Amund Grimstad

TEATER

«Sult»
Teatret Vårt, Molde
Av: Knut Hamsun
Dramatisering og regi: Bjørnar Lisether Teigen
Kostyme: Elin Berg
Lysdesign: Jonas P A Fuglseth
Med: Oscar Jean, Anne Wiig og Jon Vegard Hovdal

Ei tett, velspela og intens reise i forfattarens indre, men for uklår og omstendeleg til å lukkast heilt.

«Sult» kom ut i bokform i 1890, er revidert fleire gongar i tiåra etterpå, og blir rekna som Knut Hamsuns gjennombrot som forfattar. Den er ein monolog i eg-form om ein fattig, svolten og underkjend skribent, ikkje ulik Hamsun sjølv. Og svolten kan i tillegg til den fysiske, også tolkast metaforisk som hunger etter å bli sett og å lukkast. Boka er både dramatisert, filmatisert og blitt teikneserie. Nå har mangeårig skodespelar ved Teatret Vårt i Molde, Bjørnar Lisether Teigen dramatisert boka på nytt og sjølv sett henne opp som eit særs tett kammerspel. Og i staden for å presentere Hamsuns episke monolog, har han skrive den om til ein dialog mellom hovudpersonen og alle han møter.

Scena er eit lite lukka rom med draperi på alle fire sider, nærast som eit telt, og litt klaustrofobisk. Publikum sit i to rader på alle fire sider, og sjølve scena er som ein liten rektangulær manesje med eit stort golvteppe. Dei einaste rekvisittane er eit pledd og nokre krakkar dei hentar frå publikumsradene. Slik kjem vi særs tett på aktørane, nærast ubehageleg tett, og det er nok også meininga. For her er det vesle som er av fysisk handling berre illustrasjon av forfattarens indre reise gjennom svolt, desperasjon, skrivesperre, gryande kjærleik, samvitskvalar. Og meir til.

Hovudpersonen blir spela av Oscar Jean, og den tekstrike rolla der han er hundre prosent til stades og ubehageleg nær oss heile tida, blir formidla sikkert og med stor innleving. I fem kvarter, og med publikum berre halvmeteren unna, vrengjer han sjela og får fram hovudpersonens ulike stemningar og sinnelag på eit overtydande vis. Det er både fysisk og mentalt krevjande, men Jean greier å halde intensiteten oppe utan det minste kvileskjer. Med seg på scena har han to skodespelarar. Jon Vegard Hovdal er politikonstabel, forlagsredaktør, pantelånar og til saman tolv ulike personar. Og det utan å skifte korkje kostyme, dialekt eller stemmeleie. Jamvel om Hovdal gjer gode tolkingar, har han fått alt for lite å spele på, og dei tolv personane blir utydelege og vanskeleg å skilje frå kvarandre. Då er det heilt annleis med Ylajali. Ho er ei kvinne eg-personen møter tilfeldig, følgjer etter og forelskar seg i. Eller kanskje er ho berre ein fantasiperson hovudpersonen diktar opp og drøymer om? Denne dualiteten, det gåtefulle og uavklåra blir nydeleg tolka i eit særs neddempa spel av Anne Wiig, og møta mellom henne og forfattaren er nokre av høgdepunkta i denne framsyninga.

Bjørnar Lisether Teigen har sjølv stått for både dramatisering og regi. Det er ganske klårt kva han har ønska med framsyninga, og mot slutten, både i dei nesten drøymande scenene med Ylajali, og i den desperate finalen, er han i nærleiken av å lukkast. Men vegen fram dit er for lang. Opninga er for omstendeleg, det verkar som Teigen er redd for ikkje å bli tydeleg nok, og han kunne nok ha vore meir kresen i kva han tok med. Og sjølv om omskrivinga av monologen til ein dialog i hovudsak er vellukka, er det nok tidvis også for mykje av stemma til Bjørnar Lisether Teigen og for lite av Knut Hamsun.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 20. oktober 2023.)

TEATER

«Den gangen onkel Kulle ble sprø»
UKA-23, Baccarat, Studentersamfundet i Trondhjem
Skrive og dramatisert av Hanne Fyrand og Helena Bjerke, etter ei biletbok av Kim Fupz Aakeson
Regi: Sunniva Schøyen
Scenografi: Astrid Fiskum
Kostyme: Nora Crawfurd Svensen
Kapellmeister: Nora Elise Hjerpsted
Med: Inga Skogseth, Eilov Gravdal, Isabella Solvang, Ali Waarieh, Helena Bjerke, Martine Ulseth, Konstanse Fjellvang og Linn Tønnesen Kystvåg

Det har vore laga barneteater under UKA i nesten femti år, og mangt har vore bra, men aldri i nærleiken av så godt som dette.

Med unnatak av «Glasur» i 2003 har det vore laga barneteater under UKA heilt sia 1977. Det har vore ei blanding av sjølvskrivne og lånte tekstar, og kvaliteten har vore ganske varierande. I år har forfattarkollegiet (Hanne Fyrand og Helena Bjerke) tatt for seg den vesle biletboka «Den gangen onkel Kulle ble sprø» av den danske forfattaren og illustratøren Kim Fupz Aakeson. Den kom ut i 1990 og blei omsett til norsk seks år etter. Fyrand og Bjerke har ikkje berre dramatisert boka, men også dikta eit godt stykke vidare og saman med komponist og kapellmeister Nora Elise Hjerpsted og instruktør Sunniva Schøyen har dei gjort den unnselege vesle boka om til eit timelangt forrykande, velspela, artig lite musikkteater for ungar i alle aldrar. Eg har sett dei fleste barneframsyningane under UKA, men ikkje nok med at dette er den avgjort beste, – oppsetjinga kan også måle seg med det meste av det som blir presentert av profesjonelt barneteater i kongeriket.

Vi er i den idylliske hagen til familien Hagen, der far (Eilov Gravdal) er nesten sjukeleg opptatt av plenklipping og hagestell, og det til overberande smil frå kona (Isabella Solvang) og dottera Ida (Inga Skogseth). Det er skuleferie for Ida, lite å gjere, og i denne A4-familien skjer det ikkje så mykje spennande. Mest av alt har ho lyst på ein is. Men så dukkar den noko aparte onkel Kulle (Helena Bjerke) opp. Han har fått det for seg at han er ein rododendron, (for dei som ikkje veit det, er dette ein av dei mest blomsterrike hagebuskane vi har), og klatrar opp på uthustaket for å late seg plante. På butaket er jordsmonnet skrint, men Kulle har støvlar fulle av jord, så alt han treng er litt vatn i ny og ne. Det ordnar sjølvsagt Ida med, for nå skjer det noko her. Kompisen hennar, Bosse, (Ali Waarieh) er hundre prosent med.

Men det er ikkje faren i familien. For han er denne gale onkelen som ugras i blomsterbedet, og han gjer det han kan for å få Kulle på andre tankar. Men i denne søvnige vesle småbyidyllen er det ikkje mange som har rododendron-onklar på taket, og når postmannen (Linn Tønnesen Kystvåg) set i gang jungeltelegrafen (ja, akkurat) om dette merkelege freakshowet hjå familien Hagen, så er det akkurat freakshow det blir. Naboekteparet (Martine Ulset og Konstanse Fjellvang), og etter kvart mange andre, kjem for å sjå på den merkelege blomsteren. Den blir ein snakkis og lokalavisoppslag, og frå å vere monomant opptatt av graset i hagen, forstår faren raskt at dette kan han tene pengar på. Det blir eit skikkeleg sirkus med inngangsbillettar og god forteneste, og det er ikkje godt å seie om det er onkel Kulle eller pappa som er mest sprø. Ida og Bosse meiner at ein med så god inntening bør ha råd til ein is, men der er ikkje pappa. Hans forretningsidé veks, og han nyttar pengane til å investere i plakatar der folk blir oppmoda til å kome og sjå (så dermed er det dobbel tyding i overskrifta til denne teatermeldinga), han kjøper stolar og bord, og til slutt ein iskremkiosk. Mora syner etter kvart også næringsvit og tar til å selje kaffi og kaker. Medan Ida og Bosse blir ufriviljug publikum til det heile. Og utan iskrem.

Sjølv dei raraste onklar treng meir enn vatn, og etter fire-fem døgn på taket har Kulle fått nok. Korleis det så går, skal eg halde meg frå å røpe, men slike heftige historier som skal rundast av med ei happy ending, endar ofte i klissete lirum larum og velmeint god moral. Også det greidde dei å unngå i denne produksjonen der alt, absolutt alt sat der det skulle.

Scenografien i tilsvarande framsyningar har ofte vore litt heimesnekra og provisoriske. Her hadde scenograf Astrid Fiskum og teamet hennar gjort seg flid og skapt eit truverdig lite hus med uthus, hage, stakittgjerde og postkasse. Og i tillegg nytta produksjonen seg av både publikum og heile salen slik at vi alle var tilskodarar (i dobbel tyding), og betalande for å sjå denne merkelege hagebusken.

Hanne Fyrand og Helena Bjerke som har skrive og dramatisert det heile, har fått til naturlege og munnlege replikkar, god dialog, og så har dei lagt inn både artig undertekst og ein del leik med postmannsmetaforar for oss vaksne som har sett gamle filmar. Eit lite ekteskapsdrama fekk dei også plass til. Men for all del, – dette er ikkje barneteater for vaksne, for responsen frå dei små i salen, var ikkje til å ta feil av. Og for eit barn kan det vere heilt sjølvsagt at ein onkel kan bli ein busk.

Sunniva Schøyen debuterer etter det eg forstår som regissør med denne produksjonen. Det er vanskeleg å fatte, for her var det regi med fingerspisskjensle, tempo, driv, herlege vekslingar, fine synkrone skift, god bruk av to videoskjermar og lys for å illudere ulike tider på døgnet, og ikkje minst ein dramaturgisk oppbygning det står verkeleg respekt av.

Personinstruksjonen er også framifrå. Barneteater av denne typen blir ofte overspela, men her var alt halde på eit nøkternt nivå, med berre akkurat passe overdriving. Dei åtte i ensemblet er truverdige, har god diksjon, og spelar i høgt tempo utan å snuble korkje konkret eller i overført tyding. Og så syng dei også særs godt. Ali Waarieh, som også spela i barneframsyninga for to år sia, er som Bosse ein slik kompis dei fleste skulle ha. Han er verkeleg til å tru på, og greier på overtydande vis å framstille Idas besteven. Men sjølv om denne produksjonen er vellukka i alle ledd, så er det likevel Inga Skogseth i rolla som Ida som imponerer mest. Ho er ein meir enn røynd SIT’ar som eg har sett og meld i alle fall tre gongar før. Ho var med i revyen for to år sia, og i «Rom rives» i 2022 viste ho eit spesielt talent for detaljar, mimikk og nyanserikdom. Det siste fekk vi sjå til fulle i «Den gangen onkel Kulle ble sprø». Utsøkt detaljrikdom i mimikken, kroppsspråk, scenisk nærvær, timing, augebruk og flørting/kontakt med publikum. Alt var på plass, og spelet hennar var gjennomført profesjonelt.

Musikken til denne produksjonen er eit kapittel for seg. Eit åtte personars orkester med skikkeleg trøkk, leia av Nora Elise Hjerpsted, som også hadde ansvar for komposisjonane. Musikken hennar var melodiøs, fengande, og ikkje minst variert. Det var både høgt tempo og meir kontemplative viser, og til solid tonefølgje framførte aktørane songane med tydeleg diksjon, gode songstemmer og stor innleving.

Etter å ha lese denne meldinga, vil du kanskje lure på om det ikkje er onkel Kulle, men denne meldaren som er blitt sprø. Men det er han ikkje. Han er berre særs oppglødd på vegner av alle som er glad i godt teater, og som også set pris på at dei yngste blir tatt på alvor. Og etter å ha følgd SIT i rundt femti år, er eg også nesten rørt over at dei denne gongen lukkast så fullstendig. Så for den som trur at det har rabla for meg, seier eg berre, (slik det står på pappa Hagens plakat), – Kom og sjå! Staden er Baccarat i Høgskoleparken ved Studentersamfundet i snaue tre veker framover.

TEATER

«Instamamma»
Turnéteatret i Trøndelag
Av: Ida Høy
Regi: Ida Høy
Musikk: Thomas Bye
Scenografi og kostyme: Jenny Hilmo Teig
Lysdesign: Simon Alvsvåg
Med: Trine Flinder Haraldsen, Evy Kasseth Røsten, Ingunn Beate Strige Øyen, Andreas Koschinski Kvisgaard og Tore B. Granås

Underhaldande og godt observert om reklame, sponsing, influensarar og retten til å vere barn.

For mange, spesielt dei unge, blir dagsorden i dag ofte sett av heilt røyndomsfjerne rosabloggarar og influensarar. Dette fenomenet har dramatikaren og regissøren Ida Høy late seg fascinere av, og saman med ensemblet ved Haugesund Teater laga ho i fjor oppsetjinga «Instamamma». Det er ei humoristisk lita familieframsyning, særs underhaldande, litt surrealistisk og ikkje så reint lite magisk. Nå har den nytilsette teatersjefen på Turnéteatret i Trøndelag, Arne Fagerholt, vald «Instamamma» som si opningsframsyning, og tysdag var det premiere i Verdal, også denne gongen i regi av Ida Høy.

I eit heilt upersonleg og nærast sterilt kjøken møter vi influensaren «Instamamma» (Evy Kasseth Røsten), stæsja og utspjåka. Til sine tusenvis av følgjarar byr ho ikkje berre på seg sjølv og sitt oppkonstruerte og falske tilvære, men også på mannen Glenn Robin og døtrene Sol og Samantha. Dei lever eit heilsponsa liv som er berre så perfekt og lykkeleg. I alle fall så lenge kameraet er på. Når historia tar til, er det berre to dagar til yngstedottera Sol (Trine Flinder Haraldsen) fyller ni år. Mora planlegg ein online beauty-bursdag, og heile verda utanom Sol veit at gåva ho vil få er den dyraste smarttelefonen, sjølvsagt med ekstrem produktplassering. Medan Sol berre ønsker seg ein vanleg bursdag og eit kjæledyr.

Så møter Sol Marco (Andreas Koschinski Kvisgaard) som er den nye guten i parallellklassen. Han bur saman med den spesielle og fargerike bestemora (Ingunn Beate Strige Øyen), og i deira verd er leik og magi heilt avgjerande. Sol fell sjølvsagt for dei to og deira levevis, og gjer til slutt eit lite opprør. Så endar det i ein heilt surrealistisk finale, og utan å røpe for mykje blir det meir enn nok kjæledyr for Sol til slutt.

Jenny Hilmo Teig har laga ein velfungerande scenografi der veggane er som ei biletbok ein kan bla i, og som effektivt gjer at ein kan veksle mellom den sterile heimen til Instamamma, skolevegen, og den langt meir fargerike bustaden til Marco og bestemora.

Ida Høy må vere av landets mest produktive dramatikarar og regissørar for tida. På fire månadar har eg sett tre premierar på framsyningar ho både har skrive og instruert, ein av dei ein urpremiere. Trass i stort arbeidspress, og berre eit drygt år sia førre oppsetjing av «Instamamma», gjer både casting, scenografi og ein del regigrep at dette likevel langt frå er nokon reprise på det som også var ein god produksjon.

Forteljinga er sjølvsagt litt outrert og overdrive slik ei god historie skal vere, men likevel til å kjenne att. Og det kryr av artige opptrinn, ikkje minst i dei mange kulturkollisjonane. Særleg underhaldande er bestemoras manglande kjennskap til dagens kodar, terminologi og sjargong. Det er framifrå spel av alle fem på scena, som gjennom raske skift fyller sju roller. Og kanskje er det typisk at den artigaste av dei alle var den mest absurde då godt vaksne Tore B. Granås spela ei avundsjuk og utspjåka ungjente. Ei lita innvending i all rosen er at teateret kallar oppsetjinga ein familiemusikal. Til det er det for få musikkinnslag, og songane er diverre korkje særleg melodiøse eller fengande.

«Instamamma» er ikkje berre uskuldig og humoristisk gjøn med all slags overflatiske nettfenomen. I botn ligg også retten til å vere barn, til leik, tøys og tull og masse magi. Dette blir framifrå balansert og formidla av Trine Flinder Haraldsen, og særleg i samspelet hennar med Andreas Koschinski Kvisgaard.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. oktober 2023.)

REVY

«Sprækk!»
UKA-23, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet og komponistkollegiet
Regi: Martin Næss og Fredrik Vildgren
Kapellmeister: Håvard Skotterud
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT) – Sigrid Festøy, Hanna Breen Gravem, Emilio Lombardo, Kari Melhuus Jenssen, Vårinn Andersen Melhus, Dennis Eliassen, Rikke Skindlo og Mikkel Angelo Anchissi Joner.

For første gong på nærare hundre år står Studentersamfundet i Trondhjem ved eit viktig vegskilje, – og det ber revyen «Sprækk!» tydeleg preg av.

«There is a crack, a crack, in everything. That’s how the light gets in» song Leonard Cohen, og dette minnest eg når eg ser årets UKE-revy «Sprækk!». Det raude runde huset ved Elgeseter bru stod ferdig til revyen «Cassa Rossa» i 1929, og har sia vore den andre heimen for tusenvis av Trondheimsstudentar, meg sjølv inkludert. Dei fleste som har studert i denne byen gjennom dei siste hundre åra, har lagt att mykje av sjela si i dette huset. Men etter kvart som studentkulla blei større og større fekk ein også behov for meir plass. Alt for seksti år sia tok ein til å drøyme og fantasere om «Auditorium Maximum» og andre luftslott på naboeigedomen fengselstomta. Det blei stort sett berre med draumen. Men så, – under over alle under, – nå er bygginga faktisk i full gang, og eit stort tilbygg vil bli opna neste år. Byggearbeid på dårleg grunn fører ofte til sprekkar i nabobygg, og slik også med det runde huset, derav årets UKE-namn. Når det nye tilbygget står ferdig og dei fysiske rammene er endra, vil sjølvsagt også mykje anna bli endra. Slik er nok UKA-23 på mange vis den siste i sin generasjon. Det gamle står ikkje akkurat for fall, men tradisjonar vil forsvinne eller endrast ,og mykje av det gamle vil sjølvsagt krakelere eller sprekke opp. Men som Cohen syng, – ein sprekk er det som gjer at lyset kjem inn.

UKA er tradisjon, rituala er mange, alt for mange og tidvis både utdaterte og tåpelege. Med unnatak av krigsåra, har det vore arrangert UKE annakvart år sia 1917, og slikt blir det sjølvsagt ritar og tradisjonar av. UKE-namnet er ein del av dette. Jamvel om det har vore både stutte og lange namn, har det etter kvart festa seg ein idé om at namnet skal ha tre stavingar og minst like mange tydingar. Allereie her har forfattarkollegiet i år signalisert eit viktig brot. «Sprækk» er berre ei staving, og har heller ikkje så mange tydingar, om ein ikkje skal ta til å leike seg med metaforar. Men brotet er likevel i god tradisjon, for UKE-namnet har som oftast vist til samtidsfenomen eller aktuelle saker, og slik er det så avgjort i år.

Fredag var det bypremiere og U-dag, og eg må vedgå at det var med ganske høge forventingar eg tok plass i Storsalen. For på scena var det ein uvanleg røynd gjeng med skodespelarar eg har hatt gleda av å følgje i fleire år, og som både i førre revy og i mange av SIT sine andre produksjonar har vist overtydande spel. Og berre så det er sagt med ein gong, – eg blei ikkje skuffa.

Eg har ofte sakna ein raud tråd i revyen, – eitt eller anna tema som går att. Men ikkje denne gongen. Sprekken, og brota, går att frå start til slutt. Alt før det tek til, ser vi eit sceneteppe med eit tydeleg riss, og visste ein ikkje betre kunne ein tru det var ein parafrase over Jan Groths ikoniske sceneteppe på Det norske teatret. Den same sprekken går att i kostyme og tematikk, og alt i opningsnummeret, eit forrykande velkoreografert danseopptrinn i høgt tempo, skjer det eit skikkeleg brot. Straumen går, ein HMS-ansvarleg i nabobygget kjem ilande til og seier seg lei for uhellet. Før vi tek til att. Og litt sjølvironisk, litt meta, og med haugevis av skråblikk held dei fram i same gate.

UKA er den største kulturdugnaden i landet, og her er det så godt som berre snakk om friviljuge, og glade amatørar. Men ein del år var det vanleg at revyen henta inn profesjonelle instruktørar. Det har ein nå gått bort frå, og eg trur det er eit rett val. Årets regissørar, Martin Næss og Fredrik Vildgren, har lang fartstid i huset, kjenner både revytradisjonen, aktørane, og ikkje minst den ganske vanskelege scena i Storsalen godt. Dei har laga ein revy som sit, som er godt komponert, og som har ein bra balanse mellom skjemt og alvor. For ikkje å snakke om at dei mange skifta, med eit utal kostymebytte, går overraskande saumlaust. Personinstruksjon er også bra, og trass i at scena ikkje er så stor, og orkesteret sit godt synleg på bakscena, har dei og fått plass til velkoreograferte danseopptrinn. Komponistane har gjort ein solid jobb, mange av songane er særs melodiøse, og i finalen var det ikkje vanskeleg for oss i salen å bli med etter kvart. Eit orkester på heile ti sørger for eit solid lydbilde.

Ein bra revy skal ha ei god blanding av samfunnssatire, studentikos humor og berre tull og tøys. Og om vi nok ein gang skal halde oss til tradisjonane, skal UKE-revyen ha ei drikkevise og ei Trondheimsvise. Drikkevisa skal ein ha brukbar fantasi for å finne denne gongen, men Trondheimsvisa, tidleg i første akt, var ei av dei verkeleg gode, sjølv om ho ikkje akkurat egna seg for allsong. Ein av veteranane i ensemblet, botnsolide Hanna Breen Gravem framfører åleine på scena ei vakker vise som stadig blir avbroten av hennar eigne verbalinnslag, for visa skal sjølvsagt ikkje handle om Oslo, må vite. Så går det slag i slag med sketsjar, songar og forrykande dansenummer. Alt er ikkje like vellukka, noko er litt uforløyst, andre manglar ein treffande punchline, men i hovudsak er det gode poeng. Blikket når diverre ikkje så veldig langt utanom vår eiga litle verd, og det er korkje krig i Europa eller migrasjonsproblem i denne revyen. Men sponsorar er ikkje til for å bli sleika oppetter ryggen, og klimaet har fått ein sentral plass (det skal eg kome attende til).

Elles får vi eit solid oppgjer med Helseplattforma som ein dystopisk parafrase over Les Misérables, vi er innom Sindre Finnes, helseministaren, kosthald, kulturelle generasjonsskilnadar, forsvarets konsentrasjon om å forsvare sine eigne mannlege offiserar, politiets forhøyrsmetodar, overambisiøs dating, og mykje meir, samt sjølvsagt ein del heilt meiningslause innslag med berre tull og tøys og ganske absurd humor. Om framføringa er god, er ofte desse innslaga dei artigaste, og slik var det også denne gongen. Det er eit uvanleg røynd og godt ensemble, og særleg alt nemnde Hanna Breen Gravem, i tillegg til Kari Melhuus Jenssen, Rikke Skindlo og Mikkel Angelo Anchissi Joner imponerte i ulike monologar og publikumsfrieri. Utan at dette er nokon kritikk av dei fire andre, for denne revyen var ensemblespel som få amatørar kan gjere dei etter.

Etter 20 år som ordførar går Rita Ottervik nå av, og for dei fleste studentane har ho «alltid» styrt denne byen. Dette blei skildra nydeleg i ein vakker song, men sjølvsagt også med kritisk distanse, varmt og inderleg framført av Rikke Skindlo. Ottervik er raus, og har late seg videofilme som ein kommentar til visa, og på bypremieren var ho til alt overmål også fysisk til stades. Det blei ei oppleving i seg sjølv.

Eg har ofte sakna samfunnskritikken og den bitande politiske satiren i nokre av revyane. Men i år fekk ein av UKA’s viktigaste sponsorar så hatten passa, og vel så det. Det har lenge vore ein diskusjon om det var rett å ta imot økonomisk støtte frå eit firma som Equinor. Når studentane til slutt godtok sponsoren, er det vanleg å seie at du skal ikkje bite handa som før deg, men det gjer denne revyen til fulle. Det startar med eit hardrock-innslag om klimaet, med plakatar om at UKA må bli meir miljøvenleg, eit innslag som endar i inkje og temmeleg uforløyst. Men så syner det seg at det var ikkje fordi det var mislukka, men fordi det var eitt av dei mange vellukka brota i denne revyen. For litt seinare kjem innslaget på nytt i ei langt betre tapping, og endar opp som det beste av dei tre verkelege høgdepunkta i revyen. To åtte til ti år gamle ungjenter (Sofie Werkland Ratvik og Erika Sletten Kjerringvåg) kjem inn, og melodiøst, sukkersøtt og som ein innsmigrande Greta Thunberg syng dei ein drepande satire over hovudsponsoren og vaksengenerasjonen:
«No går det til hælvete takket være dokk. Faen ta dem voksne, dokk e en jævla saueflokk.»

Med eit litt uforståeleg, men forrykande innslag om truser (?) var det slutt, – trudde vi. Folk reiste seg i ståande applaus, men så var det berre nok eit brot. Og det viktigaste av dei mange brota. For dette handla om Samfundet, om Huset med stor H. Tidlegare i andre akt var det ein fin sketsj om kva som hadde skjedd om dei snart hundre år gamle veggane kunne snakke, for så å oppdage at det kunne dei, og at alle minna var ikkje berre minneverdige. Men då alle trudde at revyen var over, og eg sjølv tok meg i å tenke at dette var ein ganske stutt revy, – ja så var vi gong att. Og denne gongen med den verkelege sprekken, eller gapet som ein står framfor, og frampeiket om kva som skjer når nybygget står ferdig neste år. Som ein nesten religiøs ode til Huset og alt det har betydd for generasjonsvis av studentar i nær hundre år, var epilogen «Vise til Nybygg» til å bli skikkeleg rørt av. Sjølv har eg i desse dagar femti års fartstid i dette huset, og med avsluttingsstrofa i finalen var det vanskeleg å halde att tårene:
«Sjøl om du slår sprekka og åran dæm går, så veit vi at festen bak veggan består. En øl eller tre holder allting på plass, for du står på en grunnmur av hevede glass.»

TEATER

«Det åttende livet (Til Brilka)»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Nino Haratischwili
Dramatisert av: Emilia Linda Heinrich, Julia Lochte og Jette Steckel
Omsett av Ute Neumann
Regi: Mina Salehpour
Scenografi: Andrea Wagner
Kostyme: Maria Anderski
Komponist: Sandro Tajouri
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Emma Caroline Deichmann, Madeleine Brandtzæg Nilsen, Arturo Scotti, Synnøve Fossum Eriksen, Maria Pontén, Marianne Meløy, Isak Holmen Sørensen og Thomas Jensen Takyi

Ei nesten fire timar lang hundreårig slektskrønike om storpolitikk, kjærleik og svik, men som faktisk med hell kunne ha vore ein time lenger.

Den georgisk-tyske forfattaren Nino Haratischwili (f. 1983) skreiv i 2014 romanen «Det åttende livet (Til Brilka)», ei bok på heile 1150 sider som tek for seg to familiar i Tbilisi i Georgia frå 1900 fram til i dag. Med historia som bakteppe er romanen blitt både ei storslått slektskrønike og ei litterær forteljing om Georgia og Sovjetunionen gjennom nittenhundretalet. Boka blei raskt ein bestseljar, blei dramatisert for Thalia Theatre i Hamburg i 2017, kom på norsk i 2021, og laurdag var det norgespremiere på Trøndelag Teater.

Eg må vedgå at eg var skeptisk til prosjektet. Romanen er rett nok ei særs god historie, men med store litterære problem. Den har eit uavklart forteljarperspektiv, svulstig språk, er for omstendeleg, og i tillegg har den norske utgåva ein del pinleg dårlege direkte omsetjingar frå tysk. Skepsisen eg hadde, blei heldigvis gjort grundig til skamme, men det tyder likevel ikkje at framsyninga kom heilt i hamn.

Trøndelag Teater har nytta dramatiseringa til Thalia Theatre og sjølv sydd den saman med den norske omsetjinga. Og så har dei engasjert det same tyske kunstnarlege laget som sette opp den særs spennande oppsetjinga «Parsifal» for halvtanna år sia. Den iransk-tyske regissøren Mina Salehpour har gjennom nærare femten år samarbeidd med komponisten Sandro Tajouri, scenografen Andrea Wagner og kostymedesignaren Maria Anderski. Den einaste utanfrå, er teaterets eigen lysdesignar Eivind Myren, som også var med på «Parsifal». Det langvarige og tette samarbeidet til dette kunstnarlege laget fører sjølvsagt til særleg einskaplege produksjonar, og det såg vi tydeleg både i «Parsifal» og i denne.

Historia tek til i 2005 når familien Jasjis yngste medlem, 12 år gamle Brilka, rømmer frå Tbilisi til Wien, og tanta hennar, Nitsa, som er krønikas eigentlege forteljar, set ut for å få send henne heim. Då finn Nitsa også ut at ho vil skrive ned og fortelje heile familiehistoria som tar til når oldemora hennar, Stasia (Maria Pontén), blir fødd i 1900. Gjennom 100 år, fem generasjonar, åtte bøker og like mange hovudpersonar følgjer vi familiane Jasji og Eristavi, med hovudvekt på den første. Jasji er ein relativt velståande konditorfamilie i Tbilisi medan Eristavi-familien er av litt meir uklår bakgrunn, og langt mindre innstilt på å tilpasse seg dei ulike politiske endringane i Georgia. Med bolsjevikrevolusjonen i 1917, borgarkrigen som følgde, Stalins utreinskingar, verdskrigen, tøvêret på 50-talet, glasnost og austblokkas oppløysing som bakteppe følgjer vi dei to familiane. Medlemane blir entusiastiske deltakarar, tilpassar seg stillteiande, eller er i ulike former for opposisjon til dei store politiske omveltingane, og det grip sjølvsagt inn i liv og lagnad, og nokre gongar på heilt umenneskeleg og brutalt vis. Viktig er det å hugse at sjølv om Georgia var ein av dei mindre Sovjetrepublikkane med færre innbyggjarar enn i Norge, så fostra landet to av unionens verste politikarar, Josef Stalin, og politisjefen hans, Lavrentij Berija. Den siste får ei viktig rolle i denne historia då Kristine (Emma Deichmann), litlesystera til Stasia, blir tvungen til å vere hans elskarinne.

Det vil føre alt for langt å gi eit resymé av innhaldet i forteljinga, men særs sentralt står Stasias to barn, sonen Kostja (Arturo Scotti) og dottera Kitty (Madeleine Brandtzæg Nilsen). Kostja blir ein trugen og systemlojal kader høgt oppe i systemet i Moskva. Medan Kitty, på grunn av kjærleiken til Andro Eristavi, som går i tysk teneste under krigen, blir utsett for umenneskeleg mishandling, tek ein brutal hemn og må reise i eksil.

I Andrea Wagners scenografi er Gamle scene ganske strippa og rekvisittane er få. Scenografien blir til etter kvart der symboltung jord og eit hav av blomar, som ofte gir gravferdsassosiasjonar, er det viktigaste. Saman med eminent lyssetting av Eivind Myren. Det er ei uvanleg omfattande historie, og Mina Salehpour har vald ei fin og balansert blanding av regi- og forteljarteater der svært mykje er stilisert og med mange og lange illustrerande, ordlause og forsiktig koreograferte innslag. Det er ei tekstrik og lang framsyning, men skodespelarane er trygge i rollene, og særleg Emma Deichmann som Kristine, Madeleine Brandtzæg Nilsen som Kitty og ikkje minst Arturo Scotti som Kostja, gir oss spesielt gode rolletolkingar. Til overmål var dette debutrolla til Arturo Scotti etter at han gjekk ut frå teaterhøgskolen i vår. Og så imponerer Synnøve Fossum Eriksen i å gi truverdig liv til fleire diametralt ulike roller.

Framsyninga er gripande og velspela, men har eit stort problem. Dei som har lese romanen, vil nok sakne mykje, men kuttingane er stort sett vellukka. Verre er det at det stundom blir meir resymé enn forteljarteater, og sjølv om vi får mange dvelande, eksistensielle og sterke tablå, er det vanskeleg å forstå korleis personane har kome dit, for så mykje av forhistoria er fjerna. Vi kjem i for liten grad under huda på dei åtte, og dette blir særleg tydeleg etter pause. I Hamburg var oppsetjinga fem timar medan denne var mindre enn fire. Personleg hadde eg nok tolt ein time til for å gå meir i djupna.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 2. oktober 2023.)

TEATER

«Måsen»
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av: Anton Tsjekhov
Omsett av Kjell Helgheim
Til nordnorsk språkdrakt av Ragnar Olsen
Regi: Hanne Tømta
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Musikalsk leiar: Simon Revholt
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Med: Kristine Henriksen, Iver Innset, Kristian Fr. Figenschow, Ingrid Mikalsen Deinboll, Jonas Delerud, Jørn-Bjørn Fuller-Gee, Trude Ølnes, Hanne Mathisen Haga, Ketil Høegh og Espen Mauno.

Ei både tydeleg og vakker skildring av menneske som slit med å finne ut av livet.

Dreiescena går rundt og rundt på Hålogaland Teaters hovudscene, men kjem ingen stader. Slik er det også med menneska i Anton Tsjekhovs «Måsen», ei framsyning som i Hanne Tømtas regi er blitt ei tidlaus, vakker og særs tydeleg tolking. Utgangspunktet er det før-revolusjonære Russland der aristokratiet kjeda livet av seg medan dei uvitande venta på sin eigen undergang. Vi er på den russiske landsbygda, på godset til den barnlause pensjonisten Sorin (Kristian Fr. Figenschow). Der er også syster hans, Irina (Kristine Henriksen), ein vidgjeten skodespelar og ein dramaqueen av dimensjonar. Ho fordriv keisemda med forfattaren Trigorin (Jonas Delerud). Frå tidlegare har ho sonen Konstantin (Iver Innset), ei sart kunstnarsjel som vil fornye teateret, og som så gjerne vil bli sett og verdsett av mora. Konstantin er djupt forelska i nabojenta Nina (Ingrid Mikalsen Deinboll), også ei kunstnarsjel med ein draum om å bli skodespelar, men som etter kvart blir besett, og øydelagd av den langt eldre Trigorin.

I denne forteljinga med i alt ti personar er det slik at dei fleste elskar ein av dei andre, men aldri den som gjengjeld kjenslene. Her er difor opplegg til eit utal trekantar og intrigar, og det vil føre alt for langt å repetere dei alle. Viktigare er det at i Hanne Tømtas regi blir alle tydelege, lette å forstå og til å kome under huda på. Det åleine er godt gjort.

Anton Tsjekhovs drama er som oftast ikkje ei forteljing, men meir ei skildring av ein situasjon og ulike personlege lagnadar. Men i «Måken», som i Ragnar Olsens nordnorske språkdrakt er blitt til «Måsen», er det faktisk ei handling og ein dramaturgi som byggjer seg opp til ein brutal og tragisk finale. Tsjekhov sjølv kalla det likevel ein komedie. Sikkert er det i alle fall at Hanne Tømtas versjon er ei fornøyelege og sorgmunter tolking der låtten sit laust jamvel om det stadig dreg seg til.

Handlinga tar til med at Konstantin har skrive eit drama, ein monolog som Nina skal framføre i hagen på godset. Det blir ein total fiasko, mykje grunna Irinas fullstendige fråvær av interesse for andre enn seg sjølv. Og det er ho ikkje åleine om, for desse menneska er kanskje forelska, og har nok også eit ønske om å bli elska, men kan dei elske andre enn seg sjølve? Det går som sagt rundt og rundt, det skjer lite eller inkje, og i mellomtida rullar Tsjekhov ut fantastiske person- og situasjonsskildringar som ein kommentar til livet.

Hanne Tømta har tidlegare sett opp tre av Tsjekhovs fire mest spela drama, og hausta stor fagnad for det. For berre fire år sia sette ho opp «Måken» på Torshovteatret med mykje av det same kunstnarlege teamet. Det var ei oppsetjing som ikkje heilt greidde å røre meg. Men framsyninga hennar i Tromsø har eit heilt anna regigrep og uttrykk. Nora Furuholmen har nytta heile det store scenerommet til å lage ein uvanleg vakker scenografi, ein godshage i 1. akt og ei finstue etter pause. Kostyma hennar er relativt tidlause, og jamvel om dette i utgangspunktet er det før-revolusjonære Russland, kan det likevel vere når og kor som helst der menneska lever livet som i eit hamsterhjul. Lyssettinga til Øyvind Wangensteen er diskret, men utsøkt, og med Simon Revholts musikk, og song frå ensemblet som markerer overgang mellom ulike scener og tablå, blir dette også ei særs vakker framsyning.

Sjølv om Kristine Henriksen stundom eig scena som Irina, det sjølvoppnemnde midtpunktet, har Hanne Tømta lagt mest vekt på eit solid ensemblespel. Det er eit godt val, og med brei pensel og dyktige aktørar målar ho fram eit typegalleri og eit karaktermangfald som imponerer. Det må likevel vere lov å trekkje fram Ingrid Mikalsen Deinboll i rolla som Nina. Ho er ganske fersk frå teaterhøgskulen, men har årelang fartstid frå teaterets eiga barneteatersatsing, Lille HT. Her viser ho eit overtydande scenisk nærvær, så utsøkt i mimikk og detaljar, også når det ikkje er henne det dreier seg om. Og samspelet hennar med Iver Innset, og ikkje minst med Jonas Delerud i finalen av første akt, var til å bli rørt av.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 26. september 2023.)

TEATER

«Kjære Albert»
Hålogaland Teater, Scene Øst
Av: Monica Isakstuen
Regi: Egill Pálsson
Scenografi: Erlend Nielsen
Kostyme: Gry Norberg
Lysdesign: Øystein Heitmann
Med: Julia Bache-Wiig, Hege Aga Edelsteen, Ellen Andreassen, Anna Karoline Bjelvin, Kine Eliassen og Alexander Rindestu

Ein intelligent tekst om eitt av våre største tabu, formidla presist, til ettertanke og med ein god porsjon humor.

Fleire generasjonar foreldre og barn har i over femti år gledd seg over bøkene om Albert Åberg, hans fiktive ven Skybert, og den tilbaketrekte og piperøykjande faren. Men i historiene til Gunilla Bergström er det noko som manglar, og som vi stillteiande berre aksepterer. Det er inga mor der. Om vi som lesarar har reflektert over saka, har dei fleste slått seg til ro med at faren må vere enkemann. Ja, slik må det vere, for heilt frå antikkens Medea har det vore eitt av dei største tabua at ei mor sviktar sine barn.

Men kva om mora finst og plutseleg dukkar opp? I ein leiken og humoristisk, men likevel djupt alvorleg parafrase over Albert og farens tosemd, let Monica Isakstuen ulike utgåver av mora dukke opp ein sein nattetime etter at Albert (som her berre heiter «barnet») har sovna, og faren endeleg skal få seg litt kvile .

Scenografien til Erlend Nielsen er eit amfi der publikum sit i vanlege stolar på alle fire sider. Slik kjem vi tett på stua til faren og barnet. Fem runde teppe med ein pendellampe over kvart av dei markerer revir. Det er mørkt, det er natt, faren til barnet (Alexander Rindestu) er trøytt og sigen. Men med eitt kjem mora til barnet (Julia Bache-Wiig), eller «den eine eg kan vere» på uventa besøk. Ho er regnvåt, forhutla, lett nevrotisk, og fortel på overtydande vis at dette har ho lurt på lenge. Kven er ho, kva skjedde, kvifor bur ho ikkje saman med barnet? Så mange spørsmål. Og så utviklar det seg ein spennande og særs velspela dialog mellom henne og faren. Eg skal ikkje røpe så mykje, men her får vi verkeleg presentert Monica Isakstuens blikk for detaljar og trivialitetar. Det er munnleg og høgst truverdig, men ikkje utan overraskande vendingar. Og heile tida med eit skråblikk til historia om Albert Åberg, for også her er faren like uinteressert som i bøkene. Han har meir enn nok med kvardagen og å ta seg av barnet.

Så tek framsyninga ei ny vending når «den andre eg kan vere» (Hege Aga Edelsteen) reiser seg frå publikumsstolen. Då blir konfrontasjonane kraftigare, for ho er eit offer som blei slått. Og etter kvart reiser tre til seg frå stolane og hevdar dei også kan vere ei utgåve av mora, og med si spesielle historie for årsaka til fråværet frå barnet. Og som ikkje det er nok, presenterer dei heile seksten mogelege scenario. Mest intenst blir det når dei fem nærast tar til å konfrontere kvarandre, medan faren blir ein tilskodar som til slutt går.

Monica Isakstuen har skrive mykje om nære relasjonar der ho viser stor innsikt og observasjonsevne. Det gjer ho også i «Kjære Albert», men denne gongen med endå meir humor. Det er ein framifrå tekst der ho stiller eit hav av spørsmål, – frå det store tabuet om ei kvinne som forlèt sine barn til kven som eig historia. Kva har skjedd i den Åbergske heimen? Og ho greier også å dra dette saman til ein overraskande og god finale.

Egill Pálssons regi er tru mot Isakstuens tekst, og sjølv om det absolutt blir spela fysisk, er det likevel den gode dialogen som får vere viktigast. Pálsson har laga eit intenst og intimt kammerspel, nesten utan daudpunkt. Alexander Rindestu er stø som faren, er passe uinteressert, og let seg nesten aldri vippe av pinnen. Dei fem «som eg kan vere» er alle kledde nokolunde likt, men har heilt ulike veremåtar. Dette greier dei å portrettere med utsøkt balanse og innleving, og fremst står Julia Bache-Wiig som syner eit enormt register i tolkinga av «den eine eg kan vere».

«Kjære Albert er ein samproduksjon med Vega Scene, og blir spela i Oslo frå 27. september.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 25. september 2023.)

TEATER

«Tre rom»
Riksteatern, Rosendal Teater
Idé: Andreas Brännlund
Manus og regi: Filip Alexanderson
Scenografi: Marika Feinsilber
Kostyme: Frida Hultqrantz
Lyddesign: Anton Söderberg
Med: Ida Ingels (N), Margareta Stone (S) og Maria Salomaa (SF)

Teknisk briljant, men historia er litt for føreseieleg.

Medan vi drøymer om kva vi skal gjere med livet vårt, oppdagar vi med eitt at det faktisk har passert. Denne erkjenninga kjem til meg når eg ser urpremieren på det svenske kompaniet Riksteaterns oppsetjing «Tre rom» på Rosendal Teater. Urpremieren skjedde samstundes i Jakobstad i Finland, Sundsvall i Sverige og på Rosendal Teater i Trondheim. Ein skodespelar og to tynne screens kvar stad, der dei to skodespelarane som ikkje er til stades hjå oss, blir strøymt live, og det så synkront, saumlaust og perfekt at det var som å ha dei i rommet. Produksjonen er i så måte både imponerande og nyskapande, og det skal ha tatt nærare ti år før teknologien var skikkeleg på plass. Framsyninga heiter symptomatisk nok «Tre rom», og her fekk vi dei i eitt.

Situasjonen kvar av dei tre spelestadane er at den nasjonale skodespelaren, for vårt vedkomande Ida Ingels, er fysisk til stades på scena, medan dei to andre, Margareta Stone i Sverige og Maria Salomaa i Finland blir vist på flortunne og nesten usynlege skjermar. Det tar til ved at dei alle sit som byråkratar med rapportskriving ved kvart sitt skrivebord, der «vår» kvinne, nettopp har tatt til i ein jobb ho hatar og med ein sjef som er langt frå god. Vi får raskt presentert draumen om noko anna, eit musikarliv med feite riff, band på turné, og kanskje det ein kan sjå som verkeleg fridom? Etter kvart som samtalane og interaksjonen mellom dei tre går, forstår vi at dei er same person, men på ulike stadium av livet. Ingels er den unge med livet framfor seg, Salomaa småbarnsmora som sit fast i tidsklemme og pliktar, og Stone den aldrande som bittert må erkjenne at det berre blei som det blei.

Dei tre ulike periodane av eit kvinneliv er særs lette å kjenne att, og det er kvinneperspektivet der frykta for ikkje å strekke til, den øydeleggjande pliktkjensla, dårleg samvit og you name it som pregar kvardagen deira. Medan motsatsen, dei få mennene som vi berre høyrer om, ser ut til å surfe problemlaust gjennom livet. Alt dette er godt tatt vare på. Det er observant gjort, det er tidvis humoristisk, og ein treng ikkje vere kvinne for å kjenne att det dei skildrar. Men er det nok å peike på og beskrive røyndomen? Framsyninga er ein god spegel på draum, forventing, brostne illusjonar og levde liv, men seier ikkje så mykje meir. Og ettersom dette er tema mange har skrive om før, blir ho litt for føreseieleg.

Dei tre skodespelarane står godt til kvarandre, utfyller og kommenterer situasjonane, og trass i at dei alle blir filma og strøymt, beveger dei seg så ledig og fritt at eg stadig gløymer at to av dei berre er projiserte. Det mest spennande ved denne framsyninga er difor det tekniske, og erkjenninga om at dette på same tid er ei og tre framsyningar. Teater er interaktivt, der og då, og sjølv om vi ser dei to i Sverige og Finland, veit vi lite eller inkje om korleis opplevinga i salen er der. Og der eg opplever den unge som hovudpersonen her, ettersom det er ho som er fysisk til stades, kan opplevinga vere at den gamle er hovudpersonen i Sverige. Så kanskje såg vi ikkje same framsyninga likevel?

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 16. september 2023.)

TEATER

«Amadeus»
Kilden teater og konserthus
Av: Peter Shaffer
Omsett av Øyvind Berg
Musikk: Wolfgang Amadeus Mozart
Regi og koreografi: Tomas Adrian Glans
Musikalsk ansvarleg: Simon Revholt
Scenografi og kostyme: Katja Ebbel
Lysdesign: Oscar Udbye
Lyddesign: Simen Hefte Endresen
Med: Kyrre Haugen Sydness, Fredrik Høstaker, Ragnhild Meling Enoksen, Henrik Rafaelsen mfl.

Kanskje ikkje det mest intense og djuptpløyande teater, men ei fantastisk scenisk oppleving.

Kilden Teater og konserthus i Kristiansand er eineståande i norsk samanheng ettersom det er både teater, symfoniorkester og opera i same eining og hus. Det har dei tatt konsekvensen av ved å setje opp Peter Shaffers «Amadeus» som ei multimedial og uvanleg spektakulær framsyning der heile det store kulturhuset får vise kva dei kan. Det er blitt ein omfattande produksjon som få teater- og konserthus kan gjere dei etter.

Antonio Salieri (1750-1825) er ein feira hoffkomponist hjå det keisarlege hoffet i Wien. Så kjem den litt yngre Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) til byen etter å ho vore barnestjerne og turnert kontinentet på kryss og tvers med foreldra. Mozart er ein infantil spjert med klokkartru på sin eigen genialitet, men som ikkje kan alle dei sosiale kodane. Keisaren er ein musikkelskar og fell for Mozart, men utrygg som han er på eigen smak, lit han på Salieri. Salieri på si side, er den einaste som verkeleg fattar kor god Mozart er. Men truga som han kjenner seg, gjer han alt for å halde ynglingen nede. I alle fall i følgje mytane som i stor grad er skapt av Salieri sjølv.

Framsyninga tar til med dødsleiet til Salieri (Kyrre Haugen Sydness) der han ser attende på eige liv, og gjer opp rekning med seg sjølv. Og i desse tilbakeblikka manar han fram historia frå Mozart (Fredrik Høstaker) buset seg i Wien i 1781, giftar seg med Constanze (Ragnhild Meling Enoksen) året etter, og etter ti vanskelege, men produktive år dør ein alt for tidleg død i 1791. Skal vi tru Salieri sjølv, fekk sjalusien hans store følgjer for Mozarts liv og karriere, men mykje av dette er myte, og Shaffers historie går ut på at Salieri regisserte denne forteljinga sjølv for slik å bli like udødeleg som Mozart.

Normalt blir denne framsyninga sett opp som reint teater med nokre musikalske islett. Men med Kildens uvanlege kapasitet, har dei vald å lage ei storslått framsyning med både operasongarar, symfoniorkester og dansarar. Og som om ikkje det var nok. Kilden spelar ikkje repertoar, og det har ført til at scenografen Katja Ebbel og lysdesignaren Oscar Udbye har fått høve til å lage ein scenerigg som er like komplisert som han er elegant. Kombiner dette med Simon Revholts kyndige musikalske leiing, god regi av Tomas Adrian Glans, framifrå dansarar og songarar, og eit meir enn kompetent orkester, og vi har ei framsyning som er så rik i uttrykk at ho går utanpå det meste av det ein ser på norske scener. For når Salieri eller Mozart fortel om musikken, så får vi ikkje berre illustrerande smakebitar frå orkesteret, men lange pedagogiske passasjar. Det er både lærerikt, og ei musikalsk oppleving. Utfordringa er sjølvsagt at det kan bli lite teater, vel omstendeleg og litt langdrygt, men det var berre heilt mot slutten at dette blei eit problem.

Og sjølv om dette er høge parykkar, flott musikk, illustrerande dans og spektakulære tablå, held regissøren ei fast hand om sjølve forteljinga. Kyrre Haugen Sydness er myndig og tydeleg som Salieri som både innser eigen inkompetanse og forsonar seg med vondskapen sin. Fredrik Høstakers Mozart er ikkje like barnsleg og analhumoristisk som mange tidlegare produksjonar, men gir oss ein sårbar og sosialt naiv person med skylappar for anna enn sin eigen genialitet. Og Ragnhild Meling Enoksen kontrasterer dette godt som den jordnære og langt klokare Constanze som i røynda er den einaste som forstår spelet og Salieris intrigar.

«Amadeus» er noko av det mest spektakulære og mangefasetterte eg har opplevd, og den kanskje viktigaste ingrediensen er korkje framifrå musikk eller spel, men scenografi og lysdesign. Utan stort anna enn eit flygel og nokre stolar, greier Katja Ebbel og Oscar Udbye likevel, og det berre med lys og draperi, å mane fram uendeleg mange rom og situasjonar.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 14. september 2023.)

TEATER

«Macbeth»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: William Shakespeare
Omsetjing, tilarbeiding og regi: Tyra Tønnessen
Scenografi og kostyme: Leiko Fuseya
Lysdesign: Geir Hovland
Koreografi: Kristin Hjort Inao
Med: Leo Magnus de la Nuez, Mari Strand Ferstad, Øystein Martinsen, Espen Reboli Bjerke, Mareike Wang, Helga Guren, Ragnhild Arnestad Mønness, Svein Solenes mfl.

Tyra Tønnessens «Macbeth» på Rogaland Teater er ein kreativ teaterleik, og ei gåve til publikum.

Teater er illusjon, og ikkje røyndom. Med Tyra Tønnessens leikne og kreative oppsetjing av «Macbeth» på Rogaland Teater syner ho oss dette til fulle der ho boltrar seg i teatrale konvensjonar og leikar seg med teksten utan å gå på akkord med korkje tematikk eller innhald.

«Macbeth» av William Shakespeare (1606), er kanskje den svartaste tragedien han har skrive, og i Norge er det i motsetnad til «Hamlet», «Romeo og Julie» og komediane hans årevis mellom kvar oppsetjing. Macbeth er ein skotsk general som vinn eit viktig slag mot irske og norske styrkar. Han får heiderstittel av kongen, men før det møter han tre hekser som fortel at han skal bli heidra to gongar, men til slutt også bli konge av Skotland. Etter at dei første to spådomane er oppfylt, blir Macbeth, og ikkje minst kona hans, Lady Macbeth, fylde av overmot og maktbegjær, og han drep kongen, blir sjølv ein paranoid monark som drep og forfølgjer alt og alle før han til slutt fell for eige grep. Temaet er sjølvsagt kva makt og overmot kan gjere med eit menneske.

Alt dette er godt tatt vare på i Tyra Tønnessens oppsetjing som i tillegg er blitt så uendeleg mykje meir. Tønnessen har sjølv omsett og tilarbeidd teksten, og i eit godt samarbeid med scenograf og kostymedesignar Leiko Fuseya, har ho laga ein tidlaus tragikomedie av stykket, og med haugevis av referansar til likt og ulikt for alle som vil sjå og tolke.

Den fysiske handlinga tyder på at dette er for nærare tusen år sia, men kostyme, og særleg dei mange enkle, men særs illustrerande rekvisittane er frå i dag. Slik kan vi alle dikte inn referansar til krig og ulike despotar, utan at Tønnessen har gitt oss anna enn små indikasjonar. Opninga er ikonisk og set tonen med sendebodet (Matias Kuoppoala) som skal fortelje om slag og siger, (som ein Maratons Pheidippides) og som går i eitt med sandsekkar og skanseverk. Det gjer også dei tre heksene (Mareike Wang, Helga Guren og Ragnhild Arnestad Mønness) som dansar seg gjennom heile framsyninga som eit gresk kor, og med songar i eit spenn frå Robert Burns til Jennifer Rush. Slik, og utan at det blir påtatt, leikar Tønnessen seg med heile teaterhistoria frå antikken til våre dagar. Sentralt i det heile er Leo Magnus de la Nuez som i ei framifrå tolking av Macbeth syner den gradvise utviklinga frå ein uredd general til ein maktsjuk og paranoid konge. Og bak han står den endå meir infame Lady Macbeth (Mari Strand Ferstad) som kompenserer barnløysa med maktsjuke. Det er eit stort og velregissert ensemble som alle dreg dette i riktig retning, og som ser ut til å storkose seg i rollene. Og som eit brot på vondskap og tragedie har Svein Solenes fått vise sine store absurd-komiske talent som Macbeths tenar.

Brot er det mykje av i denne oppsetjinga, men dei er langt frå berre påfunn, men godt underbygde, og gjer framsyninga på mange vis til ein underhaldande parafrase over både seg sjølv og teateret som institusjon. Særleg gjeld det rekvisittbruken der våpen og vinglas er naivistiske pappfigurar, men likevel så illustrerande.

Tyra Tønnessen kunne sikkert ha bora litt djupare i det indre sjelelivet til fleire av aktørane, men la det liggje, og det var vel heller ikkje forsettet hennar. Ho har i staden skapt ein kreativ teaterleik, velregissert, underfundig og på same tid både svart og underhaldande. Etter nesten 25 år som regissør, er dette første gongen Tyra Tønnessen gjer ein produksjon på Rogaland Teater. Og det er faktisk også første gongen ho set opp Shakespeare. Det bør så avgjort ikkje bli den siste.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 12. september 2023.)