid Nylander
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Hermann Sabado, Silje Storstein, Mads Bones, Ingrid Bergstrøm, Pål Christian Eggen m.fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:
FORSONING: Romeo og Julie, ikkje først og fremst hormon og fjortiskjærleik denne gongen, men snarare forsoning og brubygging. FOTO: GT NERGAARD

 Ei dystopisk, men særs tydeleg oppsetting presentert i retrospekt.

Romeo og Julie er kanskje verdas mest spela teaterstykke. Sjølv har eg sett eit utal ulike produksjonar opp gjennom åra, og heile tre berre på dei ti siste månadene. Likevel må eg vedgå at intrigen er så komplisert at det er vanskeleg å hugse og forstå alt; kven som tek gift, kven som nyttar dolk, kven som er i slekt med kven, og i kva rekkefølge alt skjer. I Marit Moum Aunes regi på Trøndelag teater fell brikkene på plass, og aldri har eg sett ei tydelegare oppsetting av dette klassiske kjærleiksdramaet.

Aune har vald å presentere historia i retrospekt. Vi tar til der det heile sluttar, med gravferda til dei to unge elskande, og den forseinka og alt for dyrekjøpte forsoninga mellom familiane Capulet og Montague. Historia om familiefiendskapen i Verona, og om den ulovlege og umogelege kjærleiken mellom Romeo og Julie, er truleg godt kjend både frå eit utal teaterproduksjonar, frå film og frå musikalen West Side Story. Difor føregrip ikkje Aune mye ved å starte med korleis det gjekk, for deretter å nøste opp kvifor det gjekk så forferdeleg gale. Tolkingane er legio, og Aune legg ikkje for strenge føringar. I staden fortel ho ei god og gripande historie i stram regi, velspela, og i ei særs visuell utforming. 

Vi er definitivt i Verona, men Aune, og spesielt scenograf Even Børsum og kostymedesignar Ingrid Nylander, har heva seg himmelhøgt over trivielle spørsmål som når, og i kva slags omgivnader dette skjer. Scenografien er monumental og nøytral på same tid. Enorme rektangulære søyler, og svart golv med store hol i. Det er det heile. Og det er særs effektfullt. Rom og situasjonar blir i staden skapt av den utsøkte ljossettinga til Eivind Myren. I dette landskapet, som kan vere kor som helst, blir menneska små og unnselege, og problema vi balar med heilt bagatellmessige i den store samanhengen. Når Julie går i raude Converse medan ho samstundes ter seg som ein fjortenåring for femhundre år sia, syner det at tidsaspektet i denne klassiske historia er heilt irrelevant. Menneska har slitt med dei same problema til alle tider, og vil nok diverre halde fram med å gjere det. Både kostyme og scenografi er mørke og dystre, og det kviler ei dystopisk stemning over heile presentasjonen. Berre Julie er kledd i ljost, og symboliserer vel med dette ei von om noko anna. Oppsettinga er eit enormt spel på kontrastar og paradoks. Jamvel om framføringa er relativt diskret, i alle fall sett opp mot dei enorme kulissane, er det ein produksjon i ganske store bokstavar. Her blir det stundom nytta kraftige, overraskande og relativt barokke effektar, og i starten tok eg meg i å lure på om det var naudsynt. Men så måtte eg berre erkjenne at det fungerte, og at det meste var med på å bygge opp under den historia Aune ville fortelle meg.

Marit Moum Aune har i årevis samarbeidd tett med dansaren og koreografen Ingrid Lorentzen, og slik også denne gongen. Einskilde scener i Romeo og Julie er så kjende at dei er blitt ein slags lakmustest på god skodespelarkunst. I staden for å delta i ein slik konkurranse, er til dømes det første møtet mellom Romeo og Julie nydeleg koreografert i ein naiv og leiken dans der kjenslene blir langt synlegare enn ord.

Frode Sander Øien har omsett teksten til ei blanding av dialekt og bokmål som blir både moderne, naturleg, særs munnleg, og som nesten verkar som han er spesialtilpassa kvar einskild skodespelar. Likevel har han greidd det kunststykket det er å halde seg til den bundne verseforma i originalen. Omsettinga, som for meg er på grensa til gjendikting, er eit fantastisk stykke arbeid som er med å legge grunnlaget for at denne oppsettinga er blitt så tydeleg.

Romeo og Julie handlar om kjærleik, og her er mye erotikk både i tekst og spel. Han er direkte, usminka, relativt dyrisk og i hovudsak presentert av ”alle dei andre”. Som nok ein kontrast står Romeo (Hermann Sabado) og Julie (Silje Storstein) med dei naive kjenslene som kanskje vel så mye representerer forsoninga som den store og endelege kjærleiken. Der mye elles skjer i store bokstavar, er scenene med dei to langt meir smålåtne, stillfarande og diskret, og særleg deira alt omtala første møte er stor lyrisk scenekunst. Marit Moum Aune er tradisjonelt god på personinstruksjon, og slik også her. Det er eit samspela og velregissert ensemble der alle dreg i same retning. Eg må likevel få nemne Mads Bones som Mercutio, og som i stor grad er ansvarleg for den enorme framdrifta i første akt. Ingrid Bergstrøm gir oss noko så utenkeleg som ei moderne amme, og greier det! Tolkingane av Romeo og Julie er som sagt legio. Teatret er sjølv inne på foreldrebinding i programheftet. Andre kan sjå tvangsekteskap eller sosiale og etniske konfliktar. Medan det for dei fleste nok er historia om den store, men umogelege kjærleiken. For meg står den alt for kostbare forsoninga som det synlegaste denne gongen. Ho er sjølvsagt representert ved dei to unge, men også av broder Lorenzo, den milde og gode presten som ikkje går av vegen for å vere intrigant når det krevst, lågmælt, men inderleg framførd av Pål Christian Eggen.

Marit Moum Aune presenterer ein overraskande ny og vital Romeo og Julie, høgt heva over tid og rom. Å fortelle historia i retrospekt var eit godt grep, men for publikum tydeleg uvant og difor ikkje heilt uproblematisk. Når båe hovudpersonane døyr og alt er slutt, sit salen likevel og ventar på den epilogen vi fekk alt i starten. Det blei eit ørlite antiklimaks eg vil tru det er enkelt å rette på.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. september 2010)