Amund Grimstad

TEATER

«Catch 22»
Rogaland Teater, hovudscena
Av: Joseph Heller
Dramatisert av Joseph Heller
Regi: Yngve Sundvor
Scenografi: Arne Nøst
Kostyme- og maskedesign: Helena Maria Andersson
Maskør: Mio Eyfjord
Lyddesign: Andreas Veire, Arild Lægreid og Frode Ytre-Arne
Lysdesign: Trygve Andersen
Med: Cato Skimten Storengen, Nina Ellen Ødegård, Øystein Martinsen, Leo Magnus de la Nuez, Espen Reboli Bjerke og Matias Kuoppala

Ei framsyning der nesten alle ingrediensane er framifrå, men der innhald og regi ikkje held heilt same mål.

Det er skrive ei rekkje gode anti-krigsromanar, men det er vel berre ein som har gått inn i språket som eit eige omgrep. Alle veit i dag kva ein «catch 22» er, sjølv om ikkje alle kjenner opphavet. Ein slik hake er eit slags synonym til omgrepet «damned if you do, and damned if you don’t». Du er fanga, og det hjelp ikkje kva du gjer. «Catch 22» frå 1961 var debutromanen til den amerikanske forfattaren og dramatikaren Joseph Heller (1923-1999), og er eit satirisk oppgjer med krigens meiningsløyse skrive med bakgrunn i eigne røynsler som bombeflyskyttar under andre verdskrigen. Vi er på ein amerikansk flybase på øya Pianosa på den italienske vestkysten mot slutten av den same krigen, og vi følgjer skyttaren kaptein Yossarian, ein antihelt som har fått nok av det heile og først og fremst vil heim. Men så er det nokre haker, og etter kvart blir det fleire av dei, dei fleste med heimel i paragraf 22, eller catch 22. Skal du heim, må du minst ha floge 40 bombetokt. Og etter kvart som Yossarian nærmar seg det målet, blir talet heva. Og slik held det fram. Så er det mogeleg å bli sendt heim om ein er gal. Men då må ein ha legeattest, og om ein går til legen for å få papir på at ein ikkje er rett, er det eit prov på at ein er rasjonell. Og så er ein like langt.

Romanen blei raskt ein kultbok og klassikar, og filmatiseringa i 1970 blei også ein kjempesuksess. Året etter dramatiserte Heller sjølv historia for teater, og meir enn femti år etter er det duka for norgespremiere på Rogaland Teater. Det tar til særs lovande med eit svært bombefly som dekkjer nesten heile sceneopninga, og som vi ser ryggen på. Der sit den fortvila skyttaren Yossarian (Cato Skimten Storengen) og siktar seg inn medan lyd- og lyseffektar på overtydande vis fortel oss kva for eit inferno vi har hamna i. Så forsvinn flyet opp i snorloftet, og resten av framsyninga finn i hovudsak stad på flybasen. Arne Nøst har laga ein heilt fantastisk scenografi, først med det svære bombeflyet, og så eit nesten magisk hus på dreiescena. Det har berre fire rom, men etter kvart som det blir dreidd rundt, kjem ein fort ut av teljinga, for her er sjukestue, legekontor, offiserskontor, horehus i Roma og mykje meir. Og i dette vesle absurde universet som går rundt og rundt er det 29 ulike og særs tydelege personar som blir spela av berre fem aktørar, ,og i eit tempo som kan ta pusten frå deg.

Yngve Sundvor har laga ei episodisk framsyning der det nærast blir eit nytt opptrinn kvar gong scena dreier og nokon går gjennom ei dør. Påkledarar og kostymearbeidarane har ein stri tørn, for det beste ved denne framsyninga er alle dei små absurde tablåa, ofte utan særleg samanheng, men presentert så synkront at det er ikkje anna enn imponerande. Og dei fem aktørane greier med maske, parykk, påklednad, dialekt, mimikk og veremåte å framstille og gjere attkjenneleg dei ulike personane som bur og arbeider på denne basen. Og som har det sams at dei alle er heilt outrerte og karikerte. Krigen er uviktig og nesten fråverande, og alle driv berre på med å mæle si eiga kake. Dei einaste rasjonelle er Yossarian og feltpresten (Nina Ellen Ødegård). Og i nokre av scenene mellom desse to får vi fine og vare tablå som kontrasterer det andre og minner oss om at dette eigentleg handlar om krigens gru og meiningsløyse, og ikkje berre absurd humor.

Det heiter om Rogaland Teater at deira største stjerne er ensemblet, og det får vi her nok ein gong prov på. For spelet, den saumlause vekslinga mellom dei ulike figurane, og timinga er framifrå. Cato Skimten Storengen er overtydande som den meir og meir desperate Yossarian, fanga i ein umogeleg og heilt surrealistisk situasjon. Og sjølv om dette er ensemblespel av klasse, må eg likevel få trekkje fram Nina Ellen Ødegård som på same tid spelar alt frå hore til feltprest, og ikkje minst Øystein Martinsen som gir uendeleg mykje finstemt og detaljrik humor til både ein karrieresjuk oberst og ein lege som til slutt fell for eige grep.

Det er gått 52 år frå «Catch 22» blei dramatisert og til stykket fekk norgespremiere, og når ein ser resultatet er det neppe utan grunn. Både romanen og filmen står støtt på eigne bein, men dramatiseringa er ikkje god. Ho er blitt ei vareoppteljing i små humoristiske opptrinn, og blir aldri noko særleg meir enn det. Sjølv om Yngve Sundvor har laga mange artige typar, vidareutvikla humoren, og boltra seg i komiske detaljar, blir det likevel etter kvart langdrygt, repeterande og lite spennande. Krigen, som dette skal vere eit kraftig oppgjer med, blir berre eit bakteppe. Slik er denne framsyninga nesten like surrealistisk som det ho freistar å formidle. Det er framifrå spel i alle ledd, det er teknisk briljant og med imponerande timing, det er ein velfungerande og særs god scenografi. Men så er sjølve historia berre blitt ein bleik skugge av den opphaveleg romanen.

TEATER

«Villskudd»
Kilden Teater, Kristiansand
Fritt etter romanen av Gudmund Vindsun
Dramatisering: Oda Radoor
Regi og scenografi: Erlend Samnøen
Kostymedesign: Veronica Vallenes
Komponist/lyddesign: Nils Jakob Langvik
Lysdesign: Ingeborg Staxrud Olerud
Med: Fredrik Høstaker, Eirik Langås Jørgensen, Morten Espeland, Ann Ingrid Fuglestveit, Espen Sigurdsen og åtte frå UngdomsKilden

Dramatiseringa av «Villskudd» på Kilden Teater, er blitt ei framsyning til å bli verkeleg glad, og i godt humør av.

Med Gudmund Vindsuns roman «Villskudd» i 1979 fekk vi ikkje berre eit fyrverkeri av ei lesaroppleving, men også den første verkelege gladboka om homofili. Det som fram til 1972 hadde vore kriminelt, greidde Vindsun å gjere til noko heilt kvardagsleg. Mykje har skjedd sia den gongen, og for dei fleste er ikkje kjærleik mellom menn lenger tabu eller unormalt. Men ein rapport frå Likestillingssenteret kunne i 2018 dokumentere at skeive i Agder i større grad enn skeive i resten av landet hadde freista å ta sitt eige liv. Så då tok Kilden Teater i Kristiansand både samfunnsansvaret og den lokale tilknytinga på alvor. «Villskudd» blei dramatisert av Oda Radoor, og ganske fritt etter første del av romanen er det nå blitt ein varm, inkluderande, underhaldande, velspela og humoristisk historie om å erkjenne og å stå for det og den ein er.

Vi er i eit bedehus ein gong på 60-70-talet. Pastor Revholm (Morten Espeland» held på med konfirmasjonsførebuingar, og denne dagen kjem den nyinnflytta Yngve (Fredrik Høstaker) også inn i gruppa. Han blir raskt kompis med Magnus (Eirik Langås Jørgensen) som har ei sterk gudstru og er pastorens yndling. Yngve, på si side, har inga tru, men blir med på konfirmasjonsførebuingane for å finne venner på den nye staden. Det nærmar seg påske, og pastoren ber om forslag til noko dei kan gjere i den samanhengen. Yngve meiner dei kan lage teater, og får følgje av Magnus som seier dei kan lage eit spel om Jesu liv og død. Og slik blir det.

Gjennom arbeidet med teateroppsetjinga finn Yngve og Magnus kvarandre. Det er skildra vakkert, nært, varmt og naturleg. Men medan Yngve raskt erkjenner at han er homofil, er det verre for Magnus. Han er riven mellom gudstru og kjensla av synd på eine sida, og kjærleiken på den andre. I dette ligg framsyningas tema og problemstilling utan at eg skal røpe meir av kva som skjer.

Erlend Samnøen er både regissør og scenograf, og har laga ein enkel, men godt illustrerande scenografi der bedehussalen med stablestolar og orgel er til å kjenne att for dei fleste. I overraskande stor grad, men også særs vellukka, har Samnøen nytta konfirmasjonsførebuingane og det religiøse som bakteppe. Ein kunne fort tru at det ville føre til store kontrastar og kanskje sterk kritikk av dei rettruande. Men i staden har han greidd å balansere dette utan peikefingrar eller noka form for fordømming. Og i det religiøse bakteppet, med konfirmasjon, som jo tyder stadfesting, auser han av parallellar og fine metaforar. I regien, som tidvis er nesten naivistisk, har han lagt vekt på å gjere dette til ei varm forteljing som handlar om noko så basalt som kjærleiken. Og jamvel om det sjølvsagt er mykje problematisk, er det likevel den lune humoren ein sit att med. Det skuldast også godt ensemblespel og framifrå samspel mellom dei to ganske ulike kjærastane som blir godt og innsiktsfullt portrettert av Fredrik Høstaker og Eirik Langås Jørgensen. Og i Morten Espelands balanserte tolking blir også pastoren ein person å tru på, og ikkje ein firkanta og uforståande figur. Janne, som på mange vis er ungdomanes syndebukk, blir av Espen Sigurdsen framstilt som ein underfundig og gåtefull djevelens advokat. Ann Ingrid Fuglestveit balanserer fint dei to rollene som Yngves syster og som ei av konfirmantane. Og dei åtte dyktige amatørane frå UngdomsKilden gir ekstra liv til både konfirmasjonsførebuingar og teateroppsetjing.

Det var godt å sjå ei teaterframsyning om skeiv kjærleik som ikkje berre handla om problem eller aids, men som rett og slett var varm, underhaldande og til å bli i godt humør av.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 12. mai 2023.)

TEATER

«Få bomme en»
Teater Innlandet, Hamar
Av: Daria Glenter
Regi: Fredrik Longva
Scenografi og lysdesign: Norunn Standal
Kostyme: Solveig Holthe Bygdnes
Komponist og lyddesign: Amund Ulvestad
Med: Sofie Huijs, Julie Bjørnebye, Anne Guri Tvedt, Stian Isaksen-Gihle og Tom Styve

Eit intenst drama som syner at bak krigens retorikk og helvete, er det heilt vanlege menneske det dreier seg om.

Daria Glenter er ein norsk-russisk dramatikar. Alt som nittenåring fekk ho i 2015 forsøke seg i Trøndelag Teaters «Unge dramatikere» med den vesle einaktaren «Uten», ei mørk og annleis kjærleikshistorie. Fire år etter sette ho opp lesestykket «Ring, ring, ring», og i 2020 fekk ho oppført sitt første heilaftans drama, «Et helt liv av sol». Etter det har ho mellom anna vore husdramatikar på Teater Innlandet. Torsdag hadde det same teateret urpremiere på hennar siste drama «Få bomme en». Som i «Uten» er dette også ei mørk og annleis kjærleikshistorie, men med eit heilt anna bakteppe. Ei veke før premieren hadde Glenter ein kronikk i Aftenposten om korleis det er å vere russar i Norge i desse dagar. Det er noko av det mest innsiktsfulle, balanserte og kloke eg har lese om krigen i Ukraina.

I «Få bomme en» er bakteppet det same. Det er krig. Eit land er invadert, og i eit husvære i okkupert område bur syskenparet Kristina (Anne Guri Tvedt) og Taras (Stian Isaksen-Gihle) saman med Ksenia (Sofie Huijs). Det blir aldri sagt namn på landa, men parallellen er openberr. Syskena bur seg på å rømme, medan Ksenia, som er frå okkupantlandet, vel å bli. I dette husværet, som er framstilt ganske stilisert som ein opphøgd plattform med kvite sandsekkar, får vi først ein samtale mellom dei tre som ei blanding av storpolitikk og kvardagslege trivialitetar, ein fin introduserande ouverture. Men så blir det heftigare. For på nyhenda høyrer dei om nokre som har tatt seg inn i okkupert sone og sett eit ammunisjonslager i brann. Og med eitt kjem den eine av sabotørane, Kaia (Julie Bjørnebye), krypande inn gjennom vindauget, hardt skadd. Ksenia er sjukepleiar, og tar til med førstehjelp. I mellomtida har Taras vore ein siste tur ute for å kjøpe røyk, hamna i klammeri med okkupantpoliti, og kjem hardt forslått heim. Før det same politiet (Tom Styve) like etter står på døra. I det vidare er det både lågmælt dialog og kraftig dramatikk. Meir skal eg ikkje røpe. Men i avslutninga får vi ei gripande historie om korleis dei to «fiendane» Ksenia og Kaia utviklar eit forhold frå sterk og nesten antagonistisk skepsis til eit skjebnefellesskap og etter kvart noko langt meir. Dette tette og intense samspelet mellom Sofie Huijs og Julie Bjørnebye er eit skikkeleg høgdepunkt, og syner overtydande og tydeleg at bak krigens retorikk, fiendskap og helvete er det heilt vanlege menneske med sine like vanlege kjensler det heile dreier seg om.

Regissøren Fredrik Longva har, saman med scenograf Norunn Standal, vald ei løysing der scena er ei lita, kvadratisk plattform og der publikum sit på alle fire sider, og tett på. Det skapar ein nærleik som blir både påtrengjande og nesten ubehageleg, men som gjer at det er umogeleg å ha eit distansert forhold til det som skjer. Longva tek seg også lange og understrekande pausar, ofte kombinert med Amund Ulvestads bakgrunnsmusikk og heftige lydeffektar. Dette fungerer i hovudsak bra, men framsyninga blir av og til litt fragmentarisk, og Glenters tekst blir ikkje alltid like forståeleg og godt tatt vare på. Den scenografiske løysinga er ikkje heilt vellukka. At vi kjem så tett på, er eit godt val. Men den høge plattforma gjer at aktørane må klatre opp og ned av scena, og det er forstyrrande. Og så er det heilt uforståeleg at dei siste og mest intime scenene går føre seg på eit løftebord høgt oppe i lufta.

Trass i desse innvendingane er «Få bomme en» blitt ei sterk framsyning, der framifrå og tett ensemblespel frå dei fem aktørane blir toppa av Julie Bjørnebye og Sofie Huijs i den intense finalen.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 3. mai 2023.)

TEATER

«Misantropen»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Molière
Omsett av André Bjerke
Regi: Johannes Holmen Dahl
Scenografi og kostyme: Nia Damerell
Lysdesign: Eivind Myren
Komponist: Alf Lund Godbolt
Koreografi: Kristin Ryg Helgebostad
Med: Isak Holmen Sørensen, Sunniva Du Mond Nordal, Emma Caroline Deichmann, Jo Saberniak, Maria Pontén, Fabian Heidelberg Lunde og Christian Eidem

Ein komedie der forma kom i vegen for innhaldet, og der det er vanskeleg å fatte kva regissøren vil seie oss.

Ein av den franske dramatikaren Molières mest kjende og spela komediar er «Misantropen» frå 1666. Som vanleg i komediane hans, held han eit oppgjer med hykleri og menneskeleg dårskap, men i dette stykket går skytset i fleire retningar, og det er langt frå openbert kven ein skal halde med, om nokon. Vi er i overklassens Paris for 350 år sia der intrigar, baksnakk og løgner er ein naturleg del av veremåten, og der Alceste (Isak Holmen Sørensen) er den heilt kontrære. Han er nådelaust sanningssøkjande, og i utgangspunktet den vi føler er prinsippfast og til å stole på, og som vi difor kjenner for. I motsetnad til alle dei andre. Før vi ganske raskt forstår at Alceste ikkje er ein helt, men ein misantrop, det vil seie ein som foraktar menneska. Men trass i si djupe mistru til alle dei andre, er han også djupt forelska, og det i Célimène (Sunniva Du Mond Nordal). Ho er på si side ei kokette og ein intrigemakar som på forførarisk og hyklersk vis held seg med eit utal friarar. Og slik sett er ho hans rake motsetnad. I dette menasjeriet finn vi også Célimènes kusine, Alcestes bestevenn, og tre andre, som alle meir kommenterer og utfyller handlinga og det noko asynkrone forholdet mellom dei to, enn å spele viktige sjølvstendige roller.

Regissøren Johannes Holmen Dahl og scenografen Nia Damerell, ofte i samarbeid med lysdesignar Eivind Myren, har dei siste åra levert den eine solide og prisvinnande produksjonen etter den andre. Og det opnar særs lovande også denne gongen. Scenografien er enkel, minimalistisk og stilrein, – berre ein skråstilt sirkel som på dreiescena går sakte rundt for å illudere noko som går og går. Rundt og rundt. Og heile tida med diskré, men lekker lyssetting av Eivind Myren. Kostyma er ikkje riktig så overdådige som det Damerell gjorde i publikumssuksessen «Tid for glede» på Det Norske Teatret i fjor, men likevel flotte og typiske for sekstenhundretalets franske overklasse. Inn på scenekanten kjem Arisoné (Emma Caroline Deichmann) som på glitrande og litt underspela humoristisk vis nærast varmar opp publikum med ulike komiske songøvingar der vi villig let oss forføre. Slik set ho den humoristiske standarden for oppsetjinga. Trur vi. For så greier framsyninga aldri i særleg grad å følgje opp denne komikken vidare.

Oppsetjinga har nytta André Bjerkes omsetjing og gjendikting frå 1957. Den er i bunden form og er verkeleg språkleg elegant. Men i denne oppsetjinga kjem forma i vegen for dialogen. Med unnatak av dei to hovudrolleinnehavarane Isak Holmen Sørensen og Sunniva Du Mond Nordal, blir det for lite replikkveksling og for mykje deklamasjonar og difor vanskeleg å følgje med.

Om ein skal setje opp gamle komediar som denne, må det vere fordi dei framleis har noko å seie oss, eller for rein underhaldning, og kanskje helst av båe grunnar. Rett nok er denne framsyninga underhaldande, men tidvis blir ho rett og slett lite interessant. Og sjølv om misantropi og hykleri finst i god mon også i våre dagar, blir ein likevel sitjande og lure på kva det er regissøren freistar å fortelje, og når det skal ta av. Det gjer det diverre aldri jamvel om det sjølvsagt finst komiske lyspunkt og fengslande scener.

Dei to i hovudrollene bidreg i størst grad til dette. Isak Holmen Sørensen er overtydande i den motsetnadsfylte rolla som sanningssøkjaren som elskar ein løgnhals, og som mot slutten lir kvalar når han blir konfrontert med sine eigne motsetnadar. Og Sunniva Du Mond Nordal er imponerande utstudert og infam som intriganten Célimène som med eleganse tvinnar friarane rundt litlefingeren. Og så syner ho i tillegg ein fantastisk stemmeprakt. For musikken i denne oppsetjinga er nesten ei sak for seg.

Peder Varkøy, i kostyme og parykk som dei andre, sit heile tida synleg ved tangentane og følgjer framsyninga tett med nyskriven musikk av Alf Lund Godbolt. Og resten av ensemblet trakterer også ein del instrument. Alt dette er godt og kler framsyninga. Men så har oppsetjinga også ein del nesten surrealistiske musikkval som ikkje er like vellukka. I starten byr eit populærmusikalsk innslag rett nok på eit artig og fint dramaturgisk brot, men så tek det overhand og endar etter kvart opp i reint publikumsfrieri.

«Misantropen» er ei visuelt lekker framsyning og tidvis underhaldande. Men ho tek diverre aldri heilt av. Og eg har vondt for å sjå kva teateret og regissøren har ønska å seie oss.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 2. mai 2023.)

MUSIKAL

«Kråkeslottet»
Musikalfabrikken, Olavshallen, Trondheim
Av: Gunnar Hauk Gjengset
Komponist: Ingrid Kindem
Regi: Kari Wist Holmen
Musikalsk ansvarleg: Hannah Kosberg Larsen
Koreografi: Henrikke Sølvberg Borgersen
Med: 169 barn frå Musikalfabrikken

Ny norsk dramatikk for barn i ei oppføring som var eit halsbrekkande stykke teater.

Barns rettar og oppvekstvilkår har lenge vore på dagsorden. Men framleis blir fleire millionar jenter gifta bort kvart år, og barnearbeid er langt frå avskaffa. Her heime veks alt for mange barn opp med omsorgssvikt og overgrep. Og sjølv blant den generasjonen som meiner dei set barna i høgsetet, er mange meir opptekne av å dele bilde og videoar av ungane på nettet enn å sjå dei i kvardagen. Dette har lenge oppteke dramatikaren og litteraturvitaren Gunnar Hauk Gjengset, og for fire år sia skreiv han dramaet «Kråkeslottet». Det handlar om barn med ulik kulturell og nasjonal bakgrunn, men som har det sams at dei ikkje blir sett, og som difor lurer på kva dei skal gjere med det. Gjengset bør vere godt kjend for lesarar av denne avisa, for kvar dag leverer han små gullkorn og aforismar i «Dagens sukk». Mindre kjend er det at han har skrive fleire drama, musikalar og ein opera. Sjølv om «Kråkeslottet» handlar om, og er for barn, skreiv han den opphaveleg for vaksne skodespelarar. Men så ville Musikalfabrikken i Trondheim setje den opp. Det er ein organisasjon med eit halvt tusen aktive i alle aldrar og som set opp fleire musikalar for barn kvart år. Til nyskriven musikk av Ingrid Kindem og tilarbeidd og regissert av Kari Wist Holmen, var det urpremiere i Olavshallen i Trondheim tysdag. Og i rollene, ja hald deg fast, var det 169 barn i alderen 8 til 11 år.

Det opnar med anonyme vaksne statistar som går over scena med nasen i mobilen, og ein fengande song om sosiale medium. Så møter vi Hauk, ein gut som så gjerne vil bli sett av foreldra. Men korleis? Kanskje vil dei sjå han om han lærer seg å fly? Medan han grublar på det, stikk han av, inn i ein skog der det dukkar opp ungar frå mange land og kulturar. Det er Fariha frå India som ikkje vil giftast bort. Det er ei «prinsesse» som har fått oppnamnet av ein fråverande far, det er sirkusartistane som er lærte opp til ikkje berre å trylle, men også å stele. Og det er Tord Evil som lurer på om han skulle heitt Tor Devil eller Tordivel i staden. I tillegg er det heksa Rosa Furiosa, eit førtitals pingvinar, som heller ikkje kan fly, og mange andre. Og sjølvsagt også den skumle Grøftegreisen.

Handlinga er tidvis surrealistisk og Gjengsets tekst er full av språkleg leik der ord blir vrengde og vridd på. I Kari Wist Holmens regi og tilarbeiding til så unge aktørar, er mykje forenkla og stroke, men humoren, leiken og det litt absurde er likevel forbausande godt tatt vare på. Personinstruksjon og koreografi på 169 barn er sjølvsagt umogeleg å få synkront, men nettopp fordi temaet er barns behov for å bli sett, spela det i grunnen lita rolle. Henrikke Sølvberg Borgersens koreografi har likevel greidd å skape mange spektakulære masseopptrinn. Særleg gjorde dei førti pingvinane inntrykk. Ingrid Kindems musikk er vakker og stemningsskapande, og songane er særs melodiøse og lette å synge både for dei mange gode solistane og for det mektige koret.

Korleis det gjekk, og om ungane til slutt greidde å fly, skal eg ikkje røpe. Men at dei blei sett, er i alle fall heva over ein kvar tvil.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 29. april 2023.)

TEATER

«Småborgerbryllup»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Av: Bertolt Brecht
Omsett av Inger Hagerup
Regi: Konstanse Fjellvang
Scenografi: Ola Singsdal
Kostymedesign: Ane Norum Kvistad
Med: Jacob Hågensen, Linn Tønnesen Kystvåg, Aasta Valen, Mikkel Angelo Anchissi Joner, Ingrid Marie Lunder, Brede Vangen-Lønne, Dennis Eliassen, Helena Bjerke og Eilov Andresen Gravdal

Ikkje av Bertolt Brechts beste tekstar, men observant og fornøyeleg, og SIT sin versjon er både velspela og underhaldande og gjer nesten meir ut av det enn Brechts tekst.

«Småborgerbryllup» (Die Kleinbürgerhochzeit) frå 1919 var eitt av dei første drama Bertolt Brecht skreiv då han var berre 21 år gamal. Nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sett det opp på Knaus, og det mest kritiske ein kan seie om denne produksjonen, er at teksten ikkje er av Brechts beste. Vi er, som tittelen syner, i eit småborgarbryllaup der alt skal vere såååå perfekt, men der ikkje noko går som dei ønskjer. Brecht har laga ein liten einaktars satire over det forfengelege småborgarskapet, sjølvopptekne og pretensiøse wannabees, men som når alt kjem til alt er ganske ynkelege. Brechts tekst er ein situasjonsrapport frå eit bryllaup ingen har vore i, men som alle kjenner seg att i. Det er artig og tatt på kornet, men heller ikkje så mykje meir.

Når SIT har vald å setje opp denne vesle, og litt svarte humoresken frå Brecht, har dei gjort det med mykje god og kreativ tenking. Biscena Knaus i Studentersamfundet er i utgangspunktet ei håplaus scene, men stort sett greier dei å få til ein slags teatersal med ei opphøgd scene. Denne gongen har dei tenkt heilt annleis, og det er blitt særs vellukka. Ettersom dei inviterer til bryllaup, er middagsbordet plassert midt i salen, og publikum sit ved småbord rundt det heile, som om vi var meir perifere bryllaupsgjestar. Scenografen Ola Singsdal har verkeleg fått det til. Og at vi er bryllaupsgjestar og ikkje teaterpublikum, blei ytterlegare understreka alt frå før framsyninga tok til. Medan vi venta utanfor Knaus, kom fleire av dei verkelege bryllaupsgjestene, helsa på, presenterte seg og lurte på kva slags relasjon vi hadde til brudeparet.

Så kjem vi inn, finn våre små bord, og det heile tek til. Som tittelen seier, er dette eit verkeleg småborgarbryllaup, så pretensiøst og i utgangspunktet perfeksjonistisk, men samstundes så totalt mislukka. Maria og Jacob, (Linn Tønnesen Kystvåg og Jacob Hågensen) har invitert til bryllaup heime i stova til Jacob. Han er ein handyman og har brukt fem månader på sjølv å snekre alle møbla (er det nokon i dagens mellomklasse som kjenner seg att?). Mora hans (Aasta Valen) står for den like heimelaga serveringa, og bruras far (Mikkel Angelo Anchissi Joner) er sjølvopptatt til det ekstreme og tek alt for stor plass. I tillegg er det fem gjestar, meir eller mindre udefinerte slektningar og venner. Det tar til med god stemning sjølv om bruras far alt frå første stund ikkje forstår at dette ikkje er hans fest, og at historiene hans er lange, inkjeseiande og utan poeng. Dottera er den første som freistar å stogge han, men etter kvart blir det heile festlydens oppgåve å avbryte han og pense drøset over på noko anna.

Hadde det berre vore med det, kunne dette ha blitt eit greitt gjestebod. Men så syner det seg raskt at her er mange som har ulike markeringsbehov. Det er ekteparet som tar konfliktane sine ut i det opne, det er mange som drikk alt for mykje, og det openberrar seg etter kvart eit vell av rare lagnadar, vondskap, perfide kommentarar og you name it. Til alt overmål syner det seg at brudgommens heimesnekring ikkje er heilt patent, og etter kvart som selskapet fell frå kvarandre, gjer også møblane det same. Alt dette er observant og fornøyeleg skildra frå Brecht si side.

I oppsetjinga til SIT har regissøren Konstanse Fjellvang tillate seg ei forsiktig, og særs heldig modernisering. Og eg må seie at ho i tillegg kjem uventa bra frå det dramaturgiske problemet ei slik oppsetjing byr på. Alle som har vore på nachspiel eller kleine festar, veit at på eitt eller anna tidspunkt fell det heile saman. Det gjer det sjølvsagt også i handlinga i denne forteljinga. Men Fjellvang har greidd å unngå at det skulle bli ein dramaturgisk nedtur. Og det er godt gjort. I staden har ho greidd å veksle fint mellom opp- og nedturar, der dei siste er i fleirtal, og utan at det blir kvileskjer eller at det fell saman dramaturgisk.

Regien hennar er stram og to the point. Eg veit sjølvsagt ikkje om det er personinstruksjon eller ei uvanleg god samling av dyktige skodespelarar, men her var det gjennomgåande gode prestasjonar, og utan snev av det overspelet som ofte blir resultatet hjå amatørar med litt for dårleg røynsle. Til vanleg plar eg framheve eit par av aktørane, men denne gongen måtte eg i så fall framheve alle ni, for her er det godt ensemblespel, presis timing, og ei mengd fine einskildprestasjonar. Om eg skulle peike på eit lite minus, så er det tidvis dårleg diksjon. Og når halvparten av aktørane sit med ryggen til salen, blir dette ekstra tydeleg. Men det er ein bagatell som bør vere enkelt å rette på i ei elles velspela og underhaldande framsyning som bør vere attkjenneleg for dei fleste av oss, sjølv om det sjeldan går så til helvete som denne gongen. Men så syner det seg at det gjer ikkje det likevel, men det er ei anna sak, og fleire spoiler alerts vil eg ikkje gi.

Hallbjørn Rønning (30. mai 1950 – 8. april 2023)

For få dagar sia kom den triste meldinga om at skodespelaren Hallbjørn Rønning er død. Han hadde vore dårleg i mange år, men fysisk sterk som han var, kom han stadig attende. Og då han for berre eit par månader sia sette opp konsertframsyninga «Hello, I’m Johnny Cash» saman med Ivar Gafseth på Trøndelag Teater, var vi mange som trudde at nå hadde han vunne i alle fall ein førebels siger over kreften, og kunne sjå fram til å nyte gode dagar i livets haust saman med sine kjæraste og ikkje minst med skodespelarkollegaen og kona Wenche Strømdahl. Slik blei det ikkje. På slutten av speleperioden blei han dårleg, og påskeaftan sovna han roleg inn, berre 72 år gamal.

Hallbjørn Rønning var Trondheimsgut, og med unnatak av skodespelarutdanninga, som han tok ved Rogaland Teaters elevskule på første halvdel av 1970-talet, eitt år på Nordland Teater (1979-80) og to år på Hålogaland Teater (1986-88), har han vore ved Trøndelag Teater i alle år. Då han takka av med avskilsframsyninga «Vinterreise» hausten 2021, hadde han vore 46 år ved Trøndelag Teater. Ein institusjon var han blitt, og ein særs folkekjær og populær skodespelar.

For meg personleg har Hallbjørn Rønning betydd meir enn nokon annan skodespelar, og sjølv om vi aldri blei nære venner eller dyrka omgang, er det ingen som har vore meir avgjerande for mi teaterinteresse og det at eg tok til å skrive teatermeldingar. Då eg i 1978, som heilt nyutdanna arkitekt, tok eit år som journalist og blei tilsett som Klassekampens lokalkorrespondent i Trondheim, hadde eg kontor i Prinsens gate, nærast vegg i vegg med Trøndelag Teater. Det gjekk ikkje hus forbi for den unge og meir enn gjennomsnittleg politisk interesserte Hallbjørn Rønning som stendig kom innom meg i lunsjen. Gjennom desse møta og samtalane forstod eg raskt at skulle eg dekke alt mellom Stadhavet og Polarsirkelen (som var det ambisiøse programmet mitt), så måtte eg sjølvsagt også skrive om kultur og scenekunst. Ikkje etter påtrykk, – det var aldri Hallbjørn Rønnings metode, men etter overtydande samtalar med han, tok eg så smått til å skrive teatermeldingar, – og resten er historie. Det er eine og åleine Hallbjørn Rønnings forteneste at det blei slik.

Gjennom den lange karrieren, frå 1970 til 2023, deltok Hallbjørn Rønning i meir enn 140 produksjonar. Han var ein allsidig skodespelar, meistra dei fleste sjangrar, og hadde i tillegg ein klangfull og god baryton. Som gamal popmusikar kunne han også traktere instrument. Uvanleg folkekjær var han også, og akkurat det såg vi tydeleg i 2016 då han sette opp teaterkonserten «Cohen ganger ti», ein hyllest til Leonard Cohens songar. Nesten heilt lik opphavsmannen, og med den same røysta, song han seg inn i publikums hjarte på eit vis som gjorde at framsyninga blei ein snakkis, gjekk for fulle hus og måtte setjast opp att året etter. Den behagelege og litt djupe stemma til Hallbjørn Rønning gjorde at han også blei mykje nytta til å lese inn lydbøker. Han var i tillegg av den gamle skulen der diksjon var heilt avgjerande for ein skodespelar, og dette førte så vidt eg hugsar til at busspassasjerane i Trondheim i mange år kunne gle seg over ein kjend, tydeleg, men umiskjenneleg trøndersk stemme som las opp haldeplassane.

Men det er først og fremst som ein kompromisslaus og perfeksjonistisk skodespelar eg vil hugse Hallbjørn Rønning. Av dei mange produksjonane han har vore med i, har eg truleg sett meir enn halvparten, og jamvel om han har vore med i mange store oppsetjingar, også med berande roller, så er det likevel monologane der han i større grad fekk by på seg sjølv, som eg hugsar best. I 2006 sette Trøndelag Teater opp «Takoradi – en sjømanns fortelling», basert på monologen «Brenn draumane mine ved Callaos Rei» av Torvald Sund, og i regi av Rita Abrahamsen. Hallbjørn Rønning gløymde aldri røtene sine og kor han kom frå, og eg trur difor at denne framsyninga blei ganske personleg for han, og at det var med på å gjere at den blei så inderleg og autentisk. Det var ei overmåte sterk forteljing om sjømannslivet på godt og vondt, og kanskje mest på vondt. Det er ikkje ofte at produksjonane til Trøndelag Teater blir sende på turné, og i alle fall ikkje utanlands. Men «Takoradi» blei også sett opp i sjømannskyrkjene i Hamburg, Rotterdam og Antwerpen to år etter.

Den andre monologen som har brent seg fast i minnet mitt, er «Vinterreise», avskilsframsyninga hans frå hausten 2021, og som han skreiv sjølv. Hallbjørn Rønning var særs kunnskapsrik og kjende sine klassikarar. I denne vesle og smålåtne framsyninga ausa han med stor klokskap frå både historia, klassisk musikk, litteratur og filosofi. Samstundes som det var ei historisk reise gjennom bokbål, sensur og redsla for frie ytringar, frå Heinrich Heine til Tom Jones (!), blei det også ei sjølvbiografisk og ikkje minst sjølvironisk forteljing om det triste ved at verdsdramatikken ikkje er skriven for barytonar, og at der førsteelskarane alltid er tenorar, må barytonen ta til takke med skurkerolla. Hallbjørn Rønning gjekk alltid stille i dørene, og det var understatementa og det underfundige som var hans styrke. Slik også i «Vinterreise» som var ei vakker blanding av alvor og lun humor. Med musikalsk følgje av svogeren Jarl Strømdal, og i varsam regi av Jon Lockert Rohde, ga Hallbjørn Rønning oss her det avgjort beste eg har sett frå han, og det seier ikkje så lite. Eg skreiv den gongen:
«Teater kan vere politisk, musikalsk, underhaldande, lærerikt og ikkje minst overraskande. Denne vesle unnselege framsyninga hadde faktisk det meste.»

Hallbjørn Rønning var perfeksjonist, og ein som aldri let seg av vippe av pinnen. To gongar var han med i Frank Wedekinds «Vårløsning» eller «Spring awakening». Første gongen var i 1983, då han spela ein av ungdomane. Andre gongen var i 2010 då han spela ni vaksne menn, blant dei den autoritære læraren. I Kjersti Haugens regi blei det ein særs god oppsetjing. Faktisk så god at eg ville sjå den att mot slutten av speleperioden. Då fekk eg eit tips frå ein av skodespelarane som sa at om eg kom på siste framsyninga, så skulle dei freiste å setje ut Hallbjørn mot slutten av andre akt. Eg fekk meg billett ytst på første rad så eg såg scena litt frå sida. Mot slutten stod Hallbjørn Rønning med andletet mot publikum og heldt ein formanande tale til alle ungdomane som stod på scenekanten og med ryggen mot salen. Midt under denne talen tok alle elevane på seg lausnaser og bartar, usynleg for publikum, men særs synleg for Hallbjørn Rønning. Kva skjedde? Hallbjørn Rønning hadde som vanleg stålkontroll og let seg ikkje affisere. Ikkje det minste. Sjølv eg som visste kva som skulle skje, kunne ikkje sjå den minste reaksjon hjå han. Men blant dei yngre skodespelarane, dei som skulle setje han ut, var det fleire som sjølve knakk saman i lått. Nei, – det var fåfengd å tukle med Hallbjørn Rønning sjølv om mange forsøkte både før og etter denne episoden.

For eit snautt år sia braut Hallbjørn Rønning og kona Wenche Strømdahl opp frå Trondheim og flytta til Oslo for å være nærare sine kjæraste. Her skulle dei nyte pensjonisttilværet med gode og mindre hektiske dagar. Men slik blei det diverre ikkje. Med Hallbjørn Rønnings alt for tidlege død er ein framifrå og særs dedikert skodespelar, songar og regissør, og eit godt og kunnskapsrikt menneske gått ut av tida. Sjølv står eg i stor gjeld til Hallbjørn Rønning for at han var den som utløyste interessa mi for scenekunsten, men først og fremst for alle dei flotte opplevingane han har gitt meg gjennom så mange år.

TEATER

«Eksotisk dans»
Trøndelag Teater, Studioscenen
Av: Anna Renolen
Konsept: Kristinsdottir/Willyson
Regi og kostyme: Hildur Kristinsdottir
Scenografi: Eilif Fjeld
Komponist/lyddesign: Vilde Ilkama Nupen
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Med: Emma Bustnes, Emil Olafsson og Madalena Sousa Helly-Hansen

Fysisk, absurd, humoristisk og til ettertanke, men ikkje minst to unge, lovande debutantar.

Frå 2012 og seks år framover hadde Trøndelag Teater og Kjernehuset ved Rita Abrahamsen ei samarbeidssatsing dei kalla «Unge dramatikere». Ungdom mellom 13 og 19 blei invitert til å levere tekstskisser, og kvart år blei nokre vald ut, fekk regi- og dramaturghjelp, før tekstane blei sette opp som små einaktarar med profesjonelle skodespelarar. Det var spennande å sjå kva som opptok dei unge for resultatet var mykje eksistensielt og ganske svart. Men prosjektet har også bore konkrete frukter i ettertid. Både Ibrahim Fazlic og Daria Glenter, i dag etablerte dramatikarar, var blant dei som fekk prøve seg. Då Trøndelag Teater laurdag hadde urpremiere på «Eksotisk dans», var det duka for nok ein heilaftans dramatikardebut med bakgrunn frå «Unge dramatikere».

I 2016, berre seksten år gamal, deltok Anna Renolen frå Trondheim med teksten «Dagdrømmer». Det var ein munter og litt absurd dialog mellom to personar som venta på eitt eller anna. Etter dette har Renolen tilarbeidd manuset, og tre år seinare sende ho det til Norsk dramatikkfestival. Der fatta juryleiar og regissør Hildur Kristinsdottir interesse for teksten, og i eit samarbeidsprosjekt mellom kunstnarduoen Kristinsdottir/Willyson og Trøndelag Teater var det laurdag urpremiere på det som er blitt ei fysisk, leiken, humoristisk, litt absurd og særs velspela framsyning med mange lag.

Hovudpersonen «Hun» (Emma Bustnes) er ei ung jente på terskelen til vaksenlivet. I eit lite hus i ingenstad bur ho saman med den litt eksentriske mora (Madalena Sousa Helly-Hansen). Jenta ber på ein draum om å bli det ho kallar eksotisk dansar, bli rik og namngjeten og kome seg ut og vekk, – til Syden. Mora kallar dansen for stripping og horeri, er redd for å bryte navlestreng og miste dottera, men er mest opptatt av å redde dei sjeldne trekkfuglane i hagen frå trugande kråker. I spennet mellom desse to ulike universa får vi ein humoristisk og litt surrealistisk dialog som i botn dreier seg mykje om oppbrot og bryting av band, men med mange andre lag for den som vil sjå og tolke.

Så dukkar «Han» (Emil Olafsson) opp, søppelkøyrar, ganske enkel, med eit stort sjølvbilde, men mykje uvisse. Men han er openbert stolt av yrket sitt, for når jenta seier søppel, rettar han det heile tida til renovasjonsarbeid. For jenta blir han ein representant for eit anna liv, ho vil at han skal ta henne med til Syden i søppelbilen. Og i den langt frå likevektige flørten med han, er det uvisst kva som er forelsking og høve til flukt. Når mora også møter søppelmannen, er han, – og neppe nokon andre heller, bra nok for dottera. Men kanskje for henne sjølv? Det blir nok ein flørt, og denne gongen med heilt motsette maktforhold. Meir skal eg ikkje røpe, for her er opplevinga, underteksten, humoren, alle laga og alvoret bak vel så viktig som sjølve historia.

I tillegg til den intelligente teksten, er «Eksotisk dans» fysisk og særs visuelt teater. Hildur Kristinsdottir har designa spektakulære kostyme der både mor og dotter tidvis framstår som fuglar. Denne parallellen blir understreka ved Eilif Fjelds scenografi som er svært velfungerande. Eit lite hus mot eit bakteppe av skog og med ei fuglekasse i hagen. Etter kvart forstår vi at huset også er ei fuglekasse for stykkets vesle menasjeri og ein trekkfugl på veg ut. Og så blir det nok ein dimensjon over denne tilsynelatande enkle og unnselege oppsetjinga.

I Hildur Kristinsdottirs regi er alle dei ulike laga i teksten tatt godt vare på. Gjennom framifrå personinstruksjon, fysisk spel, alle dei visuelle grepa og ikkje minst med heftig og god nyskriven musikk av Vilde Ilkama Nupen, er det blitt ei mangefasettert og leiken framsyning med rikeleg tolkingsmon og mykje ettersmak. Mot slutten, når Han og Mora tek til å drikke, mistar framsyninga rett nok litt av framdrift og intensitet, men det tek seg opp att i ein overraskande finale med full dekonstruksjon både fysisk og innhaldsmessig der det viser seg at alt er berre søppel.

Emil Olafsson og Madalena Sousa Helly-Hansen er båe røynde skodespelarar, og gir oss nok ein gong solide rolletolkingar. Men det mest imponerande er nitten år gamle Emma Bustnes som ungjenta. Med fysisk spel, ekspressiv dans, tydeleg formidla replikkar, god timing, og ikkje minst detaljrik mimikk er dette ein meir enn lovande debut som det står stor respekt av. Den unge dramatikardebutanten Anna Renolen og den endå yngre skodespelaren Emma Bustnes viser gjennom «Eksotisk dans» at underskogen i norsk teater er både frodig og løfterik.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. mars 2023.)

TEATER

«Barselfeber»
Teatret Vårt, Storyville
Av: Kjersti Botn Sandal
Regi: Kjersti Botn Sandal
Scenografi: Mari Watn
Lysdesign: Lasse Skrivarhaug
Komponist: Sara Fellman
Med: Johanna Mørck, Sara Fellman og Linn Wennersten

Ein leiken og observant liten humoreske om ulike sider ved å vere mor.

Alle er vi født, og framleis blir fleirtalet av oss foreldre i løpet av livet. Likevel er fødsel og spedbarn eit under dei fleste opplever så unikt at ingen kan ha vore der før. Motiva for å få barn er ulike, og korleis ein oppdrar den vesle er vekslande og skiftar med trendar og forsking. I mellomtida veks generasjon etter generasjon opp i opposisjon til foreldra, men med band som gjer at dei likevel gjer akkurat som opphavet. Om slike kvardagsfenomen har Kjersti Botn Sandal skrive og sjølv sett i scene ein liten humoreske på Teatret Vårt i Molde. Og med bunadsgerilja, sjukehusstrid og frykt for redusert fødetilbod på Nordmøre og i Romsdal som bakteppe, er ein del av tematikken ekstra aktuell.

Det tek til med ein stilisert framstilling av eit foster som veks, blir født og gjer sine første refleksbaserte rørsler. Alt framført utan ord, men til nydeleg nyskriven musikk. Sara Fellman, som også har skrive musikken, gjer ein utsøkt, innlevande, attkjenneleg og uendeleg vakker framstilling av den vesle nyfødde jenta. Denne særs uttrykksfulle og poetiske opninga er åleine verd teaterbesøket. Så blir det heile meir konkret, og vi møter den alt for unge mora (Johanna Mørck), berre 17 år, fullstendig ubudd, naiv, eigentleg ganske uinteressert, og med heilt urealistiske ambisjonar både på eigne og barnets vegner. Ei barnlaus jordmor (Linn Wennersten) kjem med litt realitetsorientering utan at det gjer særleg inntrykk.

Mari Watn har laga ein enkel, men likevel ganske funksjonell scenografi av to ulike rom som skal illudere alt frå livmor og barneseng til ein heim og ein helsestasjon. I dette universet møter vi dei tre aktørane i ulike roller gjennom mange år der den relativt uinteresserte mora etter kvart blir bestemor, og der dotter hennar blir mor like tidleg og ubudd, men med heilt anna innstilling til morsrolla og oppseding. Ho nøyer seg heller ikkje med berre eitt barn.

Dei tre går ut og inn av dei mange rollene på eit saumlaust, tydeleg og lett forståeleg vis, og med enkle middel og mykje leiken humor gir dei oss eit innblikk i nokre av morsrollas uendeleg mange fasettar. Eg må ile til og understreke at denne godt vaksne og barnlause mannlege meldaren nok er så langt frå målgruppa som det er mogeleg å kome. Men fenomena er så daglegdagse og synlege at det er umogeleg å ikkje kjenne att det som forfattar og regissør Kjersti Botn Sandal og dei tre på scena freistar å formidle. Og på reaksjonane i salen, frå latter til tåretørking, var det openbert at dei trefte ein nerve.

Sjølv om både forfattar og aktørane har eigne erfaringar frå temaet, er framsyninga bygd på langt vidare og grundig research. Morsrolla er myteomspunne og både stykkets tittel, «barselfeber» og andre omgrep som «ammetåke» indikerer at det langt frå er berre rasjonalitet forbunde ved kanskje den viktigaste menneskelege oppgåva. Alt dette er godt tatt vare på, og likeins dei mange ulike tilnærmingsmåtane til det å vere mor. Og at ein blir rausare og meir avslappa ved nummer to og tre, for ikkje å gløyme den ambisiøse mora som ikkje er så veldig interessert, men som blir bestemor og skal ta att alt ho forsømte som mor.

«Barselfeber» er laga med stor observasjonsevne og mykje innsikt. Det er leikent, humoristisk og attkjenneleg. Eg vil tru at forfattar, regissør og aktørar kanskje hadde ambisjonar om å seie litt meir enn berre å syne oss røyndomens mange fasettar, men stundom kan det vere nok at teateret held opp spegelen, så får ein kvar tenkje vidare sjølv.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 23. mars 2023.)

TEATER

«KON-TIKI 2:
Thor Heyerdahl i landet under havet»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Av: Knut Nærum
Regi: Inga Ragnhild Skogseth
Scenografi: Maria Grankvist Buhaug
Kostymedesign: Tamara Malesevic
Med: Rikke Skindlo, Ali Waarieh, Martine Wergeland Ulseth, Kari Melhuus Jenssen, Johannes Rosenberg, Isabella Deng Solvang, Martha Løseth Borgen, Selma Schøyen Løkken og Emilio Lombardo

Det er aldri godt å vite kva som er den eigentlege sanninga, men i denne framsyninga får vi eit innblikk i noko som var så usannsynleg at deltakarane valde å halde kjeft av omsyn til sitt eige truverd. Til Knut Nærum avslørte det heile.

I 2001 ga Knut Nærum ut boka «Norsk litteraturhistorie fritt etter hukommelsen». Der fortel han tørt, sakleg og kunnskapsrikt, men altså fritt etter minnet. Og då blir det korkje så nøye med årstal, innhald eller fakta. Det var ei fornøyeleg bok, men også ei av dei skumlaste eg har lese, for alt var formidla så tilforlateleg at eg greip meg i etter kvart å ikkje vere heilt viss på kva som var sanning og ikkje. Om ein av 1950-talets mestseljande forfattarar, Thor Heyerdahl, skreiv Nærum mellom anna at Heyerdahls forteneste var å prove at Polynesia kan ha blitt busett av folk som kom drivande frå Sør-Amerika, og at dei fleste som prøvde må ha drukna. (!) Fjorten år seinare fekk Nærum høve til å vidareutvikle historia om Heyerdahl og Kon-Tiki-ekspedisjonen. På spørsmål frå Arendal Dramatiske Selskab om å skrive eit jubileumsstykke for dei, skreiv han «KON-TIKI 2 – Thor Heyerdahl i landet under havet» som hadde urpremiere hausten 2016. I stykket får vi vite kva som «eigentleg» skjedde i starten av ekspedisjonen, men som har vore hemmeleg til nå. Og relativt hemmeleg har det også vore i åra deretter, for etter urpremiere i Arendal, er historia etter det eg veit berre sett opp ein gong til før Studentersamfundets Interne Teater (SIT) nå vil fortelje verda den heile og fulle sanninga.

Det gjer dei på intimscena Knaus i Studentersamfundet, ein scenografisk umogelegheit og så langt frå Stillehav og balsaflåtar som det er mogeleg å kome. Men scenografen Maria Grankvist Buhaug har likevel fått til eit truverdig scenerom som kan illustrere både flåte, sørhavsøy, vulkan og meir til. I Tamara Malesevic’ kakikostyme, som kan gi like store assosiasjonar til Brødrene Dal som til Kon-Tiki, og det er faktisk heilt greitt, møter vi dei seks ekspedisjonsmedlemmane som med eitt unnatak er kvinner. Men det er også heilt greitt, for her er det surrealismen som gjeld. Eller for å seie det slik, – ein tørr og sakleg realisme som syner seg å vere fullstendig absurd.

For her får vi etter kvart avslørt at førti døgn før Kon-Tiki driv i land på eit korallrev i Polynesia hadde flåten eit mellombels havari på ei hittil ukjend vulkansk øy. Der dukkar den kvinnelege flygarhelten Amelie Earhart (Martha Løseth Borgen) opp, ho som ti år tidlegare forsvann over Stillehavet i eit forsøk på å fly jorda rundt. Her har ho overlevd i pakt med naturen og funne sitt Shangri-La ettersom ingen blir eldre eller dør på denne øya. Det er godt kjend at Thor Heyerdahl (Rikke Skindlo) ikkje var den mest monogame av oss, og jamvel om han er godt gift heime, blir det søt musikk mellom han og Amelie. Men på øya er det også nokre meir enn 200 år gamle stranda spanske piratar. Og når Heyerdahls nestkommanderande, NTH-studenten Herman Watzinger (Ali Waarieh) som ein Woody Allen i filmen «Annie Hall», går ut av framsyninga og seier seg lei for at han «av dramaturgiske omsyn» må vere ein annan enn den han eigentleg er, – med klår adresse til den nyare filmatiseringa av Kon-Tiki-ekspedisjonen, så er det av framsyningas beste og mest surrealistiske scener. Og som samstundes gir rom for å lage endå ein vri om at Watzinger eigentleg også var ein sabotør.

Det blir med andre ord mang ein absurditet, mykje humor og ein god del uventa saker som skjer før dei seks endeleg kjem seg vidare mot Polynesia, samstundes som dei som eidsvorne menn lover kvarandre å aldri fortelje om denne hendinga fordi ho er for fantastisk til at nokon ville tru dei, og truverda sleit dei nok med som dei alt gjorde.

Det er ei mangslungen røvarhistorie med fleire metalag som Knut Nærum har dikta i hop. Og det er ikkje enkelt å formidle både alt som skjer reint fysisk, samspelet mellom realismen og det absurde, og den spesielle tørrvittige Nærumske humoren vi kjenner så godt frå dei første sesongane med «Nytt på Nytt». I Inga Ragnhild Skogseths regi er historia fortald tydeleg, og trass i den knøttlitle scena, er sceneskifta gode jamvel om det stundom går litt over stokk og stein, både konkret og i overført tyding. Skogseth har freista å ta godt vare på metalaga og det absurde, men her stiller eg nokre spørsmål ved personinstruksjon og humorformidling. Regissøren har vald overspel, stor ståhei og høgrøysta spel, og det kan sjølvsagt vere ein måte å få fram humor på. Men ikkje i denne framsyninga. Og det blir særs synleg når ensemblet leverer så ulike spelemåtar. Alle som hugsar Knut Nærums humor frå «Nytt på Nytt», veit at han framførte den på eit ekstremt sindig og tørt vis, – og med steinandlet. Martha Løseth Borgen som flygarhelten, og i særleg grad Kari Melhuus Jenssen (som den svenske etnografen og stuerten Bengt Danielsson) har forstått dette og spelar med innerøyst og er nesten overdrivne i det nøkterne og saklege. Melhuus Jensen greier, ved nettopp å vere så nedpå og lite affisert, å få fram den store humoren som ligg i alle dei absurde kontrastane i teksten.

«Kon-Tiki 2: Thor Heyerdahl i landet under havet», med heile ni aktørar, er eit vanskeleg stykke å setje opp på ei så umogeleg scene som Knaus. Det scenografiske, sceneskifta og det fysiske spelet fungerer likevel brukbart i denne produksjonen. Mindre vellukka er valet å nytte høgrøysta overspel til å få fram subtil humor. Dette er ikkje slapstick, men intelligente og underfundige absurditetar med mykje undertekst. Då krevst det etter mi meining ei litt anna tilnærming, og ikkje minst langt betre diksjon.