Amund Grimstad

TEATER

«Utopia – et drømspel fra Saupstad»
Saupstad Senter, Trondheim
Av: Drømmefakultetet/Maja Roel
Tekst: Toril Solvang, Ibrahim Fazlic, Henrik Hoff Vaagen og Maja Roel
Regi, koreografi: Maja Roel med bistand av Ibrahim Fazlic
Ytterlegare bistand: Toril Solvang og Kristoffer Spender
Komponist: Julian Skar
Scenografi og kostyme: Mari Hesjedal basert på konsept av Fredrik Floen, Ingeborg Staxrud Olerud og Lærke Bang Barfod.
Lysdesign: Erik Brenne Torsethaugen basert på konsept av Ingeborg Staxrud Olerud.
Med: Maja Roel, Ibrahim Fazlic, Henrik Hoff Vaagen, Nina Wollny og Berit Rusten, i tillegg til dei lokale ungdomane Isra Albader, Victor Jowele, Ariana Simone Malm, Lajwa Mwise og Emma Victoria Rye-Hytten

Om menneska hadde slutte å drøyme, ville det meste raskt ha stagnert.

Ordet «utopia» blei skapt av briten Thomas More då han for fem hundre år sia skreiv boka med same namn. Nemninga var eit ordspel konstruert av to greske ord som tydde høvesvis ingenstad og ein god stad, og er opphaveleg ei forteljing om eit samfunn langt meir ideelt enn det engelske på 1500-talet. Til alle tider har menneska drøymd om noko anna og betre, og utan desse draumane hadde nok mange framsteg aldri sett dagens lys. Seinare er ordet utopia, og særleg av makta, nytta som ei nemning på det umogelege nettopp for å halde folk nede og sørgje for at alt blir som det alltid har vore. Men menneska gir seg ikkje, og om ein vil få til noko, er det ofte lurt å setje seg litt urealistiske mål. Det er også mi personlege erfaring, men det skal eg kome attende til.

Eg vil tru at det er med nokre av desse tankane i bakhovudet at Maja Roel og Drømmefakultetet har laga den høgst stadspesifikke framsyninga, eller opplevinga om du vil, som ho kallar nettopp «Utopia» med undertittelen «Et drømspel fra Saupstad». Produksjonen blei først framført på Tøyen i Oslo i 2021, og er sia vist i ei mindre utgåve for barnehagar. I helga var det ny oppsetjing på Saupstad i Trondheim før framsyninga skal visast i Bodø på seinsommaren i samband med at byen er europeisk kulturhovudstad.

For dei som ikkje veit det, er Saupstad ein forstad til Trondheim, ei mil sør for sentrum, og bygd ut for rundt femti år sia. Bustadhusa er ei variert blanding av blokker og rekkehus med mykje grønt rundt, og er relativt populære. Men senteret, med bibliotek, idrettshall, skule og eit butikksenter er ikkje mykje å sjå til, ei megatrist blanding av brutalisme og vulgærfunksjonalisme. I eit slikt miljø vil draumen om noko betre ha uvanleg gode vekstvilkår. Det kan eg sjølv skrive under på, for i 2016 låg eg ein fjorten dagars tid på Søbstad helsehus i det same bygningskomplekset. Eg var der for å kome meg etter ein sykkelulykke og ein omfattande operasjon, men det var som å kome til Aust-Europa på 60-talet, og for meg fungerte det mobiliserande på både helsa mi og draumane om å bli betre. For her måtte eg berre ta meg saman for å kome meg vekk fortast råd. Det er i slike situasjonar ein set seg urealistiske mål, og når dei! I desse triste omgjevnadane, med eit delvis tomt og nesten skrømtaktig senter, og med eit stort hol som næraste nabo, tek framsyninga til. Vi er eit trettitals personar som står ute i ingenstad (var det ikkje det ordet Utopia kom frå?). Vi har fått raude visir som gir omgjevnadane eit litt anna ljos, og kanskje eit meir farga perspektiv? Så kjem ein person i fargerike plastgevant og tar til å fortelje om kva vi opplever før tre andre guidar i tilsvarande kostyme tek med seg kvar si gruppe på ei lita byvandring på plassen. Ganske fritt etter minnet, og langt frå heilt etterretteleg fortel dei om bydelens historie frå havet sokk og fram til i dag.

Så blir vi tekne med inn i senterets nedlagde gjenbruksbutikk som nå er innreidd med resepsjon og ulike rom for drøymefakultetet og «draumologane» som held til der. Vi blir målte, får kvite badekåper og geleida gjennom ulike rom til eit større rom med ein stol for kvar, nokre av dei høge som ein pidestall. Og under desse skal vi leggje oss, slappe av og late tankane, – og draumane – strøyme fritt. Etter denne noko kontemplative delen, får vi sette oss i stolane. Så kjem aktørane, alle kledde i plast. Med synkroniserte rørsler, og smelta saman som eit stort vesen, nærast som lekamleggjeringa av Rudolf Koppitz’ ikoniske fotografi «Etude de mouvement» frå 1926, buktar dei seg gjennom rommet. Slik blir plast og det ein til vanleg tenker på som søppel opphøgd til noko vakkert og ei estetisk nyting medan dette «dyret» dansar seg fram mellom oss. Utan at det eigentleg skjer så mykje, anna enn stadig parafrasering av «Det er synd på menneska», August Strindbergs mest vidgjetne sitat frå nettopp «Et drømspel», og med gjentakande påminning om at vi er tusen år og nyfødt, blir vi førte inn i, – ikkje hypnose, men likevel noko i nærleiken av ein drøymetilstand. Det er opplevingsrikt, og det gjer godt.

Framsyninga er ikkje spesielt interaktiv, men etter applausen blir vi tekne med på «tumling» der både vi og aktørane sit tett som det tidlegare nemnde «dyret» og finn ein slags litt buldrande grunntone. Etter ein dryg times tid er det heile over, men det er det slett ikkje, for på dette fakultetet er det mange avdelingar, og i vi kan fritt vandre rundt, få innføring, rettleiing og nye opplevingar i nok ein time.

Eg kjenner at nokre av lesarane nå vil spørje om eg har vore på healingseminar og lese i tarotkort. Men dette er ikkje new age eller okkulte seansar, men tvert om ei utforsking av ein grunnleggjande og god eigenskap hjå mennesket. Evna til å drøyme, ønske seg noko betre, eit anna liv, og å setje seg store, umogelege og heilt urealistiske mål, – for så å nå dei.

TEATER

«Gamle Skruer»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Skrive og komponert av: Konstanse Fjellvang
Regi: Konstanse Fjellvang
Scenografi: Lise Haug Nilsen
Med: Martine Ulseth, Marie Hammergren, Eilov Andresen Gravdal, Isabel Eriksson, Johannes Rosenberg, Hedvig Malling Heitmann, Sigrid Johansen Herseth, Astrid Bjerkmo og Konstanse Fjellvang

Eit eigenprodusert drama som brukar litt for lang tid på å etablere seg, men som tek det tifald att når det først kjem i gang.

Det er sårt for ein tiåring som har vakse opp med ei bestemor ho er så glad i, og så gradvis oppleve at bestemora forsvinn inn i tåkeheimen. NRK har gjennom to sesongar med «Demenskoret» synt at alt ikkje er berre trist og håplaust for demente, og nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) også tatt tak i tematikken med sin eigen vri. Det er blitt ei framsyning som brukar vel mykje tid på å etablere historia og kome til poenget, men som tek seg opp etter kvart og blir berre betre og betre.

Konstanse Fjellvang, som eg sist såg i den uvanleg gode barneteaterframsyninga på UKA i haust, har nå tatt på seg ei oppgåve som kunne ha hamna i totalt havari, men som ho kjem absolutt brukbart frå, og vel så det. Ho har sjølv skrive manus, ho har komponert musikken og har også ansvaret for regien. Som om ikkje det var nok, deltek ho også i ei mindre rolle i framsyninga, og ho akkompagnerer det heile på trekkspel. Eg må vedgå at når SIT skriv sjølv, blir eg alltid litt nervøs og skeptisk, og i starten av framsyninga «Gamle skruer» (med undertittelen «et stykke om musikk og demens») frykta eg det verste. Men etter kvart blei eg altså meir enn positivt overraska.

Historia er at gardbrukar- og fiskarkona Valborg (Isabel Eriksson), litt oppi åttiåra, tek til å gløyme, og mannen Ole (Johannes Rosenberg) og dottera Synnøve (Sigrid Johansen Herseth) finn inga anna råd enn å få lagt Valborg inn på den lokale sjukeheimen. Der rår ein noko konservativ pleiar (Hedvig Malling Heitmann), som har hjelp av den unge og langt meir kreative praktikanten Vilde (Martine Ulseth). Konstanse Fjellvang nyttar eit retrospektivt regigrep der vi hoppar fram og attende i tid, og Marie Hammergren og Eilov Andresen Gravdal spelar den yngre utgåva av Valborg og Ole, på tidleg sekstital då dei var i ferd med å etablere seg. I tillegg blir vi presenterte for både ein styrar på sjukeheimen og mange andre bebuarar. Og på den vesle, og ganske vanskelege scena som Knaus er, hoppar dei forskjellige aktørane forsøksvist saumlaust mellom dei mange rollene.

Dette gjer at framsyninga blir litt kaotisk i starten, og sjølv om vi raskt forstår kva hovudhistoria er, så tek det for lang tid før vi finn fram til kjernen i forteljinga. Lenge trudde eg difor at det var den unge Valborg dette handla om, særleg fordi Marie Hammergren, som eg ikkje har sett i noka framsyning tidlegare, spela så overtydande og profesjonelt, og hadde ein mimikk og eit scenisk nærvær som gjorde at det var uråd å ikkje feste seg ved henne.

Men så synte det seg etter kvart at det var praktikanten Vilde og hennar prosjekt dette handla om. Ho var ung, full av pågangsmot, hadde lese seg opp på nye idear og ville at sjukeheimen og opphaldet der skulle bli langt meir enn berre ei trygg parkering medan ein venta på avslutninga av det heile. Og det er når Vilde får etablert seg som navet i framsyninga at det verkeleg tek av og blir bra. For ho har oppdaga kva song og musikk kan gjere for demente, kanskje dans også, medan ho møter eit stivna og konservativt regime der alt er rutine, økonomien ikkje gir rom for noko spesielt og alle er berre overarbeidde utan tid til særleg omsorg. Ho blir møtt med overberande «forståing», men i røynda med trugslar om oppseiing. Korleis det går, skal eg halde meg frå å fortelje.

Framsyninga har mot slutten også nokre vakre, såre og innsiktsfulle scener, som når det ti år gamle barnebarnet (Astrid Bjerkmo) lurar på om demens er smittsamt, men får vite at det er det ikkje, men at det kan vere arveleg. Då blir ho sjølvsagt var alle gongar mora gløymer noko eller er litt distré. Her er det god observasjonsevne frå dramatikarens side.

Spelet med alle skifta er krevjande, men det går i hovudsak bra. Alle aktørane er trygge og komfortable i rollene sine, diksjonen er god, og her er heller ikkje plagsamt mykje overspel. Fjellvang har latt musikk, og då kjende og kjære songar frå vår eigen musikalske kanon, bli ein uvanleg integrert del av framsyninga, og det er særs vellukka, særleg fordi dei songlege prestasjonane til aktørane held så høgt nivå.

«Gamle skruer» er ei framsyning som blir litt omstendeleg i starten, og ein del dramaturgisk hjelp hadde nok vore på sin plass. Men når brikkene fell på plass, og Vilde får syne at det er mogeleg å gjere langt meir enn berre å gi demente ei trygg oppbevaring. Når vi får sjå at musikk og dans ikkje berre er terapi, men opnar dører du trudde var lukka for alltid. Ja då blei denne framsyninga både rørande og til ettertanke.

TEATER

«Byen»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Martin Crimp
Omsett av: Torfinn Nag
Regi: Sigurd Ziegler
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Ragne Grande, Øyvind Brandtzæg, Mira Dyrnes Askelund og Kristine Sølvberg Hagen

Eit humoristisk, velspela og absurd kammerdrama om framandgjering og manglande kommunikasjon.

Den britiske dramatikaren Martin Crimp (f. 1956) har ein omfattande produksjon både som romanforfattar, omsetjar, operalibrettist, og først og fremst som dramatikar. Eit drygt tjuetals drama er det blitt sia debuten rundt 1980, og han blir rekna blant dei fremste i heimlandet. Også i andre land, særleg i Tyskland, blir stykka hans ofte spela. Av uforståelege grunnar er han berre sett opp ein gong i Norge. Det var då «Byen» («The City») frå 2008 blei vist på Rogaland Teater i 2014. Nå har Trøndelag Teater sett opp det same stykket, og i ein særs velspela og godt regissert framsyning, blei det eit møte med ein dramatikar eg gjerne vil sjå meir av.

I heimlandet blir Crimp ofte rekna blant dei konfronterande 90-talsdramatikarane som Sarah Kane og Mark Ravenhill, båe atskilleg meir kjende og spela her i landet. Men om du skal ha ei stilretning å plassere han i, vil eg nok heller seie at «Byen» kan minne om det absurde teateret, og spesielt humoristane blant dei, slik som Eugene Ionesco og hans «Den skalla songarinna». For i «Byen» syner Crimp oss menneske som trass i heilt kvardagsleg prat, snakkar fullstendig forbi kvarandre. Dei er framandgjorde både med tanke på språk, relasjonar og i samfunnet, og dei slit med det meiningslause og trivielle i tilværet.

Sigurd Ziegler brakdebuterte som regissør med ei framifrå oppsetjing av Jon Fosses «Nokon kjem til å kome» på Trøndelag Teater for to år sia. Då greidde han å kombinere det absurde med stor komikk, og med god og detaljrik personinstruksjon. Slik er det også med regigrepet hans for «Byen». I Katrine Bombes reine, enkle, men likevel så effektfulle scenografi er vi i og ved heimen til ekteparet Kate (Ragne Grande) og Chris (Øyvind Brandtzæg). Ho er ein vellukka omsetjar og han ein funksjonær som er redd for å miste jobben. Paret har to ungar, ei dotter i skulealder (Kristine Sølvberg Hagen), og ein litt yngre son som vi berre høyrer om. Ekteskapet har for lengst blitt ein grå vane, og praten mellom Chris og Kate er meir som to monologar enn ein konstruktiv dialog. Med eit dvelande og omstendeleg spel, og med detalj- og nyanserik mimikk blir det mykje komikk i desse samtalane som på overflata og tilsynelatande dreier seg om trivialitetar og det inkjeseiande i kvardagslivet, men som likevel ber i seg udetonert sprengstoff. Så kjem det uventa besøk frå naboen deira, sjukepleiaren Jenny (Mira Dyrnes Askelund). Mannen hennar er sendt ut i ein grotesk krig, og ho slit med å få sove. Ho klagar over ungane som leikar i hagen, og helst vil ho at Chris og Kate skal låse dei inn. (!) Før dei oppdagar at det er nettopp det ungane er. Innelåste.

Slik held dette tette kammerdramaet fram med vendingar, overraskingar, kvardagstale med både dobbel og trippel undertekst, og ikkje så reint lite absurd humor. Vi følgjer den vesle familien, naboen og livet deira gjennom eit år, berre avbrote av små musikalske innslag. Det heile tek til med Kate som sit heime, og Chris som kjem heim frå arbeid i ein overraskande entré som syner den leikne kreativiteten til både scenograf Bombe og regissør Ziegler. Og utan at eg skal røpe for mykje, set dei med dette standarden for oppsetjinga. Det er tre framifrå skodespelarar som kler rollene som Kate, Chris og Jenny, og her er lagt inn mykje utsøkt og detaljrik mimikk, understrekande repetisjonar og raffinert situasjonskomikk som dei tre handterer på imponerande vis, og ofte slik at det verbale og spelet blir to motstridande språk. Det er absurd, det er humoristisk, og vi blir berre meir og meir interesserte i kven desse menneska er, og kva det er dramatikaren eigentleg vil seie oss. I mellomtida blir vi underhaldne så det held.

Ein by er ein organisme med sin eigen anatomi. Slik sett oppfattar eg «Byen» metaforisk, og at han er eit bilde på mennesket, moderniteten, framandgjeringa og forfallet både samfunnsmessig og etisk. Framsyninga reiser stadig nye spørsmål, og i teksten ligg det små hint om at mykje heng meir saman enn ein skulle tru. Sjølv om ingen kjenner kvarandre, knappast ekteparet Kate og Chris, meiner alle å ha sett kvarandre før, og slik snevrast byen, og kosmos inn til det heilt private.

Mot slutten missar framsyninga diverre mykje av framdrifta. Det verkar som dramatikaren går tom f9ykke der du ikkje skal forstå, men snarare setje spørjeteikn, og utan å seie korleis det endar, blir finale9n for meg noko uforløyst der trådane ikkje blir samla på truverdig vis.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 11. mars 2024.)