Archive for juli, 2022

Ryktet om min død….

lørdag, juli 23rd, 2022

TEATER

PLOPP: Slik kjem ein «lausunge» til verda. Yaana Borg imponerte som utstøytt mor. FOTO: MARCUS VILLABRILLE

«Slaget på Testiklestad»
Nye Hjorten Teater, Oppdalstunet, Sverresborg Folkemuseum
Av: Mads Bones, Olve Løseth, Ole Christian Gullvåg og Kyrre Havdal
Musikk og kapellmeister: Kyrre Havdal
Songtekstar: Mads Bones
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Koreografi: Martha Standal
Kostyme: Solveig Dahle Stoltz
Orkester: Kyrre Havdal, Øyvind Smidt, Hans Petter Wiik Sæther, Kjetil Sandnes og Tore Thorvaldsen Sandbakken
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Mira Dyrnes Askelund, Emma Caroline Deichmann, Emil Olafsson, Maria Austgulen, Martha Standal, Tor Ivar Hagen, Mikael Rønne, Christine Gaski, Jenny Bulterud, Yaana Borg, Mariama Fatou Kalley Slåttøy, Gard Hjertaas Bjørnson, Markus Bjørlykke mfl..

I seks sesongar har folk i Trøndelag gått mann av huse for å sjå den elleville parodien på mange av sommarens mest kjende spel. Men sjølv om det blir spela for fulle hus og eit entusiastisk publikum, er det varsla at dette er siste sesong. Og høgst truleg er det like greitt.

I seks år, frå 2014 og berre avbrote av ein pandemi, har den fullstendig respektlause, men samstundes intelligente og observante kvartetten Mads Bones, Olve Løseth, Ole Christian Gullvåg og Kyrre Havdal peika nase av spelfenomenet ved å lage ein parodi som i det meste overgår originalane, og som i motsetnad til dei ganske pompøse og sjølvhøgtidelege spela, evner å fornye seg. Grunnhistoria tar utgangspunkt i det kanskje mest vidgjetne spelet av dei alle, men samstundes eitt av dei mest inkjeseiande, nemleg «Spelet om Heilag Olav». I motsetnad til kristninga av Norge, som eigentleg slett ikkje er tema på Stiklestad, handlar det i parodien om kong Sverre, som 150 år etter Olav Digre fall i unåde hjå paven, og som (og her forlèt vi den autoriserte historia) deretter fann det like godt å avkristne kongeriket. Det måtte sjølvsagt skje på Stiklestad. På veg dit kjem han innom garden Ful der det er eit meir enn mangefasettert gardsfolk, og ettersom dei er kristne (i alle fall i namnet) freistar dei å stoppe kongens vidare ferd.

Kong Sverre (Emil Olafsson) på avkristningstokt.

I dette elleville metateateret der det er så mange metalag at det tidvis er nesten uråd å henge med, er vi innom heile tidsaspektet frå midten av 1100-talet til i dag, og med stadige tjuvlån frå, og visittar og sleivspark til dei fleste av dei mest kjende og største spela. Og sjølv om grunnhistoria ligg nokså fast, er det rikeleg med rom for skråblikk og politiske, humoristiske og/eller satiriske kommentarar til aktuelle hendingar. Slik er dei i år innom både abortstriden i USA, Putins maktarroganse, debatten om kjønnsinkongruens, woke-kultur, krenkehysteri og mykje meir. Og avslutninga er i år litt annleis enn før, for nå er det faktisk kvinnfolka som tar over. For den som har sett alle dei seks versjonane (1, 2, 3, 4 og 5), er det nok spenninga rundt kva som er nytt som held oppe nyfikna. I tillegg til kva dei har gjort ut av den stakkars suffløren. For dette er som sagt metateater der alt kan skje, uavhengig av regi, og det gjer det også. Som når bonden på Ful (Mads Bones) på premieren kastar avlaten til bispen rett gjennom vindauget på den freda Detlistugu så det singlar i glas. Jamvel om det kan hende ikkje verkar slik, er nok den uhjelpelege suffløren langt meir planlagd. Det plar vere ein utanfrå, ein rogalending eller ein austlending som aldri har sett «Elden» og som korkje kjenner eller forstår kodene. I år er det Emma Deichmann som står for sufflien. Til vanleg er ho tilsett på Trøndelag Teater der ho snakkar eit uforfalska norsk. Men det er berre spel, for ho er i røynda dansk, og her får ho vere seg sjølv i ei rolle som ho gjer maksimalt ut, og som er med på å redde framsyninga.

Olve Løseth kommenterer det meste.

For sjølv om det er masse humor, gode parodiar, store, flotte danseopptrinn og eigentleg ein særs god musikal, så er det umogeleg at ein etter sjette oppsetjinga ikkje sit att med ei kjensla av å ha sett det før. Det er rett nok mange referansar til aktuelle tema, og til og med den heilt ferske ruteknusinga greidde Olve Løseth å kommentere. Men alt dette blir likevel berre overflateavvik frå den store historia som ikkje har endra seg så dramatisk. Eg trur difor det er rett av dei at dei nå seier at dette er siste gongen. Det er alltid lurt å gi seg på topp, og sjølv om dei også lova det same i 2017, for så å peike nase av oss og seie at dei berre kødda året etter, trur eg at ryktet om denne spelparodiens død nå er (litt) sannare enn for fem år sia.

Jenny Bulterud og Yaana Borg imponerte som tvillingane Dyda og Tyra

For ikkje å gi det negative inntrykket at det er rein déjà vu å sjå Vol. 6 av «Slaget på Testiklestad», må eg ile til og seie at slik var det ikkje. Om ein ser forbi all humoren, halloien, og det komplett absurde, så er «Slaget» i røynda ein særs god musikal der melodiane til Kyrre Havdal med songtekstar av Mads Bones står fjellstøtt på eigne bein. Og mange av songane bør kunne få eit langt liv etter dette. Koringa og songprestasjonane er framifrå, og når koreografen Martha Standal denne gongen ikkje berre har fått drille og koreografere eit talrikt ensemble, men også har fått med seg ein handfull skikkeleg gode dansarar, så har framsyninga også fått ein ny visuell dimensjon. Gard Hjertaas Bjørnson som med dans og rørsle følgde herolden, eller bodbringaren, Olve Løseth, var eit vakkert og godt grep. I tillegg baud framsyninga på ein del nye, og for meg ukjende aktørar som imponerte både med spel og song, spesielt tvillingane Dyda og Tyra (Jenny Bulterud og Yaana Borg).

Ikkje nok med forhud, heile stellet skal av. Og då går også suffløren Emma Deichmann og statisten Maria Austgulen all inn.

Etter dei første sesongane med «Slaget på Testiklestad» skreiv eg at det var ei oppsetjing som leita etter sin eigen moral. I sesong seks ser det ut til at dei har funne den. I alle fall slår dei fast at moralen er: «You may kill the messenger, but never kill your darlings». Det siste er antitesen på godt manusarbeid, og kan fort bli tolka som ein freistnad på å kunne fri seg frå kritikk frå slike som meg. For det kunne nok ha vore nokre darlings å ta livet av her, men då hadde det heller ikkje blitt det absurde, meiningslause, og på same tid vellukka stykket som det faktisk er. Oppsetjinga meiner altså å ha funne sin moral. Viktigare er det at avslutninga ikkje enda med avkristning slik Sverre ønska, men snarare det motsette. Ein må vel tru at avskorne penisar må vere på line med bibelens historie om avskorne filistarforhudar, og då kan det vel vere rett å vise nettopp til Bøkenes bok der det står at «Det er ei tid for alt». Og det gjeld vel også for elleville spelparodiar?

Ulike utanforskap

tirsdag, juli 12th, 2022

TEATER

ANNLEIS: To ulike lagnadar, men eit håplaust utanforskap har dei felles. FOTO: PETTER SKAR

«Bjørnørfolket – Drømmen om Amerika»
Kuringen, Åfjord
Av: Lene Nilssen Viken og Helena Wik
Regi: Lene Nilssen Viken
Komponist: Gunhild Hjertaas
Scenografi: Runa Dahler Sandø
Kostymedesign: Sunniva Hårstad
Kapellmeister: Knut Erik Jensen
Musikarar: Håkon Hammer og Karoline Bredvik
Med: Emilie Mordal, Bjørn Tore Grøntvedt, Lavrans Haga, Barbro Amrud Nilsen, Andreas Tronga, Tove Karoliussen, Stines Langklopp Svenning, Claire Yvonne Haugen, Bengt Arntzen, Nora Monkan, Michael Johan Setså, Vibeke Stjern, Selma Stene, Fredrik Stene mfl.

Ikkje berre armod og eventyrlyst førte folk til Amerika, men også draumen om eit rausare samfunn.

I hundreåret fram til 1920 utvandra rundt 800 000 nordmenn til Nord-Amerika, og i den tidlegare Fosen-kommunen Bjørnør reiste halve befolkninga. Med bakgrunn i ei bygdebok og verkelege hendingar sette regissøren Helena Wik seg føre å lage ein ambulerande trilogi om dette. Første del, som ho skreiv og regisserte sjølv, blei oppført på Bessaker i Roan sommaren 2019. Temaet var han som reiste frå kjærast og unge for å tene seg opp litt pengar, men som aldri kom heim. Etter to års utsetjing på grunn av pandemien, var det fredag premiere på andre del, denne gongen på Kuringen i Åfjord.

Årets framsyning har Wik skrive saman med Lene Nilssen Viken, og det er Viken som har ansvaret for regi. Som i førre episode, målar dei ut eit kystmiljø med brei pensel. Og med eit femtitals aktørar, toppa av ein handfull profesjonelle, blir det mange storslåtte tablå der vi får rike skildringar av samhald, motsetnader, armod, bygdedyr, slarv, gudstru og draumen om noko anna. I tillegg til historiene om dei som fór og dei som blei att, er tema denne gongen dei som fell utanfor og kor tøft det kunne vere i eit lite kystsamfunn på 1880-talet. Konfirmanten Ludvig Sørgaard (Bjørn Tore Grøntvedt) har forstått at han er homofil. I tillegg er han ingen arbeidskar, men langt meir opptatt av bøker og religion. Emelie (Emilie Mordal), besteveninne med storesystera til Ludvig, er stadens «gledespike» og sjølv om ho både er ei god mor og eit godt menneske, er det ingen sosial aksept for det ho gjer for å overleve.

Medan Ludvig og Emelie ventar i det lengste, får vi presentert den eine etter den andre som bryt opp og dreg. Og her ligg oppsetjingas største problem. Forfattarane har så alt for mange historier og nyttar for mykje tid på miljøskildringar og bakteppe. Undervegs får vi rett nok mange flotte tablå, forbausande gode kor- og solistprestasjonar og ei mengd melodiøse songar. Men det er først i andre akt at vi forstår kva det dreier seg om, og korleis to heilt ulike utanforskap kan føre to menneske saman. Når vi endeleg kjem så langt, blir dette sterkt, intenst og framifrå formidla av dei to, og særleg Emilie Mordal imponerer i tolkinga av den prostituerte som etter kvart blir spedalsk i dobbel tyding.

Framsyninga brukar for lang tid på å kome til poenget, men på vegen gjer musikken til Gunhild Hjertaas at dette likevel blir opplevingsrikt. I fleire produksjonar dei siste åra har ho laga vakre og melodiøse songar å gle seg over og nynne med i, og denne framsyninga var ikkje noko unnatak.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 12. juli 2022.)

Kristin med nokre metalag

søndag, juli 3rd, 2022

TEATER

GRØNE HOSER: Erlend (Ravdeep Singh Bajwa) er på friarføter, og Kristin (Madalena Sousa Helly-Hansen) viser tydeleg interesse. FOTO: ERIK BERG-JOHANSEN

«Kristin Lavransdatter»
Kristinspelet, Jørundgard, Sel
Av: Sigrid Undset
Dramatisert av: Marie Nikazm Bakken og Marie Othilie Hundevadt
Regi: Marie Nikazm Bakken
Scenografi og kostyme: Tone Aminda Gøytil Lund
Koreografi: Lone Eivindsdotter
Musikk, komposisjon: Martin Korssletten
Med: Madalena Sousa Helly-Hansen, Ravdeep Singh Bajwa, Håkon Ramstad, Mari Midtli, Daniel Frikstad, Endre Skjåk, Sverre Spjotum, Aud Hove, Reidun Aasgaard, Lina Bjørnstad, Eirik Odde, Synne Løvli Haugen, Ola Klashaugen, Elena Bjørnstadhaugen, Anna Øihusom mfl.

Med humor, nokre metalag og litt naivisme er «Kristin Lavransdatter» på Jørundgard blitt ei underhaldande oppsetjing som likevel i hovudsak er tru mot historie og tematikk.

Eg er blant dei mange som meiner at Sigrid Undset i for stor grad la nittenhundretalets kjensleliv inn i menneska frå mellomalderen då ho skreiv trilogien om Kristin Lavransdatter. Nå har vi fått ei dramatisering av dette verket som på mange vis er eit både godt og sjølvironisk svar på denne kritikken. Gardstunet Jørundgard på Sel i Nord-Gudbrandsdalen blei bygd opp som filmkulisser i samband med innspelinga av Liv Ulmanns film om Kristin Lavransdatter i 1995. I åra etter har det vore sett opp eit spel om Kristin i desse kulissene. I fjor dramatiserte Marie Nikazm Bakken og Marie Othilie Hundevadt dei tre bøkene på nytt, og i regi av Marie Nikazm Bakken er det laga ein ganske annleis versjon av dette mellomalderdramaet.

I gamle filmkulisser, med ein støyande E6 full av ferietrafikk i bakgrunnen, i fullt dagslys utan noka form for kunstig lyssetting, og sikkert med temmeleg avgrensa økonomiske middel, har dei to kvinnene bak framsyninga stukke fingeren i jorda og erkjent kva for rammevilkår som fanst, og laga ei humoristisk, sjølvironisk og tidvis særs naivistisk oppsetjing, som likevel i forbausande grad er tru mot historia og tematikken.

Det seier seg sjølv at det ikkje er enkelt å dramatisere eit omfattande trebands verk til ei tretimars framsyning. Når store delar av publikum i tillegg truleg kjenner høg grad av eigarskap til stoffet, blir fallhøgda endå større. Men Hundevadt og Bakken har gjort nokre avvæpnande grep som er både gode og ikkje minst særs sjarmerande. I staden for å lage ei alvorleg og pompøs framsyning, har dei skapt ei blanding av metateater og mellomalderdrama. Når E6 går i bakgrunnen, er det umogeleg å lage ein 1300-tals fiksjon, så då kan likegodt skodespelarane gå i joggesko, ha colaflaske på baklomma, tidvis bryte på dagens språk og skape artige brot som tydeleg syner oss at dette er teater og ikkje røyndom. Det gjer framsyninga særs underhaldande og ganske humoristisk. Men samstundes har dei, og spesielt i første akt, greidd å få fram tematikk og historie på eit vis som gjer at dei oppfattast å vere tru mot Undset sjølv om det nok er mykje ironisering.

Med mange lokale amatørar som både har fått god personinstruksjon og ikkje minst koreografi, blir det skapt eit utal fine og beskrivande tablå og masseopptrinn. Når det er sjølvsagt for koreografen at amatørane ikkje kan danse som Nasjonalballetten, blir dette kompensert ved å gjere rørslene sjarmerande naivistiske i staden, og stundom til reine publikumsfrieri. Slik kan handlinga og spelet i bakgrunnen stundom vere like viktig eller underhaldande som dialogen til hovudaktørane.

Alvemøen (Mari Midtli) i bakgrunnen

Eit godt dramaturgisk grep er å la Alvemøen (Mari Midtli) ikkje berre vere ei som Kristin møtte i barndomen, men ein stadig tilbakevendande figur som gjennom vakker song gjer dei mange sceneskifta synkrone og saumlause.

Ensemblet er ein fin miks av profesjonelle og amatørar. Sentralt i det heile, og heilt avgjerande for resultatet er Madalena Sousa Helly-Hansens formidable tolking av Kristin. Registeret er enormt når ho greier å formidle, ofte med små fakter, både det religiøse, kjærleiken, det frivole og erotiske, det djupt personlege og i tillegg ein god porsjon stor humor i ei meir enn truverdig blanding. Ho er sta, leiken, inderleg og mykje meir på same tid. Og så må eg få trekkje fram musikaliteten hennar. Første gong eg så henne, var i den Hedda-nominerte «Engelen frå Kobane» på Sogn og Fjordane Teater (nå Teater Vestland), ein sterk, intens og tekstrik monolog der språkføringa hennar var så god at eg var overtydd om at ho var vestlending. Men så er ho frå Son i gamle Akershus. I «Kristin Lavransdatter» har ho lært seg å prate døl, og sjølv eg som har røter frå norddalen, må vedgå at dette var imponerande. Språkbruken hennar, på line med alle dei lokale amatørane, gir framsyninga ein eigen autentisitet.

Lavrans (Håkon Ramstad) og Ragnfrid (Aud Hove)

Ravdeep Singh Bajwa har ikkje fått like mykje å spele på i rolla som Erlend, og blir meir anonym etter kvart, men i dei første og heftigaste møta mellom han og Kristin gnistrar det stundom. Kristin er sin fars dotter, og Håkon Ramstad gir ei solid tolking av Lavrans, riven mellom gudstru, konvensjonar og kjærleiken til dottera og ikkje minst ønsket om at ho må få det godt. Og så er det eit fint lite spel i spelet når alt kjem for ein dag, og det syner seg at «det e no i aill gårdan» som dei seier i Trøndelag. Vi er berre menneske, og har alle våre drifter og lyte, og slik er det med både Lavrans, og ikkje minst kona Ragnfrid. Nokre av tablå der sanninga om dei to kjem for ein dag, er av dei finaste scenene i oppsetjinga. Ramstad er trygg og overtydande som Lavrans, men Aud Hove som Ragnfrid syner her eit spel så ekte og inderleg at det er heilt på høgde med dei profesjonelle.

«Kristin Lavransdatter» er eit voluminøst trebands verk, og mykje må sjølvsagt kuttast ved ei dramatisering. I første akt fekk vi presentert «Kransen», og det blei gjort godt og grundig utan at eg eigentleg sakna så mykje. Men når både «Husfrue» og «Korset» skal bli spela på ein snau time i andre akt, blei det diverre hurtigtog og harelabb. Og både avslutninga der svartedauden gjorde ein ende på det meste, og mange av dei andre scenene i andre akt, var så stiliserte og skjedde så umotivert, at det nok kan vere vanskeleg å forstå og henge med for dei som ikkje har lese bøkene. Personleg trur eg difor at framsyninga hadde stått seg på å berre formidle «Kransen», og ha gitt seg med det.

Men trass i at andre akt blei ein liten nedtur etter ein forrykande førsteakt, var «Kristin Lavransdatter» ein overraskande god produksjon, der det mest imponerande, i tillegg til spelet til Madalena Sousa Helly-Hansen, var grepet forfattarar og regissør hadde gjort med å ta historia litt ut av det opphavelege tidsbildet, tilføre nokre metalag, ein god porsjon naivisme og ikkje minst all den sjølvironiske humoren. Og etter mi oppfatning likevel tru mot Undsets idé og forteljing.