Amund Grimstad

TEATER

«Alpha – finn din indre konge!»
Rosendal Teater
Av: Eline Gomo Hallem
Regi: Deanna Fleysher
Scenografi: Rune Hennum Nilssen
Kostyme: Sulai Lopez
Maske, parykk: Leo Thörn
Lyddesign: Katarzyna Maria Wieczorek
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Eline Gomo Hallem og Joakim Kristoffer Gunby

Ofte får ein best illustrert det ein vil ved å seie det motsette.

Alt i foajeen på Rosendal Teater forstår vi at dette ikkje er ei vanleg teaterframsyning. Vi får alle utdelt ulike skjorter som vi må ta på. I tillegg til namnelappar med berre mannsnamn. For her er vi alle menn, og nå skal vi på seminar med dragkongen Alpha og lære å sjekke damer. Entreen til den verdskjende Alpha, maskulinitetens konge, (Eline Gomo Hallem) er forrykande. I eit kostyme som står til dragkongen, tek ho raskt kontroll over salen. Og når ho ropar ut «GU», er det kjapt nokon som responderer. Før det ljomar taktfast GU-TTA, GU-TTA gjennom salen. Så fortel Alpha ei likning om løva som blei skild frå mora og oppfostra blant sauer. Fram til sauene ein dag blei tatt av ein løveflokk. Dei andre løvene undra seg over den traumatiserte løva som gjekk rundt og sa bæ, og tvang henne til å sjå seg sjølv i ei vasspytt, for så å ete sauekjøt. Som ho likte. Parallellen er klår. Finn attende til deg sjølv. Ikkje la desse damene hindre deg i å leve ut maskuliniteten din! Og så var vi i gong.

Eline Hallem er utdanna i fysisk teater ved École Jacques Lecoq i Paris, og jobbar til
vanleg som klovn og skodespelar i The Flying Seagull Project, ei gruppe som mellom anna reiser rundt i flyktningeleirar og får traumatiserte ungar til å le. Som dragkongen Alpha får ho bruk for både klovneri og fysisk spel. For ho spelar i høgt tempo, særs fysisk og med stor grad av humor. Publikum forstår raskt at her er alt lov, same kor politisk ukorrekt det er, hyler og hoiar og let seg villig bli med på notane, utfordre Alpha, og også bli med opp på scena. Nokre gongar fungerer dette så godt at ein kunne tru det var regissert, men dette er ei framsyning publikum raskt blir engasjert i. Og Hallem har stålkontroll på det interaktive, for her kan det meste skje. På premieren fekk vi ein overraskande og vakker vri då ein i publikum synte meir empati enn venta, og framsyninga tok med eitt ei heilt anna retning, – ei utfordring Hallem tok på strak arm.

Sjølvsagt er ikkje dette machopropaganda og kvinnehat, men ei heilt annleis og humoristisk tilnærming til kjønnsroller og det maskuline,. Og i botn ligg det eit tydeleg feministisk prosjekt. Men altså ikkje hatefullt, men humoristisk og empatisk. Med seg på scena har Hallem ein assistent. Medan den relativt spedbygde Hallem er dragkongen Alpha, er den store og kraftige Joakim Kristoffer Gunby ungjenta Marielle, arketypen på ei dum og deilig barmfager, blond dame. Kontrasten og kjønnsforvirringa gir ein ekstra dimensjon til humoren. Med desse to blir vi underviste i ulike sjekketriks og tilnærmingar som publikum også får teste ut.

Eline Hallem har brukt fleire år på å bygge opp denne produksjonen, og undervegs har ho hatt djupneintervju med mange menn samstundes som ho har lese seg grundig opp på tematikken. Det gjer at seminaret hennar, trass i eksessar og det overdrivne, likevel verkar truverdig og kanskje også til å kjenne seg att i. Og i staden for å sparke nedover og henge ut incels, syner ho faktisk forståing og empati.

Alpha er sjølvsagt ein samansett person, og seminaret er bygd opp som eit religiøst vekkingsmøte. Og som med dei amerikanske predikantane, er det ikkje tru og ideologi som er den viktigaste drivkrafta for Alpha, men profitten. Sjølvhjelpsindustri er rein business. Mot slutten av framsyninga skjer det eit brot, Alpha kjem til ei slags ny erkjenning, men i staden for å gå i seg sjølv, finn han nye lukrative utvegar. Dette brotet blir diverre noko uforløyst, og det gjer at framsyninga mistar litt av den ekstremt stramme dramaturgien.

«Alpha – finn din indre konge!» er ei ganske annleis oppsetjing. Eline Hallem spelar fysisk og i høgt tempo, særs truverdig, og utan eit einaste kvileskjer. Til å vere ei så interaktiv framsyning, er regien forbausande stram. Salen er i kok frå første stund, og Hallem greidde å skape verkeleg hallelujastemning. Undervegs var dette både umåteleg engasjerande, underhaldande, og ikkje minst til ettertanke. For det var ingen tvil om kva slags spegel ho i røynda heldt opp for oss.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 13. februar 2023.)

TEATER

«Idioten»
Kilden Teater
Av: Fjodor Dostojevskij
Omsetjing: Geir Kjetsaa
Dramatisering og regi: Ole Johan Skjelbred
Scenografi: Ole Johan Skjelbred og Ane Ledang Aasheim
Kostyme: Ane Ledang Aasheim
Lysdesign: Mathias Lundgren
Med: Fredrik Høstaker, Isabel Beth Toming, Kristine Hartgen, Elias Moussaoui Anseth, Ulla Marie Broch, Gine Cornelia Pedersen, Eirik Langås Jørgensen, Espen Sigurdsen og Håkon Moe

Surrealistisk og kaotisk om det gode menneskets møte med samfunnets karrierejag og moralske forfall.

Fjodor Dostojevskijs romankoloss «Idioten», opphaveleg ein føljetong frå 1868 til 69, er eit djupt eksistensielt og filosofisk verk som handlar om den unge fyrst Mysjkin. Etter fleire års opphald i Sveits for å bli kurert for epilepsi kjem han heim til St. Petersburg. Mysjkin er ikkje heilt av denne verda, han er eit gjennomgåande godt menneske, naiv, ærleg, empatisk, ein som tek alt i beste meining og som er heilt ukjend med slikt som skjulte agendaer og intrigar. Romanen er sterkt metaforisk med mange religiøse trekk, og både personar og stadar er meir symbolske enn reelle. Mysjkin er som ein Kristusfigur. Han kjem frå Sveits, eller «utlandet», eit slags utopisk annleisland, og når han går av toget i heimbyen, er det ikkje først og fremst i eit møte med St. Petersburg, men som representant for einskildmenneskets møte med samfunnet. Meir enn ei forteljing, er boka ei psykologisk skildring av menneska på godt og vondt. I eit ganske stort persongalleri av i hovudsak aristokratar, men ofte djupt forgjelda, rår det maktkamp, falskneri, begjær, sjalusi og gjennomgåande moralsk forfall, – alt som er motsett av Mysjkins veremåte. Byen er ein stad der alt er til sals, også moralen. I eit samfunn der bløff og løgn er vanlegare enn sanning, blir det gode mennesket Mysjkin så annleis at han blir sett på som ein idiot, derav romanens tittel.

Som vårsesongens hovudsatsing har Kilden Teater i Kristiansand late bysbarnet Ole Johan Skjelbred dramatisere romanen på nytt, og fredag var det premiere på ei heilt surrealistisk tolking nokså fristilt frå tid og stad. For seks år sia sette Skjelbred opp Dostojevskijs «Brødrene Karamasov» på Trøndelag Teater, ei fullstendig absurd oppsetjing, outrert, tidvis ganske uforståeleg og fragmentert til det nesten pulveriserte. Men ei framsyning som likevel greip meg på uforklårleg vis. I Skjelbreds dramatisering av «Idioten» møter vi det same universet. Skodespelarane er oversminka og i overdådige kostyme, kjønn er uvesentleg, det blir spela i store ord og ganske høgrøysta, nesten som proklamasjonar. I form er dette meta, punk, burlesk, trash, splatter og meir til, men samstundes forsyner Skjelbred seg av eit spenn av verkemiddel frå heile teaterhistoria. Det ti personar store ensemblet blir stadig nytta som eit gresk kor som kommenterer og illustrerer det som skjer, ofte med enkel, stilisert og nesten spastisk koreografi. Og framsyninga blir krydra med humor og populærkulturelle og musikalske referansar.

Scenografien til Skjelbred og Ane Ledang Aasheim er ein stor black box der to gullfarga sceneteppe, som på lekkert vis endrar form og funksjon, er det einaste scenografiske element i første akt. I andre akt får vi også inn ein russisk katedral som litt umotivert blir flytta rundt og dekonstruert. Dekonstruksjon er på mange vis eit stikkord, for i den grad det er noka handling, blir ho dekonstruert og fragmentert slik at framsyninga for meg blir ei mengd tablå, som ikkje alltid er like samanhengande, eller forståelege. Russisk persongalleri er ofte vanskeleg å få tak på, men dei fjorten rollene som blir spela av ti personar, er her overraskande enkle å halde greie på. Det er godt ensemblespel og i den teksttunge rolla som ein androgyn Mysjkin, er Fredrik Høstaker trygg og overtydande.

«Idioten» er eit filosofisk-psykologisk verk som stiller mange av dei store eksistensielle spørsmåla ved å vere menneske, som korleis vi nyttar den vesle tida vi har på jorda, om sanningsidealet, om haldninga til det forgjengelege, og om korleis vi opptrer i høve til andre og i møte med samfunnet. I Skjelbreds dramatisering og regi er vi nok innom alle desse temaa. Men her druknar mykje av tematikken i påfunn, digresjonar og overspela karikering. I starten av andre akt, blir det litt meir forståeleg, men aldri nok til at denne framsyninga lykkast heilt.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. februar 2023.)

TEATER

«Moral ifølge Medea»
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren
Av: Athena Farrokhzad
Omsetjing: Kathrine Nedrejord
Regi: Saila Hyttinen
Scenografi og kostyme: Vilde Jønland
Musikk og lyddesign: Gyrid Nordal Kaldestad
Lysdesign: Daniel Takle Piel
Med: Synnøve Fossum Eriksen og Janne Kokkin

Godt spel greier ikkje å dekke over ein svak og lite poengtert tekst.

Det er ikkje mange av verdshistorias drama som kan måle seg med den greske myten om Medea frå Kolkis. Ho som forelskar seg i helten Jason, drep bror sin, flyktar med Jason til Korint der dei får to barn, før ho blir sviken når Jason vel å gifte seg med kongens dotter. Medea reagerer med å ta livet av både rivalen og sine eigne to barn. Etter at Euripides skreiv tragedien om Medea for 2500 år sia, er det blitt eit utal bøker, drama og operaer om denne verdshistorias mest vidgjetne barnemordar, og om kva som kunne få henne til å utføre noko av det mest moralsk forkastelege som er mogeleg.

Den irsk-svenske poeten og dramatikaren Athena Farrokhzad har skrive dramaet «Moral ifølge Medea» som i helga hadde norgespremiere på Trøndelag Teater. I denne forteljinga blir Medea meir ein representant eller metafor enn eit konkret menneske. I 2500 år har ho flykta frå og blitt forfølgd av «Moralen» som stadig utfordrar vala hennar, men som også sjølv blir møtt av ei som veit å svare for seg. På eit tidleg tidspunkt gjer Medea det klårt at nokon måtte vere Medea, og det blei henne, som om det var ein lagnad lagt på henne av verdshistoria, gudar eller forfattaren. Slik blir ho i dette dramaet ein litterær slektning av Judas, med ein historisk skjebne om å utføre det mest nedrige form for svik. Og i motsetnad til Jesus, så er det jo komplekse og samansette roller som Medea og Judas som er interessante å finne ut av. Kva er grunnen til handlingane deira, kor er tvilen, finst det anger, hadde dei eit val? Spørsmålsrekkja er uendeleg, og tematikken til Farrokhzad er i utgangspunktet verkeleg spennande.

I Vilde Jønlands enkle og lune, men samstundes stramme scenografi let regissøren Saila Hyttinen framsyninga bli bygd opp som ei veksling mellom monologar og tette samtalar mellom dei to. Teksten er repeterande og ganske poetisk, og Synnøve Fossum Eriksen som Medea og Janne Kokkin som Moralen er tydelege i rollene. Og dei følgjer kvarandre som skuggar. Innimellom får vi små brot med taust, men fysisk spel og stilisert koreografi, truleg meint å skulle illustrere noko, men som verkar litt umotivert.

Undervegs blir vi sjølvsagt presentert for apologeten Medea. Ho meiner mellom anna at ungane berre er ei forlenging av mora, og når ho har gitt dei liv, kan ho sjølvsagt også ta det. Og ei meir feministisk grunngjeving er at Medeas handling er ein rettvis reaksjon på patriarkatet. Alt dette får sjølvsagt etisk motbør frå Moralen. Men det blir likevel aldri teater som rører meg, som provoserer eller som gir ny innsikt. Teksten er rett og slett for svak. Den er repeterande, den greier ikkje å stille noko skarpt eller engasjere. Og sjølv om dei to på scena gjer solide tolkingar, gir ikkje tekstgrunnlaget nok å spele på. Det som kunne ha blitt ein verkeleg spennande tvikamp mellom Medea og Moralen om store etiske spørsmål, blir i staden ein lite engasjerande intellektuell ordleik utan særleg substans.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 3. februar 2023.)

TEATER

«Lang dags ferd mot natt»
Hålogaland Teater, scene øst
Av: Eugene O’Neill
Omsetjing: Ragnar Olsen
Regi: Egill Pálsson
Scenografi og kostyme: Martin Eriksson
Med: Ketil Høegh, Guri Johnson, Kim Jøran Olsen og Sindre Arder Skildheim

Hålogaland Teaters oppsetjing av «Lang dags ferd mot natt» greier i for liten grad å yte teksten rettvise.

Då Eugene O’Neill skreiv «Lang dags ferd mot natt» i 1941, la han ned forbod mot publisering før 25 år etter hans død. Årsaka var nok at innhaldet var sterkt sjølvbiografisk. Men enka hans ville det annleis, og berre eit par år etter at O’Neill døydde i 1953, var det urpremiere på det som er blitt eitt av dei mest spela amerikanske drama. For sjølv om dette i botn kan sjå ut til å handle om den amerikanske draumen, så handlar det like mykje om skuldkjensle, livsløgner, illusjonar, sjalusi, gjerrigskap, religiøse grubleri, alkohol, og sjølvsagt også kjærleiken, altså ulike sider ved kor vanskeleg det er å vere menneske.

Familien Tyrone er ein dysfunksjonell irsk innvandrarfamilie, og vi følgjer dei eit snautt døgn i sommarhuset deira i det som opphaveleg var 1912, men som i Hålogaland Teaters oppsetjing er i vår eiga samtid. James Tyrone (Ketil Høegh) er ein alkoholisert tidlegare fetert skodespelar og Shakespearetolkar, men som nå er ein gjerrig eigedomsspekulant utan eit snev av sjølvinnsikt. Kona hans, Mary (Guri Johnson) var på veg inn i eit strengt religiøst klosterliv då ho møtte og fall hovudstups for James. Ho blei uforvarande heroinist etter den yngste sonens fødsel, og er akkurat heimkomen etter eit avvenningsopphald. Eldstesonen Jamie (Kim Jøran Olsen) skulle bli skodespelar som faren, men er totalt mislukka. Han er ein dagdrivar som får tida til å gå med fyll og fest. Og så er det yngstesonen, Edmund (Sindre Arder Skildheim), tæringssjuk, og forfattarens alter ego. Han er den sarte kunstnarsjela, også ganske alkoholisert, og det er høgst uvisst om han vil overleve dei neste månadane. I originalmanuset er det også ei tenestejente, men her er ho stroke. Eg er ikkje samd i den avgjerda, for ho representerte alternativet, vegen ut av elendet og at det fanst eit liv der ute.

Scena er sett til ein skoddefull seinsommardag i stova i sommarhuset deira. Martin Erikssons scenografi er eit tomt rom med ei taklampe, eit vindauge og ein stol. Like kaldt og nake som den lagnadstunge situasjonen dei fire er fanga i. Og med dette store aude rommet blir avstanden mellom familiemedlemmane også ganske påtrengjande.

Med unnatak av når dei fire går laus på kvarandre, er det lite fysisk handling, for her er det teksten og dialogen som er berande. Gjennom replikkvekslinga og monologane avdekkjer Eugene O’Neill gradvis og lag for lag dei ulike historiene, lagnadane, motsetnadane, og trass i alle orda, den manglande kommunikasjonen. Ragnar Olsen har gitt teksten ei nordnorsk, munnleg og naturleg språkdrakt, og regien til teatersjef Egill Pálsson legg hovudvekta på tekst og dialog. Men ikkje heilt, og det er her denne produksjonen diverre ikkje lukkast. Der O’Neill har laga ein dramaturgisk oppbygging som sakte og omstendeleg kler av dei fire alt dei måtte ha av ferniss, let Pálsson dei heilt frå starten ha store kjenslemessige utbrot som verkar umotiverte og vanskelege å skjøne. Slik går vi glipp av mykje av nyanserikdomen, både i handlinga, og ikkje minst i forståinga av kvar av dei fire og kvifor dei er som dei er. Særleg gjeld dette Jamie, der Kim Jøran Olsen har fått alt for lite å spele på, og blir ganske eindimensjonal. Men eg slit også med å forstå og tru på såpass røynde skodespelarar som Ketil Høegh og Guri Johnson. Berre Sindre Arder Skildheim som yngstesonen Edmund har fått eit stort nok register til at han greier å røre ved noko.

Mot slutten får vi nokre scener som viser kva dette kunne ha blitt. Eit nydeleg tablå der James og Edmund spelar kort, drikk og utvekslar litterære godbitar, syner at her ligg det også ein latent kjærleik i botn. Og Guri Johnsons monolog gir oss omsider noko meir innsikt og forståing av Marys historie og ikkje minst religiøse rivningar. Men trass i desse lyspunkta greidde oppsetjinga i for liten grad å yte den framifrå teksten rettvise.

(Ei litt forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen onsdag den 1. februar 2023.)

TEATERKONSERT

«Knutsen & Ludvigsen – På tide å stå opp»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Øystein Dolmen og Gustav Lorentzen
Regi: Øyvind Brandtzæg
Scenografi: Even Børsum
Lysdesign: Eivind Myren
Musikalsk ansvarleg: Jovan Pavlovic
Orkester: Jovan Pavlovic, Anna Ueland og Håkon Mjåset Johansen
Med: Hans Petter Nilsen, Ivar Nergaard, Madeleine Brandtzæg Nilsen og Thomas Jensen Takyi

Ein interaktiv og velframført teaterkonsert med ein underhaldningsverdi som overgår det meste.

Gjennom meir enn femti år har minst tre generasjonar sunge med og late seg underhalde av den store songskatten frå Knutsen og Ludvigsen alias Øystein Dolmen og Gustav Lorentzen. Gjennom nesten like mange år har norske teater med vekslande kvalitet presentert ulike sceneversjonar av det absurde universet til desse to, og spesielt om livet i tunnelen. Når Trøndelag Teater nå lagar nok ein sceneversjon, har dei vald å konsentrere seg om songane, og ikkje minst alle ablegøyene som dei to krydra konsertane sine med. Det er blitt ein teaterkonsert der dei presenterer nokre av dei mest kjende visene, uakta om dei har samanheng med tunnelen eller ikkje. Men grevlingen er med, likeins konduktøren, kaptein Knutsen og mykje meir. Resultatet er blitt ein heidundrande, velspela og underhaldande konsert som fekk publikum i ekstase frå første låt. Her det inga aldersavgrensing, for sjølv om det er dei yngste som er hovudmålgruppa, er dette minst like stor underhaldning for alle oss andre.

Regissør Øyvind Brandtzæg har hatt eit luksusproblem med å velje ut berre fjorten songar. Rundt desse har han bygd opp ei framsyning der songane blir integrerte delar av minst like mange sketsjar med akkurat same hysterisk morosame og litt ukorrekte humor som prega konsertane til Knutsen og Ludvigsen. Hovudrollene blir spela av Hans Petter Nilsen (Knutsen) og Ivar Nergaard (Ludvigsen), og det er heilt avgjerande for det framifrå resultatet. Dei to er gode songarar og musikarar, men er først og fremst ein gjøglarduo som har gjort teater saman i rundt ein mannsalder, og slik kjenner kvarandre ut og inn slik at timing, kjemi og alt som trengst for å lage stor humor, er på plass. Med seg til koring og mykje meir, har dei «rypa» Madeleine Brandtzæg Nilsen og Thomas Jensen Takyi som er både grevling og rev. Og i tillegg til at alle desse fire også trakterer ulike instrument, er det eit lite, men ekstremt solid orkester (Jovan Pavlovic, Anna Ueland og Håkon Mjåset Johansen) under leiing av Jovan Pavlovic. Han har, med stor pietet, gitt nokre av songane nye, spennande arrangement, noko som gjer at dette langt frå blir ein konsert med coverlåtar.

Scenografen Even Børsum har gått på skattejakt i teaterets rekvisittlager, og frå snorloftet på hovudscena heng det dei mest utrulege ting, men som effektivt illustrerer det absurde og mangslungne universet til Knutsen og Ludvigsen. Og med lyssettinga til Eivind Myren blir det skapt rom og situasjonar på den store scena.

Knutsen og Ludvigsen er allemannseige, men denne konserten rettar seg i hovudsak til dei yngste, og det ved å vere særs interaktiv. Eitt er at vi alle rett som det er må opp og stå for å synge og nynne med, og å lære å spele nasesekkepipe. Men Nilsen og Nergaard er uvanleg dyktige til å få dei yngste i tale, få aktivisert dei, få nokre av dei opp på scena, og ikkje minst å improvisere avslappa og naturleg til responsen dei får frå bøllefrøa i salen. For her er det ikkje berre lov, men nærast ei plikt å gjere narr av foreldra sine.

Vi er sjølvsagt mange som vil sakne ein og annan song, men utvalet er godt og ganske representativt. Frå opninga med «Dum og deilig» og til finalen med «Kanskje kommer kongen» formeleg kokte det i salen, og alle generasjonar song med av full hals. Desse to songane, og låtar som «Hallo, hallo» og «Grevling i taket» er sjølvsagt egna til stor stemning, men godt var det òg at Brandtzæg hadde funne plass til den langt rolegare «Dinosauren og månen», nydeleg framført av Madeleine Brandtzæg Nilsen. Og ikkje minst til «Eventyret om en melodi» som vel eigentleg var eit solonummer av Gustav Lorentzen, der salen både plystra og nynna med, og der Ivar Nergaard fekk syne at han er ein av landets beste forteljarar.

Til å vere ein teaterkonsert utan nokon raud tråd, har Øyvind Brandtzæg greidd å lage ei overraskande samanhengande framsyning, stramt regissert, men med god plass til improviserte innslag alt etter salens dagsform. Og underhaldningsverdien overgår det meste.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 17. januar 2023.)

TEATER

«Allaq – Dållen gïele/Ildens stemme»
Åarjehlsaemien Teatere, Turnéteatret i Trøndelag og Beaivváš Sámi Našunálateáhter
Av: Cecilie Persson
Regi: Peter Oskarson
Scenografi og kostyme: Peter Holm
Masker: Leo Thörn
Kostymemakar: Berit Haltvik With
Komponist: Frode Fjellheim
Koreografi: Camilla T. Karlsen
Lysdesign: Per Sundin
Med: Lene Cecilia Sparrok, Mary Sarre, Camilla Therese Karlsen, Tore B. Granås, Stein Bjørn og Trond Peter Stamsø Munch

Ei sanseleg, vakker og mytisk framsyning som ikkje alltid er like lett å forstå.

Med Høgsteretts dom om vindmøllene på Fosen og regjeringas suverene forakt for denne avgjerda, er det høgst aktuelt å stille spørsmål om kva som skjer når klimaendringar og overgrep frå storsamfunnet gjer at livsvilkåra for urfolk forsvinn. Dette er bakteppet i «Allaq – Dållen gïele/Ildens stemme», ein samproduksjon mellom Åarjehlsaemien Teatere (Det sørsamiske teateret), Turnéteatret i Trøndelag og Beaivváš Sámi Našunálateáhter (Det samiske nasjonalteateret). På bakgrunn av tre arktiske myter frå Alaska, Kalaallit Nunaat (Grønland) og Sápmi, og som alle har bjørnen og naturen som sentrale tema, har Cecilia Persson skrive eit drama der nordkalotten er blitt ørken, is og eld. Varsla har vore mange, men dei er blitt ignorerte. Nå har livsgrunnlaget til det vesle samfunnet vi møter forvitra, og leiaren avgjer at dei må flytte.

Framsyninga opnar med eit slags ritual der aktørane på ulike vis syner respekt for den livgjevande elden. Men når alt er tørke og aude, er det ikkje anna råd enn å flytte. Den gamle bestemora Sakka (Mary Sarre) må bli att, overlate til seg sjølv og ein sikker død. Men medan mannfolka dreg, vel dotterdottera Allaq (Lene Cecilie Sparrok) å bli att med Sakka,.

Den vidare handlinga er ikkje like lett å få tak på, for her er det ei samanveving av myter, metaforar, symbolikk og stilisert teater som manusforfattar Cecilie Persson og regissør Peter Oskarson ikkje alltid har greidd å gjere heilt forståeleg. Men hovudforteljinga er at Allaq, som er halvt bjørn og halvt menneske, forstår at ein må finne attende til naturen og samspelet med han, personifisert gjennom bjørnen.

Framsyninga har ein del problem med sjølve historia, og noko av spelet blir også vel patosfylt utan at det står i forhold til det som skjer på scena. Men som ei sanseleg oppleving har oppsetjinga store kvalitetar. Scenografien og kostyma til Peter Holm gir oss, utan nærare geografisk plassering, eit illustrerande bilde av eit urfolk. Leo Thörns masker er flotte og Per Sundins lysdesign er stemningsskapande på eit nøkternt og diskré vis. Og det som verkeleg løftar framsyninga, er musikken til Frode Fjellheim som gjennomsyrer det meste, og koreografien og dansen til Camilla Therese Karlsen. Saman med steinar som tar til å sveve, illustrerer ho den same vektløysa med akrobatisk dans som ein trapesartist klatrande i to draperi, og alt samansmelta og synkront med Fjellheims musikk.

«Allaq – Dållen gïele/Ildens stemme» er andre del av ein trilogi som vil bli vist og fullført i samband med Bodø 2024 når Bodø til neste år blir europeisk kulturhovudstad. Men etter urpremieren i Verdal fredag, skal framsyninga i tre veker framover turnere i Trøndelag og Nordland.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 17. januar 2023.)

Gjennom 2022 har dei ulike teatera i Norge gradvis vakna opp etter pandemi og streik, men framleis slit scenekunsten med etterraksten etter det vanskelege fjoråret. Klassekampens teatermeldarar gjer i dagens utgåve opp status. Kor mange produksjonar avisa har meldt i år, har eg ikkje oversikt over, men sjølv har eg sett nærare 100 framsyningar over heile landet, og eg har meldt litt over førti av dei i avisa og ti på bloggen. I dagens oppsummering i avisa fekk vi berre lov å plukke ut ei framsyning kvar. For meg var det eit ganske enkelt val, jamvel om teateråret baud på mange gode og store opplevingar. Påkosta, store produksjonar på Osloscenene, eksperimentelt på Hamar, Shakespeare i meir enn forståeleg språkdrakt i Trondheim, ny norsk dramatikk i Bergen, symbiose av dans og scenografi i Molde, rein underhaldning i Kristiansand, forteljarteater i Haugesund, svart, politisk komedie i Tromsø, solid folkeopplysing frå Beaivváš og sterkt politisk teater i Mo i Rana og Verdal. Her er mange om beinet, og norsk scenekunst er så avgjort mangefasettert. Men det er lite som slår Rogaland Teater når dei får lage ensemblespel på høgt nivå.

ÅRETS FRAMSYNING

«Eks»
Rogaland Teater
Av: Marius von Mayenburg
Regi: Øystein Martinsen

Rogaland Teater fekk i 2014 to Heddaprisar for «Perpleks» av Marius von Mayenburg. Med haustens oppsetjing av «Eks» av same forfattar, er dei nå på same høge nivå. Det er ei intens, attkjenneleg, humoristisk og litt trist historie om kva som skjer når eit tilsynelatande vellukka par får uventa besøk av eksen til den eine. I den overtydande regidebuten til Øystein Martinsen gir han oss eit tett kammerspel utan daudpunkt der dei tre skodespelarane Svein Solenes, Mari Strand Ferstad og Mareike Wang får briljere i tolkinga, og utleveringa, av menneske og karaktertrekk vi kjenner så alt for godt.

TEATER

«Ujul»
Nordland Teater i samarbeid med Moddi og Arktisk Filharmoni
Ide/konsept: Sigrid Strøm Reibo og Pål Moddi Knutsen
Songtekst og musikk: Pål Moddi Knutsen
Tekst og dramatisering: Kristofer Blindheim Grønskag
Regi: Oleg Glushkov
Scenografi og kostyme: Mårten K. Axelsson
Kapellmeister: Sverre Tollefsen Laupstad
Orkester: Arktisk Filharmoni mfl.
Lysdesign: Vegar Angel Nordheim Andreassen
Med: Pål Moddi Knutsen, Reidar Sørensen, Line Heie Hallem, Rune Storsæther Løding, Maiken Vembre og Hannah Schulte Strid

Ei lun og leiken framsyning som ikkje kom heilt i hamn.

Jula er full av tradisjonar, og heilt frå førkristen tid ei av dei viktigaste høgtidene våre. Samstundes er ho ganske ekskluderande for dei som ikkje fell heilt inn i falden. Det er mas, kjøpepress og forventingar, og i dagens samfunn med eksar og bonusfamiliar og eg veit ikkje kva, kan ho vere ei uløyseleg logistikkutfordring. Når alt skal vere perfekt, er det duka for mang ein nedtur.

Om desse skuggesidene ved jula har visekunstnaren Pål Moddi Knutsen skrive ei rekkje nye songar, og saman med Sigrid Strøm Reibo utvikla eit konsept der Kristofer Blindheim Grønskag har laga historier rundt songane og skrive dialogen. Reibos mangeårige samarbeidspartnar, Oleg Glushkov, har hatt regien. På Nordland Teater er dette blitt ei lun, humoristisk, sjølvironisk og litt mollstemd framsyning som ikkje på noko vis er eit oppgjer med jula, men likevel manar til både ettertanke og å stoppe opp litt.

Historia er ganske enkel. Ein familie på tre, Pål (Pål Moddi Knutsen), Maiken (Maiken Vembre) og dottera (Hannah Schulte Strid) bur seg på storinnrykk på julekvelden, og gjer det på eit herleg parodisk og passe overspela vis. Ho har alt for høge ambisjonar, han har resignert, medan dottera representerer fornufta og ettertanken. I ein nydeleg song fortel ho nissen at ho ikkje ønsker seg noko til jul. Samstundes er eit nyskild par som ikkje har fortald slekta om skilsmålet ennå (Rune Storsæther Løding og Line Heie Hallem) på veg heim til familien hans for å halde fasaden og feire som før. Og så er det den pensjonerte og einsame sjømannen (Reidar Sørensen) som lever på minna om henne han aldri fekk.

Moddis nyskrivne, vakre, men ganske blå og mollstemde songar bind det heile saman og presenterer oss for dei ulike lagnadane. Det er nydeleg framført av eit songsterkt ensemble og til dyktig tonefølgje av fem strykarar frå Arktisk Filharmoni og to på slagverk og tangentar. Så langt er dette ei tradisjonell juleframsyning. Men eit uvanleg leikent regigrep i tett samarbeid med scenograf og rekvisitør, gjer at framsyninga blir så mykje meir og langt større enn seg sjølv. Ved at scenearbeidarane blir viktige aktørar med å skape scenografi og situasjonar undervegs får oppsetjinga eit utal metalag. Her er det leik og moro med teaterkonvensjonar, sjølvironi og intelligent humor som toppar seg med ein kvilebenk som nektar å bli bore av scena og meiner han eigentleg har hovudrolla.

Julemiddagen til Maiken og Pål blir ikkje som planlagd, for alle melder avbod i siste liten. Men selskapet blir «redda» ved at dei tre andre av ulike grunnar dukkar opp. Det blir ganske kleint og endar i fullstendig havari. Fram til det punktet har framsyninga vore artig, overraskande og full av humor, men med middagens kollaps, skjer diverre litt av det same med framsyninga. Ho blir føreseieleg, og mistar det leikne og oppfinnsame. Men sjølv om finalen ikkje heilt stod i stil med resten, fekk vi likevel i hovudsak ei velspela, artig, litt trist, og ikkje minst sjølvironisk framsyning med mange lag, også metalag. Moralen er vel at vi kanskje berre bør gløyme alt stresset og jaget mot det perfekte, og heller nytte den mørkaste tida på året til å slappe av og ha det litt hyggjeleg.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. desember 2022.)

TEATER

«Nye Hjorten Teaters Spektakulære Juleshow»
Nye Hjorten Teater, Trondheim spektrum
Av: Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal
Regi: Mads Bones
Komponist og arrangør: Kyrre Havdal
Scenografi: Gjermund Andresen
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Orkester: Kyrre Havdal, Hans Petter Vik Sæther, Elvin Venæs, Stian Lundberg, Christian Aftræth Eriksen og Emil Emilson Holmesland
Med: Mads Bones, Olve Løseth, Markus Bjørlykke, Tiril Heide-Steen, Kathrine Strugstad, Ingvill Siegel, Karl-Vidar Lende og Lasse Johansen

Om halvtanna år er det klårt for opning av «Nye Hjorten Teater» i eigne lokale. Det vi i desse dagar får oppleve i Trondheim spektrum, er forhåpentleg berre ein appetittvekkjande aperitiff og teaser, og ikkje eit bilde på sjølve hovudretten.

Dette er ein forsmak på kva vi kan vente oss i 2024, fortalde Mads Bones oss i finalen på «Nye Hjorten Teaters spektakulære juleshow» i Trondheim spektrum. Og framover mot jul skal denne nyvinninga på Trondheims teaterhimmel fylle byens storstove med førjulsunderhaldning. Medan vi ventar på at teaterets nybygg i bakgarden til det gamle hovudpostkontoret skal stå ferdig hausten 2024, kan vi få ein smakebit av kva vi har i vente. Og det var akkurat det dette juleshowet var, ein smakebit eller aperitiff, men forhåpentleg langt frå den komande hovudretten.

For den som ikkje er lokalkjend, eller har levd særs lenge, var «Hjorten», eller «Hjorten Revy- og Varietéteater» som var det fulle namnet, Trondheims revyscene frå 1867 til 1947. Kråkeslottet som husa revyscena låg i Ila og var teikna av arkitekt Karl Norum, ein av landets fremste jugendarkitektar. Han teikna også både Hovudpostkontoret i Trondheim og Britannia Hotell. Så når Trondheim omsider har fått ein kunstmesen ved at Reitanfamilien går inn og finansierer både eit nytt kunstmuseum i det gamle hovudpostkontoret og eit nytt teater i postkontorets bakgard, samstundes som dei også har pussa opp Britannia Hotell til fordoms prakt og vel så det, ja, – så er ringen på mange vis slutta.

Trioen Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal har gjennom dei siste femten åra gitt oss ei rekkje sjangeroverskridande, spektakulære og elleville musikalframsyningar som «Slaget på Testiklestad» og «Juleevangeliet, the Smash Hit Musical» berre for å nemne to av dei mest kjende. Dei har revitalisert humor- og musikalsjangeren. Det særmerkte er eit oppkome av idear, humor i verste «bad-taste-tradisjon», men som er så intelligent at han blir akseptabel for dei fleste, framifrå musikk og gode tekstar med overraskande vriar. Og dei har fått tusenvis av folk som elles sjeldan går i teater, til å strøyme til framsyningane. Når Reitanfamilien nå har hyra nettopp desse tre til den kunstnarlege leiinga av «Nye Hjorten Teater», så er det duka for at Trondheim etter kvart kan få ei annleis og ganske spennande teaterscene.

Men førebels er teateret og den kreative trioen huslause, og i ventetida held dei folk varme med ulike show i Trondheim spektrum. I fjor var det ei nytapping av «Juleevangeliet» og i år er det med eit førjulsshow meir i tråd med revy- og varietétradisjonen.

Gjermund Andresen har laga ein scenografi med ei stor bua trapp i eit slags vinterlandskap og med nummererte luker og dører som ein julekalender. Trappa er tradisjonell som ei trapp der vi ventar oss store entrear som ein dansande Fred Astaire, ein pelskledd Dag Frøland eller ei festkledd Scarlett O’Hara. Men så blir vi lurt, for her ingen spektakulær entré, men tvert om sortien til ein i dobbel forstand snublande inspisient (Karl-Vidar Lende). Han opnar det heile, vil så gjerne introdusere meir enn det køyreplanen legg opp til, og «øydelegg» framsyninga. Før Mads Bones og Olve Løseth kjem inn, kledde i smoking og overtek det heile.

Med seg har dei eit solid musikalteam av Markus Bjørlykke, Tiril Heide-Steen, Kathrine Strugstad og Ingvill Siegel. Mennene i smoking, og kvinnene i glitter. Gjennom fjorten nummer av særs ulik kvalitet får vi presentert både jule- og Beatles-medleyar, litt forsøk på politisk satire, ellevill parodiering, framifrå song, god koreografi og flotte musikalske arrangement. Det vi stort sett kan kalle god underhaldning, men som likevel ikkje kjem heilt i mål. Framføringa til dei sju på scena er framifrå og sceneskifta er imponerande mange og godt synkroniserte. Song- og danseinnslaga er det heller ikkje noko å setje fingeren på, men ikkje alle tekstane er like gode. Kyrre Havdal briljerer i arrangementa, og starten er ein julemedley der overgangane er saumlause. Men endå betre blir det i ein flott, men kanskje litt umotivert, hyllest til Beatles der arrangement og koring etter kvart går opp i ei høgare eining, og der dei greier å sample i alle fall tre låtar samstundes.

Alt dette er flott, men showet fell likevel litt mellom mange stolar. Trioen bak er kjend for kreativitet, og då er ikkje reprisar frå tidlegare produksjonar det vi forventar. Og sjølv om Karl-Vidar Lende gjer maksimalt ut av den spotlightsøkjande inspisienten, er temaet litt for kjend frå den like mislukka suffløren på «slaget på Testiklestad».

Høgdepunkta i dette juleshowet er tre litt ulike songinnslag frå det reint humoristiske, via det patoshumoristiske til det heilt såre og mollstemde, men likevel lett parodiske. Vi har alle eit forhold til Harald Heide Steen jr. sin sovjetiske ubåtkaptein. Når kapteinens dotter nesten femti år etter syner seg å vere hobbyfotograf, droneflygar og særs glad i norsk natur, i tillegg heiter Tiril Heide Steen, og har fått ein framifrå tekst og ein god melodi, så er det duka for ein verkeleg klassikar. Og snakkar vi om julesongklassikarar, så er vel Jussi Björlings «O Helga Natt» blant dei fremste. Når Markus Bjørlykke med operatenorens stemmeprakt og med gravalvorleg pondus framfører «O’helgafri» til same melodi, sunge med same store innleving, men med ein heilt annan og komisk tekst, så blir det stor humor. Den siste sviska var i utgangspunktet ikkje humoristisk, for det var Karl-Vidar Lendes mollstemde og djupt sørgjelege song om «Gutten med trommestikkene», ein parafrase over H C Andersen, men samstundes så overdriven trist og patosfyld at han skriv seg inn i tradisjonen frå Astow Ericsons «Julekveld i skogen».

Med desse tre numra viser «Nye Hjorten Teater» kva vi kan ha i vente. Bones/Løseth/Havdal har i fleire år synt seg som både kreative og særs nyskapande. Det trur eg dei gjer lurt i å hegne om og dyrke vidare. Det er laga mang ein evergreen både på Hjorten, Chat Noir og Edderkoppen, men der også kunne det vere langt mellom drammane. Og forma desse scenene nytta er vel for lengst passé? Så eg vil rå «Nye Hjorten Teater» til å dyrke seg sjølv og sin eigenart i staden for å leggje seg tett opp til glamourtradisjonen til gamle revyscener.

TEATER

«So Far So Good»
Rosendal Teater
Av: Hestnes/ Popović
Regi: Freya Sif Hestnes
Scenografi: Hestnes/ Popović og Daniel Fogh
Kostyme: Astrid Sønderskov Andersen
Lyddesign: Daniel Fogh
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Med: Marina Popović og Anders Tougaard

Stillferdig og med bruk av sinnrik teknologi tek Hestnes/ Popović oss med på ei sanseleg og audiovisuell historieforteljing.

I tidlegare framsyningar har kunstnarduoen Hestnes/Popović arbeidd med dei nære, familiære forteljingane for å syne at også dei er politiske, og korleis det er dei som til saman blir den store felles historia vår. Slik er også utgangspunktet i den siste produksjonen deira, «So Far So Good», som hadde urpremiere på Rosendal Teater i helga. Hestnes/ Popović er for tida huskunstnarar ved Husets Teater i København, og framsyninga er ein co-produksjon mellom Husets Teater og Rosendal Teater i Trondheim, og med Andrea Skotland som produsent og dramaturg.

Den norsk-bosniske skodespelaren Marina Popović tek avslappa i mot oss og fortel at sjølv om nokre av oss kjem åleine, skal vi i kveld vere del av noko saman. Før ho, som i tidlegare produksjonar, viser til talemåtar og nedervde, gode råd frå bestemora. Sjølv om dei fleste av oss korkje er overtruiske eller spesielt religiøse, omgir vi oss med eit hav av ritual, ofte utan å tenkje over det, eller å vite kvifor vi gjer som vi gjer. Som til dømes å skåle. Popović syner oss at alt har både ein bakgrunn og eit innhald, og i denne framsyninga, som etter kvart blir meir og meir som ein audiovisuell installasjon, blir vi med på ei utforsking av omen, jartegn og andre varsel som vi sjølvsagt ikkje trur på, men som likevel er med på å forme kvardagen vår. Og vi blir presenterte for ulike offerritual som ein nyttar til å verje seg mot det som måtte kome. For ein kan jo aldri vite. Og etter kvart får vi også høve til å delta, og å ta ut eventuell aggresjon mot ei tretønne.

Scenografien denne gongen er eit kunstverk i seg sjølv. Den andre halvparten av kunstnarduoen er den danske scenografen og biletkunstnaren Freya Sif Hestnes. Frå snorloftet heng det sju store og tunne galvaniserte stålplater. Eitt er at desse enkle panela er forbausande vakre i seg sjølve, men ved hjelp av sinnrik bruk av mikrofonar og høgtalarar er dei også i stand til å generere, ikkje berre lyd, men faktisk musikk. Slik gjekk framsyninga gradvis over frå det dokumentariske til å bli ein opplevingsrik og sterkt sanseleg audiovisuell installasjon der scenografi og lyd smelta saman på eit intrikat vis. Lyddesignen til Daniel Fogh, baud på fullt av musikalske små overraskingar. Ikkje sia Cirka Teaters prisvinnande framsyning «Hundre hemmeligheter» på Trøndelag Teater i 2014 har eg opplevd noko liknande. Vi veit alle at det er spenningar i ei metallplate, og at plata kan gi frå seg lyd når ho blir bøygd. Men at det kan bli vakker musikk av det, og truleg komponert og ikkje berre randomisert lyd, var like overraskande som det var imponerande.

Eg veit ikkje om eg heilt forstod logikken i overgangen frå alle dei små forteljingane om ulike rituelle handlingar vi gjer utan å tenkje over det, og til den musikalske utforskinga av scenografien. Men stundom skal ein ikkje forstå, men berre nyte, sanse og oppleve. Og det var det rikeleg høve til i «So Far So Good».

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 23. november 2022.)