Amund Grimstad

TEATER

«Detektimen – en kriminalmusikal»
Kimen kulturhus, Stjørdal
Riksteatret, Nye Hjorten Teater og Nationaltheatret
Manus: Mads Bones og Olve Løseth etter ein idé av Øystein Røger
Musikk: Kyrre Havdal
Regi: Mads Bones
Scenografi: Katja Ebbel
Kostyme: Christina Lovery
Koreografi: Martha Standal
Med: Øystein Røger, Olve Løseth, Silje Lundblad, Marit Adeleide Andreassen, Emil Olafsson mfl.

Ein klassisk lukka rom-krim og ein humoristisk parafrase over sjangeren, men altfor omstendeleg.

Dei siste ti åra har Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal laga den eine musikalen meir ellevill enn den andre. Framsyningane er ofte bygd over gamalt kjend stoff som med stor grad av respektløyse blir vridd og vrengt på. Humoren er burlesk, folkeleg og med haugevis av ordspel og metaforar. Dei leikne og oppfinnsame tekstane til Løseth og Bones, para med særs melodiøs musikk av Kyrre Havdal har sørga for eit utal publikumssuksessar toppa av spelparodien «Slaget på Testiklestad» som dei spela for fulle hus kvar sommar i mange år.

Etter ein idé av Øystein Røger har dei tre nå gitt seg i kast med Detektimen, ein programpost som samla nasjonen på fredagskveldane den tida det berre var NRK. Som ein samproduksjon mellom Riksteatret, Nye Hjorten Teater og Nationaltheatret er det blitt ein kriminalmusikal-komedie der referansane til og harselasen med krimsjangeren sit laust. Året er 1980, vi er på M/S Kronprins Harald, også kjend som Kielferja på veg frå Oslo til Kiel. I botn av båten ligg Unter den Wellen, ein nattklubb for spesielt inviterte. Under øving fell klubbens primadonna, songaren Nora Boman (Silje Lundblad) om etter cyanidforgifting. Tilfellet vil ha det til at den pensjonerte kriminaletterforskaren Stephan Reckyll (Øystein Røger) er om bord på veg heim til Hamburg etter å ha vore på fiske med sin gode ven og kollega Horst Tappert (meir kjend som Derrick). Reckyll har overmot så det held, og let ikkje høvet gå frå seg til å finne ut av ei klassisk mordgåte. Tvillingsystera til den drepne, ein kjend menneskerettsadvokat, er med på båten, og blir Reckylls Harry Klein eller Doktor Watson om du vil. Og i tillegg møter vi skipets kaptein (Marit Adeleide Andreassen), skipslosen (Olve Løseth), ein politikar og ei umake og ganske fargerik forsamling av artistkolleger til den avlidne. Ein av dei må vere mordaren, men kven?

Det syner seg sjølvsagt raskt at alle har sterke motiv for å ta livet av Boman. Som ei blanding av Derrick, Columbo, Sherlock Holmes og med referansar til mange fleire, nøstar Reckyll opp heile historia, ikkje utan sprang og sidespor, og alt medan vi som publikum også blir dregne inn i gjettinga. Før sjefsetterforskaren konkluderer, og peikar ut ein mordar som naturlegvis ikkje er den opplagte. Undervegs blir det heile krydra med eit utal songar og ein god del humor, diverre ikkje alltid like artig.

Det er stram regi, presise skift og mykje god song, men spelet er litt ujamt. I spissen står ein særs opplagt Øystein Røger som eig både situasjonen og scena. Silje Lundblad er trygg i dobbeltrolla som syster og myrda, og syner nok ein gong fantastisk stemmeprakt. Og Emil Olafsson som transen Bruno Bang har vore med i fleire tilsvarande produksjonar, og viser at dette er ein type humor han kan og er fortruleg med. Elles går det litt over stokk og stein, og då er det ofte diksjonen som blir den skadelidande.

Framsyninga kjem diverre ikkje heilt i hamn. Ho er for omstendeleg, mange av ideane blir uforløyste, og det tek for lang tid før det heile verkeleg tar til. Humoren er heller ikkje så subtil, frodig og ellevill som det Bones og Løseth har vist oss i tidlegare produksjonar.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 11.september 2023.)

TEATER

«Så som i himmelen»
Trøndelag Teater, hovudscena
Av: Kay og Carin Pollak
Musikk: Fredrik Kempe
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Musikalsk leiing: Åsmund Flaten
Koreografi: Magnus Myhr
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Jon Lockert Rohde, Sunniva Du Mond Nordal, Tor Ivar Hagen, Ingrid Bergstrøm, Hallvard Holmen, Iren Reppen mfl.

Ei heilstøypt framsyning, som får formidla så mange ulike lagnadar med innsikt og varme.

Den svenske filmen «Så som i himmelen» tok publikum med storm då han kom i 2003, og i 2018 var det premiere på musikalversjonen i Stockholm. Her heime har alt Oslo Nye og Nordland Teater rukke å setje den opp, og onsdag var det Trøndelag Teater sin tur. Men den som trur teateret berre vil mjølke ein sikker publikumssuksess, tar grundig feil, for oppsetjinga i Trondheim er eit heilstøypt og mangesidig scenisk verk som står fjellstøtt på eigne bein.

I denne versjonen veks vedunderbarnet Daniel Daréus opp i Lysåker, ei avsidesliggjande lita bygd ein stad i Trøndelag. Mobbing gjer at mora tek med seg sonen og flyttar. Han blir etter kvart stjernedirigent i verdsklasse og er fullbooka i åtte år framover. Men han køyrer seg for hardt, 39 år gamal vil ikkje hjartet meir, og han må avslutte karrieren. Så flyttar han heim til Lysåker der ingen lenger kjenner han att. Her vil han lytte og vere i fred, men den vesle bygda vil det annleis, og ganske motviljug seier han etter kvart ja til å dirigere kyrkjekoret. Daniel er eit musikalsk geni, men ein sosial analfabet, grunnleggjande redd, og når han forelskar seg, er det mange fobiar som må overvinnast.

Lysåker er ingen metropol, men kan likevel by på all verdas mennesketypar, og i dette mangslungne menasjeriet får vi rulla opp det meste av ingrediensane frå verdsdramatikken som kjærleik, avundsjuke, vald, misbruk, maktstrukturar, kjønnsroller, religiøse tvangstankar, og alt dette i ein varm, fornøyeleg, vemodig og ikkje minst særs attkjenneleg miks. Og når Trøndelag Teaters versjon blir så vellukka, skuldast det også at regissør Kjersti Haugen nok ein gong syner seg som ein framifrå historieforteljar.

Saman med scenograf og kostymedesignar Katrin Bombe har ho skapt ei stilsikker og vakker ramme for den gode forteljinga. Scenografien er like enkel som effektiv. Ei opphøgd dreiescene og eit piano, og det solide sju personars orkesteret plassert på høgtsvevande hyller rundt om i scenerommet. Her er knapt rekvisittar, for det er folka i Lysåker og alle dei ulike lagnadane som er det viktige. Alt i opninga får vi ei aning av kva dette blir når den feterte Daniel (Jon Lockert Rohde) ser attende på oppvekst som mobbeoffer og vedunderbarn, og den unge Daniel blir personifisert av den snautt 11 år gamle Anna J.L. Robson som med spel og fiolinsolo sjarmerer publikum trill rundt.

Kjersti Haugen har ikkje vald ei vanleg realistisk tilnærming. Ho stykkar i staden opp handlinga med små vakre, stiliserte brot, ofte nennsamt, detaljrikt og diskré koreografert av Magnus Myhr. Det gjer det heile meir poetisk, og får ofte sagt meir enn handling og dialog. Personinstruksjonen er framifrå, og det er eit stort og strålande opplagt ensemble vi møter der einskildprestasjonane er så gode at eg gjerne skulle nemnt dei alle om det hadde vore plass nok.

Sentralt er Jon Lockert Rohde som får godt fram den verdsvande, men likevel klossete og sosialt usikre Daniel. Og Sunniva Du Mond Nordal som kjærasten Lena er særs truverdig som den langt enklare, men til gjengjeld livskloke personen med stort sosialt samvit. Båe har dei meir enn tilstrekkeleg stemmeprakt. Det har også Ingrid Bergstrøm, – Gabriella, som lever i eit valdeleg ekteskap, og som i framføringa av Gabriellas song, framsyningas musikalske høgdepunkt, greier å tilføre han så mykje ekstra intensitet og kjensler at vi gløymer at vi har høyrt songen hundrevis av gongar før. Prestefrua Inger er også ein kua person, men på heilt anna vis, og Iren Reppen gir oss ei moden kvinne i nærast desperat lengsel etter den mannen ho eingong gifta seg med. Men den som er motoren i denne framsyninga er Arne, bygdas kjøpmann, og altmogelegmann, levande og mangefasettert, frodig og fargerikt framstilt av Tor Ivar Hagen. Hagen er ein framifrå dansar og musikalartist, men her får han også vist seg som ein utmerka karakterskodespelar. Han er høgt og lågt, flørtar med publikum, og er den som driv framsyninga framover.

Med Åsmund Flaten som kapellmeister, dyktige musikarar og ikkje minst overtydande songlege prestasjonar, syner Trøndelag Teater nok ein gong at dei er ei av landets leiande musikalscener. Og Kjersti Haugens gode forteljargrep gjer at dette ikkje er i nærleiken av den sentimentale tårepersa framsyninga kunne ha blitt.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 2. september 2023.)

TEATER

«Villanden»
Teatret Vårt, Molde
Av: Henrik Ibsen
Tilarbeidd av: Brit Bildøen
Regi: Victoria Meirik
Scenografi og lysdesign: Norunn Standal
Musikk: Daniel Herskedal
Med: Kristine Hartgen, Bjørnar Lisether Teigen, Jon Bleiklie Devik, Sara Fellman mfl.

Ei alt for tydeleg framsyning som aldri greier å røre meg.

I «Vildanden» viser Henrik Ibsen oss den vesle familien Ekdahl som lever relativt lukkeleg på det som syner seg å vere ei gedigen livsløgn. Så kjem Hjalmar Ekdahls barndomsven, den sanningssøkjande Gregers Werle, og skal lufte ut løgna, og dermed redde dei, trur han. I staden går familien til grunne. Denne problemstillinga om løgn og forteiing kontra absolutt sanning er like aktuell i dag som i 1884. Teatret Vårt i Molde har difor fått Brit Bildøen til å tilarbeide og modernisere teksten. Handlinga er lagt til ei litt nyare tid, og språket er gjort lettare og meir munnleg. I tillegg har Daniel Herskedal skrive bakgrunnsmusikk som absolutt kler framsyninga. Men dette er diverre også det mest positive eg kan seie om denne oppsetjinga.

I Norunn Standals scenografi er hovudscena i teateret delt i to symmetriske rom på kvar si side av ein vegg. Den består av skyveglas og forheng. Publikum sit på eine sida der også det meste av handlinga går føre seg. Bak forhenget får vi berre indikasjonar og skuggebilde av kva som skjer. Eg reknar med at regissøren, Victoria Meirik, med dette vil syne det opne kontra det løynde. Symbolikken er kanskje tydeleg, men han fungerer ikkje. I staden blir denne veggen ei tvangstrøye der skodespelarane brukar alt for mykje tid på å gå ut og inn, dra for forheng, og skyve på glas utan at det er korkje motivert eller forklårande.

Historia er sett til eit 1970-tal med musikalske populærkulturelle referansar, slengbukser og brunt servise. Alt slikt er greitt, men bør ha ei meining. I staden for å gjere problematikken tydelegare eller meir ålmenn, blir han her tidvis ulogisk. Og når løgna familien Ekdahl lever på blir avkledd, blir slikt som i 1884 var dramatisk, meir melodramatisk i 1970. I Ibsens tekst, og i dei fleste oppsetjingar eg har sett av «Vildanden» får vi heile tida små hint om kva for løyndom og løgn som skjuler seg i dei to familiane Werle og Ekdahl. Det skjer subtilt og gradvis. I Meiriks regi blir dette langt tydelegare alt frå starten, og slik mistar vi også mykje av den dramaturgiske oppbygginga.

Framsyninga er bygd opp rundt familien Ekdahls spisebord og fotoatelier der folk kjem og går, tidvis ganske umotivert, og leitar seg fram gjennom dei mange opningane i skiljeveggen. Med unnatak av nokre få scener der vi kjem bakom personane, er det for mykje av at aktørane snakkar til kvarandre i staden for med kvarandre. Når mange av dei stundom også er litt overspela, blir dei ikkje heile menneske og lagnadar til å tru på. Kristine Hartgen som Hedvig er unnataket. Trass i at også ho har fått for lite å spele på, syner ho oss den sårbare ungjenta som etter kvart forstår meir enn dei vaksne. Men vegen dit er for lang, omstendeleg, og greier diverre aldri å røre meg.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 28. august 2023.)

TEATER

«Olav den Heldige – Frøyas kjærlighet»
De Heldige og Styggdalsnemnda, Spelamfiet Stiklestad
Idé og konsept: Patrik Stenseth
Manus: Aslak Maurstad og Mathias Luppichini
Regi: Nils Petter Mørland
Tilarbeiding: Sjur Marqvardsen og Nils Petter Mørland
Komponist: Andreas Humlekjær
Arrangør, medkomponist: Håvard Gressum Antonsen
Scenografi: Eilif Fjeld Teisbo
Koreografi: Charlott Utzig
Lysdesign: Oscar Udbye/Thomas Gallagher (tilpassing Stiklestad)
Kostyme: Anette Werenskiold
Lyddesign: Thomas Gallagher
Med: Tarjei Sandvik Moe /Mathias Melsæter Rydjord, Maja Christiansen, Marte Mørland, Simen Bredesen, Patrik A. Stenseth, Kenneth Lorentsen, Beatrice Lystad Akselsen, Terje Brevik, Lavrans Haga, Nikolai Høymyr Abelsen mfl.

Del to av trilogien om Olav Haraldson («den heldige») er like respektlaus og kreativ som førre delen, men noko betre med forteljinga.

Olav Haraldson, eller Olav Digre som han også blei kalla, har gjennom at han fall på Stiklestad gitt opphav til eit utal myter og ei helgendyrking som tidvis overgår det katolske. Og det jamvel om han var ein av dei mest barbariske kongar landet har fostra. Dei siste sytti åra er dette blitt forsterka med det pompøse og ganske innhaldslause «Spelet om Heilag Olav» på Stiklestad, og det meiningslause i at eitt av landets største sjukehus er kalla opp etter denne massemordaren. Men det er ikkje berre Trøndelag som krev eigarskap til Olav. Mindre kjend er det at han grunnla byen Borg (Sarpsborg), og sarpingane har eit litt annleis syn på helgenkongen. Det kjem særleg fram gjennom dei årvisse utandørsframsyningane produksjonsselskapet De heldige i fleire år har sett opp. I fjor laga dei ein større produksjon, «Olav den heldige – Ranes hemmelighet» som var første del av ein trilogi. Den blei spela både i Sarpsborg og i spelamfiet på Stiklestad, og ga oss eit litt alternativt syn på Olav og livet hans. Ganske fritt etter minnet, med referansar både til Snorre, Bibelen, norrøn mytologi og ikkje minst med haugevis av populærkulturelle innslag og mykje metateater, laga dei ei framsyning om Olavs første leveår, og den kloke Ranes redningsaksjon for å berge guten frå dei gamle gudane. Historia var kreativ, tidvis absurd og særs underhaldande, men gjekk litt i stå undervegs ettersom forfattarane hadde så alt for mykje på hjartet.

I sommar var det premiere på del to, «Olav den heldige – Frøyas kjærlighet» i Sarpsborg, og fredag var det nypremiere på Stiklestad. Denne gongen var forteljinga litt meir spissa, og jamvel om historia blei ganske omstendeleg og intrigen nesten like komplisert som ein Shakespearekomedie, var det eit langt framsteg frå fjorårets framsyning.

Medan vi i fjor var på slutten av 900-talet, er vi nå komne til året 1016. Olav skal signast, er full av hybris og gler seg som ein unge til å bli konge. Ettersom han i førre episode sikra seg verdas beste sverd, er han ikkje til å slå i tvikamp, og sjølv om vi møter ein konge som på botn er alt anna enn skråsikker, er han ganske viss på at han ikkje er til å slå. Og så er han makelaus i dobbel tyding, for han har ennå ikkje funne seg ei kone som på den tida var det jamgodt med alliansebygging.

Eg skal halde meg frå å gå i detalj på historia, for den er, som alt sagt, både litt omstendeleg, og ganske komplisert. Tidvis kanskje litt i overkant. Men stutt fortald dreier det seg om at Rane (Terje Brevik) slår Olav (Tarjei Sandvik Moe) til konge. Etter råd frå eit par urkomiske sarpingar (eller særpingar er vel meir korrekt) blir Borg grunnlagd, og der vil Olav bu. Dei gamle æsene er redde for at Olav, som ein kristen konge, tyder slutten for dei, og freistar å lage intrigar for å ta livet av han. Oppi det heile dukkar svenskekongen Olof (Kenneth Lorentsen) opp med den kåte og giftesjuke dottera Ingjerd (Beatrice Lystad Akselsen). Olav på si side, er som ein Peer Gynt, – seg sjølv nok, og elskar berre seg sjølv. Æsene tek menneskekroppar for å lure Olav i ei felle, og her er vi ved kjernen i historia. Kjærleiksguden Frøya (Maja Christiansen) blir då det svenske sendebodet Astrid, som også viser seg å vere svenskekongens andre dotter. Og når ho møter Olav og skal lure han, blir det i staden søt musikk. Frøya er ikkje kjærleiksgud for inkje, må vite. Meir skal eg ikkje røpe, anna enn at her må ein verkeleg henge med, men då blir det også underhaldning så det held.

Manusforfattarane og ikkje minst regissøren Nils Petter Mørland, har laga ei langt meir spissa og betre dramaturgisk oppbygd framsyning enn det vi fekk i fjor. Men framleis er det mykje å gå på. Etter ei særs god opning, og mykje forrykande halloi, blei historia vel omstendeleg mot pause. Men så tok ho seg opp att, og i kunstljoset på slutten blei det ei rekkje heilt magiske scener. Personinstruksjonen er god, og dei mange hovudaktørane er tydelege, og akkurat på grensa til å vere overspela. Det er eit trettitals lokale statistar, og i ganske ung alder. Instruksjonen av desse, og ikkje minst koreografien til Charlott Utzig, er framifrå.

Framsyninga er eit musikkspel, og som i fjor, er musikken til Andreas Humlekjær noko ujamn. Nokre songar er for vanskeleg å synge, men dei eg vil hugse, er dei mange vakre, lyriske låtane. Og songprestasjonane til dei mange aktørane er i hovudsak særs bra, sjølv om lydkøyringa nok kunne ha vore betre. Framsyninga starta i dagsljos, men då sola gjekk ned etter pause fekk vi sjå korleis kunstljos nytta på rette viset kan skape fantastiske scener. Oscar Udbyes lysdesign (med tilpassing på Stiklestad av Thomas Gallagher) var imponerande god, og skapte tidvis heilt magiske rom.

I dei berande rollene er det stort sett godt røynde skodespelarar og musikalartistar. Jamvel om historia og intrigen er komplisert, og det også var dobbeltroller som når æsene blei menneske, så var alle tolkingane tydelege. Terje Sandvik Moe ga oss ein Olav som var langt meir menneskeleg enn det Olavsmyten freistar å formidle. Han var usikker, men samstundes full av hybris, glad i seg sjølv, men likevel open for kjærleiken når den baud seg fram. Til hans eiga store overrasking. Maja Christiansen var overtydande i dobbeltrolla som Frøya og Astrid der ho greidde å få fram både intriganten og den kjærleiksfulle på truverdig vis. Og så synte ho god stemmeprakt. Men trass i at desse to var hovudrollene i denne ganske uhistoriske framstillinga, var det Patrik Stenseth som var mest avgjerande for at dette blei så underhaldande. Han ga oss ein stor og kraftig Tor med hammaren, men samstundes ein erkekomisk figur, full av overmot, men ikkje spesielt lur for å seie det forsiktig. Han var høgt og lågt, velmeinande, men fullstendig øydeleggjande for dei andre gudane, og ekstremt sjarmerande. Slik blei han ei lita framsyning i framsyninga, og korleis han drog opp dei yngste i amfiet under og rett etter pausen var imponerande.

Del to av trilogien om Olav den heldige har framleis ein del å gå på, men er eit godt steg fram frå fjoråret. Og sjølv om avslutninga både var banal, litt klissete og nesten rosaromantisk, så let eg meg underhalde. Og slik verka det som resten i det fullsette amfiet også hadde det. Denne framsyninga var eit uhøgtideleg, respektlaust og særs underhaldande skråblikk på historia.

TEATER

«Anna i ødemarka»
Kopparleden teaterlag, Engerdal Setermuseum
Basert på ei bok av Dagfinn Grønoset
Manus: Ida Høy
Regi: Ida Høy
Scenografi: Jan Inge Knutsen og Nikolai Joten Langsjøvol
Kostyme: Marit Odden
Koreografi: Mai Elin Løkken
Komponist og kapellmeister: Anders Lillebo
Visekomponist: Svein Arild Johnsgård
Orkester: Sigrid Stubsveen, Jens Linell, Bendik Smedåsgjelten Qvam og Per Inge Trøan Sømåen
Med: Hilde Drevsjømoen, Jonathan Tufvesson, Ola Otnes, Ingunn Beate Strige Øyen, Stein Bjørge Skaslien, Einar Hyllvang, Inger Johanne Fuglaamoen Nordvang, Per Inge Trøan Sømåen, Per Jørgen Høye, Runar Rønning, mfl.

Med enkle middel, men med gode menneskelege ressursar både på og bak scena, er «Anna i ødemarka» blitt ei varm og god framsyning om den harde røyndomen som er ei ganske nær fortid.

Då forfattaren og journalisten Dagfinn Grønoset i 1972 gav ut boka «Anna i ødemarka», starta han ein sjanger der kvardagsheltane og slitarane blei henta fram frå parentesane dei levde i. Boka til Grønoset trefte openbert ein nerve, for ho selde i 160 000 eksemplar, og er omsett til femten språk. Romanen og historia om Anna Widén skriv seg inn i noko av det finaste ved den store, norske historieforteljinga som har plass også til andre enn kongar og storfolk, og er i slekt med og kanskje inspirasjonskjelde for både Erik Byes mange program om kvardagsmenneska, for ikkje å snakke om to av dei mest populære programma i NRK; «Norge rundt» og «Der ingen skulle tru at nokon kunne bu».

Sjølv fekk Anna Widén (1890-1973) oppleve lite av viraken. Det siste året før ho døydde rokk ho å bli rikskjendis og få kongens fortenestemedalje. Men livet hennar før det hadde vore ganske annleis, eit liv i armod, svolt, kulde og slit. Ho var født i Ringsaker, og berre tre år gamal blei ho sett bort første gongen fordi foreldra ikkje hadde råd til å fø henne. Etter litt skulegang og konfirmasjon, var ho tenestejente, med mykje arbeid og lite fritid. I 1918 møtte ho den svenske tateren Karl Widén. Han var ein særs sjarmerande kar med stor overtalingsevne, Anna let seg forføre, gifta seg med han og etter tre års lausarbeid i Ringsaker tok dei til å reise, som på den tida var å vandre. I traktene mellom Gudbrandsdalen og svenskegrensa var dei på stadig vandring. Det synte seg raskt at Karl var ein drukkenbolt, latsabb, og småkriminell, og det var den arbeidsame Anna som sytte for det vesle som var av inntekt. Etter ti år tok dette livet slutt då Karl selde henne (!) til folka på det vesle bruket Haugsetvollen, eller berre Vollen som dei kalla det, på vestbreidda av vatnet Isteren. I dag ligg bruket idyllisk til berre hundre meter frå riksveg 26 i Sømådal i Engerdal, men for hundre år sia låg det fleire mil frå næraste nabo. Her blei Anna verande, nå bufast, men framleis i tronge kår og med mykje og hardt arbeid.

Annas lagnad var langt frå spesiell. Det viktige ved Grønosets bok var ikkje å presentere eit menneskeliv i konstant slit, og utan omsorg eller kjærleik, men å nytte Anna Widén som ein representant for dei mange tusen anonyme Anna’er der ute. I all vår oljerikdom, sosialdemokratiske velstand og med trygge og gode oppvekstvilkår, er det viktig å hugse at livet til Anna er vår nære fortid. Det er mindre enn hundre år sia.

Annas øydemark ligg i Engerdal kommune, og det var såleis berre eit tidsspørsmål før nokon lokale tok tak i historia, dramatiserte henne og laga spel av det. Det gjorde Kopparleden teaterlag, og deira primus motor, Hilde Drevsjømoen. I 2011 var det premiere på eit spel skrive av Morten Joachim og regissert av Erik Schøyen. Etter kvart er det blitt sju produksjonar (inkludert årets), og dei blir sette opp annakvart år. Ida Høy, truleg landets mest produktive dramatikar og regissør for tida, blei engasjert som regissør i 2019, men framleis i stor grad bygd på Morten Joachims opphavelege dramatisering. Men i år har ho skrive det heilt om, og med litt småjusteringar trur eg denne versjonen vil kunne gjere «Anna i ødemarka» til eitt av dei mest sjåverdige sommarteatera i landet.

Engerdal er ein liten kommune med berre drygt 1 300 menneske, og det er framleis langt mellom busetnadane. Kopparleden teaterlag har sjølvsagt også særs avgrensa middel, både økonomisk og menneskeleg. «Anna i ødemarka» er difor blitt ein lågbudsjettproduksjon utan kostbare og fancy effektar som i «Elden» eller Peer Gynt på Gålå». Men Ida Høy og teaterlaget har greidd dette utan å gå på akkord med det kunstnarlege. Snarare tvert om.

Scena er det nyrestaurerte setertunet rett ved ungdomsskulen i Engerdal. Setervollen, med to gamle tømmerhus, eit hus for orkesteret, og skogen bak, dannar ein enkel, men særs illustrerande scenografi som både nyttar naturen og er ein hyllest til han. Her var tilført lite anna enn ei lita mobil bu som synte seg å kunne nyttast til det meste. Enkelt, men velfungerande, og scena skapte fine rom for både store masseopptrinn med slåttefest, bryllaup, fiskarbu og mykje meir. Heilt avgjerande for inntrykket var Marit Oddens framifrå kostymedesign, og ikkje minst arbeidet hennar med å sy alle kostyma. Heile 35 aktørar i fine tidsriktige kostyme, og fleire av dei skifta undervegs. Saman med den særs stemningsskapande musikken til Anders Lillebo, blei det mana fram ei rekkje ulike tablå til å tru på og leve seg inn i.

Ida Høy har vald å presentere historia som ei blanding av forteljarteater og regissert spel. Og med ein god porsjon metateater i tillegg. Det har vore eit godt val, gir fine brot, mykje lun humor, og artige referansar for den som ser etter og kosar seg med slikt. Sjølv fann eg avstikkarar til både Prøysen, Ibsen, Hamsun, Bør Børson jr, Vømmøl og Monty Python. Ola Otnes spelar seg sjølv som forteljaren som, kledd i sivil, både fortel litt om det som skjer og som samstundes kommenterer handlinga, ofte med ein humoristisk snert. Men også skodespelarane, og særleg Hilde Drevsjømoen i tittelrolla, går stundom ut av rolla og fortel i staden for å spele.

Handlinga følgjer i hovudsak Annas liv kronologisk og ganske anekdotisk og episodisk frå ho blei sett bort som treåring, gjennom arbeid, litt skulegang, mykje arbeid, møtet og livet med Karl til ho endeleg blir bufast på Vollen. Der sluttar framsyninga, truleg på tidleg trettital, men dei førti åra som følgde fram til ho døydde var heller ikkje nokon dans på roser, sjølv om alt blei mindre dramatisk og meir føreseieleg. I hovudsak følgjer historia også Grønosets forteljing, men med nokre fine endringar, der ei er historisk korrekt, men ikkje med i boka, og andre er med som viktige tidsbilde. Alle endringane byggjer opp under ein strammare og betre dramaturgi, og nokre av dei blir fine og artige brot som gjer at det som verkeleg kunne ha blitt ganske svart og tungt, også får lun humor. Slik som Peder Post (Per Inge Trøan Sømåen), landpostbodet, datidas sosialarbeidar og nyhendekanal, som kjem som eit friskt pust med bod frå «den store verda», eller Oslo, som han også heiter. Eller dei urkomiske kommunebyråkratane (Per Jørgen Høye og Runar Rønning) som er like hjelpelause som stumfilmens Keystone cops, og som aksler rollene til fingerspissane.

Eg har før nemnt musikken til Anders Lillebo. (Og eg må legge til at nokre av songane er skrivne av Svein Arild Johnsgård.)  I tillegg til dei fem songane (trur eg) som blei overraskande godt framført av eit songsterkt ensemble, var det også stemningsskapande bakgrunnsmusikk som bygde flott oppunder dramaturgien. Her var det ei herleg sjangerblanding frå rein tradisjonsmusikk via Vømmøl-inspirerte songar til to vakre balladar.

Det 35 personar store ensemblet er toppa av ein handfull profesjonelle i berande roller. Ola Otnes spelar seg sjølv som forteljaren, og gjer det med fin humoristisk vri. Hilde Drevsjømoen har spela Anna i alle oppsetjingane, kjenner stoffet og er openbert fortruleg med og trygg i rolla si. Og Jonathan Tufvesson greier å gjere Karl akkurat like sjarmerande og overtalande, og på same tid uspiseleg. Det er ikkje vanskeleg å fatte kvifor Anna fell for han, sjølv om ein med dagens briller nok har verre for å sjå kvifor det tok så lang tid å gjere seg ferdig med han. Og så var det den vesle huslyden på Vollen. Ingunn Beate Strige Øyen er ein særs røynd og merittert skodespelar, og i den heilt infame tolkinga av Tyri, gardkjerringa som veit best og som ikkje lit på nokon, får ho verkeleg vist mange sider av registeret sitt. Sonen Johan og mannen Jo, har ikkje mykje å stille opp med når Tyri les dei teksten. Og heller ikkje kommunebyråkratane for den del. Sonen Johan, han som skal arve det vesle bruket, men som slett ikkje har lyst, blir spela av Sten Bjørge Skaslien Hansrud. Han får fint fram skiljet mellom plikt og lyst, og det verkeleg gnistrar når han endeleg vågar å ta eit oppgjer med mora. Og freistnaden hans på å forstå metaforar om ekteskapet, samt forholdet hans til Anna, er av framsyningas mest rørande. Bonden sjølv, Jo, er kanskje ein tøffelhelt. Men i Einar Hyllvangs nedtona og litt lågmælte tolking, er han ein mann av integritet og eit verkeleg godt menneske.

Og så er det Jenny, den noko evneveike jenta dei har tatt til seg mot litt betaling. Inger Johanne Fuglaamoen Nordvang gir oss med henne eit naivt og godtruande vesen, kanskje litt for god for denne verda, men nettopp difor så fin kontrast til dei som berre må tenke overleving og kost/nytte. Og i songen ho framfører saman med Anna, syner ho også imponerande stemmeprakt.

Ida Høy har i hovudsak all ære av denne produksjonen. Det som imponerer meg mest er den solide personinstruksjonen av alle statistane. Og særleg dei unge. Alle er lokale, og tilfanget av skodespelartalentar på ein liten plass som Engerdal er sjølvsagt særs avgrensa. Likevel var det presisjon, godt samspel, tydeleg artikulerte og naturlege replikkar, og framfor alt var koreografien, og framføringa av dei mange masseopptrinna overtydande.

Men trass i alle desse godorda, har oppsetjinga openbert meir å gå på, både med tanke på forteljinga, dramaturgi, spel og nokre regigrep, særleg i samband med skifta. Når det gjeld forteljinga, kan Anna framstå som litt eindimensjonal. Rett nok blir ho rive mellom Karls sjarm (når han skrur den på), og det som ho inst inne veit er meir rett. Men ho blir i det meste presentert som det gode mennesket frå Ringsaker, ein Mor Theresa som er arbeidsam, rettskaffen og med høg moral. Eg trur ikkje heilt på det, og saknar fleire fasettar. Kva skjedde i livet hennar før ho møtte Karl? Og ho måtte vel vite at Karl stal like mykje som han drakk. Eg trur at Anna hadde blitt vel så interessant, også som døme på sine samtidige, om ho viste litt fleire sider.

Eg har før vore inne på at scenografien ikkje er spesielt komplisert, men at skifta blir gjort tydelege ved enkle grep som å gå rundt huset eller nytte skogen bak scena. Men i avslutninga sviktar det. Anna er ute på fjellet for å redde Tyri, kjem gåande åleine heim, for så å møte Jo som kan fortelje at Tyri står han av og er på betringas veg. Her er eit skift som Høy har gløymt å forklåre.

Avslutninga har ei rekkje tablå som er både vakre og magiske, og sjølv om det er langt frå happy ending, går det likevel så godt som det kan gå under dei materielle forholda dei hadde. Både ei vakker scene mellom Anna og Jenny etter ein øydeleggjande brann, eit rørande fornuftsfrieri frå Jo, og ikkje minst forteljingas mest gripande tablå, den endelege forsoninga mellom Anna og Tyri. Alle desse tre dramaturgiske høgdepunkta kjem i løpet av finalen, og dei har alle så mykje viktig i seg at eg gjerne skulle ha sett at Høy dvela litt meir med dei, kanskje særleg samtalen og forsoninga mellom Tyri og Anna.

Med årets framsyning er Ida Høy i ferd med å skrive «Anna i ødemarka» inn i det beste av norsk speltradisjon, eit lokalt forankra spel, både geografisk og historisk, og med ei god blanding av profesjonelle og lokale amatørar. Og ikkje minst syner ho at det er mogeleg å lage eit kunstnarleg fullverdig spel med relativt enkle middel og ikkje alt for god økonomi når ein berre veit å dyrke fram dei menneskelege ressursane både på og bak scena.

TEATER

«Peer Gynt»
Peer Gynt ved Gålåvatnet
Av Henrik Ibsen
Regi og tilarbeiding: Per-Olav Sørensen
Komponist og lyddesign: Kristian Eidnes Andersen
Medkomponist: Hans-Kristian Kjos Sørensen
Scenografi: Geneviève Lizotte
Koreograf og medregissør: Thea Bay
Kostyme: Oddfrid Ropstad
Maskedesign: Tonje Lie
Lys- og videodesign: Richard Andreas Richardsen
Videodesign: U. Lucas Dubé-Cantin
Med: Aksel Hennie, Liv Bernhoft Osa, Mimmi Tamba, Maja Christiansen, Dennis Storhøi, Ameli Isungset Agbota, Frode Winther, Eivin Nilsen Salthe, Tom Styve og 42 statistar.

Eit lågmælt, stramt og heilskapleg drama om eksistensielle val frå ein Peer på leiting, men ei oppsetjing som likevel ikkje heilt greier å røre meg.

Heilt sia 1989 har ulike regissørar og kunstnarlege lag fått høve til å tolke «Peer Gynt» i naturskjønne omgjevnader ved Gålåvatnet i Sør-Fron. For å seie det forsiktig, har resultatet vore ganske ymse. I fjor overtok Per-Olav Sørensen regiansvaret, og fredag var det duka for premiere på hans, og denne produksjonens, siste sesong. I eit regnvêr som aldri greidde å øydeleggje opplevinga, fekk vi ei litt meir lågmælt tolking enn mykje vi har sett tidlegare. Og det meiner eg i positiv tyding.

Det første som slår ein når ein finn plass i det fine amfiet i enden av Gålåvatnet, er den tilsynelatande enkle scenografien. Borte er den øydeleggjande plaskedammen til Snøhetta. To stiliserte haugar omkransar scena som er ein gangbane og eit gruslagt plan, der ein halvsirkels spegel avsluttar og formidlar scenerommet ut mot vatnet. I utgangspunktet kan det sjå litt nake og enkelt ut, men den kanadiske scenografen Geneviève Lizotte har skapt ei scene som gir rom for det meste utan å vere overmøblert eller påtrengjande. Det neste som slår meg etter kvart som handlinga skrid fram, er at Sørensen har tillit til publikum. Vi er komne for å sjå Henrik Ibsens Peer Gynt, og ikkje ein turistattraksjon med fullt av gags som dollarglis, småfly, segway og slike påfunn ein del tidlegare regissørar har krydra framsyningane med. Ved å stole på Ibsens tekst og at publikum ikkje er dumme, blir dei få effektane og overraskingselementa som regissøren nyttar, desto sterkare.

I eit intervju i programmet seier Per-Olav Sørensen at han ser dramaet som djupt religiøst. Han har også vald å leggje vekt på det spesielle forholdet mellom Peer og Mor Åse. Og sjølv om han i hovudsak følgjer Ibsens kronologi gjennom dei fem aktene, har han sjølvsagt gjort nokre endringar og regigrep. Han har dessutan vald å få Kristian Eidnes Andersen og Hans-Kristian Kjos Sørensen til å skrive ny musikk. Det har vore eit godt val, for sjølv om Edvard Griegs musikk er både vakker og ikonisk, er den særs førande for innhaldet, og kan nok gjere det vel nasjonalromantisk. Solveigs song er framleis med, og for å understreke det religiøse, har Sørensen også nytta eit par salmar. Opningsscena er også ny. I staden for å gå rett på bukkerittet, startar det med eit slagsmål der Peer får skikkeleg juling. Slik blir han framstilt som eit mobbeoffer som alle hakkar på, og det legg på mange vis premissane for den vidare tolkinga av Peers liv og val og kvifor han blei som han blei. Så let Sørensen Peer gå rett inn i den mest dramatiske forteljinga om bukkerittet utan å gå vegen om ei av verdsdramatikkens mest kjende opningar; «- Peer, du lyver». Ein ørliten detalj kanskje, men den fungerte særs skjerpande på meg som publikum.

Aksel Hennie er Peer. Han er tydeleg og klår, og spelar litt meir lågmælt enn det vi ofte ser av Peer-tolkingar. Det er eit godt val, og understrekar at dette, kanskje meir enn religiøst, er eit djupt eksistensielt drama der vi bak løgnhalsen og skrytepaven også ser eit sårbart vesen, uviss på seg sjølv, og stadig på leiting. Alt dette får Hennie utmerka fram i dei intime tablåa, særleg i samspelet med Mor Åse, den grønkledde og knappestøyparen. Men når han er åleine i det store scenerommet, blir det ikkje same intensiteten, det blir for lite variasjon i registeret hans til at eg trur heilt på han og han greier ikkje å røre meg.

Sjølv om det aldri er tvil om at dette handlar om Peer, står Mor Åse, og Peers forhold til mora, fram som særs viktig i første akt. Det skuldast i stor grad at Liv Bernhoft Osa gjer ei formidabel tolking av Mor Åse der ho på eit inderleg og truverdig vis greier å ta vare på tvisynet i forholdet til Peer, på den eine sida kjærleiken til han, og på den andre vissa om at han er ein dagdrivar og løgnhals. Og Mor Åses død er ei av dei mest gripande scenene i denne framsyninga der samspelet mellom Hennie og Osa er på sitt beste.

Henrik Ibsen har skrive om så mange sterke kvinner, og eg er ikkje åleine om å finne Solveigs rolle som ganske problematisk. Ho som i sin kompromisslause kjærleik, nesten til det sjølvutslettande, berre ventar og ventar. I Mimmi Tambas tolking blir Solveig for meg meir eit symbol på det motsette av Peer, enn på eit heilt menneske. Det kviler noko nesten religiøst og guddommeleg ved henne, ikkje heilt av denne verda, men Tamba har fått alt for lite å spele på til å vise oss meir av dette og kven Solveig er. Då er det langt tydelegare kva regissøren vil med den grønkledde. Ameli Isungset Agbota er eit fyrverkeri, det dampar erotikk av hennar møte med Peer, og det er ikkje vanskeleg å fatte kvifor han let seg forføre. Dennis Storhøi, som sjølv har spela Peer i ei årrekkje for 10-15 år sia, er nå attende på Gålå i rollene som knappestøyparen og den framande (passasjeren). Lågmælt og utan store geberdar gjer han maksimalt ut av båe rollene.

«Peer Gynt» er eit dramatisk dikt i heile fem akter, og i ei slik oppsetjing er det naturleg at noko må strykast. Sørensen har fjerna scena med mannen som hogg av seg fingeren for å sleppe unna militærteneste, og då også sjølvsagt gravferda til den same mannen. Det gjer at «prestens tale», som eg alltid har oppfatta som viktig for Peers gryande sjølvinnsikt, også er kutta. Eg er ikkje overtydd om at det var eit rett val. Og så er ikkje Sørensen åleine om å få problem med skildringa av Peers mangeårige eksil i Amerika og Nord-Afrika. Nokre av desse scenene er skore ned til det minimale, og både møtet med Anitra og med Begriffenfeldt i dårekista, er vist meir som vakre, stiliserte og koreograferte tablå, enn som heile scener. Her får Thea Bay verkeleg vist kva ho kan få til av koreografert rørsle frå langt frå profesjonelle statistar. Slik blir desse scenene nesten meir som bakteppe og vakre og visuelle brot, enn som del av handlinga.

Eg har tidlegare vore inne på scenografien, men den fortener meir omtale, for det er i samspelet mellom regi og scenografi at denne framsyninga verkeleg har sin styrke. Scena er tilsynelatande enkel med eit gruslagt golv. Men så syner det seg at denne grusen byr på overraskingar så det held, som når det i første akt med eitt myldrar av troll ut av inkje. Det er magisk. Endå meir magisk blir det etter pause når mørket fell på og Richard Andreas Richardsens fine, men diskré lyssetting kjem til sin rett. Og når det dreg set til med storm og havari, manglar det ikkje på dramatiske sceniske effektar. Då viser det seg at spegelen som er golv på den ytste delen av scena, bikkar opp i vertikal stilling. Ein kunne tru at å fjerne den flotte utsikta til Gålåvatnet som bakteppe, ville vere øydeleggjande, men det motsette skjer. Spegelen er godt eigna til videoprojeksjonar der Peer blir konfrontert med fortida, og i særleg grad med Solveig og Mor Åse. Og så er symbolikken med denne bakveggen tung og overveldande. For det første er ein spegel eitt av dei viktigaste elementa for ein som skal gjere opp rekning med seg sjølv slik Peer gjer i siste akt. Og for det andre, blir det som var ei ope verd der Peer kunne gjere som han ville, med eitt eit tett og lukka rom. Det tetnar seg til rundt han, og det er ikkje lenger nokon stad å «gå utanom» for å redde seg. Før Solveig dukkar opp med ei guddommeleg evne til tilgiving og forsoning. Dette er Henrik Ibsens finale, og Per-Olav Sørensen er tru mot den. Men finalen er for meg likevel ganske uforløyst, for ikkje å seie vanskeleg å fatte.

Årets «Peer Gynt» ved Gålåvatnet er blitt ei rein og tydeleg framsyning, stram, lågmælt og utan noka form for publikumsfrieri. Det er vakre, stiliserte og velkoreograferte tablå, og med ein særs illustrerande og vellukka scenografi. Nokre av Sørensens kutt og endringar fungerer godt, men eg er ikkje samd i alle. Og sjølv om det aldri var vanskeleg å forstå kva regissør og skodespelarar ville, greidde diverre ikkje framsyninga i stor nok mon å røre meg.

Eit lite etterord om det ikkje regisserte til slutt:
Å spele friluftsteater er ein risikosport. Eitt er at ein aldri kan vete kva for vêr ein får. Denne gongen var temperaturen god, men det regna nokså samanhengande heile tida. Slikt må ein tole, og på premieren ga regnet ofte litt ekstra dramatiske effektar som ga oss ein liten tilleggsdimensjon.
Men så må ein også ta høgde for faunaen i spelområdet. Litt uti framsyninga sprang med eitt ein hare tvers over scena. Alle trudde at det var tilfeldig, eit uventa, men artig innslag. Eivind Nilsen Salthe skulle ha neste replikk. Han stoppa opp litt, venta til haren var forsvunne, og så sa han noko om ein steik, ein replikk som eg trur korkje kom frå Ibsen eller Sørensen. Men som syner kva gode skodespelarar som er trygge i rollene kan få ut av uventa situasjonar. Med denne spontane kommentaren fekk Salthe både meg og mange andre til å lure på om haren kanskje var del av Sørensens regi likevel.

TEATER

«Bjørnørfolket, del 3»
Osen Bygdetun, Vingsand
Av: Helena Wik
Regi: Michaela Gettwert
Kostymedesign: Sunniva Hårstad
Komponist: Gunhild Hjertaas
Kapellmeister: Knut Erik Jensen
Musikarar Håkon Hammer og Live Smidt
Med: Emilie Mordal, Vanja Øverdal, Per Rødøy, Barbro Amrud Nilsen mfl..

Spektakulære tablå og framifrå musikk, men for mange uforløyste historier.

I hundreåret fram til 1920 utvandra 800 000 nordmenn til Amerika. I den tidlegare storkommunen Bjørnør på Nord-Fosen i Trøndelag, var det så mange som halvparten av befolkninga som drog. For nokre år sia sette dramatikaren og regissøren Helena Wik, som sjølv er frå Roan, seg føre å skrive teater om dei som drog og dei som blei att. På bakgrunn av både forteljingar i hennar eigen familie og historiene frå Sigurd Brattgjerds fem-bands bygdebok, «Bjørnørfolket», frå 1993, var det for fire år sia premiere på det som skulle vere første del av ein ambulerande trilogi.

Ved ei flytebrygge i Bessaker fekk vi sommaren 2019 første del. Den omhandla i stor grad utvandringa, og både på godt og vondt. Hovudpersonen drog frå ei gravid kone for å tene raske pengar «over there», men kom aldri att.

Pandemien gjorde at det blei opphald fram til i fjor då Kuringen i Åfjord var scene. Nå var utvandringa meir eit bakteppe for det som skjedde her heime, og tema var flukt frå ulike former for utanforskap. Ein gudfryktig konfirmant forstod at han var homofil. Og bestevenninna til systera hans var eit godt og arbeidsamt menneske, men måtte ty til prostitusjon for å livberge seg og ungen sin.

Laurdag var det premiere på det vi trudde var den siste del av trilogien. Nå var scena det idylliske bygdetunet på Vingsand i Osen. I desse oppsetjingane har det vore nokre få profesjonelle, og ei mengd lokale amatørar. For å kunne gjere seg nytte av alle statistane, har Helena Wik vald å måle folkelivet og dei ulike lagnadane med brei pensel. Vi er i 1888, og får presentert flotte miljøskildringar og store opptrinn i tidsriktige kostyme. Medan drøsen og sladderen går, møter vi både bygdedyr, avundsjuke, overtru, fattigdom, barnedød, og sjølvsagt draumen om noko betre. Fattige fiskarbønder er prisgjevne naturen. Havet tek og avlinga slår feil. Så finn dei trøyst i ei djupt rotfesta gudstru som stadig får seg skot for baugen når ulike ulykker rammar. Men dei tviheld på at dei ein dag skal få det betre og kome til det «lova landet». Etter kvart blir dette håpet om paradiset ofte blanda eller forveksla med eit Amerika som kan verke som ein himmel på jord.

Regissøren Michaela Gettwert presenterer alt dette i store spektakulære tablå, og med forbausande god personinstruksjon. Som i dei førre oppsetjingane, har Gunhild Hjertaas skrive ei mengd melodiøse songar. Med imponerande korinstruksjon av Simon Grønås, og med dyktig musikalsk leiing av Knut Erik Jensen, blir vi tekne frå den eine godt framførte songen til den neste, toppa av «Bjørnørsongen» som etter kvart set seg godt fast i øyret.

I dei to føregåande oppsetjingane har vi bak all folkelivsskildringa etter kvart fått ganske tydelege historier. Her ligg nok det største problemet til årets framsyning. Helena Wik har på eine sida alt for mange historier å fortelje, og samstundes for lite tid til å gå i djupna med dei. Nokre blir difor vanskelege å få tak på, og andre blir uforløyste. Den nådelause og alt for tidlege døden er eit gjennomgåande tema. Vi får tidleg høyre om ein prest som forsvann på havet etter ei gravferd tre år tidlegare, poetisk, men litt uforståeleg illustrert ved eit godt koreografert innslag. Barnedødelegheita er stor, og mange er dei som også dør i barsel. Korleis kan ein leve vidare etter slike traume? Dette er vart og vakkert framstilt i framsyningas sterkaste og mest inderlege tablå, ei scene mellom Gisken «Marie» (Vanja Øverdal) og Beret Anna (Emilie Mordal). Dei har båe mista nyfødde barn, men taklar det heilt ulikt.

Ei anna historie som på mange vis gjennomsyrer oppsetjinga, men som likevel blir både lite forståeleg og noko uforløyst, er det konfliktfylte arveoppgjeret på Vingsand der gardbrukaren bestemmer seg for å skrive garden over på eit fem år gamalt barnebarn, ikkje til odelsguten, ikkje til dottera som forpaktar garden, og heller ikkje til dei som er komne heim frå Amerika for å ta over.

I dei store masseopptrinna og den frodige folkelivsskildringa blir alle desse tre sterke historiene berre delar av bakteppet, og med unnatak av scena om spedbarnsdød, ikkje noko regissør og dramatikar greier å dvele nok ved. Det er synd, for i desse forteljingane ligg det materiale til mykje meir. Dette blir det kanskje mogeleg å gjere noko med, for nå syner det seg at det truleg blir meir enn ein trilogi om Bjørnørfolket. I seinare oppsetjingar bør Helena Wik gjere meir ut av dei mange spennande historiene ho sit på.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 31. juli 2023.)

TEATER

«Romeo og Juliet»
Rabarbrateateret, Bakklandet, Trondheim
Av: William Shakespeare
Omsett av: Hans-Magnus Ystgaard
Regi: Madeleine Brandtzæg Nilsen og Øyvind Brandtzæg
Komponist: Øyvind Jo Heimdal Eik
Scenografi: Marie Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Maske og parykk: Leo Thörn
Med: Ragnhild Risnes, Kristoffer Hjulstad, Elisabeth Matheson, Jon Vegard Hovdal, Øyvind Brandtzæg, Stian Hovland Pedersen, Kathrine Strugstad mfl.

Ei framsyning som vil litt for mykje utan heilt å bestemme seg.

Sia 2010 har det laust samansette Rabarbrateateret kvart år spela bakgardsteater på Bakklandet i Trondheim. Gjennom åra har dei perfeksjonert seg på fortolking av William Shakespeares komediar. Heilt avgjerande for det vellukka resultatet er språkkunstnaren Hans-Magnus Ystgaards særs gode omsetjing og attdikting til Sparbu-dialekt. Med eit frodig og folkeleg språk fullt av blomar og underfundige metaforar har han gjort Shakespeare forståeleg for nye grupper publikum. Framsyningane i Rabarbraparken er blitt ein snakkis og ein publikumsmagnet. Spenninga var difor stor då Rabarbrateateret i år valde å forlate komediane, og i staden framføre «Romeo og Juliet», verdsdramatikkens mest ikoniske kjærleiksdrama.

Settinga er den same som i tidlegare produksjonar. I botn ligg sjølvsagt Ystgaards dyktige omsetjing. Ensemblet er nok ein gong ei herleg blanding av amatørar og profesjonelle. Den fysiske ramma er bakgardsparkens meir eller mindre naturlege scenografi med kratt, vekstar og omkringliggjande hus, og der Marie Löwendahl berre har lagt til forsiktige scenografiske element. Som før, har Øyvind Jo Heimdal Eik skrive ny musikk som både kler og løftar framsyninga. Og kanskje er ikkje overgangen frå folkekomediar til ein kjærleikstragedie så stor heller. Sjølv om «Romeo og Juliet» i botn er ein djupt eksistensiell tragedie om altoverskyggande ungdommelege kjensler, og om kjærleikens forsonande kraft, har Shakespeare lagt inn ein god porsjon sjangerblanding. Og første delen er i stor grad ein forviklingskomedie. Men også når det dreg seg til og dei unge elskande dør, er det ikkje utan sjølvironi og komikk.

Madeleine Brandtzæg Nilsen og Øyvind Brandtzæg har i sin regi freista å ta vare på denne sjangerblandinga, men har ikkje lukkast heilt. Framsyninga blir litt retningslaus, og midtvegs skjer det eit alt for kraftig brot frå det lausslopne og burleske til teater med stor patos. I tråd med dei tidlegare komedieoppsetjingane blir det lagt inn eit utal påfunn, avstikkarar, vulgaritetar og meir eller mindre artige referansar til dagsaktuelle sakar der ein ellevill Vømmøl-parodi er høgdepunktet. Men når ein samstundes ikkje gjer tilsvarande kutt i teksten, blir framsyninga både omstendeleg og langdryg. Ho vil for mykje, og mistar framdrift.

Kristoffer Hjulstad og Ragnhild Risnes er båe trygge og truverdige i dei tekstrike hovudrollene som Romeo og Juliet. Den ikoniske balkongscena, som denne gongen er i eit leskur, syner kva dette kunne ha blitt om framsyninga i større grad hadde greidd å ri dei ulike sjangrane samstundes. Hjulstad er ein relativt røynd skodespelar, men Ragnhild Risnes er ny for meg. Ho imponerte med diskré men tydeleg mimikk og ein dyktig kombinasjonen av ei truskuldig ungjente som samstundes var myndig og sjølvmedviten. Og så var det ein fest å sjå Elisabeth Matheson i rolla som amma. Hennar tolking blei ei lita framsyning i framsyninga, og synte eit formidabelt komisk talent utan at ho korkje overspela eller stal showet.

Rabarbrateateret har ikkje lukkast heilt med overgangen frå folkekomedie til det meir eksistensielle. «Romeo og Juliet» er i lengste laget, og manglar ei tydeleg retning. Men med Ystgaards frodige omsetjing, alle påfunna og den uhøgtidelege og litt sjølvironiske måten å spele på, er her likevel mangt å gle seg over.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 29. juli 2023.)

TEATER

«Trollmannen frå Oz»
Teaterlaget i BUL, Nidaros, lagssalen, Gildevangen
Av: Lyman. Frank Baum
Regi og koreografi: Anett Hjelkrem
Songtekstar, musikk, og musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Scenografi og kostyme: Berit Haltvik With
Med: Ingrid Frøseth Andersen, Frida Line Rørtveit, Helle Haugland, Benjamin Bakkeid, Leander Gilsåmo og mange fleire.

Nyskriven og heilt eksepsjonelt god musikk, flotte kostyme, presis koreografi, og sjarmerande spel.

Den årvisse tradisjonen der Teaterlaget i BUL Nidaros set opp teater på Munkholmen, av og for barn og ungdom, har etter rundt 40 år stranda, eller blitt landfast om du vil. Av ulike byråkratiske årsaker er det ikkje mogeleg å bruke Munkholmen i år, men BUL veit råd, for dei har ein heimebane i lagssalen i Gildevangen. Og sjølv om det ikkje er heilt same sjarmen som å spele i tårnet på Munkholmen, føyer årets framsyning seg godt inn i rekkja av underhaldande og velspela produksjonar.

Årets framsyning er den 123 år gamle amerikanske klassikaren «Trollmannen frå Oz». Og sjølv om det er berre ti år sia sist teaterlaget sette opp dette stykket, er det blitt ei fullstendig ny tapping, tilarbeidd, regissert, og ikkje minst koreografert av Anett Hjelkrem. I denne opplevingsrike eventyrfabelen er det rom for undring og tankesprang, samstundes som vi møter hekser, ein trollmann og mange andre fargerike figurar. Det tar til med Dorothy, som denne gongen heiter Dorthe (Ingrid Frøseth Andersen). Ho bur saman med onkel og tante på ein gard der lite skjer. Godt då at ho har hunden Toto. Dette er i Kansas der tornadoar er vanlegare enn her heime, og i ein slik ein blir Dorthe og hunden drege opp og hamnar i «landet over regnbogen».

I dette eventyrlandet blir hunden Toto (Frida Line Rørtveit) menneskeleg, og frykteleg svolten. Dorthe vil heim, men veit ikkje korleis, og i leitinga møter dei på eit fugleskrømt utan hjerne (Helle Haugland), ein blekkmann utan hjarte (Benjamin Bakkeid), og ei løve som manglar mot (Leander Gilsåmo). Alle har dei eksistensielle ønske, og legg i veg mot Trollmannen frå Oz som dei trur kan hjelpe dei. Undervegs slit dei med heksa frå Vest og undersåttane hennar, men finn til slutt fram til og får audiens hjå trollmannen. Meir skal eg ikkje røpe, utan at det sjølvsagt går godt til slutt.

Tårnet på Munkholmen er ei scenografisk nøtt, men for denne produksjonen trur eg faktisk at lagsalen var endå mindre egna. Det største problemet med framsyninga er at vi som publikum sit på kvar vår side av «den gule vegen» dei fem følgjer, men samstundes blir det vinkelrett på scena der det også blir spela. Scenografien til Berit Haltvik With fungerer i hovudsak bra, men er litt problematisk når det blir spela på scena og vi må vri oss sidelengs. Til gjengjeld blir det særs nært og tett på når spelet går på «den gule vegen». Haltvik With har også ansvaret for kostymedesignen, og her har ho verkeleg tatt på spanderbuksene, for kostyma er ei oppleving i seg sjølv. Farge- og fantasirike, og særs illustrerande.

Øyvind Jo Heimdal Eik har skrive både songtekstar og heilt ny musikk. Når denne historia, etter filmen med Judy Garland i 1939, er kjend for å ha ei av filmhistorias vakraste og mest ikoniske songar («Over the rainbow»), så er det svært dristig å kutte den og skrive nytt i staden. Men han lukkast til fulle og har skapt nokre særs vakre og uvanleg melodiøse songar, der det er lett å nynne med. Når songprestasjonane er gjennomgåande gode, og koringa solid, blir alle songinnslaga ein vesentleg grunn til at denne oppsetjinga blei så vellukka. Og så har Anett Hjelkrem ikkje nøgd seg med berre god personinstruksjon, men også lagt inn solid koreografi der det rundt to dusin store ensemblet greier å presentere velkoreograferte opptrinn på alt for liten plass.

Eg såg framsyninga etter at ensemblet hadde halde på ei veke, og blitt varme i trøya. For her var ingen premierenervar eller nøling, men presise skift og god diksjon. Nokre snakkar kanskje vel høgt og skingrande, særleg ettersom dei nyttar mygg, men i hovudsak fungerte det godt. Og som vanleg kompenserer sjarmen i bøttevis for manglande spel, særleg blant dei yngste statistane.

Ingrid Frøseth Andersen leverte ei solid og truverdig tolking i den krevjande rolla som Dorthe. Og blant dei mange andre må eg få trekkje fram Helle Haugland som fugleskrømtet. Ho hadde eit levande og spesielt scenisk nærvær. Og då det gjekk mot finale, og eg tenkte at den blei litt føreseieleg og flat, så kom Frida Line Rørtveit (hunden Toto) inn med ein fiolinsolo til å gråte av.

Nok ein gong har Teaterlaget i BUL Nidaros greidd å skape ei framsyning som er både rørande og underhaldande. Og ho blir spela heilt fram til 30. juni, så det er framleis mangt eit høve til å få med seg denne hjarteknusaren.

TEATER

«Undervannsbyen»
Teatret Vårt, Romsdalsmuseet, Molde
Av: Ida Høy
Regi: Ida Høy
Kostyme: Solveig Bygdnes
Lyddesign: Odin Staveland
Med: Nora Gjestvang, Preben Lillebø Rongve, Kristoffer Egset og Linn Wennersten

Ein dystopisk framtidsvisjon der det skumle blir overskygga av fantasifulle overraskingar.

Med dagens klimakrise og forureining er det ikkje rart at det blir produsert ein del endetidsdramatikk. Og i ei familieframsyning for alle frå fire år og oppover, kan slikt fort bli skumlare enn vanleg troll- og skurketeater. Men «Undervannsbyen», som hadde urpremiere på Teatret Vårt i Molde i helga, er trass i bakteppet først og fremst blitt ei fantasifull og underhaldande oppsetjing som neppe vil ta nattesøvnen frå dei minste. Vi er i år 2323 då havnivået er godt over dagens. Dyr, fisk og planter er borte, og maten er syntetisk. I dette scenarioet skal pappa Theodor (Preben Lillebø Rongve) og den ni år gamle dottera Pia (Nora Gjestvang) på «verdas beste sommarferie». I båt og med dykkarklede legg dei ut for å finne att Molde. Pappa har eigentleg ikkje ferieplanar, men vil leite etter ein skatt frå Sigurd Jorsalfars tid. Så dykkar dei ned, finn Molde, og ei mengd fantasifulle menneske og vesen.

Først møter dei ReDe, (Kristoffer Egset), ein redesignar, opptatt av gjenbruk, og som syner dei at det går greitt å både puste og snakke under vatn. I tillegg kan han fortelje at havbotnen er som ei ungdomskjelde der ein ikkje eldest. Det får vi verkeleg prov for når ReDe tek dei til ein professor (Linn Wennersten) som har vore i havet i 300 år, og framleis ser ut som ho er 40. Professoren er naturforskar, og var av dei som, – til inga nytte, åtvara mot naturøydeleggingane trehundre år tidlegare. Etter kvart dukkar også ei potetkjerring, ein sjøkaptein og den farlege Draugen opp, og utan at eg skal røpe meir, går det sjølvsagt godt til slutt, om ikkje heilt som forventa.

Ida Høy står sjølv for både manus og regi. Det siste eg har sett av henne er så ulike produksjonar som «Instamamma» og «Peer på pub», båe med artige og overraskande vriar på aktuelle samfunnsfenomen og kjende historier. Slik er det også denne gongen, der ho leikar seg i spennet mellom miljøkampen og myten om den forsvunne byen Atlantis. Historia er i tynnaste laget, og bygd på særs tradisjonelt barneteater der det er ein skurk eller eit troll som må overvinnast, dei vaksne er dumme og der barna må ordne opp. I tillegg ligg det også ein del litt for tydeleg moralisme i teksten. Men i regien har Høy tona ned mykje av dette, og i staden gjort framsyninga til ei opplevingsrik og fantasifull historie full av artige overraskingar.

Å lage friluftsteater i fullt dagsljos utan annan scenografi enn den naturlege, kan fort bli flatt og monotont. Men saman med gode lydeffektar av Odin Staveland, fantasifulle kostyme av Solveig Bygdnes, og ikkje minst utsøkt bruk av røykmaskin, såpebobler og enkle illusjonar, greier ho faktisk å lage eit undervassunivers til å tru på. Og det verka heller ikkje som dei yngste i premierepublikummet hadde vanskar med å leve seg inn i situasjonen og fantasere vidare. Fin og synkron koreografi og nokre godt framførte rap-nummer gjer også sitt. Dei fire aktørane spelar med stor energi, er samspela, og fulle av sjarm. Og sentralt er Nora Gjestvang som gjer ein overtydande tolking av Pia i sin debut på Teatret Vårt.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 6. juni 2023.)