Amund Grimstad

TEATER

«Kirsebærhagen»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Anton Tsjekhov
Omsett av: Kjell Helgheim
Regi: Ole Anders Tandberg
Scenografi: Sven Haraldsson
Kostyme: Maria Gebers
Komponist: Joel Sahlin
Lysdesign: Karl Oskar Sørdal
Med: Nina Ellen Ødegård, Espen Reboli Bjerke, Anders Dale, Jon Lockert Rohde, Anna Ladegaard, Ingrid Rusten, Marianne Holter, Per Tofte, Matias Kuoppala, Christian Greger Strøm og Elg Elgesem

Eit mislukka forsøk på postmodernistisk dekonstruksjon.

Anton Tsjekhovs siste drama, «Kirsebærhagen», hadde premiere like før han døydde i 1904 og berre eitt år før den første revolusjonen i Russland. Nye idear er i emning, det gamle er i ferd med å gå under, men aristokratiet, personifisert ved godseigaren Ljubov Ranevskaja (Nina Ellen Ødegård), ser ikkje signala og held fram med eit øydselt liv som om alt var ved det gamle. Ho er i botnlaus gjeld og godset hennar skal på tvangsauksjon. Forslaget frå oppkomlingen Aleksejevitsj (Espen Reboli Bjerke) om å redde stumpane ved å selje den enorme kirsebærhagen til tomter for sommarhus, blir blankt avvist, og reisa til helvete held fram på første klasse. Til og med dei som forstår situasjonen og ser framover, er karikerte, pompøse og utan realisme. Det er ein slags sorgmunter dystopi over det heile, og med tydeleg frampeik til dagens situasjon.

I Rogaland Teaters oppsetjing er det lett å forstå kva regissør Ole Anders Tandberg har hatt som berande idé. Han vil vise eit samfunn i ferd med å gå i oppløysing, då som nå. Og i tillegg ser det ut til at han også vil dekonstruere Tsjekhov og hans drama. Både gjennom regi, og ikkje minst Sven Haraldssons scenografi, er det tydelege parallellar til 1980-talets postmodernisme der alt var like gyldig, og sanninga hadde mista truverd. Scenografien er ei stor ope scene med ein bakvegg og nokre steinar, alt utan referanse til stykkets innhald. I dette golde landskapet kjem dei livstrøytte menneska og leverer sine replikkar og utsegner meir enn dei snakkar med og til kvarandre, og det i eit tidvis ganske absurd univers. Mot slutten blir symbolikken vel tydeleg når det kjem fullt lys på scena og scenearbeidarar tar til å rydde kulisser medan spelet går som før.

Det er eit talrikt ensemble og mange roller og forteljingar å halde greie på. Skodespelarane gjer gode rolletolkingar innafor dei rammene dei er gitt. Spesielt gjeld det Nina Ellen Ødegård som den livstrøytte og fullstendig urealistiske godseigaren. Men regien legg i liten grad opp til interaksjon. Replikkane blir ofte sagt ut i lause lufta, tablåa er fragmentariske, framsyninga blir lite samanhengande, og ikkje minst noko langdryg.

Stykket er skrive som ein komedie, og framsyninga har mykje god og heilt surrealistisk humor. Ein del absurde song- og musikkinnslag, spesielt der godseigarens bror (Jon Lockert Rohde) verkeleg får vist stemmeprakta si, var kjærkomne brot trass i at dei kunne verke noko umotiverte.

Intensjonane til både regissør og scenograf er openberre, men dei lukkast diverre ikkje i forsetta sine. Hadde eg ikkje sett fleire tidlegare oppsetjingar av «Kirsebærhagen» ville eg ha trudd at dette var ein svak tekst. Det er han ikkje.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 12. november 2022.)

TEATER

«Kappe land»
Nordland Teater, Falstadsenteret
Av: Ketil Kolstad
Regi: Hanne Brincker
Scenografi og kostyme: Anna Widén
Komponist: Frode Fjellheim
Lysdesign: Johan Haugen
Med: Bernt Bjørn, Katja Brita Lindeberg, Kristoffer Hjulstad og Lucas Sørensen Junger

Intenst og tett om ein alt for lite kjend del av krigshistoria

I samband med dei allierte sine planar om å invadere Helgelandskysten og dele Norge i to, blei det i 1941-42 sett i land og lagra mykje våpen, mellom anna på garden Tangen ved Majavatn i Grane kommune. Der låg også eit lite lag frå kompani Linge. Men tyskarane kom på sporet, og den 6. september 1942 blei dei ei trefning der tre tyske soldatar blei skotne og ein drukna. Reichskommissar Terboven var rasande, og ei vekes tid etter blei ei mengd menn frå Grane og nabokommunane arresterte. Det blei innført unntakstilstand i Trøndelag og Grane, og frå 7. til 9. oktober blei 24 helgelendingar og 10 leiande menn frå Trøndelag avretta i Falstadskogen utanfor Levanger etter summarisk standrett.

Nordland Teater markerer 80-årsminnet etter dei falne og «Majavatn-affæren» med ei teaterframsyning som hadde premiere på Majavatn fredag, og som eg sjølv såg på Falstadsenteret dagen etter, i den same gymsalen der standrettane blei haldne for 80 år sia.

Ketil Kolstad har skrive eit drama der han let eit augevitne sjå attende på dei dramatiske dagane 50 år etter. Gustav Kappfjell (1913 – 1999) var gardbrukar, reineigar, lyrikar og joikar, og ein sentral person i den sør-samiske kulturen. Han blei uforvarande vitne til trefninga, blei arrestert og sat inne to månader før han blei slept fri. Kolstad let den fiktive tyske ungjenta Stefi (Katja Brita Lindeberg) gå av toget på Majavatn hausten 1992, på dagen 50 år etter trefninga. Der møter ho heilt tilfeldig Gustav Kappfjell (Bernt Bjørn). I denne forteljinga er det ein del litt spesielle premiss ein berre må godta, men gjer ein det, blir resten av framsyninga ein einaste stor og intens cliffhanger der Kolstad avdekker historia lag for lag. Og han syner at trauma som følgjer, kan gå i arv og gjelde både for offer og okkupant. Stefi viser seg å vere meir enn ein tilfeldig turist, og gjennom hennar møte med Gustav får vi sjå hendingane i 1942 i retrospekt med både den unge Gustav (Lucas Sørensen Junger) og SS-offiseren som leia arrestasjonane og standretten (Kristoffer Hjulstad).

I Hanne Brinckers stramme regi, med Frode Fjellheims musikk, bygd på Kappfjells joik, og i Anna Widéns enkle, men illustrerande scenografi blir det eit velspela og ekstremt intenst drama der den konkrete historia sjølvsagt er sentral, men også spørsmålet om traume, forsoning og nåde. Og sentralt står Bernt Bjørns stillferdige, men overtydande rolletolking der han gir oss innblikk i ei av dei mest dramatiske hendingane i norsk krigshistorie, og ikkje minst den samiske delen av den.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 9. november 2022.)

OPPLEVING

«Saturns Platz»
Rosendal Teater, K-U-K
Av: Wild at Art
Konsept, kunstnarleg leiing m.m. Siri Gjære og Ann-Cathrin Hertling
Scenografi: Terje Aursøy
Lyddesign: Tor Breivik
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Med: Alf Hulbækmo, Mattis Kleppen, Tor Haugerud, Live Maria Roggen, Sunniva Skjøstad Hovde, Jørgen Stoltz, Marte Huke, Tor Ivar Hagen, Andrea Samplamieri, Victor Wilhelmsen, Ann-Cathrin Hertling og Siri Gjære

Det som skulle bli eit lite besøk på noko eg ikkje visste heilt kva var, viste seg å bli ei openberring, og ei lise det var vanskeleg å kome seg frå.

Nokon gongar er det slik at eg ikkje anar kva eg skal skrive, men eg må berre skrive det likevel. Slik er det nå etter at eg i ettermiddag, ein mørk og regntung novemberkveld, lét meg overtale til å stikke innom K-U-K i Kjøpmannsgata rett etter ein lang arbeidsdag. Produksjonsselskapet Wild at Art har snart halde på i ti år, men har diverre gått under radaren min sjølv om eg kjenner fleire av aktørane både frå Trondheim Voices, konsertar, teater og anna. For to år sia, midt under pandemien, sette dei opp «Saturns Hage», som eg altså ikkje såg (eller opplevde er vel rettare å seie), og som det eg fekk med meg i ettermiddag er ei oppfølging og eit framhald av.

Eg visste som sagt særs lite om dette prosjektet på førehand, men ettersom det ikkje er ei «framsyning», men «noko» som startar klokka 13.00 kvar dag, og berre går og går fram til seine kvelden, og det i tillegg er gratis, stakk eg som sagt innom etter arbeid i dag. Eg heldt på å ikkje kome meg derifrå.

Etter å ha signert ein gjesteprotokoll og blitt tilbydd eit eple av ei særs hyggeleg vertinne, gjekk eg gjennom nokre forheng, og kom ut i ein stor kunsthall. Der var det eit tjue-trettitals menneske, eit hav av madrassar, campingstolar, puter og hengekøyer, ulik musikkrigg over heile lokalet samt masse ting og tang, og i hjørnet ein av Kjell Erik Killi-Olsens vortemenn. Om lag midt i rommet stod ei kvinne og song ein meir enn lågmælt song med ubestemmeleg tekst.

Eg fann meg ein stol, sette meg ned, og blei raskt tilbydd ein liten rett av varme eple, og etter kvart også ein kopp god og søt te. Og eg fann meg raskt til rette. Gradvis auka intensiteten på songen, fleire kom til både på vokal og instrument, og mange av dei eg trudde var publikum, tok etter kvart fram eit instrument, eller greip ein mikrofon og tok del i songen. Sjølv seig eg ned i stolen og berre naut tilværet.

Dette i utgangspunktet store og sjellause roterommet, der nokre sat avslappa og koste seg, andre la seg til på madrassane med lukka auge og lét draumane fare, medan ei mor vogga dotter si i ei hengekøye, – det synte seg å vere eit fantastisk godt rom å vere i. Musikk, song og diktlesing kom og gjekk med små avbrot og andre gongar samanhengande. Alt var så avslappa og i utgangspunktet improvisert. Men sjølv med så dyktige musikarar og songarar, trur eg nok at det ligg litt grunnleggjande regi i botn sjølv om dei færraste, om nokon, visste kva som ville bli det neste. Musikalsk var det ei mangefasettert og uvanleg fordomsfri reise der utvalet spente frå Erik Byes «Hildringstimen», Alf Prøysens «Så seile vi på Mjøsa» og ein særs roleg versjon av Grethe Kauslands «Teddyen Min» og til langt heftigare og rocka musikk. Og dette var berre på den vesle tida eg var der. Alt framført av enormt dyktige musikarar og songarar. Og innimellom las Marte Huke frå det eg vil tru er eigne tekstar.

Å kome inn i dette lokalet til K-U-K i kveld var som å lausrive seg frå alt, slappe av, senke skuldrene, la tankane fare og nyte, musikk, song, lyrikk og tilværet. Når eg kika rundt på dei andre i lokalet, var det smil i dei fleste andleta og alle hadde ei så avslappa haldning at ein utanforståande nok kunne lure på kva vi hadde røykt.

Etter det som skulle vere ein stutt visitt, greidde eg motviljug å lausrive meg etter to og ein halv time, berre for å love meg sjølv at eg nok kjem attende ein av dagane som kjem. Slik lise for sjela, og gratis attpåtil, er ikkje kvardagskost. Fram til og med sundag kan du, heilt gratis, droppe innom stort sett når du vil på ettermiddag og kveld. Ei åtvaring til slutt: Besøket kan vere sterkt vanedannande.

TEATER

«Tvillingene»
Teatret Vårt, Molde
Fritt etter William Shakespeare
Tekst og regi: Kjetil Bang-Hansen
Scenografi og kostyme: Even Børsum
Rørsleinstruksjon: André Moi Danielsen
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Pianist og arrangør: Per Christian Revholt
Med: Nils Vogt, Kim Haugen, Kirsten Hofseth, Johanna Mørck, Ingrid Myhre Løvik, Kristoffer Egset, Eline Øverby og Sverre Røssummoen

Teateret Vårt er 50 år, og gjer det med både å feire seg sjølv og teateret som institusjon.

Laurdag var det på dagen 50 år sia det nystarta regionteateret i Møre og Romsdal, Teatret Vårt, hadde si opningsframsyning i Ørsta. Det var med William Shakespeares forvekslingskomedie «Tvillingene» i regi av Kjetil Bang-Hansen. Då teateret nå skulle feire sine første femti år, fekk dei like godt Kjetil Bang-Hansen til å skrive og regissere ein ny versjon av den same komedien. Og i to av dei berande rollene var Nils Vogt og Kirsten Hofseth, som båe var med for femti år sia. Det er blitt ein lun, lågmælt og sjarmerande komedie, ei verdig markering av jubileet, og i tematikk også ei feiring av teateret som institusjon.

«Tvillingene» er berre sett opp tre gongar her i landet dei siste femti åra, trass i at Shakespeare kalla det «The Comedy of Errors», altså sjølvaste Forvekslingskomedien i bestemt form. I ytre handling dreier det seg om to einegga tvillingpar som kjem frå kvarandre ved eit skipbrot. To av dei hamnar på ei øy i nord, og dei to andre langt sør i verda. Antifolus (Nils Vogt) og Dromio (Kim Haugen) frå sør er eit sjarmerande gjøglarpar som reiser rundt med underhaldninga si, samstundes som dei også brukar reisene til å leite etter tvillingbrørne sine. Eller djupast sett er dei på leiting etter seg sjølve. Så kjem dei ein dag til øya i nord, og møter spegelbilda sine, lenge utan å forstå at det er det dei gjer. Slikt blir det sjølvsagt mykje forvekslingar og humor av. Før erkjenninga kjem, og Kirsten Hofseth, kanskje som Thalia, komediens muse, eller kanskje som ei personifisering av det draumar blir vovne av, held ein oppsummerande epilog.

Even Børsums scenografi er eit illustrerande og effektivt lite urbant miljø på ei dreiescene. Her går aktørane ut og inn av dører, og dei to tvillingpara blir lett attkjennelege ved at Vogt og Haugen berre skiftar farge på sko og brystlommetørkle. Synleg på sidescena sit pianisten Per Christian Revholt som akkompagnerer med nye arrangement av gamal populærmusikk. I slike komediar er det ofte høgt tempo og mange og presise skift. Kjetil Bang-Hansen har vald ei nesten mollstemd tilnærming, mykje rolegare og med ei meir kontemplativ spelestil. Når han i tillegg har lagt inn ei leiken metaform der skodespelarane ofte går ut av rollene, kommenterer seg sjølve og leikar seg med Shakespeare-referansar, blir det ein langt lunare humor som både kler framsyninga og understrekar dei mange laga i underteksten.

Nils Vogt og Kim Haugen har båe dei finslipte detaljane som kan gi humor utan geberdar og halloi, og i den lågmælte spelestilen er dei tydelege og står godt til kvarandre. Kirsten Hofseth er den myndige kommentatoren som summerer opp det heile. Dei andre blir meir eller mindre naudsynte statistar, og nokre av dei har fått alt for lite å spele på og kompenserer med skjemmande overspel.

I Kjetil Bang-Hansens modernisering kunne nok mykje ha vore tydelegare eller stroke, og historia hans blir tidvis litt fragmentarisk. Men når ensemblet får lov å lage metateater, herje med både seg sjølv og konvensjonane, og ikkje minst «stele litt frå Shakespeare», blir dette ganske fornøyeleg. Og i tillegg ei verdig feiring av både scenekunsten og Teatret Vårt.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 17. oktober 2022.)

TEATER

«Don Juan»
Trøndelag Teater, Studioscena
Etter Molière med fleire
Regi og scenografi: Ole Johan Skjelbred
Scenografi og kostyme: Ane Ledang Aasheim
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Anders Schille
Med: Jo Saberniak, Joachim Joachimsen, Emma Caroline Deichmann, Per Bogstad Gulliksen, Christian Eidem og Synnøve Fossum Eriksen

Ei framsyning som er blitt sprikande og lite samanhengande.

Sia 2014 har regissøren Ole Johan Skjelbred nesten årleg fått setje opp framsyningar på Trøndelag Teater der han har hatt ganske frie taumar. Det har resultert i ei rekkje framifrå og delvis grensesprengjande produksjonar, frå «Moby Dick» i 2014, via «Brødrene Karamasov», og til «Bjertnæs, Lygre» i 2020. Nå er Skjelbred attende på Studioscena til Trøndelag Teater med «Don Juan».

Historia om verdas største forførar, den skruppellause Don Juan, blei først skriven av den spanske forfattaren Tirso de Molina i 1630. Men den som i større grad gjorde historia kjend, var nok den franske komedieforfattaren, Molière i 1665, for ikkje å snakke om Wolfgang Amadeus Mozart med operaen «Don Giovanni» frå 1787. Etter kvart har langt fleire kome til, og på Wikipedia er det i alt 65 komponistar og forfattarar som er krediterte for å ha skrive om Don Juan.

I år er det 400 år sia Frankrikes største komedieforfattar, Jean-Baptiste Poquelin Molière, blei født, og Trøndelag Teater og Ole Johan Skjelbred tenkte at det kunne vere rett å markere dette med ei oppsetjing av «Don Juan». Men etter kvart som arbeidet skreid fram, blei resultatet meir ei forteljing om mytane og historia, enn Molières komedie. Og med dei siste års #metoo-rørsle, var det også naturleg å bringe inn dagsaktuelle forhold. Laurdag var det premiere på ei framsyning fristilt frå tid og rom, og med lån, sitat og referansar til så ulike kjelder som Molière, de Molina, Bertolt Brecht, Elfriede Jelinek og Trond Giske, for å nemne nokre.

Studioscena er ein nesten naken black box der golvet er måla i eit sinnrikt mosaikkmønster som kan gi assosiasjonar til tidlegare tiders fyrstepalass. På bakveggen er det eit lite loftsrom dit skodespelarane stundom går, og på golvet står ei flyttbar kasse. Etter kvart kjem også ein stor stein, gravsteinen til kommandanten som Don Juan drep for å kome unna etter å ha valdteke dottera hans. Kostyma er overdrivne, relativt tidlause, burleske og gir fort erotiske assosiasjonar. I denne settinga opnar det særs lovande med ein monolog av Sganarelle (Per Bogstad Gulliksen). Han er hovudpersonens følgjesvenn og hjelpar, og presenterer oss for Don Juan som jordas største slyngel, ein trulaus kjettar som har seg med alt og alle utan omsyn til alder, kjønn eller utsjånad. Ja han opnar endatil for dyresex. Om du trur Don Juan berre var ein sjarmerande fyr som forførte saklause ungjenter, må du openbert tru om att. Med denne godt framførte opningsmonologen er lista lagt, og vi går rett på sak der vi får ein langtfrå sjarmerande Don Juan som valdtek Anna (Synnøve Fossum Eriksen). I myrkret trur ho at han er forloveden Octavio, og når sanninga går opp for henne, og far hennar freistar å fange overgriparen, blir faren drepen. Desse to opningsscenene er tydeleg og godt formidla og klårt definerande for både innhald og vidare handling.

Don Juan (Jo Saberniak) er ein halvnaken adonis, med ei tidvis feminin framtoning. Han er på same tid både innsmigrande og motbydeleg. Gjennom ei rekkje tablå følgjer vi hans erobringar, falskspel, lygner og bedrag. Vi er i Spania, i Lisboa, i Trondheim, på havet og blant fiskarar ved kysten. Vi hoppar i tid og rom på eit vis der det diverre er vanskeleg å henge heilt med, og dessutan tidvis uklårt kva Skjelbred eigentleg ønsker å fortelje oss. Gjennom mykje fysisk overspel, som for så vidt kler framsyninga, får vi ei burlesk og mørk historie, krydra med ordkløyveri og svart humor, og ein ikkje alltid like vellukka freistnad på språkleg leik og blødmer med referansar i aust og vest.

Og det er nettopp det eg trur er hovudproblemet til denne produksjonen. «Don Juan» blir etter kvart ei framsyning som sprikar i alle retningar der dei ulike tablåa er springande og lite samanhengande. Mot slutten kjem hovudpersonen til ei slags erkjenning der han bed om orsaking, – ikkje for det han har gjort, men for korleis folk har opplevd han. Alt, heile livet hans, og også erkjenninga, er altså berre eit stort spel for galleriet. Det kunne ha vore ei fin avrunding om ein hadde hatt litt meir tillit til publikum og ikkje gjort det så overtydeleg. Orsakinga er eit direktesitat frå Trond Giske, framført på trøndersk.

Sams for alle dei åtte framsyningane Ole Johan Skjelbred har sett opp på Trøndelag Teater, er særs høge ambisjonar, og difor også tilsvarande stor fallhøgde. Det er prisverdig, og då får vi bere over med at ikkje alle lukkast.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 10. oktober 2022.)

TEATER

«Fruen fra havet»
Nordland Teater i samarbeid med Convoi Exceptionnel
Fritt etter Henrik Ibsen mfl.
Manus: Astrid Hansen Holm og Jon R. Skulberg
Regi og lysdesign: Jon R. Skulberg
Scenografi og kostyme: Maja Ziska
Komponist og lyddesign: Julie Østengaard
Med: Kirsti Torhaug, Anne Kokkinn, Linda Brean Mathisen, Anne Wiig og Sven Johannessønn Henriksen

Ein kreativ og nyskapande vri på Henrik Ibsens drama om verkeleg valfridom.

Ein del av den konkrete tematikken i Henrik Ibsens nåtidsdrama er i dag utdatert. I «Fruen fra havet» er det store spørsmålet om Ellida Wangel har fridom til sjølv å velje å gå ut av ekteskapet med Dr. Wangel. I dag er slikt ikkje spesielt kontroversielt. Ei modernisering av Ibsen vil difor ofte møte på problem når gårsdagens tema blir kledde i moderne drakt. På Nordland Teater har regissøren Jon R. Skulberg løyst dette på eit nesten genialt vis.

Ellida Wangel er gift med Dr. Wangel som er enkemann og har barn frå det tidlegare ekteskapet. Saman fekk han og Ellida ein son som døydde etter få månader. Ellida slit med psyken, og det er ikkje lenger noko ekteskap å snakke om for dei to. Når Ellidas gamle flamme, som Ibsen har gitt den kryptiske nemninga «en fremmed mann», dukkar opp, blir det eksistensielle spørsmålet for Ellida om ho har eit val, og om ho i så fall skal velje å gå.

I Ibsens drama er det åtte personar og ein del sommargjestar og lokale folk. Saman med dramaturgen Astrid Hansen Holm, har Jon R. Skulberg skrive eit nytt manus, nokså fritt etter Ibsen, og med islett av sitat og scener frå så ulike forfattarar som Inger Christensen, Virginia Woolf og Michel Houellebecq. Det er blitt eit nedskalert og reinskore drama der berre fire av dei opphavlege aktørane er att. Og vi er så avgjort i dag. Ellida Wangel (Kirsti Torhaug) er gift med legen Wera Wangel (Anne Kokkinn). Dei fekk ein son som døydde etter berre fire månader, og Ellida er ikkje den same etter det. Dei bur saman med Hilde (Anne Wiig) som er Weras dotter frå første ekteskap. Lyngstrand (Sven Johannessønn Henriksen), som hjå Ibsen er ein viktig person som vitne om den framande, er her blitt ein slags husvenn som er både forteljar og katalysator for handlinga. Men det verkeleg kreative og spennande grepet, er at den framande, Ellidas gamle flamme, er gjort om til Døden (Linda Brean Mathisen). Slik er kjærleiken endra til dødslengt. Ellida har openbert vore suicidal, og nå har Døden kome for å hente henne. Det store og djupt eksistensielle spørsmålet blir då om Ellida har eit val, og om ho i så fall skal velje døden.

Regissøren Jon R. Skulberg er norsk, men bur i København der han til dagleg er leiar for produksjonsselskapet Convoi Exceptionnel. Saman med scenografen Maja Ziska har han laga ei tett og minimalistisk framsyning der det er lite scenografi og få rekvisittar. Då får også det vesle som er, mykje sterkare tyding. Det er lite fysisk spel, og handlinga skjer i særs sakte tempo der replikkane får henge lenge i lufta. Julie Østengaards lydkulisser og dvelande musikk bidreg ytterlegare til den ganske dystre stemninga. Alt dette kler framsyninga. Dei fem på scena er tydelege i sine tolkingar der det verkar som ei kvar rørsle er bestemt ned til minste detalj. Men når det er så lite fysisk å spele på, blir replikkane desto viktigare. Og med dei lange ettertenksame pausane bør orda vere som hogde i stein. Men her buttar det litt, for det er for mange ord, for lite substans i replikkane, og dermed blir ikkje dramaturgien stram nok.

Trass i denne innvendinga, er denne oppsetjinga av «Fruen fra havet» eit særs godt døme på korleis Ibsen kan tolkast på eit nytt og kreativt vis samstundes som ein er tru mot den grunnleggjande tematikken om menneskas valfridom.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 3. oktober 2022.)

TEATER

«Idiot!»
Turnéteatret i Trøndelag
Av: Nina Wester
Regi: Nina Wester
Scenografi og kostyme: Ingvild Rømo Grande/Sir Grand Lear
Koreografi: Live Strugstad
Lysdesign: Simen Høy Aasheim
Med: Ingunn Beate Strige Øyen, Marte Mortensdatter Steinholt, Mats Gukild og Tore B. Granås

Lågmælt og gripande, men litt for episodisk.

Til alle tider har det vore ungar som av ulike grunnar har falle utanfor det fleirtalet oppfattar som normalen. I dag sit diagnosane laust samstundes som det knapt er att nokon av dei gamle institusjonane dit ungar med tilpassings- eller læringsproblem blei sende. Nokon for å få hjelp, men alt for mange for å bli stuva bort. Ein slik skule var Røstad ved Levanger. Då han blei etablert i 1903 heitte han «Statens Abnormskole», og det seier vel det meste. Før skulen blei lagt ned i 1992 hadde nærare 3000 elevar vore innom. Blant dei er det mange vonde og tunge lagnadar, feilplasseringar og ulike overgrep.

Dramatikar og regissør Nina Wester, som i fjor stod bak det prisvinnande dokumentarteateret «Utvik senior», har nok ein gong dukka ned i ei historie det er freista å leggje lokk på, intervjua elevar og andre tidsvitne og gjort grundig research. Det har resultert i ei gripande framsyning på Turnéteatret i Trøndelag. Fire skodespelarar presenterer oss for ei rekkje ulike lagnadar, dei fleste frå etterkrigsåra, men ein av nyare dato. Sentralt står Agnes frå Grong (Ingunn Beate Strige Øyen) som hadde lærevanskar, og som blei send til Røstad på slutten av 50-talet. Ho er til stades på scena heile tida nærast som ein observatør. Dei tre andre aktørane spelar ei mengd ulike personar som dei skiftar mellom berre ved endra kroppsspråk, dialekt eller eit klesplagg. Men blant dei mange trør nokre tydelegare fram. Peder, vennen til Agnes, blir flytta fordi skuleleiinga er redde for at vennskapet deira skal bli seksuelt. Torbjørn, som ikkje er ein fiktiv person, var feilplassert på Røstad i mange år utan å få noka oppreising. Og så er det Adrian frå vår tid, med ein ADHD-diagnose.

Scenografien til Ingvild Rømo Grande er både symboltung, enkel og effektfull. Store leikeklossar og bankebrettelement fortel tydeleg om dei som ikkje greier dei enklaste øvingar, samstundes som klossane blir flytta og manøvrerte så dei skapar nye og illustrerande situasjonar. I dette landskapet får vi presentert dei ulike historiene frå unganes og foreldras synsvinkel, om draumar som går i knas, om manglande budsjett og firkanta byråkratar, og om ei rekkje overgrep. Det er hjarteskjerande og vondt, men gjennom spelet greier likevel dei fire å formidle ein varme og ei innleving som kontrasterer alt det svarte. Det er kjappe og saumlause skift, og det er godt ensemblespel med mange rørande tablå. Og fremst i det heile er Ingunn Beate Strige Øyens neddempa og sobre tolking av Agnes, der ho med diskré mimikk og varsamt spel får fram vakre nyansar og stemningar, og blir eit menneske til verkeleg å bli glad i.

Når framsyninga likevel ikkje kjem heilt i hamn, skuldast det at der vi får høve til å bli kjende med og kome under huda på Agnes, blir resten for episodisk og fragmentarisk der handlinga vekslar litt for raskt, både i tid og mellom dei mange ulike lagnadane.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 30. september 2022.)

TEATER

«Markens grøde»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Knut Hamsun
Dramatisering: Verk Produksjoner ved Fredrik Hannestad og Saila Hyttinen
Regi: Fredrik Hannestad
Scenografi og kostyme: Jakob Oredsson og Signe Becker
Musikk og lyddesign: Per Platou
Lysdesign: Jakob Oredsson
Med: Håkon Mathias Vassvik, Madalena Sousa Helly-Hansen, Marianne Meløy, Isak Holmen Sørensen og Marina Popović.

Ei dramatisering som på overraskande godt vis greier å formidle Hamsuns forteljarstemme.

Om snaue to veker er det 80 år sia Trøndelag Teaters første sjef, Henry Gleditsch, blei avretta som sonoffer av den tyske okkupasjonsmakta. Det er difor forståeleg at den nazi-sympatiserande Knut Hamsun ikkje har vore på repertoarliste til seinare teatersjefar. Men sjølv om alt ikkje er gløymd, og det slett ikkje er gått hundre år, set teateret nå opp Markens grøde. Romanen frå 1917, som gav Hamsun nobelprisen i 1920, er berre dramatisert og sett opp tre gongar tidlegare i Norge, alle i løpet av dei siste tjue åra.

Til dette vesle tidsskiljet har Trøndelag teater gått i samarbeid med Verk produksjonar som sjølv har dramatisert romanen. Gjennom dette kompaniets særeige teaterspråk har dei på forbausande godt vis fått fram det episke i Hamsuns roman. På teaterets Gamle scene har scenografane Jakob Oredsson og Signe Becker skapt eit rom med ein symboltung elektronisk biletvev, og med draperi som gir assosiasjonar til tett skog og urørt natur. Kostyma er spektakulære og openberre brot med forteljinga. Fem skodespelarar som både fortel og spelar, presenterer oss på eit repeterande vis for heile romanens historie. Frå mennesket som går opp dei første stiane og om den standhaftige bonden Isak Sellanraa som ryddar eigen gard i øydemarka. Om Inger som kjem til, og om det arbeidsame paret som lever i eitt med naturen med gamalt naturalhushald medan teknologi, pengehushald og kapitalisme gradvis vinn fram rundt dei. Og om den skilsetjande fødselen der Inger drep barnet som på det viset skal sleppe å leve opp med hareskar slik Inger har gjort.

Ensemblet på fem startar det heile nærast som forteljarteater, men etter kvart vekslar dei på å fortelje og spele. Håkon Mathias Vassvik er overtydande som den fåmælte, arbeidsame og enkle Isak, medan Madalena Sousa Helly-Hansen gir oss ein langt meir samansett og konfliktfylt Inger. Dei ulike menneska rundt Isak og Inger blir spela av dei tre andre aktørane som gir oss gode og stundom humoristiske tolkingar, ofte med synlege skift.

I heile første akt følgjer vi Hamsuns forteljing tett. Til og med bokas nedlatande haldning til samane blir framstilt ganske usminka. Historia om Isak og Inger blir fortald repeterande, med mange brot, kontrastfylt, med tidvis overtydeleg spel, med ulike forteljarteknikkar, og i eit integrert samspel med scenografi og lyssetjing. Men trass i alle kontrastane, slår det meg i kor sterk grad eg likevel sit att med Hamsuns forteljing, og ikkje minst hans forteljarstemme.

I andre akt, når Inger kjem att frå fengsel, blir haldninga til romanens innhald langt friare. Sentralt står sjølvsagt brytinga mellom det gamle livet i pakt med naturen og den nye teknologien og jakta på ressursane. Symbolikken er openberr når senografien blir dekonstruert og vi får ei ope og nake bakscene. Men der det episke på særs vellukka vis har fått rå i første akt, blir andre akt nærast ei rekkje politiske manifest, – som Ingers oppgjer med mannssamfunnet, og lensmannens sjølverkjennande tale om profittjakt og rovdrift. Her er flust av parallellar til dagens natur- og miljøvern og til kvinnekamp. Vi forstår sjølvsagt kva teateret vil, men det er presentert så tydeleg og direkte at det diverre blir politiske påstandar meir enn teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 26. september 2022.)

TEATER

«Puls»
Teatret Vårt og Cirka Teater, Surnadal kulturhus,
Av: Espen Dekko og Gilles Berger
Regi: Espen Dekko
Scenografi: Gilles Berger
Kostyme: Berit Haltvik With
Lyddesign: Martin Smidt
Lysdesign: Eirik Torsethaugen
Med: Gilles Berger og Karoline Ellingsen Wheeler

Stundom er det godt å få vekt den barnlege og undrande fantasien og berre la seg drive med.

Nokre av menneskas beste eigenskapar er fantasien og evna til å undre seg. Ein hektisk kvardag gir ofte lite rom for slikt, men framleis er teateret ein oase for den som er nysgjerrig eller vil la tanken fare. Få om noko teaterkompani er flinkare til å setje i gang slike prosessar enn Cirka Teater. I nærare førti år, og gjennom like mange produksjonar, har Gilles Berger skapt magiske og fantastiske univers gjennom sin særs kreative scenografi. Framsyninga «Puls», eit samarbeid med Teatret Vårt i samband med femtiårsjubileet deira, skriv seg til fulle inn i denne tradisjonen.

På ei mørk scene leitar ein person (Gilles Berger) seg fram med lommelykt. Og ut av inkje dukkar ein stor og innhaldsrik kube opp. Brun, og tilsynelatande sett saman av søppel og skrot, ein sykkel, ein gamal skrivemaskin, ein vask med tappekran og uendeleg mykje meir. Men når vår mann undrande nærmar seg kuben, oppstår det elektromagnetiske spenningsfelt som ikkje er gode, og han kjenner seg fanga. Men han gir seg ikkje og held fram med å utforske denne underlege klossen. Etter kvart tek kuben til å leve sitt eige liv, og det skjer merkelege og uventa ting. Element dett av, røyr kjem ut, og med eitt også ei hand, eit andlet, – og til slutt ein heil kvinnekropp (Karoline Ellingsen Wheeler). Ho er i starten som ei uformeleg plastilindokke, og Berger slit med å få henne på beina, før ho, utan at eg skal fortelje korleis, blir eit vanleg sjølvgåande menneske.

Resten av framsyninga er ei fantasifull oppdagarferd der dei to leitar seg fram og inn i det som ikkje berre er ein skrotkube, men eit heilt lite univers. Det oppstår stadig overraskande vendingar og nærast magiske situasjonar, og saman med den meir enn stemningsskapande musikken til Martin Smidt blir vi førte frå den eine merkelege opplevinga til den neste.

Framsyninga blir spela utan ord, og i mangt er ho å sjå som ein velkoreografert danseframsyning. Karoline Ellingsen Wheeler er både skodespelar og dansar, og spesielt i sekvensane der Berger freistar å få eit menneske av henne, leverer ho kreativ og særs illustrerande dans. Men også i den etterfølgjande utforskinga av kuben er dansen eit vesentleg element. Sjølv om Berger ikkje er nokon dansar, fungerer han godt nærast som skuggen hennar. Og dei følgjer kvarandre synkront i ein koreografi dei saman har utvikla undervegs.

Espen Dekko har saman med Gilles Berger hatt ideen og manus til framsyninga, og Dekko har også regien. Det er blitt ei opplevingsrik reise utan dramaturgiske daudpunkt, men med stadige overraskingar på lur.

Gilles Bergers magiske og opplevingsrike kube skal i følgje programmet seie oss litt om det avtrykket menneskeleg aktivitet og produksjon set på jorda. Kva skjer når vi blir konfronterte med det som er blitt avleggs og skrot? Ein kan sikkert lese slikt inn i denne framsyninga, men for meg var ho først og fremst ei undrande og magisk reise inn i eit fantasiland der assosiasjonane sat laust og opplevingane var både mange, store og overraskande.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 23. september 2022.)

TEATER

«Den gylne drage»
Hålogaland Teater, Scene Øst
Av: Roland Schimmelpfennig
Omsett av Marianne Fischer
Regi: Maria Drangeid
Scenografi og kostyme: Kaja Haven
Komponist: Fredrik Storsveen
Lysdesign: Ruben Westerli Johnsen
Med: Frederic Molund, Christina Sleipnes, Iver Innset, Espen Mauno og Andrea Vik

Manglande kommunikasjon og menneskeleg nærleik presentert i ein velregissert svart komedie.

Menneska bur tettare på kvarandre, medan avstanden mellom oss blir større. Dette paradokset, og meir til, er tema i den vesle, svarte komedien «Den gylne drage» på Hålogaland Teater. Stykket er skrive av den tyske dramatikaren Roland Schimmelpfennig (f. 1967). Trass i at han er rekna blant dei fremste dramatikarane i heimlandet, er han lite spela i Norge.

«Den gylne drage» er namnet på ein thai-kina-vietnam-restaurant ein stad i Europa. På kjøkenet jobbar fem asiatar som alle truleg er papirlause. Vegg i vegg er det ein matvareforretning, og i etasjane over bur det eit titals personar samt ein maur og ei grashoppe(!). I dette vesle universet der alle bur tett på kvarandre, men der kontakt og kommunikasjon er mangelvare, rullar Schimmelpfennig ut ein liten sosial roman i eit femtitals tablå, fragmentarisk og særs episodisk, men der det etter kvart syner seg at det meste likevel heng saman.

Scena er ei lita øy som på ganske stilisert vis kan illudere ei eng der det er både vekstar og insekt. Dei fem aktørane, som spelar 17 ulike roller, er alle på scena heile tida. Scenograf og kostymedesignar Kaja Haven har gitt dei pastellfarga kostyme, og nærast Barbieliknande uttrykk. Og når det opnar med at dei fem smilar innbydande til publikum, kan scenografiens glasuraktige overflate også gi inntrykk av ferniss og at dette handlar om å halde fasaden.

Vi får presentert eit ungt par og ein uønskt graviditet, ein bestefar opptatt av sitt, eit par i oppbrot, ein kolonialhandlar og to flyvertinner. Alle har sine historier, men sams er einsame liv i eigne bobler. Dei fem på kjøkenet har det likeins, men må i tillegg leve i løynd ettersom dei er papirlause. Vi hoppar frå historie til historie, med ei mengd brot og der skodespelarane både spelar, fortel kva som skjer og seier fram scenetilvisingar. Navet i historiene er Lillegutt, ein kinesar som er i Europa for å leite etter syster si. Han har også tannverk, men som papirlaus er det uråd å oppsøkje tannlege. Kollegaene hans finn difor ei tang og trekkjer tanna som så diverre hamnar i suppa som blir servert den eine flyvertinna. Meir skal eg ikkje røpe anna enn at her også er islett av magisk realisme ettersom hòlet etter tanna er så stort at ein ser heilt ned til Kina og familien til Lillegutt.

Parallelt får vi også Æsops fabel om mauren og grashoppa som med luthersk moralisme fortel at du må arbeide for føda. Men så syner det seg at bak ligg ei langt meir alvorleg historie om menneskehandel og prostitusjon, og der vi også får ein indikasjon på kva som kan ha skjedd med systera til Lillegutt.

Regissør Maria Drangeid (f. 1989) var ferdigutdanna på regilina på Teaterhøgskolen i fjor, men har alt ein omfattande cv ettersom ho debuterte som skodespelar i Barne- og ungdomsteateret til Rogaland teater før ho var ti år, og sia har gått gradane. Men som profesjonell er dette berre hennar tredje produksjon. Den førre var «Sanger for bortkomne dager – og grønn tusj» på Trøndelag teater i mars i år, ei særs leiken framsyning som også handla om einsame menneske. Men meir enn å fortelje ei historie, skapte Drangeid eit fantasifullt univers som på sitt eige vis ga oss historia. Slik også med «Den gylne drage» der vi får innblikk i eit lite mikrokosmos og ei etter kvart brutal forteljing om globalisering, utbytting og dehumanisering, men fortald på eit kontrasterande, humoristisk og innsmigrande vis.

Dei fem på scena er særs fortrulege med innhaldet og leverer overtydande ensemblespel. Trass i alle dei ulike historiene, er det aldri vanskeleg å forstå kven som er kven. Fredrik Storsveen har skrive musikk som er minst like episodisk som oppsetjinga, og som på illustrerande vis er med på å skildre situasjonane og dei mange brota.

«Den gylne drage» er ein gjennomarbeidd svart komedie og oppsetjinga stadfestar til fulle at Maria Drangeid er ein regissør vi bør følgje nøye i åra som kjem.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 20. september 2022.)