Archive for september, 2020

Er det lov å trakke feil?

mandag, september 21st, 2020

TEATER

KONFLIKTAR: Fadderveka blir ikkje heilt som dei tenkte seg. FOTO: TERJE VISNES

«En dag…»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Tyra Tønnessen og ensemblet
Songtekstar: Tyra Tønnessen og Martha Standal
Komponist og musikar: Åsmund Flaten
Regi: Tyra Tønnessen
Scenografi og kostyme: Leiko Fuseya
Koreografi: Kristin Hjort Inao
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Lyddesign: Jan Magne Høynes
Med: Ida Cecilie Klem, Natalie Bjerke Roland, Martha Standal, Andreas Tønnesland, Tor Ivar Hagen og Snorre Ryen Tøndel

Må ein alltid vere politisk korrekt, eller er det lov å trakke litt feil for å kome vidare?

På Trøndelag Teaters hovudscene skulle det i desse dagar ha vore premiere på den nyskrivne musikalen «Havfruen» i regi av Tyra Tønnessen. Då alt stengde for eit halvår sia, var det berre å setje den oppsetjinga på vent. Men teatersjef Elisabeth Egseth Hansen gav ikkje opp så lett. Tyra Tønnessen tok med seg seks av det opphavelege ensemblet, og improviserte fram ei oppsetjing som er blitt ein tankevekkjande kommentar til situasjonen vi står oppe i. Den syner samstundes at spennande scenekunst kan vere langt meir enn regiteater basert på gode dramatekstar.

I løpet av berre fem veker har ensemblet og Tønnessen arbeidd fram ein ny musikal, eller rettare skjelettet av ein musikal. Den er interaktiv og vil, avhengig av publikum, endre seg frå dag til dag. Ein kommentar til og ein parafrase over både koronasituasjonen og nokre av dei store spørsmåla vi diskuterer for tida

«En dag…» dreier seg om ein tilsynelatande heilt vanleg seinsommardag i Trondheim. Det er måndag 17. august. Det er finvêr, landet står midt i ein pandemi, og i Stiftsstaden er det fadderveke for dei nye studentane. I ein park møter vi seks forventingsfulle ungdomar som skal ta til med studiar i barnevern, men først bli litt betre kjende med kvarandre. Dei seks er i utgangspunktet ganske stereotype figurar. Den politisk korrekte Ea (Ida Cecilie Klem) er på førehand tatt ut som smittevernansvarleg. Det oppfattar ho nok meir som eit ritual enn som særleg viktig. Den mykje eldre nordtrøndaren Gunnar (Tor Ivar Hagen) er ein folkeleg antikapitalist. Svensken Anders (Snorre Ryen Tøndel) hatar Tegnell og drikk jamt. Julie frå Grünerløkka (Natalie Bjerke Roland) er litt mørkare i huda, og veit kva rasisme er. Sigrid (Martha Standal) frå Haramsøya er smitteverns-legalist og mot vindmøller. Og så er det den særs verbale, men lite sjarmerande rikmannssonen Hans Peter frå Snarøya (Andreas Tønnesland) i stuttbukse og blazer. Denne vesle gruppa på livets terskel skal nå bli betre kjend, snakke saman, drikke og feste, men med pandemien hengjande som ein tung presenning over det heile.

Etter kvart som samtalen går, syner det seg at det er meir enn koronaen som er problematisk for dei seks. Gjennom lite gjennomtenkte kommentarar får vi ikkje berre presentert i kor stor grad ein kan frigjere seg frå smittevernregimet. Vi får også aktuelle debattar om rasisme, krenking, fordommar, seksuell legning, og ikkje minst ein særs spesiell og overraskande vri på diskusjonen om kjønnsidentitet.

Framsyninga er bygd opp av ei rekkje tablå, avbrotne av nydelege songar til melodi av Åsmund Flaten og tekstar av Tyra Tønnessen og Martha Standal. Publikum sit i ring rundt dei seks, og blir aktivt trekte inn i handlinga når skodespelarane stoppar, vender seg til oss og ber oss kommentere konfliktane dei står midt oppe i. Innafor kvart tablå blir det slik improvisert fram nye situasjonar kvar kveld, avhengig av responsen frå salen. Det kan sjølvsagt bli kleint, men premierepublikummet var aktive og på alerten, og det gjorde godt å bli konfrontert med eigne haldningar, – og fordommar.

Dette er improvisasjonsteater utan fast manus. Tyra Tønnessen har gitt aktørane eit skjelett å byggje på, og i personinstruksjonen gjort dei trygge på rollene sine. Dei seks figurane var i utgangspunktet meir sjablongmessige representantar for ulike typar enn heile menneske. Men etter kvart kom nyansane fram, og dramaturgien baud på mange og artige overraskingar. Seks velmeinande ungdomar som stadig trakkar feil, men som alle, med unnatak av Hans Peter, så gjerne vil vere politisk korrekte, og trur dei er det. Dei seks er overraskande trygge i rollene sine, og det er dyktig ensemblespel. Eg må likevel få trekkje fram Andreas Tønneslands overtydande tolking av Snarøysnobben, ein kontrasterande figur som er heilt avgjerande for dramaturgien, og som han også makta å gi andre nyansar mot slutten.

«En dag…» er improvisasjonsteater og har hatt stutt prøvetid, så sjølvsagt er dei ikkje heilt i hamn. Tidvis kan oppsetjinga ta litt karakter av seminar, men eg vil tru at dette er ei framsyning som berre vil bli betre og betre etter kvart som dei får nye tilbakespel frå publikum.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. september 2020)

Fengslande forteljarteater

fredag, september 18th, 2020

TEATER

SÅ ENKELT: Ei god forteljing, to musikarar og ein framifrå skodespelar er meir enn nok. FOTO: ØYVIND MAHLUM/WOW MEDIALAB

«Den siste viking»
Turnéteatret i Trøndelag, Verdal
Av: Johan Bojer
Dramatisering og regi: Nora Evensen
Komponist: Knut Anders Vestad
Musikk: Knut Anders Vestad og Karoline Brevik
Med: Tore B. Granås

Stundom kan ei god historie og ein framifrå skodespelar vere nok.

Ingen har skildra kystbefolkninga i Norge betre og meir levande enn det Johan Bojer gjorde i «Den siste viking». Det er ein frodig og rik sosialrealistisk roman der vi følgjer fiskarar frå Rissa på Fosen i Trøndelag. Utpå vinteren set dei segl for Lofoten og draumen om rikt fiske, medan kvinnfolka er att heime med ein ungeflokk og ei ku eller to. Og prisgitt uvissa. For havet gav, men havet tok også, og mange kom aldri heim.

Romanen blei utgitt i 1921, men omhandlar fisket 30 år tidlegare. Alt då var det brytning mellom nytt og gamalt, og det toppa seg i 1890 då dampbåtane som dreiv meir industrielt fiske, stengde Trollfjorden for robåtfiskarane. Det resulterte i eit veritabelt sjøslag. I den breie folkelivsskildringa av både livet heime i Rissa, på sjøen og i rorbua har Bojer også fletta inn dramatiske skildringar av Trollfjordslaget.

«Den siste viking» er dramatisert fleire gongar, mellom anna som friluftsteater i Rissa fleire somrar, og på Trøndelag Teater i 2008. Nå har Nora Evensen, teatersjefen på Turnéteatret i Trøndelag, dramatisert romanen som forteljarteater. Gjennom ein dryg time tek Tore B. Granås oss med gjennom det viktigaste av historia. Granås har vore med i båe dei to nemnde produksjonane, og kjenner stoffet godt. Han er fortruleg med det rike typegalleriet til Bojer, og ganske stillferdig og utan rekvisittar eller fysisk spel fortel han lunt og inderleg om høvedsmannen Kristaver, skårungen Lars, Jakob «Pinade», Marja, Elezeus og alle dei andre. Med utsøkt variasjon i stemmeleie og dialektbruk målar han med brei pensel fram dei ulike menneska og lagnadane deira, og sjølv om eg både har lese romanen og sett tidlegare produksjonar, sit eg trollbunden.

Nora Evensen har laga ein komprimert versjon som likevel er forbausande komplett og tru mot forteljinga. I regien gir ho god tid til avbrot, pausar og refleksjon. Og med vart og vakkert tonefølgje av Karoline Brevik på cello og Knut Anders Vestad på tangentar der Vestad også korar i ein del av songinnslaga, blir det fine og lyriske brot. Så enkelt og så godt, – dette er forteljarteater på sitt beste.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 18. september 2020.)

Langsam demaskering

torsdag, september 10th, 2020

TEATER

MØRKT: Det blir dystrare for syskena etter kvart som smilet forsvinn. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Happy Hour»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Cristian Ceresoli
Omsett av: Audny Chris Holsen
Regi: Audny Chris Holsen
Scenografi og kostyme: Olav Myrtvedt
Lysdesign: Tobias Hagström-Ståhl
Lyddesign: Jonas Bjerketvedt
Med: Helga Guren og Karl-Vidar Lende

Velspela og stramt, men ei alt for føreseieleg historie.

For åtte år sia brakdebuterte den italienske dramatikaren Cristian Ceresoli med oppsetjinga «Dritt/La Merda», ein monolog som i åra etter har vunne eit utal prisar. Her heime hadde dramaet norgespremiere i 2018 som eit samarbeidsprosjekt mellom Østfold Kulturutvikling og ei rekkje andre, i regi av Audny Chris Holsen og med Helga Guren på scena. Heilt åleine og fullstendig avkledd framstilte Guren ei ung kvinne som slit med manglande sjølvkjensle og som er villig til å gjere kva som helst for å få seg opp av driten. Det var ein uvanleg sterk tekst, og ei minst like sterk teateroppleving som Helga Guren høgst fortent fekk Heddapris for i fjor.

For to år sia var det urpremiere på eit nytt drama av Ceresoli, «Happy Hour». Der held han fram i same dystopiske og samfunnskritiske gate og åtvarar mot den veksande neofascismen og korleis totalitære samfunn kan ta meir sminka, og på overflata ikkje så stygge, vegar som dei vi såg i det førre hundreåret. Ein fascisme med smilande andlet.

Laurdag var det norgespremiere på «Happy Hour» på Rogaland Teater. Også denne oppsetjinga er i regi av Audny Chris Holsen, som i tillegg er ansvarleg for omsetjinga. Og med seg i ei av dei to rollene, har ho som før, Helga Guren. «Happy Hour» handlar om syskena Kerfuffle (Karl-Vidar Lende) og Ado (Helga Guren). Gjennom det dei fortel, blir vi også kjend med foreldra deira, bestefaren og samfunnet rundt dei. Vi er truleg i Italia og Milano, men gjennom stadige brot med mantraet «happy hour», får vi forståing av at det like gjerne kan vere kor som helst.

I Olav Myrtvedts scenografi og kostyme møter vi to ungdomar i begynnande pubertet, kledde i joggedress og på to avtrappa høgder som er draperte i ein stor duk. På muntert, barnleg og naivistisk vis fortel dei om den litle familien sin, det tronge husveret og det ganske fattigslege tilværet. Kerfuffle (og faren) drøymar om ein fotballkarriere, medan Ado (og også faren) har ambisjonar om casting som dansar eller skodespelar. Men alt er berre ei livsløgn, og det erkjenner dei vel i røynda sjølve også. Det ganske stusslege livet blir kompensert med smil og stadige brot med rop om «happy hour». Gradvis blir vi også fortalt at verda rundt ikkje er heilt som ho skal, som når den upopulære husverten og kona hans blir tekne av soldatar og ført bort. Samstundes får den litle familien med eitt, og utan openberr grunn, flytte inn i nytt og langt betre husvære der dei slepp å betale leige, og der det ser ut som nokon nyleg har budd. Ingen stiller spørsmål og syskena smilar og fortel like naivistisk og muntert jamvel om vi lag for lag får avdekka at samfunnet er totalitært og brutalt. Men ein kan overleve ved å gle seg og klistre på seg smil. På same tid skjer det også ei gradvis, og litt for tydeleg demaskering av scena, der det under den fine duken berre er lag på lag av europallar.

Helga Guren og Karl-Vidar Lende er to særs dyktige, men ganske ulike skodespelarar som viser seg å stå uventa godt til kvarandre. Dei får tydeleg fram både den godtruande naivismen, humoren, og den gryande uroa over kva som skjer rundt dei. Alt medan dei tviheld på det smilande lykkemantraet, – så lenge det går. Det er eit intenst og truverdig samspel, energisk, masse tekst og framifrå rolletolkingar. Audny Chris Holsens omsetjing er munnleg og naturleg, og regien hennar byggjer opp under den snikande uhyggestemninga.

Så skulle vel alt vere greitt? Men trass framifrå spel, god omsetjing og stram regi, greier aldri «Happy Hour» å gripe meg på same vis som «Dritt/La Merda». Det er rett og slett fordi teksten ikkje er i nærleiken så god. Han er føreseieleg til det nesten keisame og manglar heilt det subtile. Og sjølv om det ikkje alltid er like lett å forstå kva som verkeleg skjer, byr historia korkje på overraskingar eller brot. I staden blir det insisterande og retthaversk politisk teater utan særleg nyanserikdom.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 10. september 2020.)

Er alt berre falskt, – eller?

mandag, september 7th, 2020

TEATER

GJESP: Johan Nagel (i svart kappe) set den trøytte småbyen på hovudet i løpet av nokre sommarveker. FOTO: HEIDA GUDMUNDSDOTTIR

«Mysterier»
Kilden Teater og Konserthus, Multisalen
Av: Knut Hamsun
Dramatisering og regi: Ole Johan Skjelbred
Scenografi: Ole Johan Skjelbred og Ane Ledang Aasheim
Kostyme: Ane Ledang Aasheim
Lysdesign: Ingeborg Staxrud Olerud
Med: Olav Waastad, Henrik Rafaelsen, Isabel Beth Toming, Ann Ingrid Fuglestveit, Jenny Ellegård, Khalid Mahamoud og Ulla Marie Broch

Eit halsbrekkande og absurd teaterprosjekt som er blitt både velspela og underhaldande.

Når Kildens nytilsette teatersjef, Valborg Frøysnes, set opp Knut Hamsuns «Mysterier», er det knytt mykje sørlandsk til produksjonen. Eitt er at Hamsun skreiv romanen i og på bakgrunn av eit opphald i sørlandsbyen Lillesand. Men Ole Johan Skjelbred, som både har dramatisert og regissert oppsetjinga, er frå Kristiansand. Det er også kostymedesignar Ane Ledang Aasheim. Og så er den nyutdanna skodespelaren Khalid Mahamoud og Henrik Rafaelsen båe attende i fødebyen, den siste etter mange år i Oslo og Stockholm.

Men dette handlar så langt frå om nokon lokal småbyidyll, sjølv om ein sørlandsk kystby er utgangspunktet i «Mysterier». Johan Nilsen Nagel, ein mann i gul dress, går ein junidag i land frå dampbåten, tek inn på byens hotell utan å ha spesielle grunnar for opphaldet, og i løpet av nokre veker blir den søvnige byen sett fullstendig på hovudet. Romanen er, som tittelen seier, ganske mysteriøs, og har mange lag og rom for eit utal tolkingar. Nagel er ein i utgangspunktet sjarmerande ung mann og eit friskt pust, som etter kvart blir vanskeleg å forstå seg på. Han er ein bløffmakar, eller kanskje berre omsynslaust ærleg? Han set opp eit utal intrigar, og han forelskar seg hovudstups i den trulova prestedottera Dagny Kielland, for samstundes å fri til den eldre og fattige Martha Gude. Han strør om seg med pengar, men er han rik? Og så er det forholdet til mobbeofferet Johannes Grøgaard med aukenamnet Minutten, Nagels rake motsetnad, som han både held si hand over, og lurer opp i stry.

Ole Johan Skjelbred har dei siste åra fått nærast carte blanche av tidlegare teatersjef Kristian Seltun ved Trøndelag Teater til å setje opp ganske eksperimentelle produksjonar, og skapt ei rekkje framifrå framsyningar i nær dialog med ensemblet. Med «Mysterier» held han fram i same gate. I det eg vil tru er eit tett samarbeid med Ane Ledang Aasheim og ensemblet, har han skapt ei framsyning som så langt er det beste eg har sett av han. På ei nesten nake scene der ein del av golvet kan minne om sopp og skogsbotn, heng det ein hest frå snorloftet som eit varsel om at noko alvorleg truleg vil skje. Skjelbred har valt ei surrealistisk tilnærming som er særs vellukka, og der dette like gjerne kan vere i 1892 som i dag. Kostyma til Ane Ledang Aasheim er outrerte og ofte heilt kontrære til det personane står for. Det understrekar det komplekse og samansette i framsyninga der alt eigentleg kan vere falskt, eller gi seg ut for å vere det. Ensemblet er samspela og trygge i rollene, og i tillegg til at det er eit tekstrikt stykke der replikkane sit laust, er det også mykje fysisk teater og god miming og stilisert koreografi til synkrone lydeffektar.

Med enorm energi og framifrå spel gir Olav Waastad oss ein ganske annleis, men likevel uventa truverdig Nagel. Det er ikkje enkelt å framstille ein rusa, nesten delirisk, løgnaktig, særs sjarmerande, djupt forelska, men samstundes intrigant og tidvis vondsinna person i ei og same rolletolking, men Waastad greier det.

Minutten er Nagels motstykke, kanskje hans dårlege samvit om han har noko, ein godmodig, snill og enkel person, fattig, arbeidsam og med eit kroppsleg lyte. I Henrik Rafaelsens tolking, er han lang og kledd i kvinneklede som ein surrealistisk kontrast til seg sjølv. Rafaelsens framtoning og neddempa spel gir ein solid motvekt til alt det øvrige, og inneber også ein god porsjon stillferdig og absurd humor. Dagny Kielland, prestedottera som er trulova med ein marineløytnant, er ei kokette. Det kunne til naud vere innafor i 1892. I Isabel Tomings infame og energiske tolking er ho ein kåt og bereknande faen, kledd som ein prostituert, men likevel med sin sosiale stands eleganse.

«Mysterier» er blitt ei absurd, humoristisk, velspela og innsiktsfull framsyning, full av uventa vendingar og brot, og ei oppsetjing som sit i meg lenge etter teppefall. Dette var Knut Hamsun på syre.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. september 2020.)