Amund Grimstad

TEATER

«Dømt til evig fortapelse»
Trøndelag Teater i samarbeid med Nidaros Domkirke og Vår Frue menighet, Nidarosdomen
Av Wenche Strømdahl og Petra Bjørkhaug
Komponist og organist: Petra Bjørkhaug
Regi: Aslak Moe
Med: Wenche Strømdahl

Ei sterk og personleg beretning om ei fordømming som skulle syne seg å koste fleire tiårs kamp.

Då atten år gamle Wenche Strømdahl kom heim frå eit år som utvekslingsstudent i USA, hadde ho tatt fag ho tidlegare ikkje ana eksisterte. Eitt av dei var drama, og det hadde vore skilsetjande for den unge jenta som i eit intervju med lokalavisa fortalde at nå skulle ho bli skodespelar. Nokre dagar seinare fekk ho eit brev frå forstandaren i frikyrkja ho var medlem av. I målande ordelag la han ut om kor skuffa han var, om at teateret var djevelens verk, at ho nå var fanga i den vondes garn og dømt til evig fortaping. Slik skreiv ein forstandar utan forstand i eit brev som har følgd og forfølgd Strømdahl i alle år etter.

Wenche Strømdahl er i dag ein veletablert og folkekjær skodespelar ved Trøndelag Teater. Etter godt over 40 år, mykje motgang, og stadige gjensyn med «ein mann i mørk dress», har ho etter kvart fått mot og overskot til å fortelje historia si. Den er både vond og dramatisk, men er diverre neppe noko ho er åleine om å ha opplevd. Saman med domkantor Petra Bjørkhaug, og med god og respektfull regihjelp frå Aslak Moe, har ho laga monologen «Dømt til evig fortapelse» som hadde premiere i Nidarosdomen fredag. Det er blitt eit sterkt og personleg vitnemål om ein einsam kamp, ikkje mot Vårherre, men mot dei uforstandige løytnantane hans. Og den symboltunge og naturlege scenografien som Nidarosdomen baud på, og den mektige musikken frå Steinmeyerorgelet, ga framsyninga nokre ekstra og særs forsterkande dimensjonar.

Oppvaksen på ein liten plass i Nord-Norge, måtte Wenche Strømdahl alt som sjuåring flytte heimanfrå for å gå på skule. Ho fortel om ein trygg og god oppvekst, men med tidleg heimlengt for den alt for unge internatjenta. Gudstrua og kyrkjelivet var ein viktig del av kvardagen, og ho hadde ingen grunn til å tvile på det som dei religiøse autoritetane sa og stod for, sjølv om ho heile tida omtalar forstandaren som ein mann i mørk dress. Difor blei også sjokket og verknaden desto større då ho, i gleda over å ha funne sin veg i livet, fekk eit så fordømmande og øydeleggjande brev frå han som skulle vere ein av hennar viktigaste mentorar. I framsyninga fortel ho tidleg om det skilsetjande brevet, medan ho vidare i monologen hoppar fritt og ukronologisk mellom ulike epokar i livet. Ein skulle kanskje tru at det gjekk an å leggje bak seg ei slik oppleving frå attenårsalderen, men så enkelt er det ikkje. Kvar gong ho møter motstand, både som skodespelar og i privatlivet, dukkar mannen i mørk dress opp att i minnet, og Strømdahl kjempar mot.

Gjennom halvannan time, og med akkompagnement frå Bjørkhaugs mektige orgelmusikk, fortel Strømdahl overtydande og intenst om eit liv med tvil og skuldkjensle, og i kamp for det ho har trudd på. Særleg vellukka er dei mange passasjane der ho nærast sparrar med ulike roller ho har spela på teateret. Overraskande nok har ho behalde gudstrua, sjølv om ho har gått ut og inn av statskyrkja. Men frå forstandarens uforstand, fortel ho etter kvart om møtet med langt meir empatiske og tolerante kyrkjeleiarar.

Aslak Moe har dei siste åra vore instruktør for ei rekkje særs vellukka monologar og personlege beretningar, som mellom andre Morten Joachims «Fire begravelser og ett bryllup» og Ole Christian Gullvågs «Rotsekk» som båe etter kvart fekk eit langt liv med Riksteateret. Sams for dei alle er at Moe er så lydhøyr og samstundes lojal mot forteljingane. Slik er det også denne gongen der ørsmå regigrep i det enorme kyrkjerommet er med og forsterkar historia. Ei historie full av små sigrar, og som nå blir krona med denne modige skodespelarprestasjonen.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 18. november 2019.)

TEATER

«Se på meg når jeg snakker til deg!»
Rogaland Teater, Intimscena
Av Monica Isakstuen
Regi og komponist: Øyvind Osmo Eriksen
Scenografi: Kjersti Alm Eriksen
Kostyme: Ingjerd Meland
Lysdesign: Karl Oskar Sørdal
Med: Svein Solenes og Mari Strand Ferstad

Godt teater skal stundom gjere vondt. Skikkeleg vondt, som i dramatikardebuten til Monica Isakstuen.

Monica Isakstuen har sia debuten for dryge ti år sia skrive både lyrikk og romanar, og i 2016 vann ho Brageprisen for romanen «Vær snill med dyrene». Nå debuterer ho som dramatikar med «Se på meg når jeg snakker til deg!» på Rogaland Teater, og det var ein imponerande debut.

I to akter møter vi to eg-personar og deira barn. I første akt er det kvinna (Mari Strand Ferstad) og son hennar (Svein Solenes), og i andre akt er det mannen og dottera hans. I Kjersti Alm Eriksens duse og teppekledde scenografi, og i Ingjerd Melands like nøytrale kostyme, tek Isakstuen og regissør Øyvind Osmo Eriksen oss bak fasaden til to personar, eller familiar om du vil, og til det både problematiske og stundom vonde ved å ha barn. Det er ei nøytralisert setting ute av både tid og rom som kunne vere kven som helst og kor som helst. Og trass i at det er mykje vondt som blir skildra, vil eg tru dei fleste foreldre, kanskje litt motviljug, vil kjenne seg att.

Første akt startar med kvinna som har lagt sonen sin, og som kjenner på kor godt ho har det. Men sonen har slett ikkje sovna, og når han kjem inn, reagerer mora etter kvart ganske annleis enn det idylliske bildet ho først mana fram. Det er dei stadige konfliktane mellom røyndomen og det som er forventa, mellom krav og avmakt. Og det er presist og observant skildra. I andre akt er rollene snudde, men situasjonen i prinsippet den same. Her møter vi ein helgepappa som er livredd for å trø feil, og kanskje nettopp difor stadig gjer det. Og i begge aktene er det sterke seksualiserte undertonar som når faren tar til å sjå, og kjenne på, at dottera er i ferd med å bli kvinne, og når mora får kjensler ho helst ikkje vil vere ved når ho ammar sonen. Sjølv om det også er mykje god situasjonskomikk i dette, er det meste ganske vondt, og Isakstuen gjer verkeleg noko med oss i denne framsyninga. Godt er det at ho avsluttar med eit vakkert og rørande tablå. For foreldreskap er ikkje berre vondt.

«Se på meg når jeg snakker til deg!» er en formidabel dramatikardebut. Første akt er kanskje litt omstendeleg, men situasjonane er tatt på kornet og dramaturgien er stram. Dialogen er god og lett, og språket fell naturleg. I Øyvind Osmo Eriksens sikre og særs presise regi er det blitt eit stykke gripande teater der vi formeleg vrir oss i stolane, men likevel ønsker meir. At både Svein Solenes og Mari Strand Ferstad leverer dei beste og mest intense rolletolkingane eg har sett av dei, gjer denne teateropplevinga ganske komplett.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 11. november 2019.)

TEATER

«Sørsiden»
Den Nationale Scene, Lille Scene
Av Fredrik Brattberg
Regi: Tyra Tønnesen
Scenografi og kostyme: Leiko Fuseya
Komponist og lyddesignar: Alf Lund Godbolt
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Med: Sissel Ingri Tank-Nielsen, Sverre Røssummoen, Knut Erik Engemoen, Sunniva Du Mond Nordal og Embla Oledottir/Evelina Rygg

Observant og symboltungt om det heilt trivielle.

Som havets dønningar som rullar fram og attende, eller som eit musikkverk med variasjonar. Slik er komposisjonen til «Sørsiden» av Fredrik Brattberg som hadde urpremiere på Den Nationale Scene onsdag. Og det er nettopp til havet og bølgjene Brattberg og regissør Tyra Tønnesen tek oss når det heile opnar med ei tildekt scene som ved hjelp av vindmaskin og gode lydeffektar etter kvart illuderer eit hav i opprør. Og som slik gir eit frampeik om kva vi har i vente.

Tre generasjonar skal ha ferie i lag på hytta ved sjøen. Dei skal vere saman, bade og kose seg. Dette er ei setting dei fleste vil kjenne seg att i. Men mykje er fasade, og bak den skjuler det seg grums og konfliktar, faktisk ganske ofte om det heilt trivielle. Dette er det Fredrik Brattberg med klårsyn og treffsikker observasjonsevne formidlar i «Sørsiden». Besteforeldra (Sissel Ingri Tank-Nielsen og Sverre Røssummoen) har invitert sonen og svigerdottera (Knut Erik Engemoen og Sunniva Du Mond Nordal) og barnebarnet Frida (Embla Oledottir) til avslappande dagar. I Leiko Fuseyas scenografi, der alle utanom barnebarnet er grå og fulle av sand og støv, og der alle rekvisittar er ute av proporsjonar, vaknar dei fem opp til den første feriedagen. Alt er tilsynelatande idyll. Men så skjer det stadige brot ved at Frida skrik som ein måke, og alle går attende til utgangspunktet. Og i fem-seks repetisjonar av den same situasjonen, men med små variasjonar og tillegg for kvar gong, avdekkjer Brattberg og Tønnesen at det er mykje anna bak fasaden.

«Sørsiden» er eit symboltungt drama der både rekvisittar og repetisjonane gir rom for mange tolkingar. Sakte, gradvis, og også med ganske mykje humor blir vi presenterte for den same scena slik ho utviklar seg frå det idylliske til det særs dramatiske. Og alt er gjort med ein imponerande observasjonsevne som gjer at vi kjenner oss att. Personinstruksjonen er solid, og dei fem meistrar dei små nyanseskilnadane frå scene til scene godt. Tidvis er det litt for mye overspel, men det står samstundes godt til den noko absurde, og ganske humoristiske scenografien og rekvisittbruken til Leiko Fuseya. I både scenografi og regi er dette uvanleg symboltungt, og nokre gongar kan det bli for tydeleg og ferdigtogge.

Fredrik Brattberg og Tyra Tønnesen har med «Sørsiden» laga eit humoristisk og observant drama om det heilt kvardagslege og kva som skjuler seg under den familiære overflata. Det er ein underhaldande og innsiktsfull situasjonsrapport, men eg er uviss på om dei ønska å seie noko meir?

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 9. november 2019.)

TEATER

«Dødsdansen»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av August Strindberg
Omsett av Kjell Askildsen
Regi: Fredrik Longva
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Med: Øyvind Brandtzæg, Madeleine Brandtzæg Nilsen og Ole Christian Gullvåg

Svart, innsiktsfullt og humoristisk om eit ekteskap som har enda i gjensidig fangenskap.

Det er godt over hundre år sia August Strindberg skreiv «Dødsdansen», eit tett og intenst drama om det ekstremt dysfunksjonelle ekteparet Alice og Edgar. Sjølv om det har skjedd enormt mykje med kjønnsrollene sia den gongen, slår det meg kor forbløffande moderne Strindbergs tekst framleis er. Og i Fredrik Longvas særs vellukka regidebut på Studioscena på Trøndelag Teater, er det vanskeleg å ikkje bli gripen.

Edgar (Øyvind Brandtzæg) og Alice (Madeleine Brandtzæg Nilsen) har vore gifte i nærare 25 år. Han er ein mislukka kaptein som aldri greidde å bli major, og ho sa farvel til ei skodespelarkarriere då ho gifta seg. Dei bur på ei øy utanfor Stockholm, ungane er for lengst ute, paret er forgjelda og tenarane har forsvunne. Edgar og Alice er gått i sosial isolasjon og indre eksil, dei er blitt uforlikte med dei fleste, også seg sjølve. At dei ikkje for lengst er gått frå kvarandre, skuldast mellom anna at dei båe er blitt den andre sin fangevaktar.

Vi kjem inn i livet deira i tre dramatiske haustdøgn. I Katrin Bombes scenografi, som er eit slags ovalt podium som også kan fungere som eit langbord, kjem vi som publikum ubehageleg tett på det konfliktfylte samlivet. Samstundes fungerer scena på mange fleire plan slik at ho alt frå starten tydeleg syner avstanden mellom dei to der dei kastar vondskapsfulle replikkar til kvarandre over eit langt bord. Og scenografien understrekar også at dette heilt openbert er ei scene der det aldri er tvil om at det vi ser, er spela teater. Etter ei stund dukkar Kurt (Ole Christian Gullvåg) opp. Han er ungdomsvenn av Edgar og fetteren til Alice, og blir skulda for i si tid å ha ført dei to saman. Kurt har budd i Amerika det meste av tida, og jamvel om han ganske naiv og inkjeanande ramlar rett inn i ekteskapsdramaet, syner det seg etter kvart at også han har mykje løynd bagasje.

Fredrik Longva har vald eit etter kvart ganske fysisk spel som understrekar konfliktane og gjer det både meir ubehageleg og vondare for oss i salen, særleg fordi vi kjem så tett på. Frå ein start med ekteskapleg utveksling av vondsinna invektiv og særs spydige kommentarar, byggjer han opp dramaturgien lag for lag, samstundes som han like lagvis avdekkjer historia til dei tre. I eit nesten to timar langt kammerdrama der teksten er det viktigaste, kan det fort bli vanskeleg å halde oppe intensitet og dramaturgisk stigning. Men her fører Longva inn eit knippe særs effektive brot som dreg oss ut av ein eventuell illusjon og minner oss på at dette er teater. Og brota blir også elegante og litt humoristiske metagrep som når Alice grip mikrofonen og ber tenaren om meir ljos, og det like gjerne kunne ha vore ei melding til inspisienten.

Sjølv om «Dødsdansen» er eit djupdykk i menneskesinnet, og ein slags konkurranse i kven som kan vere mest spydig og sårande, er dramaet likevel fullt av underliggjande humor som både regissør og aktørar har tatt godt vare på. Her er galgenhumor så det held, og trass i at dette er ganske avstumpa menneske, er sjølvinnsikta tidvis forbausande god. Som når Edgar fortel at han eigentleg ikkje har hatt anna enn uvenner heile sitt liv.

Dei tre på scena leverer eit intenst og ganske fysisk kammerspel av høg klasse. Det er ei ordrik framsyning der Strindbergs gode og innsiktsfulle tekst får kome til full rett. Aktørane tek seg tidvis lange pausar som fungerer understrekande på det som blir sagt, og som gjer det endå meir ubehageleg for oss i salen. Øyvind Brandtzæg er overtydande i det som etter kvart syner seg som den svært mangefasetterte Edgar der han vekslar mellom arrogant dritsekk, ynkeleg dødssjuk og nesten elegant humorist. Ole Christian Gullvåg er gjesten Kurt som utløyser det meste og som er fullstendig ubudd på kva han ramlar opp i. Avdempa og truverdig får han fram dei to sidene som katalysator for dei verste konfliktane og samstundes å bli ein ufriviljug deltakar i dramaet. Madeleine B. Nilsen har spela i mykje fri- og bakgardsteater, og gjort solide rolletolkingar i fleire år. Men dette er første gongen ho får ei hovudrolle på eit institusjonsteater. Og det gjer ho med glans. Med små fakter, imponerande nyanserikdom og eit rikt register får ho fram eit vell av ulike sider ved Alice. «Dødsdansen» er i Fredrik Longvas gode regi blitt ei innsiktsfull og velspela oppsetjing, eit intenst og fengslande drama.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 4. november 2019.)

TEATER

«Feilvare»
Rema 1000, Bakklandet, Trondheim
Av Liavaag/Lindberg
Manus og regi: Ingrid Liavaag
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Lyddesign: Yvonne Stenberg
Teknikar: Leik Raknes Finne
Med: Petra Casale, Oda Aunan, Cecilie Solberg og Silje Lindberg

Ei heilt annleis og krevjande teaterframsyning som verkeleg lukkast med det ho sette seg føre.

Verda er ei scene, og du ser spel og teater same kor du er. Ikkje alt er like regissert og fortetta, men om du nyttar augo, kan du oppleve dramatikk der du minst ventar det. Dette har det vesle teaterkompaniet Liavaag/Lindberg tatt utgangspunkt i, og i noko så prosaisk som ein heilt vanleg daglegvareforretning set dei nå opp eit teaterstykke medan butikken går som om inkje var skjedd, tilsette jobbar i kasser og reolar og kundane kjem og går. Det er blitt ei særs spennande teateroppleving der du som publikum fort kjenner ubehaget som ufriviljug kikkar.

Prosjektet heiter «Feilvare», og alle som handlar, om det er daglegvare eller anna, veit at slikt førekjem i varierande grad. I matbutikkane er det stadig spørsmål om utgått dato, og som kundar er det ofte vi granskar varene meir inngåande enn godt er, som når vi klemmer på frukt og grønt. Men feilvare kan vere så mangt. Kva med oss sjølve, og menneskeleg «feilvare», folk som ikkje passar heilt inn, er utgått på dato, ikkje ser like freshe ut som andre eller som har meir løynde lyte og skavankar? Er vi like tøffe med slik «feilvare» som med det vi skal ha med heim til matbordet? Er det rom for menneskeleg feilvare i eit kresent sorteringssamfunn som vårt? Greier vi å akseptere både eigne og andre sine lyte? Slike spørsmål er det Liavaag/Lindberg utforskar i denne produksjonen, og i stor grad må eg seie dei lukkast.

I butikklokala til Rema 1000 på Bakklandet i Trondheim, ein vanleg fredagskveld i åttetida, er vi tjue litt uvanlege kundar som blir utstyrte med høyretelefonar. Så godt vi kan (og det er ganske dårleg) freistar vi å mingle og gå i eitt med butikkens vanlege kundar og tilsette. Silje Lindberg (eine halvparten av kompaniet) er vår guide. Kledd i Rema-klede ter ho seg som ein vanleg tilsett, fortel om butikkjedas filosofi og verdigrunnlag, ryddar i reolane og flyttar på pallar. Det er mye bakgrunnsstøy, voice over og forskjellig å høyre i starten. Men så, gradvis oppdagar vi at tre av kundane ikkje er heilt som andre. Ei (Oda Aunan) tastar til sonen sin, pratar høgt, og blir etter kvart den pratsame litt kleine personen som absolutt skal fortelje deg om korleis ho har det som alkoholikar og narkoman. Medan dei to andre (Petra Casale og Cecilie Solberg) er eit par som er langt meir lågmælte, men som likevel har vanskar med å skjule at dei i røynda ikkje har det så godt, at dei går i terapi og at forholdet er på brestepunktet. Alt skjer gradvis, forsiktig og byggjer seg opp dramaturgisk til det til slutt går hardt ut over både gele, corn flakes og tørkerullar. Den stakkars butikktilsette freistar å rydde opp og roe dei tre. Sjølve høyrer vi dialog og tankar på høyretelefonane, medan butikkens vanlege kundar forstår lite av det heile, og nokre blir ufriviljug med på spelet nettopp ved å late som dei ikkje ser kva som går føre seg. Eit ekstra gjestespel fekk vi på premieren då ein uinnvigd Securitas-vakt fekk det for seg at ho burde gripe inn.

For oss som publikum blir dette ei heilt spesiell type framsyning fordi vi er tilskodarar, og ikkje minst kikkarar, på same tid som vi, om vi vil eller ikkje, blir del av framsyninga. Det ubehagelege ved å bli tilskodar til slikt ein helst ikkje vil bli del av, samstundes som vi blir kikkarar, for det er jo nettopp det som er meininga, gjer at det stundom er godt å ta ein tur bortom nokre mindre dramatiske reolar. På mange vis minner denne framsyninga meg om ein del av produksjonane til Goksøyr & Martens både ved bruk av høyretelefonar, men også kikkardimensjonen som gjer at teateropplevinga også blir fylt av ubehag, til tider ganske sterkt. Og det er flott at det gjer noko med deg når du ser teater. Det er vel i grunnen meininga.

Det er sjølvsagt vanskeleg å instruere ei slik framsyning. Det er mykje teknikk som skal klaffe, og du veit aldri kva publikum, vanlege kundar eller eventuelt ivrige Securitas-vakter kan finne på. Difor må det vere rom for improvisasjon. Eg var imponert over kor synkront Ingrid Liavaag har fått det til å gå, og kor god personinstruksjonen var. Dei fire på «scena» var forbausande truverdige og tilforlatelege fram til maskene tok til å falle, og sjølv då gjekk metamorfosen på eit vis der handlinga gradvis bygde seg opp dramaturgisk, og der dei avdekka seg sjølve lag for lag. Det vi var vitne til skjer sjølvsagt ikkje kvar dag i ein vanleg daglegvarebutikk, men det kunne ha gjort det, og eg trudde på det eg så.

Eg skal halde meg frå å seie korleis det gjekk, og kva dei tre kundane som ikkje hadde det så godt etter kvart fann på. Eg skal i staden konkludere med at dette var ei ganske annleis teateroppleving, tidvis langt meir krevjande enn å sitje framfor eit titteskap, men at kompaniet med denne måten å lage ei stadsspesifikk framsyning i høg grad har lukkast med det dei sette seg føre. Fram til måndag skal framsyninga visast på Rema Bakklandet før ho etter det skal til Rema-butikkar i Verdal, Inderøy og Steinkjer.

TEATER

«Narvik»
Nordland Teater, Stormen kulturhus, Bodø
Av Lizzie Nunnery
Omsett av Ragnar Olsen
Musikk: Vidar Norheim og Martin Heslop
Regi: Kim Sørensen
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Med: Christine Guldbrandsen, Sondre Krogtoft Larsen, Kristian Winther og musikarane Johannes Winther Farstad og Kari Nesdal Sandnes

Ei vakker og poetisk framsyning om korleis krigen og omstenda rundt han kan øydeleggje det meste.

Frå oppveksten av hadde den britiske dramatikaren og musikaren Lizzie Nunnery høyrd bestefaren fortelje fragment av historier frå si tid som radiotelegrafist i den britiske flåten under andre verdskrigen. Og stadig kom han attende til Narvik. For lenger sør i Europa er Narvik framleis eit omgrep, og langt meir enn ein by i Norge. Dette var den første staden Hitler gjekk på eit nederlag i andre verdskrigen, og mange allierte soldatar har sterke minne frå kampane i Ofoten.

Med dette som bakgrunn, men elles ganske fritt, skreiv Nunnery musikkteateret «Narvik» i 2015, og for ei dryg veke sia hadde Nordland Teater norgespremiere i Narvik. Det er blitt ei sterk, visuell og vakker historie om kjærleik, overleving og kva krigen gjer med menneska. I Gjermund Andresens symboltunge og spektakulære scenografi, eit rammeverk som minner om spanta til eit skipsskrog, men som også gir rom for mykje meir, rullar Kim Sørensen ut historia til fiskaren og sjømannen Jim frå Liverpool. I livets siste fase fell han, slår hovudet og kallar fram dei løynde minna frå krigsåra. Vi tek til ein førkrigssommar då Jim (Sondre Krogtoft Larsen) er i Oslo og forelskar seg i norske Else (Christine Guldbrandsen), og vi får del i brevvekslinga og dei fiktive samtalane som følgjer. Så kjem krigen, og Jim er på veg til Narvik som radiotelegrafist saman med Kenny (Kristian Winther). Narvik blir berre eit bakteppe, for i det vidare følgjer vi dei to i konvoiar mellom England og Murmansk, torpedering, frykta, draumane og diskusjonane om meininga med det heile. To særs ulike personar utviklar eit underleg og motsetnadsfylt kameratskap slik det må bli i eit så tett lagnadsfellesskap, vakkert portrettert av dei to. Når krigen omsider er over, er Jim med i flotiljen som bringer den norske kronprinsen heim til Oslo, og draumen om å treffe att Else endar i det motsette.

Nunnery har fått ektemannen Vidar Norheim og Martin Heslop til å skrive musikk til stykket. Med solid framføring av dei tre aktørane på scena, og med hjelp av dei to musikarane Johannes Winter Farstad og Kari Nesdal Sandnes, gir songane ein ekstra lyrisk dimensjon til innhaldet. Spelet er framifrå, og sjølv om historia er litt vanskeleg å kome inn i, og avslutninga er vel melodramatisk, er Kim Sørensens «Narvik» blitt ei visuell og poetisk framsyning om krigens innestengde redsler, ei overtydande historie om overleving, kjærleik, kameratskap, draumar og korleis omstenda kan øydeleggje alt.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 14. oktober 2019.)

TEATER

«Den hemmelige hagen»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Frances Hodgson Burnett
Omsett av Hege Mehren
Dramatisering og regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Komponist og lyddesignar: Magnus Børmark
Koreografi: Svetlana Stokke
Lysdesign: Eivind Myren
Videodesign: Stein Jørgen Øien
Med: Maria Omarsdottir Austgulen, Silje Lundblad, Olve Løseth, Marianne Meløy, Jon Lockert Rohde, Trond Peter Stamsø Munch og Natalie Bjerke Roland

Ei lågmælt og uvanleg vakker framsyning.

Ein trur gjerne at barn skal ha fart og action, og at dei ikkje har tolmod til lågmælt og litt saktegåande teater som krev konsentrasjon og undring. Godt då at det finst regissørar som Kjersti Haugen som stoler på både forteljinga og publikum, og som lag for lag lèt oss bli med inn i ei verd full av magi, men også av både død og humor.

Den britiske barnebokforfattaren Frances Hodgson Burnett skreiv «Den hemmelige hagen» i 1911. Boka handlar om den ti år gamle Mary (Maria Omarsdottir Austgulen) som er vakse opp i britisk overklasse i India. Etter å ha mista båe foreldra i kolera blir ho send til sin ukjende og rike onkel Archibald Craven (Trond Peter Stamsø Munch) i England. Der blir ho tatt hand om av den tilsynelatande vonde hushaldaren Mrs. Medlock (Marianne Meløy) og den langt meir folkelege og hyggelege tenestejenta Martha (Silje Lundblad). Det herskar ei forbanning og ein tagnad over herresetet etter at Mrs. Craven døydde for ti år sia, og her er løynde rom og hagar som ingen får kome inn i. Som alle barn er Mary nyfiken, det ulovlege er alltid litt lokkande, så her opnar det seg både rom og hagar etter kvart.

Mary er ein bortskjemt og arrogant snobb når ho kjem til England, men i møtet med Martha, og litlebroren hennar Dickon (Jon Lockert Rohde), blir det litt om litt folk av henne. I lag med Dickon og Colin (Olve Løseth), den endå meir eksentriske fetteren hennar, utforskar Mary det løynde og ulovlege, og det syner seg etter kvart at naturen kan gjere underverk med menneskesinnet.

Saman med scenograf Katrin Bombe, komponist Magnus Børmark, lysdesignar Eivind Myren, koreograf Svetlana Stokke og videodesignar Stein Jørgen Øien har Kjersti Haugen skapt eit kunstverk av ei framsyning, ei audiovisuell openberring. Til fuglekvitter og den nydelege musikken til Børmark leier Haugen oss inn i ei magisk verd der alle teaterets ingrediensar går opp i ei samstemt og høgare eining. Roleg lèt ho oss få del i historia, og like forsiktig blir endringane hjå desse menneska formidla. Eit vakkert og godt grep er å late Natalie Bjerke Roland vere ein dansande og syngande raudstrupe som kanskje også er Mrs. Cravens reinkarnasjon, og som leier menneska på rett veg. Katrin Bombes stilreine og enkle scenografi kombinert med utsøkt og forsiktig videobruk gir fantasien vår akkurat det han treng. Spelet er framifrå og stort sett neddempa med unnatak for nokre særs komiske scener, og Maria Omarsdottir Austgulen syner eit imponerande register i presentasjonen av Marys utvikling som menneske. Kjersti Haugen har både dramatisert romanen og vore regissør, og her har ho skapt eit magisk lite kunstverk.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. oktober 2019.)

TEATER

«Nor»
Nattframsyninga, UKA 2019, Cicusteltet på fengselstomta
Av Minna Andrea Loe og Anders Hauge Aurland
Regi: Eirin G. Wågan
Scenografi: Emma Løyland Vassanyi
Kostyme: Ingvild Svela Øglænd
Komponist: Eirik Jacobsen Lauvås
Med: Elise Hegstad, Tord Stavrum, Julie Paulsen, Emilie Birkelund, Katrine Wisth, Nora Bjørvig Henriksen og Jacob Nordin Andresen

Ein einaktars cliffhangar om oppbrot, sakn og nære menneskelege relasjonar.

Då UKA 95, «Skjer-mer-@», sette opp ei nattframsyning, var vi mange som fekk hakeslepp, og framleis er det ei av dei beste teaterframsyningane eg har sett. Så det måtte sjølvsagt bli tradisjon, og slik er det blitt. Nattframsyninga er leikegrinda til Studentersamfundets Interne Teater der dei med stor fallhøgde kan være eksperimentelle og våge å ta sjansar utan at det er alt for stor risiko om dei floppar. Og floppar har det blitt. Men skal du bli god, må du feile av og til, og teater er ikkje noko ein gjer med tryggingsnett. Etter å ha sett og meld alle nattframsyningane til nå, kan eg seie at det har vore nokre framsyningar så utilgjengelege at eg trur dei medverkande sjølve ikkje har forstått kva dei har halde på med, men samstundes nokre som har vore særs spennande og innovativt teater. Årets produksjon, «Nor» høyrer så absolutt til i siste kategori.

Scenografien er enkel men illustrerande og settinga like så. Vi er i ein togkupé der ekteparet Hallvard og Martine saman med dottera Nor kjem inn og finn seg ein plass. Det gjer også ein litt tagal kvinneleg medpassasjer. Ein konduktør med langt større ambisjonar og ansvarsområde enn dei vi er vande med, kjem og sjekkar billettar og passar på at alle sit der dei skal og har det bra. Før den siste reisande kjem inn, passasjeren frå helvete, ei påtrengjande og taletrengt dame som gjer det heile ganske kleint. Vår vesle familie er i utgangspunktet temmeleg stressa, spesielt mora Martine, og det gjer ikkje situasjonen betre at den siste passasjeren, ei vindrikkande enke, gjer reisa utriveleg med uønskt small talk og alt for nærgåande spørsmål. Og så er vi i gang med ein situasjon dei fleste vil kjenne seg att i. Eit lukka rom med framande folk i fleire timar. Og her er det openbert at dei alle har med seg langt meir bagasje av ulikt slag enn det dei har fått plass til i koffertane.

Eg skal ikkje lage noko resymé for det er for det første ikkje så interessant, og samstundes vil det kunne øydeleggje opplevinga. For allereie på eit tidleg tidspunkt forstår vi at alt ikkje er slik det ser ut, og at eitt eller anna har skjedd. Heile framsyninga, som er ein relativt tett einaktar er ein einaste stor cliffhangar og eit frampeik om noko vi ikkje veit kva er.

Men det er for så vidt ikkje viktig, for historia er i hovudsak berre eit stillas for å kunne utforske mellommenneskelege handlingar og relasjonar. Korleis ter vi oss i tette situasjonar i lukka rom? Kva er sakn, og kva plass har minna i liva våre? Dette er det som med ein relativt god og truverdig tekst blir utforska i denne togturen som er eit temmeleg tett og intenst kammerspel, berre avbrote av ein ufriviljug stopp på grunn av nokre grevlingar som hadde forvilla seg ut på lina, og som på underhaldande vis kom i tale (!) med passasjerane våre.

I denne framsyninga er det ein klår idé, ein har følgd konseptet heilt ut, forfattarane har vore observante og tatt mange situasjonar heilt på kornet. Regien er relativt stram og ein tek seg stundom god tid og lange pausar, slik det ofte blir i kleine situasjonar. Det gjer at scenene får ekstra tyngd, men slikt krev mot og regissørar og skodespelarar som veit kva dei vil. Framføringa er tidvis litt for overspela, men berre tidvis, for i hovudsak er dette neddempa og truverdige rolletolkingar.

Med så dristig satsing og så stor fallhøgde, er det sjølvsagt mye som kunne ha vore fiksa på, forbetra og polert, men det blir bagatellmessig i ei framsyning som denne som greier både å underhalde med god og gjenkjenneleg situasjonskomikk, og samstundes halde publikum nyfikne og interesserte frå start til slutt.

TEATER

«Karlsson på taket»
UKA 19, Cirkus, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Astrid Lindgren
Regi: Daniel Amundsen Damvall
Scenografi: Aksel Adrian Langum Øien
Kostyme: Marit Thorseth Grevskott
Koreograf: Helle Iveland
Kapellmeister: Sondre A. Yggeseth
Med: Ane Norum Kvistad, Ine Ingrid Vargset, Sofie Madeleine Solbø, Sivert Selnes, Sofie Sende Iversen, Frida Solberg Hanna B. Gravem

Høgrøysta overspel og ikkje heilt treffsikker orientering mot målgruppa gjer at «Karlsson på taket» ikkje kjem opp mot det beste UKA har vist av barneteater i tidlegare år.

Astrid Lindgren skreiv fire bøker om Karlsson på taket mellom 1955 og 1972. Tidlegare var Karlsson minst like populær som Pippi, Mio, Emil og dei andre kjende Lindgren-figurane, men ein film frå 1974 der han framstod som fullstendig ufordrageleg, har øydelagt mye for populariteten. Trøndelag Teater henta han fram att for tre år sia i ei god og underhaldande framsyning, og nå er det Studentersamfundets Interne Teater som børstar støv av propellen og set han opp som barneteater i Cirkusteltet på fengselstomta bak Studentersamfundet.

Litlebror er i denne framsyninga 10 år, snart 11, bur saman med foreldre og ei storesyster i toppetasjen av ein blokk og ønsker seg desperat ein hund, slik kameraten hans har. Så kjem ein dag Karlsson flygande inn vindauget til litlebror. Karlsson er ein passe tjukk mann i sin beste alder, og ved sia av at han kan fly, er han ein løgnhals og ein skrytepave. Og han øydelegg ting. Altså ein dritsekk, men ein særs sjarmerande dritsekk med sin eigen overtydande logikk. Og litlebror blir glad i Karlsson, men slit med at ingen trur han når han fortel om den nye kameraten sin. Og det er det nok mange små som kan kjenne seg att i

UKAs oppsetjing er relativt fritt etter Lindgren. Nokre moderniseringar dei har tillate seg er heilt ok, medan andre avstikkarar nok meir er mynta på intern humor for studentane enn for ungane. Vi følgjer stort sett narrativet frå bøkene, men når både foreldre og søstera er bortreist, og naboen, fru Buch, skal passe litlebror, blir det pøst på med fjernsynsreferansar som eg har vondt for å tru at ungane heng med i. Og så er det eit overspel som blir alt for valdsamt. Og då er vi ved denne produksjonens største problem. Dei trur openbert at for å få ungar i tale må ein skrike med utestemme og overspele til det absurde. Når ein nyttar mygg, treng ein ikkje rope. På premieren fall myggen ut ei lita stund, og då høyrde vi kor fint dette kunne ha blitt med normalt stemmeleie. Litlebror, Karlsson og mora er rett nok også litt for høgrøysta, men dei har spelet sitt på eit nivå der nyansar og sjarm kan få kome til rette, medan personinstruksjonen eller spelet til dei øvrige er så karikert at det diverre kjem i vegen for framsyninga. Eg får håpe det skuldast premierenervar og at dei vil roe både spel og roping etter kvart.

Eit anna problem som også var ganske forstyrrande for denne framsyninga var at regissør og scenograf ikkje har samarbeidd betre om alle sceneskifta. I første akt var det alt for mange av dei, og kvar gong kom det ein gjeng scenearbeidarar og rigga om heile scena. Det blei heldigvis betre i 2. akt.

Sia «Laugalaga» i 1977 har ein med eitt unnatak under «Glasur» i 2003 spela barneteater i kvar UKE sjølv om dei kalla det noko anna for to år sia. Det har vore likt og ulikt, men nokre gongar ganske spennande og nyskapande. Og aller best faktisk når studentane har skrive og laga det sjølve.

Årets produksjon held ikkje standarden til dei beste, men han har likevel kvalitetar det er verd å nemne. Ane Norum Kvistad er overtydande som litlebror, og særleg i detaljar og mimikk er ho god. Og samspelet med Karlsson (Ine Ingrid Vargset) er godt og leikent. Og så er mora (Sofie Madeleine Solbø) absolutt til å tru på som ei god og oppofrande mor.

Noko av det beste ved denne framsyninga var koreografien til Helle Iveland. Særleg gjeld det dei kattemjuke rørslene til dei tre tjuvane som korkje var spesielt lure eller kloke. Men også andre danseinnslag var fine og synkrone, og her, i motsetnad til mange av verbalinnslaga, fekk aktørane vist at med god personinstruksjon har dei absolutt noko å gjere på ei scene.

TEATER

«Lek for livet»
Turnéteatret i Trøndelag i samarbeid med Teater Ibsen og The Flying Seagull Project
Av Aslak Moe og The Flying Seagull Project
Regi: Aslak Moe
Scenografi: Mari Hesjedal
Lysdesign: Simen Høy Aasheim
Film: Megaphone Films Ltd
Med: Ash Perrin, Bendik S. Nordgaard, Bobby Beaumont, Antigoni Papathanasiou og Emma Puddy

Om retten til ein barndom fylt av leik, latter og kjærleik.

Over heile verda er folk på desperat flukt frå krig, naud, og ulike former for undertrykking. I institusjonar og overfylte leirar, og under dei mest forferdelege tilhøve bur for tida hundretusenvis av menneske. Dei aller største taparane er ungane. I deira kvardag er det ikkje mykje rom for leik eller optimisme. I 2007 fann Ash Perrin at han ville gjere noko med det, og med inspirasjon frå Richard Bachs roman «Jonathan Livingston Seagull» («Måken Jonathan»), og med visjonen om at alle eigentleg kan fly, skipa han «The Flying Seagull Project». Saman med skodespelarar, klovnar, tryllekunstnarar, musikarar og akrobatar, og i fargerike kostyme og store hattar, har han greidd å få innpass i flyktningeleirar og barneheimar over heile verda. Oppgåva er å få ungar til å leike, snakke, danse, synge og le. Finansiert i hovudsak av friviljuge donasjonar, har prosjektet på få år blitt verdsomfemnande, og resultata har vore formidable.

Saman med regissør Aslak Moe har Ash Perrin, norske Bendik S. Nordgaard og tre andre frå The Flying Seagulls laga ei teaterframsyning som hadde urpremiere i Verdal denne veka. Det er blitt ei både rørande og tankevekkjande oppsetjing. Aslak Moe har gjennom ei rekkje produksjonar dei siste åra vist seg som ein svært dyktig regissør for dokumentar- og forteljarteater. Eit særmerke er at han har stor lojalitet til og forståing for historiene som blir fortalde, og til dei som fortel. Slik også her. For dette er ei ganske mangesidig framsyning. Ho rullar ut historia om The Flying Seagulls og syner døme på kva dei held på med, samstundes som det er eit metateater som er nådelaust ærleg på kva for utfordringar og problem eit slikt prosjekt medfører. For dei er også mange og ikkje alltid etisk like enkle.

Dei opnar i beste klovne- og gjøglestil med å varme opp publikum, og vi blir villig med på scena. Det kunne fort ha blitt kleint, men energien og spelegleda deira er så smittande at hemningane våre fort forsvinn. Vi dansar, ropar, syng, men ikkje minst opnar vi opp, og det er skapt eit fortruleg lite fellesskap.

Så roar det seg, vi set oss og får historia om korleis prosjektet blei til og fortellingar om metodane gruppa nyttar. Når du skal få ein fullstendig taus sjuåring med eit sekstiårig ytre til å opne seg, trengst det kløkt. Mantraet er gjøgling, leik, magi og akrobatikk, og berre få og enkle ord. I staden for å fortelje kva dei gjer, syner dei oss det. Og før vi veit ordet av det, blir vi nok ein gong dregne ut på scena, mellom anna for å lære symbolikken i ein sirkel. Når gruppa kjem til ein flyktningeleir, kastar dei ut eit reip som dannar ein sirkel, ei form utan start og slutt og der du symbolsk nok er anten inni eller utanfor.

Etter berre to visningar denne veka er aktørane nå attende i felten der dei trengst mest. Så blir det turnering i Trøndelag i februar og ved Teater Ibsen i Skien i mars. «Lek for livet» var ei ganske annleis teateroppleving, og etter dette må eg vedgå at mykje av den øvrige dramatikken eg ser nok kan verke ganske uvesentleg.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 5. oktober 2019.)