Amund Grimstad

TEATER

«Snøkvit»
Rabarbraparken, Bakklandet i Trondheim
Av Holmen Hjertaas Produksjoner
Manus: Kari Wist Holmen
Musikk: Gunhild Hjertaas
Regi: Kari Wist Holmen og Gunhild Hjertaas
Scenografi: Jenny Hilmo Teig
Kostyme: Berit Helen Haukaas
Med: Kari Wist Holmen, Gunhild Hjertaas, Sindre Karlsholm, Ingrid Øygaard Steinkopf og Sveinung Johan Ohrem

Ein ny og ganske oppfinnsam vri på den gamle historia om Snøkvit.

I samband med tiårsjubileet til Rabarbrateateret ønska dei også å få sett opp ei barneframsyning i Rabarbraparken på dagtid. Slik blei det eit samarbeid med Holmen Hjertaas Produksjoner, og etter å ha sett premieren på «Snøkvit» i ettermiddag er det openbert at det var eit vellukka val.

Det vesle produksjonsselskapet Holmen Hjertaas skreiv «Snøkvit» for seks år sia, og dei har både spela det sjølve, og det er blitt oppført av andre i løpet av åra som er gått. Til framsyninga i Rabarbraparken har dei skrive litt ny musikk, og så vidt eg forstår også gjort nokre endringar, så det framstår som ein nypremiere. Opphaveleg er historia skrive for 25 roller, så med berre fem aktørar der det meste blir spela av tre av dei, var det sjølvsagt mykje i regi, sceneskift og logistikk som skulle gå opp, men dei kom i hovudsak godt frå det, og ein hovudgrunn til det er den fine musikken til Gunhild Hjertaas som vi godt kan tole å høyre meir av under dei mange sceneskifta.

Historia om Snøkvit er kjend for dei fleste og finst i eit utal versjonar. Skjelettet har dei halde seg til, men her er mange nye, artige og fikse vriar, og også små svisker for dei vaksne om vi følgjer godt nok med. I Landet Her (i motsetnad til Landet Der, Bakklandet, Trønderlandet og Utlandet) regjerer ein snill konge og ei vakker dronning. Den store kjærleiken deira resulterer i dottera Snøkvit (Gunhild Hjertaas), men lukka er ikkje evig, og mora hennar døyr etter kort tid. Den snille kongen giftar seg att etter seks år med det som blir Snøkvits vonde stemor (Kari Wist Holmen). Ho har ein tilsynelatande minst like vond hjelpar (Sindre Karlsholm), og dei gjer livet surt for Snøkvit. Så går det ikkje betre enn at hennar einaste trøyst i verda, den snille kongen, også døyr, og så er vi i gong.

I ein situasjon der ein stor del av ungane opplever å ha ei stemor eller ein stefar, er det kanskje ikkje heilt politisk korrekt å halde fram med mytane om den vonde stemora, men framstillinga her er så outrert og sjarmerande overspela at eg vil tru det er få som kjenner seg att. Eit fiffig lite grep (blant mange andre) er at spegelen som stemora nyttar for å få stadfesta at ho er den vakraste i landet, er ein kombinert spegel, musikar og skodespelar. Ingrid Øygaard Steinkopf sit stort sett bak eit forheng og spelar fløyte og tangentar, men er også ei blanding av spegel og orakel, som mellom anna kan fortelje oss at det er lågt blodsukker og andre heilt handgripelege årsaker til at stemora er som ho er.

Snøkvit flyktar ut i skogen der ho møter ein bakarson som gir seg ut for å vere prins utan å vere det. Det skapar sjølvsagt forviklingar, så sjølv om det openbert oppstår søt musikk, er ikkje kjærleiken så grei å handtere. I skogen treffer Snøkvit også ei rekkje andre prinsar og prinsesser som har rømt frå vonde stemødrer og eit overvakingssamfunn som går Google og Facebook ein høg gong. Og så møter ho dei sju små dvergar som ikkje alle er like små, men som forbarmar seg over henne og gir henne huslyd.

Eg skal ikkje gå i detalj om handlinga og øydeleggje opplevinga, men som alle gode eventyr går det godt til slutt jamvel om ikkje alt går slik vi trur. For her er lagt inn mange små gags og avstikkarar både hit og dit for den som greier å få med seg alt. Og om det er nokon moral, så må det vere at også vondskap kan vendast.

Som sagt er det i hovudsak berre tre aktørar for den fjerde er for det meste musikar og spegel, og den femte, Sveinung Johan Ohrem, har berre ei rolle, men til gjengjeld er den både omfangsrik og spektakulær. Å spele over tjue roller for berre tre aktørar krev sitt, og i lånt scenografi frå kveldsframsyninga «En Medtsåmmårnattsdrøm» er det ikkje alle sceneskifta som er like enkle å få til, men det går overraskande bra. Og det er openbert eit teikn på det same, og ikkje minst på spelet hans, at det tok meg minst halve framsyninga før eg fatta at Sindre Karlsholm hadde så mange roller. Eg trudde faktisk lenge at det var ein mannleg aktør til der.

Dramaturgisk haltar historia litt, og kompaniet kunne nok hatt fordel av å ha fått litt ekstern regihjelp, men det skjer så mykje, og det er alt så sjarmerande, at det går heilt greitt. Og målgruppa, alle ungane i amfiet, kosa seg, lo, kommenterte og hyla, så då er den verkelege lakmustesten bestått.

Men utan det musikalske tonefølgjet til Gunhild Hjertaas kunne dette likevel ha blitt atskilleg meir langhalm. Musikken batt alle dei ulike tablåa saman, og den baud på fine og melodiøse songnummer. Dette er den tredje produksjonen eg har sett på like mange år der Hjertaas har skrive musikken. Det er på høg tid at musikalprodusentar eller teatersjefar får auga opp for kva for musikalsk talent ho er.

«Snøkvit» blir spela som føremiddagsframsyning i Rabarbraparken fram til 7. august, og i motsetnad til «En Medtsåmmårnattsdrøm» er det framleis ledige billettar.

TEATER

«En Medtsåmmårnattsdrøm»
Rabarbrateateret, Rabarbraparken, Trondheim
Av William Shakespeare
Omsett og gjendikta av Hans-Magnus Ystgaard
Regi: Øyvind Brandtzæg
Komponist: Erlend Jentoft/Øyvind Jo Heimdal Eik
Musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Koreografi: Kine Kvarme Tørring
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Maskedesign: Leo Thörn
Med: Madeleine B. Nilsen, Katja Lindeberg, Kristoffer Hjulstad, Jon Vegard Hovdal, Gunnar Eiriksson, Hans Petter Nilsen, Ståle Kvarme Tørring, Stian Hovland Pedersen, Kathrine Strugstad m. fl.

Rabarbrateateret syner nok ein gong korleis ein kan spele Shakespeares komediar slik at dei blir både forståelege og underhaldande, også for eit urøynd publikum.

I ti år har Rabarbrateateret spela bakgardsteater på Bakklandet i Trondheim. Rundt halvparten av produksjonane har dei fått skrive sjølve, og ein del av desse har nok vore meir sjarmerande enn kunstnarleg vellukka. Men som tolkar av William Shakespeares komediar har Rabarbrateateret sett ein standard som få andre kan måle seg med. I 2002 sette Trøndelag Teater opp ei gjendikting av Shakespeares «En midtsommernattsdrøm» som Hans-Magnus Ystgaard opphaveleg hadde skrive for Sparbu Teaterlag, – på Sparbudialekt, og med tittelen «En Medtsåmmårnattsdrøm». (Sparbu er ei bygd rett sør for Steinkjer). Framsyninga på Trøndelag Teaters hovudscene var rett nok både frodig og velspela, men bar likevel noko preg av dei rammene som naturleg følgjer ei hovudsceneoppsetjing på eit institusjonsteater. Øyvind Brandtzæg, som sjølv er tilsett på Trøndelag Teater, men som i alle år har vore ein primus motor for Rabarbrateateret, tok framsyninga ut i naturen der ho høyrer heime, og sette ho opp i Rabarbraparken på Bakklandet i 2012. Inneklemt mellom gamle trehus i noko som er meir ein ustelt bakgard enn ein park, er det bygd eit amfi, og med ei herleg blanding av respekt og respektløyse blei framsyninga ein formidabel suksess. Folk gjekk mann av huse, og Shakespeare blei folkeeige. Blandinga av den leikne og munnlege omsetjinga og den ganske lausslopne og sjølvironiske spelestilen gjorde oppsetjinga både særs forståeleg og til stor underhaldning.

I åra etter har Rabarbrateateret sett opp to til av Ystgaards gjendiktingar, «Som di synes» i 2015 og «Trettendagskvelden eller Ka di vil» i fjor. Og båe produksjonane var like vellukka. I samband med at det nå er 10-årsjubileum for teaterkompaniet, har dei tatt fram att «En Medtsåmmårnattsdrøm» i ein ny og langt meir profesjonell versjon, og torsdag var det premiere der det diverre ikkje var høve til å ha meir enn ein tredels fullt amfi. Det er sjølvsagt tyngre å spele for glissen sal, men lattersalvene og applausen sat likevel laust og høyrdest godt.

«En Medtsåmmårnattsdrøm» er av Shakespeares tidlegaste komediar. Den er i hovudsak rein underhaldning utan spesiell moral eller nokon djupare meining sjølv om ein kan lese inn både kor tilfeldig kjærleiken kan vere, litt menneskeleg dårskap og endåtil dyresex. Det er innfløkte intrigar og i alle fall tre parallelle historier der bakgrunnen er eit fyrstebryllaup i Aten. To unge elskande, Hermia (Madeleine B. Nilsen) og Lysander (Kristoffer Hjulstad) får ikkje kvarandre for Hermia er lova bort til Demetrius (Jon Vegard Hovdal) som på si side er Helenas (Katja Lindeberg) ulukkelege kjærleik. Hermia og Lysander rømmer til skogs der alvekongen Oberon (Stian H. Pedersen) og hans intrigant og hoffnarr Pukk (Ståle Kvarme Tørring) held til. Med trolldomsdråper vil dei løyse kjærleiksflokane, men Pukk rotar det til. Oppe i det heile kjem ei amatørteatergruppe av handverkarar som bur seg på å spele ein komisk tragedie for fyrstebryllaupet. Det er ei gruppe som tek omgrepet amatørisme til heilt nye høgder.

Hans-Magnus Ystgaard har i gjendiktinga leika seg med ord og vendingar, gjort teksten levande, forståeleg og nær, og fått fram ei mengd med humoristisk undertekst. I denne produksjonen er det sjølvsagt også lagt inn mykje koronahumor og mange andre metalag. Øyvind Brandtzæg har ei imponerande hand om regien der den naturlege, men ikkje heilt enkle scenografien i parken likevel har saumlause sceneskift, og der den tre timar lange framsyninga byr på god dramaturgisk stigning. Ein del fine songopptrinn og musikk med tema frå alle prestegjeld, saman med overraskande koreografiske brot, bidreg også til at dette blir stor underhaldning. Og spelet til dei i alt sytten på scena er langt meir profesjonelt enn i tidlegare produksjonar. Gunnar Eiriksson gir oss ein skikkeleg konfekt i formidlinga av amatørskodespelaren og handverkaren Rennbom, ei lita framsyning i framsyninga. Og Katja Lindeberg fekk fram nye dimensjonar ved Helena i ei forrykande, inderleg og fandenivaldsk tolking der ho også greidde å få fram kjønnsperspektivet.

«En Medtsåmmårnattsdrøm» blir spela fram til 9. august, men i desse koronatider er det diverre alt for få plassar, for dette hadde fortent eit langt større publikum. Det er folkekomedie på sitt aller beste.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 1. august 2020 i ein forkorta og litt amputert versjon. Etter at meldinga stod på trykk er eg gjort merksam på at Hans-Magnus Ystgaard opphaveleg skreiv gjendiktinga for Sparbu Teaterlag på midten av 90-talet, og ikkje for Trøndelag Teater i 2002. Den korrigeringa er tatt med i bloggteksten over.)

TEATERKONSERT

«Vårsøg 75 år»
Teatret Vårt, Molde
Tekstar av Hans Hyldbakk
Musikk: Henning Sommerro
Tekstutval: Svein Sæter
Regi: Kristian Lykkeslet Strømskag
Med: Henning Sommerro, John Pål Inderberg, Julie Støp Husby og Sara Fellman

Nye arrangement gjorde «Vårsøg 75 år» til meir enn ein vanleg teaterkonsert.

Forfattaren og lokalhistorikaren Hans Hyldbakk (1898-2001) gav ut ei rekkje diktsamlingar, prosatekstar og lokalhistoriske verk gjennom heile 70 år. Men før Henning Sommerro tonesette mange av dikta hans, og med gruppa Vårsøg i 1977 gjorde han til ein folkekjær nasjonalskald, var nok Hyldbakk berre kjend for dei mest innvigde på Nordmøre. Nå vil Teatret Vårt markere at det er 75 år sia Hyldbakk i april 1945 skreiv det ikoniske diktet «Vårsøg». Saman med den vakre melodien til Sommerro, har diktet funne ein plass i nordmenns hjarte på line med dei fremste nasjonalsongane våre. «Vårsøg» er rett nok ei glede over våren, men har også ein klår og eintydig undertekst om den frigjeringa som kom nokre veker etterpå.

Teaterkonserten er blitt ein hyllest til fridomen og til ein smålåten og noko underkjent forfattar. Henning Sommerro, som vaks opp i Surnadal, ikkje langt unna garden Kleiva der Hyldbakk budde, har skrive all musikken, og var ein sjølvsagt kapellmeister. Han trakterte klaver og trekkspel i tillegg til song og nokre «uregisserte» monologar. Med seg har han John Pål Inderberg på saksofon, skodespelarane Julie Støp Husby og Sara Fellman på vokal, og i tillegg ein varsam, men effektfull bruk av unike lydopptak med forfattaren sjølv. Særleg mektig var Hyldbakks resitering av «Vårsøg» til John Pål Inderbergs ekstremt såre akkompagnement.

Frå heimplassen skreiv Hyldbakk ei rekkje «Kleiva-brev» som dagsaktuelle kommentarar. Utdrag frå desse breva dannar eit fundament som konserten er bygd opp om. Det bergar ein elles litt vanskeleg dramaturgi. Gjennom Sommerros humoristiske anekdotar om ein einstøing, kranglefant, og ein ganske motsetnadsfylt og tvisynt lokal kosmopolitt, får vi komplettert bildet av mennesket bak forfattaren. Og så er det sjølvsagt dikta hans, som i følgje den alt for smålåtne Henning Sommerro var så gode at melodiane kom av seg sjølv(!). Det trur eg det eg vil om. Mange av melodiane er minst like lyriske som dikta, men Sommerro og ensemblet har unngått å lage ein sviskekonsert. Nye arrangement får i større grad fram ein del av råskapen og det litt viltre i både undertekst og klårtekst. Det, kombinert med solid musikalsk og songleg framføring, gjorde «Vårsøg 75 år» til noko langt meir enn ein lyrisk og melodiøs nostalgitripp.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 20. juni 2020.)

TEATER

«Bunnlinjan»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Tekst: Marianne Meløy
Musikk: Trygve Brøske
Regi: Ivar Tindberg
Lys- og videodesign: Tommy Geving
Lyddesign: Anders Schille og Siril Gaare
Med: Marianne Meløy og Trygve Brøske

Refleksjonar over det meste, men med særleg vekt på den uvanlege kombinasjonen miljøvern og framtidsoptimisme.

Skodespelaren Marianne Meløy og musikaren Trygve Brøske har samarbeidd med ujamne mellomrom heilt sia 1993, og duoen er blitt så innarbeidd at dei til og med har tatt kunstnarnamnet Brøløy. I samband med stemmerettsjubileet for sju år sia laga dei ein kabaret dei kalla «Stemt» der Marianne Meløy tok oss med til heimplassen sin i Vesterålen, ei øy med rundt 40 innbyggjarar, men alle med så spesielle trekk at dei kunne fortene ein roman. For fire år sia, blei det i framsyninga «Bunnlinja» ein ny visitt til Meløya. Denne gongen var det pappa Meløy som baud dottera på ein spasertur øya rundt i samband med at han skulle ha ein bypassoperasjon og ikkje var viss på om han ville overleve. Når Brøske og Meløy nok ein gong inviterer til Meløya, denne gong med fleirtalstittelen «Bunnlinjan», er det med utgangspunkt i den same spaserturen, men med nye assosiasjonar, digresjonar, refleksjonar og små anekdotar der undring over alt som endrast er ein fellesnemnar.

Når Meløy nå opererer med fleire botnliner, er det fordi ho har utvida omgrepet frå ikkje berre å gjelde den økonomiske, men også den økologiske og menneskelege, samt ei fjerde som ho nyttar framsyninga til å leite etter. Og jamvel om far hennar er hjartepasient, blir det ein dryg spasertur der sidespranga og digresjonane er langt meir omfattande enn sjølve turen. Som ein Espen Oskeladd møter dei folk, dyr, fenomen og eit utal anna som kan vere verd å ta vare på og som kan gi assosiasjonar og refleksjonar over livet, både som det var og kva det skal bli til. Trygve Brøske gir tonefølgje til dei ulike anekdotane og forteljingane som Marianne Meløy presenterer, og nokre songar blir det også, dei fleste ganske mollstemde.

Marianne Meløy er ein folkekjær skodespelar med eit spesielt komisk talent og med eit oppkome av historier. Trygg på det ho fortel, auser ho her av det meste. Men under skjemtinga og den nordnorske humoren ligg det denne gongen ein langt alvorlegare undertone. På vandringa med faren er dei innom mange og så ulike fenomen som bruk og kast, venninnemangel, plastsøppel, tukling med naturlege biotopar, og humoristiske vurderingar av kvifor dei dresskledde som ser heilt likeins ut, er dei som ropar høgast om innovasjon. Marianne Meløy har så mange historier ho vil fortelje, og stundom blir det i meste laget. Men finalen, med ein vakker hyllest til foreldregenerasjonens framtidsoptimisme kombinert med trua på at det framleis skal gå bra, blei eit mektig punktum.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 17. juni 2020.)

TEATER

«Robin Hood»
Teatret Vårt, Reknesparken i Molde
Fritt etter legendene om Robin Hood
Regi og tilarbeiding: Bjørnar Lisether Teigen
Med: Lars Melsæter Rydjord, Sara Fellman, Bjørnar Lisether Teigen, Johanna Mørck, Amalie Sofie Ibsen Jensen og Lars Halvor Andreassen

Så upretensiøst at det i starten verkar uferdig, berre for ganske raskt å sjarmere denne meldaren i senk.

Teatera tar til å opne att, og nokre er raskare enn andre. På Teatret Vårt i Molde har dei tatt tak i dei mange ulike legendene om Robin Hood, dikta ganske fritt, og på kort tid laga ei utandørs barneframsyning med koronaavstand både på scene og i sal. Bjørnar Lisether Teigen, ein av veteranane i ensemblet, har tilarbeidd dei gamle forteljingane om den kjekke og bolde Robin Hood. Saman med broder Tuck, Lille John og ei rekkje andre fredlause har Robin svore truskap til eksilkongen Richard Løvehjarte. For konge og fattigfolk kjempar dei mot prinsregenten Johan utan land og sheriffen hans og deira tyranniserande skattlegging. Frå basen sin i Sherwoodskogen, stel Robin frå dei rike for å gi til dei fattige. Slik har legendene gjort han til representant for eit folkeleg opprør. I denne framsyninga stel han rett nok for å skaffe løysepengar for å betale fri kong Richard frå fangenskapet hans i Austerrike. Det er ein naudsynt vri for å få til happy ending med at kongen kjem heim, og at ein overraskande vakkert formidla romanse mellom Robin og Lady Marion endar i giftarmål.

På ei lita utandørs scene i Reknesparken, og utan annan scenografi enn nokre små trær, rullar ensemblet ut ei historie som i starten kanskje verkar vel provisorisk og samanraska. Men sveltefôra som vi er, etter tre månaders pandemi, godtek vi det meste. Personinstruksjon, sceneskift og spel er ikkje heilt på høgda, men etter kvart blir eg likevel tvers igjennom forført av det sjarmerande metaspelet der mykje av framsyninga i røynda er ein kommentar til seg sjølv og situasjonen vi står i. På berre snaue timen greier dei på eit pedagogisk, leikent, humoristisk og fullstendig upretensiøst vis å fortelje det meste. Utan rekvisittar og med god korona-avstand, må dei mime og indikere der dei elles kunne ha spela i fri dressur. Det har dei løyst ved at det kryr av oppfinnsame og artige små gags, og dei seks på scena leikar seg med metaforar, dagsaktuelle og litt absurde referansar og ikkje minst teatrale verkemiddel som fleire nydelege handlingsbrot. Ungane i parken fekk openbert sitt, men alle dei ulike metalaga, og ei rekkje godt inkorporerte brot, gjorde at dette blei ei framsyning til å gle seg over for oss alle.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. juni 2020.)

IdaLou Larsen er 85 år den 19. mai 2020.

IdaLou Larsen, ein institusjon i norsk kulturliv, fyller 85 år tysdag 19. mai. Trass i alderen gir ho oss stadig skarpe og innsiktsfulle meldingar og kommentarar om norsk scenekunst både i avisspaltene og på eigen blogg.

Ida Louise Larsen (som er det fulle namnet hennar) er født i Cannes i 1935, oppvaksen i Frankrike, og flytta til Norge i 1957. Då ho tre år seinare tok til med studiar, hadde ho alt vore gift og skilt, husmor på heiltid og fått to barn. Seinare er det blitt eit nytt meir enn femtiårig ekteskap, to barn til og ei rekkje barnebarn og oldebarn.

Etter ein cand.mag. med faga engelsk, fransk og litteraturhistorie, har IdaLou hatt ein mangslungen arbeidskarriere frå forlagsarbeid i Pax på 60-talet, omsetjing av eit tjuetals bøker, arbeid som lærar, og til journalistikken. Frå 1974 til 1983 var ho redaksjonssekretær i det feministiske månadsmagasinet Sirene. Saman med andre markante feministar var ho der med på å setje ein ny dagsorden. På 80-talet var ho nokre år kulturredaktør i Ny Tid før ho gjekk til Nationen der ho blei til oppnådd pensjonsalder. Nærast som ein heil kulturredaksjon åleine, fekk ho på denne tida Nationens kultursider til å bli av dei mest relevante i landet, og det var då vi andre forstod kva for enorm kapasitet denne dama hadde og har. Og frå pensjonsalder har ho vore ein særs produktiv teatermeldar i Klassekampen.

For det er som teatermeldar IdaLou verkeleg har skrive seg inn i historia. Gjennom rundt førti år har ho sett nærare 4000 teaterframsyningar. På det meste såg ho tre-fire oppsetjingar i veka. I tillegg er ho eit aktivt og politisk menneske som les budsjett og offentlege innstillingar, og som meiner noko om det meste. Kapasitet, innsikt og kunnskap, eit skarpt blikk og ei god penn har gjort henne til landets mest respekterte teaterkritikar. Opptatt av kontekst, set ho alltid framsyninga i ein samanheng, – kulturelt, politisk eller samfunnsmessig, og får slik sagt mykje om stykkets relevans. Ho skriv forståeleg norsk, pyntar seg ikkje med fagtermar, og er aldri redd for å seie rett ut kva ho meiner. Og så har ho eit stort og bankande hjarte for barneteateret, og særleg det nyskapande og utfordrande. IdaLou har høgst fortent vunne det som er av prisar, og høgast heng vel Heddakomiteens ærespris frå 2012. Det seier ikkje så reint lite om kva ho har betydd for norsk scenekunst når det offisielle Teater-Norge gir si høgste utmerking til ein kritikar.

(Omtalen stod i Klassekampen fredag den 15. mai 2019.)

TEATER

«Nede med flagget til topps»
Det Nye Teateret, Ladebekken, Trondheim
Konsept og historie: Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal
Manus: Mads Bones og Olve Løseth
Musikk: Kyrre Havdal
Songtekstar: Mads Bones
Regi: Mads Bones
Bilderegi: Halvor Hoem
Scenografi: Gjermund Andresen
Koreografi: Martha Standal
Kostyme: Christina Lovery
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Maskedesign: Maria Abelsen
Musikalsk leiar: Kyrre Havdal
Musikarar: Morten Berger Stai, Hans Petter Vik Sæther, Tore Thorvaldsen Sandbakken og Bispehaugen skolekorps.
Med: Karl-Vidar Lende, Silje Lundblad, Mads Bones, Olve Løseth, Christian Ruud Kallum, Ida Göransson, Anne Krigsvoll, Martha Standal, Maria Ómarsdóttir Austgulen, Josefine Frida, Kjersti Elvik, Snorre Ryen Tøndel, Daniel Mauricio, Samantha Gurah, Natalie Roland Bjerke, Gjermund Andresen og fem barn

På rekordtid og med umogeleg, eller i alle fall heilt uvanlege produksjonsforhold, har Det Nye Teateret laga ein musikalkomedie som er ein formidabel gåve til alle oss som i meir enn to månader har lengta etter å sjå noko anna enn streama reproduksjonar.

Den utan tvil mest kreative trioen i norsk teater for tida, Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal har tatt seg fri frå institusjonsteateret for ei stund, leigd den gamle hallen til Viking Gummivarefabrikk i Ladebekken i Trondheim, og starta Det Nye Teateret. Det blir stadig oppretta nye frie teater i kongeriket, men det er langt mellom produksjonsselskap med eiga scene, så dette er ikkje kvardagskost. Men så kom koronakrisa, og alt måtte kastast om. Skulle dei legge seg på vêret og vente på at det heile gjekk over? Eller skulle dei tenkje nytt? For dei som har den minste kjennskap til denne trioen, var svaret gitt. Dette er ikkje folk som ligg på vêret, så dei kasta seg rundt og med berre snaue tre vekers prøvetid var det eksklusiv urpremiere og grand opening på sjølvaste nasjonaldagen med første og einaste framsyning. Og til det som må seiast å vere «fullsett sal». Eg trur ikkje det er seld fleire billettar til ei teaterpremiere i Norge nokon gong tidlegare.

Med premiere på sjølvaste 17. mai, var det også sjølvsagt at temaet måtte stå i nasjonaldagens teikn. Ideen til historia har dei tre saman, men medan Kyrre Havdal har skrive, lånt og organisert musikken, har Olve Løseth og Mads Bones skrive manus, og Mads Bones er åleine ansvarleg for songtekstane. Dei tre er kjende for å lage både metateater, bad taste, vere sjølvironiske og låne frå alle teaterets og underhaldningsindustriens prestegjeld, og slik er det også her. Dei har tidlegare skrive musikalar for Trøndelag Teater, men også laga sin årlege elleville og ekstremt populære spelparodi, «Slaget på Testiklestad». I humor og tilnærming er «Nede med flagget til topps» ein langt nærare slektning av den siste, laussloppen som han er, og tidvis ganske dristig i humoren. Historia er at Rita Ottervik, ordføraren i Trondheim, nok ein gong glitrande parodiert av Silje Lundblad, sit og bur seg på 17. maitale, men i koronatid då alt er annleis, har ho fått skrivesperre. Ho er heilt tom, og meiner at orda for lengst er brukt opp. Rita bur saman med søskenbarnet sitt, Tom-Kjetil (Mads Bones). Han har ei ganske anna tilnærming til livet for å seie det forsiktig, og for dei som kjenner familieforholda til Ottervik, er her masse intern humor som kanskje ikkje alltid er like vellukka og morosam. Tom-Kjetil kjenner forståeleg nok nettets mørkare sider, og får kusina til å surfe seg innover for å finne ut kva nasjonaldagen tyder for folk flest. Og surfinga tek til som ein parafrase på Tidemand og Gudes «Brudeferden i Hardanger» til Kjetil Bjørnstads «Sommernatt ved fjorden». Dermed er tonen og nivået sett, for her er det lånt utan blygsel frå alt og alle, frå Mozart via Grieg og Ole Bull til Åge Alexandersen og Lady Gaga, og det er referansar i alle retningar for den som greier å henge med.

Og reisa deira tek oss først til champagnefrukost for dagens versjon av det ein på 80-talet kalla dinkies, double income, no kids, dei barnlause vaksne der vi får ei innføring i produktplassering, overflateliv og alt som ikkje er ekte, overtydande presentert av mellom andre Christian Ruud Kallum og Josefine Frida før alt går i svart. Framsyninga er, og spesielt med så stutt prøvetid, eit teknologisk hasardspel der alt kan gå gale, og då er det like greitt å leggje inn litt metateater med kontrollerte feil der teknisk ansvarleg Karl-Vidar Lende dukkar opp alle stader han ikkje skal. Som i «Slaget på Testiklestad» er Olve Løseth ein slags herold eller forteljar. Han er nasjonaldagens magiske fe, Alve Løseth, som tek oss frå historie til historie, og er like fortvila og hjelpelaus kvar gong det tekniske eller anna skjer seg. Frå blackouten blir vi tatt vidare til ein institusjon der Rita møter ei gamal dame (Anne Krigsvoll) som først blir snakka til som om ho var ein unge, og som deretter blir forsøkt påverka politisk. Anne Krigsvoll er nydeleg og infam som den gamle som betakkar seg for valkamp for ho skal ikkje leve så lenge som til valet, før ho kvitterer med ein sår og særs vakker versjon av «Kom mai du skjønne milde» som endar opp i ein hysterisk potpurri på Mozart og Vikingarna før ho avsluttar med ein mor Åse utan solnedgang. Når det igjen blir metateater, vaknar ho til liv, og tek eit rasande oppgjer med det heile. Ho er ein seriøs skodespelar og dette er ikkje anna enn rein og skjær russerevy! Kvaliteten på sjølve historia er innimellom så varierande at eg av og til må gi henne litt rett.

Men Rita hastar vidare på nettet, møter nokre ungar som i mjuke tonar frå Egil Monn Iversens Bør Børson fortel ei heilt anna sanning om det å vere søte, små. Deretter er det rett på russetreff der stemninga heller ikkje er heilt på topp. Dette er «generasjon depresjon» som ikkje ser særleg lyst på noko, og som spør om kva som er vitsen. Med bakgrunn i nokre av vitsane, sjølv om sjangeren rett nok er bad taste, må eg nok ein gong seie meg litt samd. Men berre litt.

Rita er framleis ikkje nøgd med dykkinga ned i folkedjupet, og Tom-Kjetil får lov til å ta henne til dei mørkaste sidene av nettet (så sant det ikkje er pornografisk). Der møter vi ein høgreekstremistisk rasist som får Rita til å eksplodere og halde ein forrykande tale, før ho innser at ho med eitt ser alt klårt, og at det er slutt på skrivesperra. Og om eg undervegs har ytra noko om at vitsane ikkje var like morosame og historia ikkje alltid like god, så forsvinn alle slike tankar når det nå dreg seg til ein grand finale som i framføring, pompøsitet og innhald kan måle seg med det meste av musikalfinalar, og som faktisk oppi all galskapen var både alvorleg og ikkje så reint lite rørande.

Produksjonen er blitt til på ekstremt stutt tid, og samstundes er teknologien ganske ny for dei fleste, så dette har ikkje vore enkelt. På grunn av lite aktivitet på teatera for tida, har dei fått velje eit cast på øvste hylle. Men med rundt 20 skodespelarar og smittevernreglar om å halde ein meter avstand, er det ikkje enkelt å få dette til å gå i hop uakta kor gode og røynde skodespelarane er. Mange og store skift både i scenografi og kostyme i løpet av berre ein times framsyning er også krevjande, for å seie det forsiktig. Gjermund Andresen har skapt uendeleg mange rom og situasjonar i den gamle fabrikkhallen, og i bilderegien til Halvor Hoem skjer skifta og forflyttingane saumlaust og forbausande tilforlateleg. Og Christina Lovery har på rekordtid trylla fram eit utal flotte og typiske kostyme. I ein liten fabrikkhall med masse scenografi og teknisk utstyr har Martha Standal likevel, og med god smittevernsavstand, greidd å lage koreograferte opptrinn der det ikkje er mogeleg å sjå at dette er gjort under spesielle omstende og tilhøve. Mads Bones har hatt ei umogeleg oppgåve med å regissere det heile, men personinstruksjonen er god, og logistikken på scena, entrear og sortiar er som om det skulle vere på ei hovudscene etter normal prøvetid. Og så er det Kyrre Havdal som denne gongen har skrive særs god, melodiøs og songbar musikk, samstundes som han på humoristisk og kreativt vis har lånt, parafrasert og skrive om alt frå klassisk til populærmusikk.

Dette har vore Bones’, Løseths og Havdals bursdagsgåve til folket på nasjonaldagen, ei gigantisk oppmuntring i ei kulturell tørketid, der dei ikkje har spart på noko. I finalen dukkar til og med Småbispan og drillkorpset deira opp, og undervegs får vi også ein liten konfekt av ei moderleg helsing frå Kjersti Elvik på skjerm. Som vanleg med Bones, Løseth og Havdal, er det eit boblande overskotsfenomen, men denne gongen var rammevilkåra så vanskelege og produksjonstida så stutt at eg var langt frå trygg på at dette ville bli heilt vellukka. Det interessante er at i den grad det var noko å kritisere, så var det ikkje teknologi, framføring, spel, songprestasjonar eller koreografi, men faktisk sjølve historia som stundom gjekk litt på tomgang dramaturgisk. Men med den storslagne finalen og den fantastiske gåva til oss alle dette var, så er det for bagatellar å rekne i samanhengen. Vi er ganske mange som nå gler oss til desse tre karane kan lage vanleg fysisk teater i Det Nye Teateret i Ladebekken.

TEATER

«Culpa! i unntakstilstand»
Kilden Teater, YouTube
Av: Taro Vestøl Cooper
Idé og regi: Mine Nilay Yalcin
Kostyme: Synne Reichelt Føreland
Lyddesign: Simen Hefte Endresen
Med: Ann Ingrid Fuglestveit, Kevin Mbugua, Jenny Ellegård og Fredrik Høstaker

Intenst og drivande med god tekst, men ikkje heilt på høgda teknisk.

Kilden Teater i Kristiansand markerer at det er 100 år sia bysbarnet Jens Bjørneboe blei født. Tidlegare i år sette dei opp «Jonas», og då koronakrisa slo til, var teateret godt i gong med førebuingane på «Culpa!», eit gateteater som skulle spelast i fritidsklubbar, skulegardar og parkar. Inspirert av Bjørneboes dikt «Mea Maxima Culpa» (Mi store skuld) frå 1966 fekk regissøren Mine Nilay Yalcin, slampoeten Taro Vestøl Cooper til å skrive ein ny og modernisert tekst for ungdom i første halvpart av tenåra. Men brått var det ikkje lenger mogeleg å spele teater som før. I staden for å permittere dei tilsette og vente til det heile gjekk over, valde den nytilsette teatersjefen, Valborg Frøysnes, å tenke nytt. Framsyninga blei omarbeidd for den unntakstilstanden vi står i og for ei digital plattform, og torsdag var det open premiere med live streaming på YouTube.

Jens Bjørneboes dikt handlar om skuld og skuldkjensle. Med bakgrunn i rap og slampoesi, har Taro Vestøl Cooper skrive ein ny tekst for fire skodespelarar. Bakteppet er røyndomen slik han blir opplevd av ungdom i dag. Det er reklame- og kroppspress, liv i bobler, problema med å skilje sant frå usant i ukritiske sosiale media, og korleis vere nøktern og reflektert i ein stadig hurtigare straum av likes og emojis der du aldri får tid til ettertanke. Og sjølvsagt skuldkjensla over ikkje å strekke til.

Framsyninga blir vist i ein black box utan noka form for scenografi, og dei einaste rekvisittane er fire banner med tekst. Med filming frå eit 360 gradars kamera, må vi sjølve gå inn i framsyninga og med musa velje kven vi skal følgje. Det er mykje tekst, enormt tempo, og eit utal sceneskift der halvvegs formidla standpunkt blir avbrotne av «Swipe!» før dei hastar vidare til nye tema. Så sjølv om det heile varar berre i dryge 20 minutt, kjennest det som ei heilaftans framsyning.

Dei fire skodespelarane er kledde i kvar sin farge, har fått ulike meiningsfelt dei presenterer, og framstår som eit tverrsnitt av det som rører seg blant ungdomen. Det var relativt god koreografi, enormt tempo, tekstsikker framføring og kjappe skift, men teknologien var ikkje heilt på høgda med flimrande bilde og dårleg oppløysing. Denne meldaren er langt frå målgruppa, men både av det eg såg, av kommentarane i sidefeltet og ikkje minst av live chaten etterpå, var det openbert ein bodskap som trefte og engasjerte ungdomen. Mykje er sjølvsagt tapt på vegen frå fysisk gateteater, men ei akseptabel erstatning slik situasjonen er i dag, var det likevel.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 11. mai 2020.)

TEATER

«En beretning om blindhet»
Haugesund Teater, YouTube
Basert på ein roman av José Saramago
Dramatisert av: Kristofer Grønskag
Regi: Lars August Jørgensen og ensemblet.
Redigering: Lars August Jørgensen
Med: Morten Joachim, Ane Skumsvoll, Henrik Bjelland, Rikke Westerlund Lie, Marina Popovic og Lars August Jørgensen

Medan mange teater permitterer dei tilsette, syner Haugesund Teater at det er mogeleg å skape scenekunst også i dagens situasjon.

For to månader sia hadde Haugesund Teater urpremiere på dramatiseringa av romanen «En beretning om blindhet» av den portugisiske forfattaren og nobelprisvinnaren José Saramago (1922-2010). I dagens situasjon er boka blitt meir aktuell enn nokon sinne. Ho fortel om ein pandemi som gjer at så godt som alle etter kvart mistar synet. Styresmaktene blir desperate og internerer dei blinde utan noka form for pleie eller tilsyn. Soldatar med skarpladde gevær vaktar på dei internerte, og skulle dei trakke over grenser dei ikkje kan sjå, blir dei skotne.

Det viktige i forteljinga, er ikkje først og fremst dei konkrete problema dei blinde opplever som manglande mat og hygiene, men at verdiar som demokrati og menneskeverd ikkje er like botnsolide som vi trudde. Styresmakter og mange blinde handlar i desperasjon, og det blir mykje motbydeleg vald og kortsiktig vinningskriminalitet. Men Saramago har også lagt inn ein god del humor og ei særs optimistisk ending. Og han let oss følgje ei lita gruppe som greier å tvihalde på menneskeverd og rettvise, og som slik syner at det sjølv i ekstremt vanskelege situasjonar er mogeleg å halde etiske og moralske faner høgt.

Haugesund Teaters oppsetjing i februar var ikkje heilt vellukka, mellom anna fordi ho ikkje fekk til balansen mellom forfallet og det sjølvdestruktive på eine sida, og humoren og metablikket på den andre. Nå er den produksjonen historie. Men i staden for å stenge og permittere, har teateret funne det rett å lage ei framsyning for dagens situasjon, og dramatisert Saramago på nytt for eit digitalt format. Det er blitt ein føljetong der ingen veit kor mange episodar det vil bli, og der dei to første ligg ute for alle å sjå. Eg må vedgå at eg er meir enn skeptisk til såkalla strøyming av teater. Det eg har sett til nå, er ikkje teater, men i beste fall dokumentasjon av ei framsyning. Difor var det med stor skepsis eg såg nettversjonen av «En beretning om blindhet». Men der tok eg feil, for dette var noko heilt anna. Det var korkje fjernsynsteater eller filma teater, men eit sjølvstendig kunstnarleg verk som står på eigne bein.

Skodespelarane sit i kvar sin heim, utan kostyme eller annan scenografi. Men ettersom dei nå i større grad har reindyrka forteljarteateret, skråblikket og metaforma, er det så langt blitt meir vellukka enn sceneversjonen. Det er meir leikent, og ikkje på langt nær så dystopisk. Dei fem vekslar på å fortelje og spele dei mange ulike rollene. Utsjånad, kjønn og alder er lite vesentleg, og faktisk ei eiga kjelde til mykje humor. Framsyninga blir vist ved ei rekkje splittbilde som er fikst og godt klippa og redigert av skodespelaren Lars August Jørgensen som saman med ensemblet let regien bli til undervegs. Det er oppfinnsamt og særs underhaldande.

Ettersom det til nå berre er produsert to episodar på om lag ti minutt kvar, er det uråd å vite korleis dei vil løyse scenografi og spel når det kjem til den meir dramatiske delen av forteljinga. Slik sett er dette også ei nokså uvanleg teatermelding, der ho i realiteten er skriven midt i første akt. Men ikkje noko er som før, så eg let det passere. Dei to episodane som til nå er produsert, syner at nydramatiseringa Haugesund Teater har gjort av «En beretning om blindhet», er blitt ei beretning om eit teater med klårsyn i ei vanskeleg tid.

(Episodane kan du finne på teaterets heimeside, eller på YouTube ved å søkje på stykkets tittel.)

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 8. april 2020.)

TEATER

«24 mislykka nordmenn»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Av: Jesper Halle
Regi: Eirin Wågan
Scenografi: Sondre Biltvedt
Kostyme: Nora Statle Løndal og Ida Haveraaen
Med: Nora Bjørvig, Marte Guldvog, Sofie Sende Iversen, Aksel Øien, Hanna Gravem, Arne Telseth, Rikke Skindlo, Elise Hegstad, Sigrid Festøy, Hedda Krogh og Julie Paulsen

Vi må gjerne påstå vi er mislukka og dyrke den kjensla, men røyndomen er nok ein annan.

Då Jesper Halle skreiv «24 mislykte nordmenn», og fekk den urframført på Trøndelag Teater i 2003, var det i ei setting som korkje han eller nokon annan hadde trudd var mogeleg. Teatersjef Catrine Telle opna opp heile teaterhuset og nærast sampla stykket med ein ellevill og hysterisk morosam musikal om Gro Harlem Brundtland i ein halsbrekkande teaterhappening som var dømt til å bli like mislukka som dei tjuefire nordmennene. Men i Jon Tombres regi, og med å ta i bruk alle husets skodespelarar, blei det ein braksuksess, som sette ein standard ingen har våga å nærme seg til nå. Kanskje er det difor det også er få som har freista å setje opp att Jesper Halles drama, for etter det eg har googla meg fram til, er stykket sett opp som studentteater i Bergen i 2004 og som skuleteater i Stavanger i fjor. Og dett var dett. Men nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) i Trondheim våga seg frampå, og måndag var det premiere på Knaus i Studentersamfundet.

Framsyninga er ei rekkje tablå, ei fragmentarisk framsyning av den eine personen meir mislukka enn den førre. Eller kanskje ikkje, for graden av å vere mislukka er høgst diskutabel, og det er sikkert mange som skulle ha likt å berre vere like mislukka som dei vi får presentert på scena.

Elleve skodespelarar spelar dei mange ulike rollene og tablåa, og så langt eg kunne oppfatte, var dei innom alle dei 24. Det opnar særs lovande med ei velspela og humoristisk sak om godtkjøpsfilosofi og ei vandring i alt som skal til for å bli lukkeleg. For så brått å gå over til ei med nakkesleng, til Petter på bakarste rad, incest og overgrep, til ei scene om blind vald og kor enkelt det i røynda er å ta drepe nokon Og slik held det fram om foreldrehat, ei peparmøy, at det slett ikkje er verdas lukke å vere universitetstilsett når ein ikkje får bli bibliotekar(!), til ein overvintra ml-ar som saknar Pol Pot og ein filosoferande drosjesjåfør. Og ein heil del andre. Sams for dei alle, er at dei ikkje struttar av lukke, jamvel om lyta og problema for einskilde bør vere absolutt handterbare.

Det er raske og stort sett ganske presise sceneskift. Spelet er ganske varierande og personinstruksjonen likeså. Nokre av aktørane slit med elendig diksjon, medan andre glitrar. Det er tidvis humoristisk, nokre gongar trist, og andre gongar motbydeleg. Men heile tida utan at vi får tid til å bli kjent med eller gå i djupna på figurane. Det blir fragmentarisk og episodisk, og lenge sit eg og lurar på kva SIT og regissør Eirin Wågan eigentleg vil fortelje oss med denne framsyninga. Det er spennande og interessante einskildtablå, men kva så?

Inntil den nyskrivne finalen der heile ensemblet syng Lars Kilevolds «Livet er for kjipt» som ein medley og også som ei sjølvironisk oppsummering av det heile. Då blir alt forståeleg, og dei fleste problema som blir skildra blir sett i sitt rette perspektiv, nemleg at det ein del av oss balar med er luksusproblem og at vi må gjerne dyrke dei. Men at vi er mislukka, – nei den er for dryg. Slik redda også framsyninga seg inn og blei slett ikkje mislukka.