Amund Grimstad

TEATER

«Bartleby»
Teatret Vårt, Molde
Av Herman Melville
Dramatisering og regi: Jonas Corell Petersen
Scenografi: Jonas Corell Petersen og Øyvind Wangensteen
Lyddesign: Olav Waastad
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Med: Lars Melsæter Rydjord, Olav Waastad, Thea Lambrechts Vaulen og Patrick Stenseth

Ei uforståeleg, men likevel fascinerande historie som blir presentert endå meir uforståeleg.

Den amerikanske forfattaren Herman Melville (1819-1891) er etter kvart blitt verdsberømt for den store romanklassikaren «Moby Dick» frå 1851. Men Melville hausta ikkje så stor fagnad medan han levde, og etter eit titals romanar, gav han opp og tok jobb som tollinspektør i New York. Først tretti år etter at han døydde oppnådde han den ikoniske statusen han har i dag. Ved sida av «Moby Dick» er det først og fremst ei novelle som står att i arven frå han. I 1853 publiserte Melville novella «Bartleby», ei forteljing som har fascinert og forundra lesarar i alle år etter. Ho er omsett til norsk, men er tidlegare ikkje dramatisert. Nå har to norske teater, uavhengig av og uvitande om kvarandre, dramatisert historia. Først ute er Teatret Vårt i Molde som med Jonas Corell Petersens dramatisering og regi hadde urpremiere laurdag.

«Bartleby» er ei surrealistisk historie, skriven lenge før nokon visste kva surrealisme var. Før kopimaskina var oppfunnen, blei dokument kopierte for hand av kopistar. På eit advokatkontor i New York har den velmeinande sjefen (Olav Waastad) tilsett dei to kopistane Nippers (Thea Lambrechts Vaulen) og Turkey (Patrick Stenseth). Dei er ganske eksentriske, og for å få presserande arbeid utført, og for å balansere dei to assistentane, tilset sjefen etter kvart også Bartleby (Lars Melsæter Rydjord). Det er vellukka ei stund, men når Bartleby ein dag blir sett til nye avskrifter, seier han roleg og lakonisk at han føretrekker å la vere. Og same kva han etter dette blir sett til, svarar han like eins, at han er lei for det, men helst ikkje vil.

Sjefen ønsker ikkje konflikt og freistar å gi Bartleby nye oppgåver, men haldninga er den same. Og ikkje nok med det. Bartleby buset seg på kontoret, og då advokatfirmaet etter ei tid vel å flytte til nye lokale, blir han buande att før han til slutt blir sett i fengsel. Sjefen besøker han og betalar for å sikre at Bartleby får nok mat, berre for å finne han død av svolt nokre dagar seinare ettersom han føretrekte å ikkje ete.

Novella er like fascinerande som ho er uforståeleg. Det er ei heilt surrealistisk historie som Melville fortel nøkternt og realistisk. Jonas Corell Petersen har vald den motsette tilnærminga og laga ei oppsetjing som er absurd og surrealistisk både i form og innhald. Scenerommet er ope og nesten nake, berre med tre pinnestolar og eit førtitals taukveilar på golvet, i tillegg til at det heng om lag like mange kraftige tau ned frå taket. Denne scenografien skal på eitt eller anna vis illudere advokatkontoret i 1800-talets New York City. Det heile startar med ei uforklårleg lokking og herjing bakom scena der vi berre høyrer lyden før sjefen og Nippers kjem inn, og etter kvart også Turkey. Dei to kopistane resiterer forretningsavtaler og juridiske dokument i både forståelege og heilt absurde vendingar medan dei spinn og sklir rundt på golvet som nyfødde kalvar. Det blir mykje situasjonskomikk, men etter kvart blir det heile ganske overspela og anstrengt. Det er mogeleg den omstendelege introen skal syne meiningsløysa i kopistens liv, sisyfosarbeidet som aldri tek slutt, men eg må medgje at dette er ei særs velmeint tolking av noko som var langdrygt og ganske uforståeleg sjølv om det tidvis var komisk.

Om lag midtvegs i forteljinga gjer Bartleby sin entré, og då blir det litt meir meining. Medan dei tre andre er outrerte og ganske overspela, er Lars Melsæter Rydjord nøktern og har ein heilt realistisk spelestil. Det blir ein kraftig kontrast til dei andre, og sjølv om opponeringa hans mot alt han blir sett til, er absurd og heilt irrasjonell, gjer den saklege spelestilen at han likevel framstår som normaliteten i motsetnad til galskapen til dei normale. Om dette er meininga frå regissørens side, veit eg ikkje, for her var i det heile ganske mykje som ikkje var til å forstå.

Oppsetjinga «Bartleby» er kanskje tenkt som ein absurd kommentar til seg sjølv, men den relativt uforståelege historia blir gjort så overtydeleg at ho blir endå vanskelegare å fatte.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 28. januar 2020.).

TEATER

«NODES: Naboskap»
Rosendal Teater, Sal 1
Kunstnarleg leiar: Helle Siljeholm
Tekst og gjennomføring: Tobias Liljedahl, Martin Palmer, Helle Siljeholm, Hilde Pytowski og Kai Johnsen
Scenografi: Ibrahim Abdulkader og Helle Siljeholm
Lysdesign: Tobias Leira
Lyddesign: Ivar Djurhuus

Reflekterande og kvardagsfilosofisk, men med ein utflytande og utydeleg finale.

Etter 34 år i små og kummerlege lokale i Midtbyen i Trondheim, flytta Teaterhuset Avant Garden i fjor ut av sentrum og til det gamle, ærverdige Rosendal Teater i arbeidarbydelen Lademoen. Der er produksjons-, øvings og visningslokala både større og fleire, og det var openbert at teaterhuset ikkje lenger berre kunne vere eit programmerande teater for alternativ scenekunst. Å fylle eit lite kulturpalass i ein bydel i vekst, og med ei stolt og lang historie, men som også kunne vere truga av gentrifisering, er ikkje berre enkelt. Teaterhuset måtte tenke nytt for å fylle rolla også som bydelsteater og sosialt og kulturelt treffpunkt. Som avslutningsframsyning i det gamle teaterhuset, laga Helle Siljeholm med fleire ein gedigen happening i desember 2018. «NODES: Avant fini» tok opp kva Avant Garden hadde vore, og kva det kunne bli.

I haust blei teaterhuset gjenopna under det nye namnet «Rosendal Teater», og om opningssesongen skal vere retningsgivande for kor teateret går, ser det lyst ut. Eit vell av ulike framsyningar, månadleg barneteater, og ein kafé som så langt er blitt ein suksess, lovar godt. Men kva med naboskapet? Helle Siljeholm og samarbeidspartnarane hennar har følgd opp «NODES: Avant fini» og laga sesong to som heiter «NODES: Naboskap», og torsdag var det urpremiere med mange av bidragsytarane frå bydelen til stades i salen. Produksjonsteamet har intervjua rundt femti lamonittar i ulik alder om historia, om framtida, om kva dei er opptekne av, om naboskap på både mikro- og makronivå, og om mykje anna. Det er blitt ei sjarmerande og interessant oppsetjing som diverre etter kvart rann litt ut i sosial mingling på scena, hyggjeleg nok, men utan noka retning.

På teaterets hovudscene, som i starten er ein black box, blir vi inviterte inn til ein spennande scenografi som kan minne om både bydelen og mange fine byrom. Vi samlar oss rundt ulike bymøbel og benkar, og frå rundt eit dusin høgtalarar får vi presentert utdrag av dei femti intervjua som er gjort. Her er lærerike historier frå ein stolt og ærerik arbeidarbydel, her er draumar, kvardagsfilosofering og kloke refleksjonar om det meste. Vi ruslar frå historie til historie, og tillét oss også ein passiar med sidemannen i ny og ne.

Så blir salen rigga om, seteradene kjem på plass, og vi blir tilskodarar ei lita stund. Men så blir det fyra opp grill, ei vogn med glas og drikke blir trilla inn, vi entrar scena nok ein gong, og det heile held fram som eit langvarig hageselskap der vi hyggjer oss med grillmat og drikke medan praten går. Slik endar det heile som ein slags kommentar til kva godt naboskap kan vere. Det blei ein ganske føreseieleg finale, triveleg nok, men utan særleg retning og i litt for stor kontrast til alle dei spennande refleksjonane i starten av oppsetjinga.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. januar 2020.)

TEATER

«Jesus Christ Superstar»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Andrew Lloyd Webber og Tim Rice
Omsett av Ola E. Bø
Regi: Ronny Danielsson
Musikalsk leiing og arrangement: Åsmund Flaten
Scenografi: Martin Chocholoušek
Koreografi: Roger Lybeck
Kostyme: Annsofi Nyberg
Lysdesign: Mikael Kratt
Lyddesign: Siril Gaare
Med: Olve Løseth, Mads Bones, Silje Lundblad, Ole Christian Gullvåg, Øyvind Brandtzæg, Hans Petter Nilsen, Trond-Ove Skrødal, Ida Göransson m.fl.

Ein modernisert versjon der Jesus omsider får bli hovudperson i si eiga historie.

Jesu lidingshistorie, forholdet til disiplane, og ikkje minst til Maria Magdalena og Judas Iskariot, er ei av verdshistorias mest kjende forteljingar. Og med Tim Rice og Andrew Lloyd Webbers femti år gamle rockeopera, «Jesus Christ Superstar», er ho også blitt ein del av underhaldningsindustrien. I all dramatisert framstilling av denne lagnadstunge veka i Jerusalem, har den mest interessante rolla likevel ikkje vore Jesus. Sjølv om han er verdshistorias mest kjende sonoffer, er han from, snill og god, og vanskeleg å framstille som spesielt komplisert og motsetnadsfylt. Då er det annleis med Judas. Han elska Jesus, men det var førehandsbestemt at han skulle svike sin meister. Gjorde han ikkje det, ville han i staden svike verdshistoria. Hadde han eit val? Kva slags umenneskeleg lagnad var dette? Difor er Judas ofte blitt hovudpersonen i historia om Jesu siste dagar. Men ikkje slik i Trøndelag Teaters moderniserte versjon av rockeoperaen der Olve Løseth gir ei djuptgripande og framifrå tolking av kor sårbar også Jesus var.

Til å regissere oppsetjinga har Trøndelag Teater henta inn Ronny Danielsson som tidlegare har hatt stor suksess med musikalar på same scena. Med unnatak av det musikalske, har han tatt med sitt eige kunstnarlege team, og det har resultert i ei uvanleg komplett framsyning der alle element dreg i same retning. Ein god del vellukka modernisering er det også blitt. Ei stund syntest eg det blei vel mykje gull, glitter og fjør, inntil eg forstod at dette også var ein beisk og treffsikker kommentar til dagens hemningslause idoldyrking.

Åsmund Flaten har arrangert musikken, og laga eit langt råare og mindre melodiøst uttrykk, noko som kler oppsetjinga. Det heile startar med at Skjalg M. Raaen dreg nokre heftige og sugande gitar-riff, og bokstaveleg set tonen, før det held fram med enorm energi og utan eit einaste daudpunkt. Eit veldrilla og samkøyrd ensemble på vel tjue personar dansar, syng og spelar med imponerande presisjon og med eit utal saumlause rolle- og kostymeskift. Kostyma til Annsofi Nyberg er tydelege, mangefasetterte, og frå vår tid. Koreografien til Roger Lybeck sørger for synkrone, spektakulære og godt integrerte danseopptrinn. Og samspelet mellom scenograf Martin Chocholoušek og lysdesignar Mikael Kratt er førebiletleg. Ein stilisert og relativt symmetrisk scenografi med eit sinnrikt mobilt horisontalplan gir gode rom for alt frå det siste måltid, via masseopptrinn til krossfestinga, for ikkje å seie eit hysterisk poolparty hjå kong Herodes. Og med ei imponerande lyssetting greier Mikael Kratt å skape ei mengd rom og situasjonar inne i scenografien.

Og midt i det heile er det trekløveret alt dreier seg om. Maria Magdalena, den «falne» kvinna som elskar Jesus, og som er den einaste som ikkje fornektar han, er tydeleg tolka av Silje Lundblad som med stor stemmeprakt gir oss nokre av dei vakraste og mest lyriske songinnslaga. Mads Bones er Judas som også elskar sin herre, men som altså har fått eit umenneskeleg historisk oppdrag. Eit umogeleg dilemma som blir tolka overtydande, sårt og med stor innleving. Men denne gongen er det Jesus det først og fremst handlar om. Olve Løseth gjer ein formidabel og imponerande tolking der han ved å ta i bruk heile sitt omfattande register, også det songlege, syner oss tvilen og tvisynet, og vrengjer fram det sårbare og dermed det djupt menneskelege ved Jesus.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. januar 2020.)

TEATER

«Makt – an amateur night at Capitol Hill»
Rosendal Teater
Av NONcompany
Tekst: Lise Risom Olsen
Regi: Christoph Buchegger
Videodesign: Phillip Hohenwarter
Video og lyd: Brynjar Vik
Lys og lyd: Sune Schjelderup
Med: Lise Risom Olsen

Ei drøfting av makt og maktesløyse som diverre blei alt for omfattande.

Rosendal Teater i Trondheim opna sesongen med ein urpremiere fredag. NONcompany har tidlegare gjesta teaterhuset med «Kazak», ein trilogi om og rundt skogen i ulike delar av verda. Nå har dei laga ein produksjon som drøftar demokratiets problem, makt og avmakt, og med klimakrisa som spesielt bakteppe. Det er eit særs ambisiøst prosjekt der det er gjort mykje og grundig research. Kva er i ferd med å skje i ei verd som i utgangspunktet er meir fredeleg og framgangsrik enn nokon sinne, men der menneska samstundes vel seg inkompetente leiarar som køyrer det heile til helvete på første klasse? Alle søkjer makt, men ingen vil ta ansvar. Politikarane er sjølvopptekne populistar, og blant folk flest er det avmakta som rår.

Åleine på scena med berre ein talarstol, ein lenestol og nokre videoskjermar, tar Lise Risom Olsen oss med på ei tekstrik reise der ho filosoferer over ei rekkje ulike tema. Ho legg fram statistikk og overtydande døme, og drøftar mogelege løysingar på elendet der ho mellom anna også stiller spørsmål ved om demokratiet eigentleg er den luraste styreforma. Med ei veksling mellom eigne monologar, presentasjon av faktiske hendingar, framføring av politikarparodiar, opptak av kjende statsmannstalar og resitering frå William Shakespeares «Macbeth» freistar ho å belyse maktas innhald og problem.

«Makt – an amateur night at Capitol Hill» er diverre blitt eit alt for omfattande prosjekt. Det som kunne ha blitt eit spennande skråblikk på makt og avmakt, som når Risom Olsen i ein liten sekvens går i diskusjon med tre videoutgåver av seg sjølv, er i staden blitt ei temmeleg utmattande framsyning der det ikkje er skild mellom viktig og uviktig, og der alt skal med. Framsyninga verkar uferdig, dramaturgien er ganske monoton, og i mykje slår NONcompany inn opne dører.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. januar 2020.)

TEATER

«Ei hand å holde i»
Nordland Teater, Mo i Rana
Av Stig Bang
Etter songar av Trygve Hoff
Tilarbeiding og regi: Erik Schøyen
Musikalske arrangement: Håvard Lund
Scenografi: Eirik B. Torsethaugen og Erik Schøyen
Koreografi: Belinda Braza
Musikalsk leiar: Tor-Petter Aanes
Med: Richard Olsen, Emilie Tverbak, Linda Mathisen, Julie Sofie Reite, Stein Elvestad, Kristoffer Hjulstad, Marte Hansen, Mona Jacobsen og Sven Henriksen.

Ei upretensiøs og sjarmerande reise i viseskatten etter Trygve Hoff.

Nordland Teater fyller 40 år, og feirar det med ein hyllest til landsdelens store visediktar, Trygve Hoff (1938-1987) som trass i at han døydde alt for ung, har lagt att ein rikhaldig, og ikkje minst særs populær viseskatt. Stig Bang har samla ei rekkje både kjende og mindre kjende songar, sett dei saman, og med minimalt med verbale innslag, laga ein kabaret utan noka eigentleg forteljing. I Erik Schøyens tilarbeiding og varsame regi er det i staden blitt ein kjærleiksfylt reise i landsdelen og alle dei vanlege menneska som Hoff skildra så innsiktsfullt og varmt.

Schøyen tek oss 40 år attende til tida då Nordland Teater blei skipa der vi med bakgrunn i Trygve Hoffs viser får ei rekkje tidsriktige tablå frå det mangefasetterte folkelivet i landsdelen. Det er kamp mot utbygginga av Alta/Kautokeino-vassdraget og eit ungt par etablerer seg medan eit anna går frå kvarandre. Og her er sjølvsagt heile menasjeriet til Trygve Hoff, – både «jentan på fileten», sesongarbeidarar, dei som går langs brøytekanten, drøymarane, dei elskande i snøen og alle dei andre folka som «e så bra». I staden for å lage ein potpurri av musikalske svisker, har Håvard Lund gitt nokre av dei mest kjende songane nye og langt sårare eller mollstemde arrangement.

Sjølv om tekstane er framifrå og Hoffs viser står på eigne bein, sakna eg etter kvart ein tydelegare raud tråd, eller freistnad på eit narrativ. Men trass i dette, er det likevel blitt ei sjarmerande og upretensiøs framsyning der eit samkøyrd ensemble med overtydande songprestasjonar gir Nordlands teaterpublikum ei varmande førtiårsgåve.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 13. januar 2020.)

Klassekampen held seg med heile sju teatermeldarar som i løpet av 2019 har meld meir enn hundre teaterframsyningar frå heile landet. Vis meg den dagsavisa som kan skilte med noko liknande. Eg er stolt over å få vere med på dette laget saman med dei røynde, kompetente og kunnskapsrike meldarane IdaLou Larsen, Julie Rongved Amundsen, Frøydis Århus, Karl Kristian Bekeng, Victoria Kielland, og Charlotte Myrbråten (som nå er gått til BT, men som er erstatta av den både dyktige og ikkje minst særs skriveføre Sandra Lillebø). For eit lag!
På årets nest siste dag har vi sju freista å gjere opp status over teateråret 2019. Før om åra la vi fram kvar vår topp-tre-liste, men ettersom vi nå er så mange, fekk vi ikkje plass til meir enn kvar vår favoritt. Difor nyttar eg høvet til å trekkje fram nokre fleire av dei framsyningane som eg har vurdert.

«SCENER FRA ET EKTESKAP»
Rogaland Teater
Regi: Kjersti Horn

Sjølv har eg sett rundt hundre framsyningar over heile landet (og fjorten i Danmark) det siste året, og eg har skrive seksti meldingar, og førti av dei i Klassekampen. Årets vinnar, som eg også skriv om i dagens avis, var enkel å kåre. «Scener fra et ekteskap», den snart femti år gamle ikoniske TV-serien til Ingmar Bergman, nå i Kjersti Horns regi på Rogaland Teater, var ein sjølvsagt vinnar. Ikkje berre fordi Bergmans tekst er særs god, men fordi både dramatisering, modernisering, scenografi og spel drog i same retning. Arne Lygre er ein av landets fremste dramatikarar og kjenner scenekunsten ut og inn. Han har omsett Bergmans tekst, tilarbeidd og modernisert han, fjerna alt uvesentleg og skrive ein tekst som er både munnleg og naturleg i 2019. Kjersti Horn har laga kjenslevart sakte-teater, og i særs godt samarbeid med scenograf Sven Haraldsson har ho greidd å få fram både distanse og ubehageleg nærheit til den etter kvart ganske klaustrofobiske tosemda. Og når to av landets beste skodespelarar får tolke Marianne og Johan i eit drama der dei båe leverer på øvste hylle, blir det godt teater og stor scenekunst. Anders Dale og Nina Ellen Ødegård er ektepar også i det sivile, og slik sett kjenner dei kvarandre som berre ektepar gjer det. Frå TV-serien er det i hovudsak Liv Ullmann som blir hugsa, men i Rogaland Teaters versjon er det verkeleg slik at «it takes two to tango», og det blir heilt meiningslaust å skilje mellom dei to rolleprestasjonane.
Dette var ei framsyning som snakka til dei fleste av oss, og som framleis, eit halvår etterpå, sit i meg.

«DEN HEMMELIGE HAGEN»
Trøndelag Teater
Regi: Kjersti Haugen

Andreplassen for meg dette året var ei uvanleg vakker og poetisk framsyning på Trøndelag Teaters gamle scene. Kjersti Haugen har dramatisert og regissert Frances Hodgson Burnetts gamle barnebok «Den hemmelige hagen», og det blei eit kunstverk av ei framsyning. Det var ei multimedial oppsetjing der Katrin Bombes opplevingsrike, vakre og relativt enkle scenografi, Magnus Børmarks nydelege songar, Svetlana Stokkes koreografi, Eivind Myrens lysdesign og Kjersti Haugens lågmælte og dvelande regi saman med framifrå spel og like utmerka personinstruksjon gjekk opp i ei høgare eining. Eg gret og kosa meg om kvarandre, og det er godt å sjå at det framleis er regissørar som har tillit til publikums tolmod, også barnas, og som held seg frå å pøse på med action og punchlines, men i staden stoler på historia og lagar ei episk og saktegåande forteljing der magien og undringa får hovudrolla.

«LANG DAGS FERD MOT NATT»
Trøndelag Teater
Regi: Johannes Holmen Dahl

Tillit til publikum er noko som også regissøren av mi tredjeplass-rangering har. Johannes Holmen Dahl har gjennom fleire produksjonar synt at det er ein grunn til at dei gamle klassikarane er nettopp gamle klassikarar, og at det ikkje alltid er naudsynt å stæsje dei opp med gags og effektar, men i staden gå til teksten og late han gjere jobben. Slik var det også med hans iscenesetjing av Eugene O’Neills «Lang dags ferd mot natt» på Trøndelag Teaters hovudscene. Saman med Nia Damerells scenografi, og nok ein gong til Eivind Myrens lysdesign, har han laga ei minimalistisk framsyning der menneska og deira lagnadar får vere midtpunktet. Og med eit lite, men strålande velspela ensemble toppa av Hildegunn Eggen og Trond-Ove Skrødal i to av dei beste rolletolkingane eg har sett av dei, – og det seier ikkje lite, var dette ei gåve til alle som er glad i teater. Til alle oss som ikkje går i teateret for å bli underhaldt, men for å bli rysta, rørt og herja med.

TEATER

«Things in my mouth»
Rosendal Teater
Konsept, tekst og regi: Iggy Lond Malmborg
Lyd og tekniske løysingar: Kalle Tikas
Videodesign: Gloria Hao
Med: Rea Lest og Iggy Lond Malmborg

Intelligent, underhaldande og utforskande om stemmen vår, noko av det mest flyktige hjå menneska.

Den svenske skodespelaren og teatermannen Iggy Lond Malmborg har, trass i at han berre er 32 år, alt markert seg som ein nyskapande scenekunstnar. Trondheim og Teaterhuset Avant Garden har han gjesta heile ti gongar og med sju ulike produksjonar. Sjølv har eg med denne sett og meld tre av dei, den første alt i 2009 då han var med i det svenske kompaniet Institutet med framsyninga «Triptych on essence». Den andre var den eigenproduserte «Physics and Phantasma» i 2018. I båe desse framsyningane var det knapt noko narrativ, det handla mest om utforsking av ulike tema. Slik er det også denne gongen, når han har vald å ha verdspremiere på produksjonen «Things in my mouth» på Rosendal Teater (tidlegare Avant Garden), eit teaterhus han openbert har eit særleg nært forhold til.

Når vi kjem inn og set oss på teaterets hovudscene, er det i eit nake rom med berre ei lys gardin som eit slags sceneteppe midt på scenegolvet. Så kjem Malmborg fram, ønsker oss velkomne, klårgjer premissa for det som skal skje, og kva som er kontrakten med publikum. Han gjer det heilt klårt at oppsetjinga ikkje har noka forteljing, men at det blir mange repetisjonar, femten sonettar, og at fornuft og meining ikkje er hans greie. Salen stiller nokre spørsmål, godtek premissa, og vi er i gong.

Saman med den estiske skodespelaren Rea Lest tek Malmborg oss med på ei reise i lydar, fonem, og alle dei ulike kodane som gjer at vi menneske har språk og kan kommunisere verbalt. Framsyninga går i hovudsak på engelsk, og er særs mykje tekst og lite spel. Så godt som all tekst blir projisert på sceneteppet, og i tråd med kontrakten med publikum, er det inga handling eller forteljing, men som i «Physics and Phantasma» meir ei forteljing om den forteljinga som ikkje er. Vi blir del i ein språkleg teaterleik der dei to på scena utforskar alt som kan kome ut av munnen vår i form av lydar, babbel, kåte utbrot og klår tale. Lydane som dei lagar er overalt rundt oss, under oss og inni oss. Språk er sjølvsagt berre ulike lydkodar som menneska gjennom årtusenar er blitt samde om, og for dei som ikkje kan kodane, det vil seie det konkrete språket som blir nytta, kan sjølv den mest intelligente tale framstå som meiningslaus babbel. Dette syner dei med ei scene der Rea Lest, som ingen vil mistenke for å kunne norsk, får norske setningar på øyra og bringer dei vidare til publikum som ein papegøye. Vi forstår kva ho seier, men avsendaren gjer det ikkje sjølv. Slik leikar dei seg med intelligente refleksjonar rundt språk og kommunikasjon, der dei postulerer at alt vi seier er berre sitat som går i ein evinneleg loop som endelause repetisjonar.

Repetisjonane blir gjort synlege gjennom sonettane som er ein slags ryggrad i framsyninga. Sonettar er, for dei som ikkje veit det, ein gamal versesjanger frå mellomalderen. Han er prega av særs streng metrikk og nærast bygd opp etter matematiske formlar. Innafor sjangeren er det fleire ulike typar, og ein av dei er sonettkransen. Ein sonettkrans er femten sonettar der den siste er sett saman av den første lina i kvar av dei fjorten første. Slik syner dei oss nærast heile spennet i lyd- og språkbruk frå grynting, erotisk stønning, lokking, hosting, forføring, meiningslaust babbel, nynning, latter, og til intelligent tale og komplisert metrikk. Det vil seie alt som kan kome ut av ein munn. For ikkje å snakke om det som ikkje kjem ut når ein blir råka av afasien.

Dei to nyttar masker som gjer at snakkinga blir meir overdriven og outrert, men også slik at vi ikkje ser kven som eigentleg snakkar. Slik kan dei framstå som kvarandre sin buktalar, som når dei på humoristisk og fullstendig synkronisert vis bytter stemmer, kjønn og identitet. Gjennom fem kvarter tek dei oss med på ei leiken og utforskande reise i lyd og språk, ei reise som stundom kan bli både ordrik og litt monoton, men der eg likevel aldri missar konsentrasjonen og fell av. Dei mange små overraskingane, og ikkje minst humoren er med på å halde oppe intensiteten, og når dei tek til å fortelje kvarandre ganske turre vitsar, stort sett bygd på leik med språklege dobbeltydingar, er det berre å gi seg over.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 2. desember 2019.)

TEATER

«Jostedalsrypa»
Sogn og Fjordane Teater, Knarvik
Tekst: Maria Tryti Vennerød
Musikk: Julian Skar
Regi: Torkil Sandsund
Musikalsk leiar: Kåre Sandvik
Scenografi og dokkedesign: Tormod Lindgren
Kostyme og dokkedesign: Dordi Strøm
Koreograf: Jon Werede Hope
Lysdesign: Krystian Myska
Lyd: Robert Tomkiewicz
Med: Reidun Melvær Berge, Idun Losnegård, Kyrre Eikås Ottersen, Oda Kirkebø Nyfløtt, Eirik Risholm Velle og Per Arne Løset

Ein litt ujamn, men fantasirik og fabulerande eventyrmusikal.

Svartedauden er utan tvil den største ulukka som har råka Norge i historisk tid. I løpet av åra 1349 til 1350 døydde meir enn halvparten av befolkninga, og mytane er mange om denne pandemien. Den best kjende er segna om Jostedalsrypa, ei jente som skulle vere einaste overlevande i Jostedalen. Segna er neppe heilt sann, men historia er god og har overlevd og gitt identitet til Jostedalen. Kva er då meir naturleg enn at Sogn og Fjordane Teater dramatiserer det heile. Og ein sjarmerande og fantasifull eventyrmusikal er det blitt.

Dramatikaren Maria Tryti Vennerød har dikta ganske fritt med bakgrunn i segna. Hovudpersonen (Reidun Melvær Berge) og familien hennar bur langt nede i dalen når pesten kjem, og saman med tippolde (Idun Losnegård) blir ho send til slektningar øvst i dalen for å kome unna pesten. På vegen dør tippolde, og det gjer også slektningane etter kvart. Så er den vesle jenta åleine i heile verda. Men det syner seg raskt at slik er det ikkje. Med sterke parallellar til «Jungelboka» av Rudyard Kipling, finn ho vennskap og støtte i dyra. Eit særs sjarmerande menasjeri med ei rekkje lemen, ein hare og ein ulv blir redninga hennar, og her er det mange varme og gode tablå.

Musikalen startar litt famlande når situasjonen skal forklarast, og der møtet med slekta øvst i dalen blir noko outrert. Skummelt er det også når fingrar blir svarte, dett av, og alle rundt jenta dør. Men når ho er blitt åleine, tippolde kjem til henne i minnet, og ho blir venn med og lever i eit symbiotisk forhold med dyra, går framsyninga over til å bli ein humoristisk og varm sjarmbombe. Det skuldast først og fremst dei fargerike dyra og fantasirik dokkedesign, scenografi og kostyme av Tormod Lindgren og Dordi Strøm. Ulven er rett nok litt vanskeleg å forstå seg på, men haren og ikkje minst alle lemena er til å bli verkeleg glad i. Og dokkeføringa er imponerande slik at når dyra syng, er det gjort så synkront at ein trur songen kjem frå dokkene.

Julian Skar har skrive melodiøs og stemningsskapande musikk, orkesteret gir fint tonefølgje og songprestasjonane til ensemblet er gode. Reidun Melvær Berge er trygg og overtydande i rolla som rypa, og nokre av scenene mellom henne og tippolde er små lyriske perler. Også fordi både Berge og Losnegård er så gode songarar. «Jostedalsrypa» er blitt eit vakkert lite eventyr, til tider litt ujamn, men opplevingsrik og med masse mat for fantasien.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 2. desember 2019.)

TEATER

«A moment of silence»
Rosendal Teater, Trondheim
Konsept og regi: Hestnes/Popović
Produsent: Andrea Skotland
Musikalsk ansvarleg: Lasse Aagaard
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Med: Freya Sif Hestnes, Marina Popović, Maja Skånøy, Helle Adolfsen.

Ein lågmælt presentasjon av korleis det er dei små forteljingane som byggjer opp om den store felles historia vår.

Kunstnarduoen Hestnes/Popović består av danske Freya Sif Hestnes, og av Marina Popović, som er vakse opp i Trondheim, men som kom frå Jugoslavia som lita jente. Dei har gjort det til eit førebels varemerke å ta utgangspunkt i små historier dei sjølve har tilknyting til for å byggje dei vidare til store og langt meir eksistensielle forteljingar. Slik også denne gongen.

Vi er i Rosendal Teater, den tidlegare westernkinoen i Trondheim, som nå er bygd om til eit velfungerande teaterhus. Tenk deg, seier Marina Popović i opninga, at du er i nabosalen for å sjå film, det er andre verdskrig, og det er truleg tysk propaganda. Så spinn dei vidare på «tenk deg» og ei lang rekkje assosiasjonar om både første og andre verdskrig, om krigen i Bosnia og om korleis det gjekk då den danske kong Christian X etter første verdskrigen markerte at Danmark fekk att Sønder-Jylland (der familien til Hestnes har bakgrunnen sin frå). Til stades på scenen er også dei to unge jentene Maja Skånøy og Helle Adolfson som lenge leikar stille, brettar serviettar og dukar, og gjer ting som småjenter gjer, før dei etter kvart blir meir og meir del av forteljingane på eit imponerande velregissert vis..

Som mange små bekkar som til saman blir historias elv, er framsyninga bygd opp lag for lag av anekdotar, tilforlatelege trivialitetar, kvardagslege hendingar men ofte med eit dramatisk bakteppe. På dette viset får dei lågmælt, særs gradvis, forbausande saumlaust og utruleg elegant bygd opp dei små elementa som til saman blir den store forteljinga, vår felles historie. Det er både lærerikt, særs underhaldande og litt skremmande.

Framsyninga er full av overraskingar, også musikalske og kulinariske, og ho er ein skule i korleis ein skal byggje god dramaturgi. Nettopp difor skal eg halde meg vel frå å seie så mykje om innhaldet i historiene anna at her er mykje fakta du ikkje visste du trong vete, som kva ein «songskjular» er, korleis ein lagar kalk, for ikkje å seie kva som er rette måten å avlive ein hest.

Publikum sit på båe sider av ei scene som etter kvart løyser seg opp slik framsyninga også gjer det. Og som nok ei overrasking, er avslutninga ganske annleis enn det vi er vande med, for historia er sjølvsagt ein endelaus prosess som ikkje sluttar ved teppefall. Og slik er også finalen. Han er utan ende, fortrøystingsfull, velsmakande, og solid forankra i tradisjonar for korleis sosialt samvære skal vere.

«A moment of silence» er ei uvanleg sjarmerande framsyning der Hestnes/Popović med enkle middel og ikkje minst med eit utal overraskingar etter kvart greier å seie oss noko heilt vesentleg om det å vere menneske.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 26. november 2019.)

TEATER

«Stor ståhei for ingenting»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av William Shakespeare
Omsett av André Bjerke
Regi: Runar Hodne
Scenografi: Serge von Arx
Kostyme: Maria Gyllenhoff
Lysdesign: Andreas Fuchs
Med: Kenneth Homstad, Mari Hauge Einbu, Hildegunn Eggen, Kai Remlov, Ragne Grande, Isak Holmen Sørensen, Andreas Tønnesland, Ingrid Unnur Giæver, Mira Dyrnes Askelund og Mats Moe.

Mange kreative påfunn og særs godt spel, men framsyninga kjem aldri heilt i mål.

William Shakespeares komediar var folkelege lystspel, fulle av enkel og lettfatteleg humor, språklege gags, og forviklingar og forvekslingar ut i det absurde. Når Trøndelag Teater i Runar Hodnes regi nå set opp «Stor ståhei for ingenting», er det openbert at det er denne settinga ein vil følgje, og det eine påfunnet meir surrealistisk enn det neste blir presentert, men trass i framifrå spel manglar det heilskap, og det blir diverre i hovudsak nettopp påfunn.

Vi er i Messina på Sicilia dit fyrsten Don Pedro (Kai Remlov) nettopp har kome etter eit sigerrikt felttog. I følgjet hans er også den unge grev Claudio (Isak Holmen Sørensen) som forelskar seg botnlaust i Hero (Ragne Grande), dotter av Leonato, byens guvernør (Hildegunn Eggen). Alt dette utspelar seg i foajeen på Trøndelag Teater medan vi ventar på å bli slopne inn i salen. Slik blir vi i løpet av dryge tjue minutt på eit effektivt vis del av mylderet i Messina før vi blir inviterte inn på maskeball. Ei lovande opning som blir noko forstyrra av lang venting og mykje logistikk før vi finn plassane våre.

På ei scene som først er ein black box, men der Serge von Arx’ scenografi og rekvisittar, alt laga av kvitt papir, etter kvart fyller scenerommet, blir vi ikkje lenger deltakarar, men vitne til eit maskeball. Etter nokre mindre forviklingar blir det annonsert giftemål for Hero og Claudio, men kva gjer ein i keisemd ei heil veke medan ein ventar på bryllaupet? Don Pedro finn ut at han vil kople saman også Claudios venn Benedict (Kenneth Homstad) med Heros kusine Beatrice (Mari Hauge Einbu), båe ganske svorne motstandarar av kjærleik og ekteskap. Og så er vi i gong. Intrigen er lettare å forstå på teateret enn å formidle for ein teatermeldar, så eg skal halde meg frå vidare forklaring. Men på vegen fram mot dobbelbryllaup og lykkeleg slutt, er det eit hav av forviklingar både til rein underhaldning, og som Shakespeare nyttar for å vise menneskeleg dårskap og vondskap.

I Runar Hodnes regi er det eit spel på kontrastar, det absurde og tidvis heilt surrealistiske. I starten fungerer dette særs godt, men etter kvart blir det for mange påfunn og for lite innhald, og framsyninga mistar energi og framdrift. Kutt og ein del regigrep gjer også handlinga vanskelegare å forstå. I historia er det intrigar og falskspel så det held, og avsløringa av den viktigaste av dei blir ganske ulogisk når dei to vaktene som står for avsløringa, er strokne av manus. I tråd med mykje androgynt hjå Shakespeare, har to av rollene bytta kjønn. At guvernøren Leonato er blitt kvinne, gir ein ekstra gevinst med eit mogeleg trippelbryllaup i finalen. Men ei kvinne i rolla som Don Juan, gjer at motiva for alt taskenspelet hans blir litt uklårt. Er det berre vondskap, eller også sjalusi?

Spel og personinstruksjon er derimot framifrå. Det er eit opplagt og energisk ensemble med presis timing, godt og humoristisk koreografert, og med tydelege rolletolkingar frå alle. Om det kanskje ikkje var slik frå Shakespeares hand, er dei eigentlege hovudrollene Benedict og Beatrice. Kenneth Homstad er både ein viktig aktør og nærast som ein forteljar, og i båe desse rollene får han verkeleg synt registeret sitt. Og når han og Mari Hauge Einbu kastar infame replikkar til kvarandre om kor håplaus den andre er og kor utenkjeleg det er at dei to skal ha hug for kvarandre, er det eit artig, subtilt og nydeleg lite kammerspel i det heile.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 19. november 2019.)