Amund Grimstad

TEATER

«Marenspelet»
Dolm kyrkje, Hitra
Av: Svein Bertil Sæther og Kari Wist Holmen
Musikk: Fridtjof og Gunhild Hjertaas
Regi: Kari Wist Holmen
Arrangement og musikalsk leiar: Gunhild Hjertaas
Kapellmeister: Maciej Karpinski
Songinstruktør og dirigent: Elin Karpinski Strandheim
Kostyme: Berit Helen Haukaas
Koreografi: Mariel Kampevoll Nikolaisen
Lysdesign: Ingunn Fjellang Sæther
Orkester: Maciej Karpinski, Signe Weider Skjesol og Lea Hedvig Hustad
Med: Lisa Birkenes Thun, Thea Strandheim Sæther, Erlend Broholm mfl.

Kva skal ein tru på når rykteflaumen tek overhand, og kva er ei tilståing verd i slike situasjonar?

Avundsjuke og sladder har forgifta mangt eit samfunn, og det er nærast umogeleg å kjempe mot vondsinna ryktespreiing. Riktig ille gjekk det for Maren Johanne Olsdotter Jektvikja på Hitra. I 1849 blei ho halshogd for å ha drepe mannen sin etter omfattande ryktespreiing og ein rettsprosess som reiste fleire spørsmål enn svar. Maren blei født i 1811, og 22 år gamal gifta ho seg med Ola Pedersen frå Jektvik på Hitra. Dei dreiv ein etter måten stor gard, og var i stand til å halde seg med tenestefolk. I 1847 kom Ola sjuk heim frå skreifiske og han døydde kort tid etter. Folkesnakk, leia av bror til Ola, ville ha det til at Maren hadde forgifta mannen, og det blei reist sak. Både i Fosen underrett og Trondhjem stiftsoverrett blei ho frikjend, men høgsterett ville det annleis, og i november 1848 blei ho dømd til halshogging. Ein månad etterpå vedgjekk ho at ho hadde forgifta mannen sin. Dommen blei fullbyrda ved heimgarden i juni 1849.

Svein Bertil Sæther skreiv i 1984 eit drama om historia, og Fridtjof Hjertaas skreiv musikk. Etter premiere som skuleteater vidareutvikla dei stykket, og det blei oppført i Dolm kyrkje på Hitra i 1986. Der blei det spela fram til 2017. Etter det har Sæther dukka djupare ned i kjeldene og skrive ei bok om saka, og kjeldegranskinga gjer det til eit meir ope spørsmål om Maren var skuldig eller ikkje. På denne bakgrunnen har produksjonsselskapet Holmen Hjertaas nå laga ein ny versjon.

I skipet på den vesle steinkyrkja frå 1400-talet sit vi som i eit amfi på tre sider og med orkesteret i koret. Det tar til med gravferda til Ola Jektvikja der vi alt frå starten får presentert mistanken, og endå meir sinnet, til broren Andres (Erlend Broholm), medan ei smilande Maren (Lisa Thun) serverer og byr på mat. Maren skil seg frå resten av folket på Dolmøya. Ho er lettliva, syng mykje, og har ei særs god hand om ungane. Svogeren Andres, som godt kunne ha tenkt seg å overta garden, likar ikkje dette. Mange meiner også at Maren har eit godt auge til gardsdrengen. Av slikt oppstår det folkesnakk, og det eine ryktet tek det andre. Det blir fremja skuldingar for lensmannen, som må reise sak. Det blir og funne arsenikk hjå Maren, noko ho påstår å ha nytta mot skadedyr.

Handlinga følgjer historia kronologisk, men er brote opp av ei mengd godt framførte songar og velkoreograferte masseopptrinn. To vellukka og viktige regigrep er at tenestejenta hjå lensmannen (Thea Strandheim Sæther) blir ein slags forteljar og kommentator som bind det heile saman, og at dansaren Kaia Trønnes er som ein skugge om Maren, svartkledd og som ei påminning om døden. Ofte kan slik ekspressiv dans seie meir enn tusen ord.

Det er måla med brei pensel for å få fram miljøskildringa. Eit utal statistar, der heile seksten er barn, fyller den vesle kyrkja, og koreografen Mariel Kampevoll Nikolaisen har greidd å få dei til å opptre ganske synkront.

Scenografien er sparsam, men ettersom vi sit heilt oppe i aktørane, er det uråd å vere for lemfeldig med kostyma, og saum- og kostymeansvarleg Berit Helen Haukaas har gjort ein formidabel jobb med særs tidsriktige og detaljrike kostyme. Kari Wist Holmen har tilarbeidd Svein Bertil Sæthers manus, og også hatt regi. Personinstruksjonen er god sjølv om nokre manglar litt på diksjon. Ho kunne nok ha spissa dramaturgien og dvelt meir ved dei mest dramatiske hendingane. Nokre av rollene kunne også ha vore meir samansette. Erlend Broholm er infam og truverdig som Andres, men er nesten berre sint. Lisa Thun spelar langt meir nyanserikt og avdempa som Maren, nærast heva over det heile. Ho syner den gradvise endringa frå den livsglade kvinna til ho som skal møte døden, og det på eit inderleg og overtydande vis.

Musikken er ein heilt avgjerande del av framsyninga. Gunhild Hjertaas har imponert meg som komponist i mange tidlegare produksjonar. Denne gongen har ho både komponert ein del nytt, og nyarrangert Fridtjof Hjertaas’ opphavelege musikk. Far og dotter Hjertaas har lånt og bygd på både folkemusikk og det meir sakrale, og musikken står særs godt til historia.

Årets nyversjon har ei ope haldning til skuldspørsmål og kva som er sanninga. Maren tilstod til slutt, men kva kunne ho reise attende til om ho hadde gått fri? Då var det kanskje betre å forsone seg med lagnaden og gjere opp med Gud slik vi får godt presentert i finalen. I staden for å konkludere, problematiserer denne framsyninga kva folkesnakk og sladder kan føre til, og at ikkje alt som blir sagt, er sanning. Det kan vere godt å ta med seg, også i vår tid.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. juli 2025.)

TEATER

«Fru Guri av Edøy»
Gurisenteret, Smøla
Av: Peggy Kristine Kruse
Songtekstar: Eva Peggy Stensønes
Komponist: Asgeir Gjøstøl
Regi: Tore B. Granås
Scenografi: Heidi Rognskog Mella
Med: Iren Reppen, Paul-Ottar Haga, Siri Schnell Juvik, Mathias M. Rydjord, Pål A. Hasselvold, Jo Bjørner Haugom mfl.

Eit mektig, men litt for omfattande epos om sterke kvinner i ei tid med mykje ufred.

I samband med 800-årsjubileet for den vakre steinkyrkja på Edøy på Smøla, skreiv Peggy Kristine Kruse, sjølv smølværing, eit spel som blei urframført i 1990. Teksten er fiksjon, men har den hundreårige borgarkrigstida på 1100-talet som bakteppe. Spelet er sett opp i 30 av dei 35 åra sia premieren, og blei etter kvart så populært at det i 2009 blei bygd eit stort og funksjonelt spelamfi rett nedom kyrkja. Fredag var det duka for årets premiere i eit uvanleg vakkert sommarvêr.

Vi er på Edøy rundt 1180 der den myndige enkja fru Guri rår. På naboøya, Kuli, bur den noko framfuse Tore (Pål A. Hasselvold), og sjølv om det er borgarkrig og ufred, ser det i starten ut til å vere meir gemyttleg på dei to øyene, Det heile tek til med eit stort gjestebod der Guris son, Sverre (Mathias M. Rydjord), giftar seg med Ingeborg (Siri Schnell Juvik). Det gneg den gudfryktige fru Guri at dei ikkje lenger har kyrkje på Edøya, og må reise bort for både bryllaup, barnedåp og gravferd. Ho set seg føre å få bygd ei kyrkje, og får alle med på det. Men planane må sanksjonerast av erkebispen som godtek dei på tøffe økonomiske vilkår. Det får Tore Kuli til å opponere i særs krasse ordelag, og det heile endar med at vel kan dei få kyrkje, men ho kan ikkje vigslast før Tore har bede bispen om orsaking. Det vil han ikkje. Kyrkja blir bygd, men blir ikkje vigsla. Ikkje før kvinnene til slutt får overtydd mennene om at forsoning, og ikkje usemje, er vegen.

For i åra som følgjer, blir det ufred på kryss og tvers også på Smøla. Konfliktane skriv seg frå mannfolka som tenkjer meir på rikdom, makt og seg sjølve enn på kva som er rett og klokt, medan kvinnfolka, særleg fru Guri og svigerdottera Ingeborg, står for fornuft og forsoning. For å få fram desse lokale konfliktane, og med borgarkrigen og brotet mellom kong Sverre og kyrkja som eit større bakteppe, har Kruse skrive eit stort sosialt epos med alt for mange historier, konfliktar og personar. Historia er god, men teksten er for omfattande, og den formeleg ropar etter ein dramaturg. Regissøren Tore B. Granås har stramma inn mykje, men diverre ikkje nok. Men dei mange masseopptrinna, personinstruksjonen og bruken av kyrkja som fondmotiv har han greidd framifrå.

Iren Reppen er alltid tydeleg, men som fru Guri har ho likevel ikkje fått det rommet rolla treng for å vere det naturlege omdreiingspunktet. Til å vere hovudperson blir ho litt for anonym. I staden er det Ingeborg, den komande husfrua, i Siri Schnell Juviks særs overtydande tolking, som veks fram som ei nesten vel så sterk kvinne.

Trass i desse innvendingane, er det ei mektig og god historie som blir formidla. Eit femtitals statistar i spektakulære massetablå, gode songar, tidsriktige kostyme og utsøkt bruk av dei flotte omgjevnadane. Og ikkje minst eit tydeleg frampeik om at i ei verd med ufred, er det alltid forsoning som er løysinga.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 14. juli 2025.)

TEATER

«Elsk meg i plenum»
Nye Hjorten Teater, hovudscena
Av: Lisa Tønne og Bones/Havdal/Løseth
Regi: Mads Bones
Scenografi og kostyme: Olve Løseth
Musikk: Kyrre Havdal
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Orkester: Morten Berger Stai, Aksel Bakken, Tore Thorvaldsen Sandbakken og Kyrre Havdal
Med: Lisa Tønne

Dei beste komikarane er ofte dei såraste, og slik er det når Lisa Tønne lettar litt på sløret om eige liv.

Trass i at ho likar å provosere og ofte er særs tøff i trynet med ein humor som er både direkte og tidvis ganske dryg, er Lisa Tønne likevel blitt ein folkekjær standupartist. I heimbyen Trondheim har ho også vunne eit stort publikum gjennom tre elleville produksjonar av trioen som etter kvart starta Nye Hjorten Teater. Nå har dei same tre, Mads Bones, Olve Løseth og Kyrre Havdal, invitert Tønne til å lage sommarteater om seg sjølv, og laurdag var det premiere på «Elsk meg i plenum» på hovudscena på Nye Hjorten Teater.

Lisa Tønne er ikkje nokon A4-person. Tvert om. Gjennom ulike intervju har ho fortald litt om det mangslungne livet sitt, men i denne forrykande og dyktig framførte soloframsyninga får vi ein sjølvbiografi i ei blanding av det heilt såre og den rake motseiinga. Og gjennom ganske nådelaus personleg refleksjon kjem ho også fram til kvifor ho er blitt som ho er blitt.

Lisa Tønne blei født som Forozan Sadeghi Naser i Iran i 1977. Berre nokre dagar gamal blir ho plassert i ei korg og forlate utanfor ein barneheim i Teheran. Fem månader seinare blir ho adoptert og henta til Trondheim der ho veks opp på Nardo. Seksten år gamal flyttar ho heimanfrå, og etter nokre år på folkehøgskular og Bårdar akademiet debuterer ho som standupkomikar i 1999. Og resten er historie. Det vil seie, – det er ikkje heilt rett. I vaksen alder blir ho smitta av ein hest på eit vis ikkje nokon person er blitt før. Ho kolliderer med eit badekar(!). Og ein i utgangspunktet ufarleg operasjon for å fjerne ein svulst i hovudet, resulterer i at ho blir lam i halve andletet. Ikkje akkurat A-4, og nok stoff til fleire romanar.

I Olve Løseths enkle scenografi forma som ei bru som kan symbolisere kva Tønne har gått frå og til, og der eine sia er jenterommet på Nardo, fortel ho si eiga historie. Ho tar til i Teheran våren 1978, på ei tid då sjahens makt er på hell og prestestyret er i ferd med å ta over. Dit kjem ekteparet Eirik og Annelise Tønne frå Trondheim for å hente eit adoptivbarn. Lite visste dei at regimeskiftet i Iran førte til stopp i adopsjon til ikkje-muslimske familiar. Men dei to trøndarane nektar å gi seg så lett, og i ei både hysterisk morosam, men også sterk og rørande historie, fortel Tønne korleis dei, mot alle odds, til slutt fekk med seg vesle Forozan som det ikkje var så farleg med, for ho var sjukeleg, underernært og skulle likevel døy.

Med god regihjelp av Mads Bones nyttar Lisa Tønne standupkomikarens mange verktøy for å krydre historiene. Den neste bolken, er om liv og oppvekst i Trondheim. Og den fremmelege Lisa kan ikkje ha vore noko enkelt barn, korkje for foreldre, venner eller lærarar. For dei mange kreative, men ofte heilt outrerte påfunna hennar, går Emil i Lønneberget ein særs høg gang. Heile livet har ho ønska å provosere, og eg skal halde meg frå å øydeleggje opplevinga ved å avsløra nokre av påfunna. Men oppi alt dette, gir ho oss også innblikk i dagboka si, ungjentekjensler og trettenåringens lyriske åre med det som ikkje akkurat er barnerim. Etter kvart blir denne delen av framsyninga meir standup med refleksjonar om dette og hint, enn om livet til Tønne.

Men så kjem ho til avslutninga der ho set det heile i perspektiv. Det blir sårt, nådelaust og eit vondt vitnesbyrd om kor formative dei første månadane i livet er. På eit roleg og ettertenksamt vis, heilt annleis enn resten av framsyninga, fortel Tønne at det var først då ho fekk barn sjølv at ho forstod kor viktig hennar fem første månadar utan kroppskontakt med andre menneske har vore. Det er ein særs sterk finale der ho på eit vis konkluderer med at den tøffe Lisa er som ho er fordi ho mista fem viktige månadar med kjærleik. Det har ført til eit kontrært liv der ho kompenserer med å gjere seg vanskeleg å elske. Det er mogeleg det er vanskeleg å elske Lisa Tønne, men det er særs lett å like henne. Og spesielt når ho byr så på seg sjølv som i denne oppsetjinga. Trass i ei noko omstendeleg forteljing om likt og ulikt frå oppveksten der ho nok kunne ha vore litt meir kresen i val av anekdotar og sidesprang, har ho greidd å lage ei tett, intens og fartsfylt framsyning heilt utan kvileskjær. Godt innpakka i ei endelaus rekkje av ellevill humor, overraskande og ganske outrerte historier og stadige små provokasjonar er «Elsk meg i plenum» eit gripande vitnesbyrd om kjærleik, omsorg og det å bli elska, og der Lisa Tønne på overtydande vis syner oss den korte avstanden mellom lått og gråt, og at det bak god humor ofte ligg mykje sårheit.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. juli 2025.)

TEATER

«Kristin Lavransdatter»
Kristinspelet, Jørundgard, Sel
Av: Sigrid Undset
Dramatisering og regi: Eirik Fauske
Komponist: Cisser Mæhl
Scenografi: Barbro Bekken
Kostymedesign: Solveig Holthe Bygdnes
Koreografi: Silje Olava Bakken
Lyddesign: Vegard Moshagen
Voiceover: Oddgeir Thune
Med: Kjersti Dalseide, Sigurd Myhre, Madalena Sousa Helly-Hansen, Reidar Svare, Anne Britt Svelstad, Endre Skjåk, Paul Kornelius Aker Grønn, Signe Marie Teighagen mfl.

«Kristinspelet» på Sel i Gudbrandsdalen har i Eirik Fauskes regi tatt betre vare på det episke og poetiske i Sigrid Undsets tekst enn dei fleste andre dramatiseringar eg har sett av Kristin Lavransdatter.

Å dramatisere romanar er ein risikosport. Særleg der romanen har store episke kvalitetar er det fort gjort at dette forsvinn i ei meir prosaisk presentasjon av forteljinga. Når det opphavelege verket også er ein trilogi, og ein brei sosial roman med eit særs omfattande persongalleri og eit utal intrigar, blir det ekstra vanskeleg. Denne litt omstendelege innleiinga er for å fortelje kva dramatikaren og regissøren Eirik Fauske har gitt seg i kast med ved å dramatisere og setje i scene Sigrid Undsets nobelprisvinnande verk om Kristin Lavransdatter. Eg har opp gjennom åra sett fleire ulike dramatiseringar. Og for dei fleste gjeld det at forteljinga, og kanskje særleg innhaldet frå første bandet, «Kransen», blir tatt brukbart vare på. Men dei to siste banda, «Husfrue» og «Korset» blir som oftast meir overflatisk behandla. Og sams for dei alle er at det meste av det poetiske i Sigrid Undsets forteljarstemme går tapt. Eirik Fauske har gjort ei anna tilnærming, og sjølv om han heller ikkje kjem heilt i hamn, er han definitivt meir i nærleiken av Sigrid Undset og hennar episke verk enn dei fleste andre.

På Jørundgard, kulissegarden som blei bygd opp på Sel for Liv Ullmanns filmatisering av «Kristin Lavransdatter» i 1995, er «Kristinspelet» sett opp med ujamne mellomrom sia 1999, og i ei god blanding av profesjonelle og lokale amatørar. Då Eirik Fauske i fjor dramatiserte verket på nytt, gjorde han nokre viktige grep som han har vidareutvikla i år. Det eine er det scenografiske ved at han har snudd ryggen til tunet på Jørundgard og spelar på slettene og mot utmarka i vest. Det har gitt ei enorm scene på nærare hundre meter både i breidde og djupne, og der Fauske har gitt rom for at det kan skje langt meir enn berre sjølve handlinga. Her er alvedans, nonnekor, leikande og dansande barn og mykje meir, og på dette viset skapar Fauske eit poetisk og lyrisk bakteppe som verkeleg kler framsyninga. Tradisjonell scenografi er det lite av, men nokre furuleggar ligg utover som sylstokkar for å illudere husa, både på Jørundgard og Husaby. Ettersom teater er illusjon og ikkje røyndom, fungerer dette heilt utmerka. Og naturen sjølv er ein framifrå scenografi med åker, plass for både vasskjelde og grav, og med flotte krunglefuruer i bakgrunnen. På dette viset får Fauske betre formidla det mangslungne i Undsets verk der det skjer mykje på same tid, og der det blir skapt vakre poetiske opptrinn som gir ekstra koloritt og djupne, i dobbel tyding, til framsyninga.

Men det viktigaste grepet Fauske har gjort, er å lage ei blanding av forteljarteater og spela regiteater. I store delar av framsyninga ligg Oddgeir Thunes voiceover som ei klår forteljarrøyst. Og slik blir poesien og det lyriske i Sigrid Undsets verk tatt vare på i langt større grad enn det eg har sett i tidlegare produksjonar. I staden for å spele lineært teater, skapar Fauske bilde som vi sjølve kan vere med på å dikte inn innhald i. Ikkje alt fungerer like godt, men i hovudsak er det særs vellukka.

«Kristin Lavransdatter» er ein trilogi, og dei fleste produksjonar konsentrerer seg om «Kransen», første bandet og tek noko lettare på dei to siste. Og nokre dramatiseringar har berre presentert «Kransen». Dette er forståeleg, for i «Kransen» får vi det meste av handlinga og intrigane. Her møter vi den unge Kristin og det spesielle forholdet ho har til faren. Ho blir bortlova til Simon Darre, men forelskar seg i staden hovudstups i Erlend Nikulausson, eit ikkje udelt godt papir, og set seg slik opp mot både faren og kva som er akseptabelt. Far og dotter forsonar seg, det blir giftarmål, men dramatikken er ikkje over for historia er langt meir mangefasettert og har eit utal andre intrigar som valdtekt, dødsfall, mordforsøk frå Erlends forsmådde frille og mykje, mykje meir. Sigrid Undsets palett er omfattande, og ho målar ut 1300-talets Norge med særs brei pensel. Her er difor handling for meir enn ei teateroppsetjing. I dei to siste banda følgjer vi Kristin som husfrue og som mor til ein stor soneflokk på Husaby, eit problematisk forhold til ein stadig meir fråverande Erlend, og hennar religiøse grubleri når Erlend dør, sonen Gaute overtek og ho går i kloster og hjelper sjuke og døyande når svartedauden huserer i landet, pesten ho sjølv tar sin død av. I desse to bøkene er det mindre ytre handling og meir religiøsitet, og slik sett ikkje så enkelt å dramatisere. Og i alle fall om det skal stå i stil med den handlingsmetta «Kransen».

Også i Fauskes regi er dette eit openbert problem. Medan han nyttar ei lang, og delvis dvelande første akt til å gi ei poetisk framstilling av første bandet, blir andre akta langt stuttare, og kan nok få eit visst preg av resymé meir enn forteljing. Men ved å nytte dei same bildeskapande grepa og Thunes voiceover, greier han likevel å formidle dei to siste banda betre enn dei fleste andre produksjonar eg har sett.

Rollelista er enorm, og her er nytta minst eit femtitals statistar som er presise og samkøyrde både verbalt og spelemessig, men også koreografisk i dei mange flotte dansetablåa. Dette er særs dyktig gjort av koreografen Silje Olava Bakken. Og Eirik Fauske og regiassistenten Amanda Øiestad Nilsen har hatt ei imponerande god hand om personinstruksjon av alle amatørane. Særleg gjeld det den purunge Signe Marie Teighagen som var ei overtydande «Vesle Kristin» og som tydeleg fekk fram det nære forholdet til faren.

Kjersti Dalseide spelar Kristin med stor innleving og autoritet. Ei vever og sped kvinne som raskt viser seg å ha både styrke og mot, men også tvilen og tvisynet. Sigurd Myhre får fint fram den litt kjepphøge, men likevel så usikre Erlend. Men han er ikkje like tydeleg som forføraren, den sjarmerande Erlend som Kristin fell for. Det kan sjå ut som regien ikkje har gitt han nok rom til å spele ut denne sida av Erlend, og då blir det ikkje like lett å skjøne kva det var Kristin fall for. I førre oppsetjinga eg såg av «Kristinspelet» var Kristin spela av Madalena Sousa Helly-Hansen. Nå har Eirik Fauske gjort eit metagrep og late Helly-Hansen dukke opp som Sigrid Undset, forfattaren sjølv i framsyninga. Det er godt tenkt, og kunne ha vore eit fint poeng dersom Undset i større grad hadde kommentert framsyning, tolking osb., og kanskje også blitt kontrær og sagt seg usamd. Men denne moglegheita blir diverre skusla bort, og i staden blir regigrepet redusert til berre eit artig påfunn.

Reidar Svare er ny i år, og han er sikker, tydeleg og solid som Lavrans, og får godt fram både forholdet til den unge dottera, til sviket hennar og den seinare forsoninga. Anne Britt Svelstad har spela mora Ragnfrid tidlegare, og er også tydeleg og myndig, men Fauske har kutta mykje i det vanskelege forholdet mellom Lavrans og Ragnfrid og løyndomane dei båe ber på, slik at Svelstad ikkje har fått like mykje å spele på som Svare. Endre Skjåk er av dei få som har vore med sia starten, og i mange ulike roller. Denne gongen spelar han den forsmådde Simon Darre som må ta til takke med Kristins syster, og gjer det med tyngd og stor autoritet.

Solveig Holthe Bygdnes har hatt ei særs god hand om tidsriktig kostymedesign, og ned til den yngste statisten er det gjennomført fine kostyme. Cisser Mæhl har skrive musikk som kler framsyninga og smyg seg om henne, særleg fint i poetisk samspel med Oddgeir Thunes forteljarstemme.

«Kristinspelet» anno 2025 i Eirik Fauskes regi er blitt ei framsyning som på poetisk og visuelt vis målar fram bilde etter bilde med brei pensel. Ved bruk av Oddgeir Thunes velmodulerte voiceover i samspel med alle dei vakre tablåa, greier Fauske i større grad enn dei fleste å ta vare på det episke og poetiske i Sigrid Undsets verk. Han har stroke mykje i dei siste to banda, men også i første band (første akt), og stort sett har det gått greitt. Fauske tek seg også god tid, og nokre av tablåa er dvelande slik at alt i større grad kan søkkje inn. Men på same tid har han også ønska å femne om mykje meir, som til dømes metagrepet med diktaren sjølv, men også med allsong og andre brot. Ikkje alt av dette er like vellukka, og han kunne kanskje ha vore litt meir kresen i nokre av vala sine. Men trass i at framsyninga stundom blir noko sprikande og vil litt for mykje, har eg likevel aldri sett ei framsyning av Kristin Lavransdatter som i like stor grad greier å formidle stemninga og lesaropplevingane frå romanen.

TEATER

«Skogsprinsessa»
Gjestespel frå Eventyr i Parken, Teatret Vårt, Ålesund
Av: Lina Taule Fjørtoft, Magdalena Kuna, Stine Revheim Svellingen, Thomas B. Brandt
Regi: Jan Neal Holden
Kostyme: Tora Troe
Med: Kristian Garmanslund, Katrine Lovise Øpstad Fredriksen, Amalie Jensen Tolo og Stine Svellingen

Eit interaktivt vandreteater fylt av opplevingar for dei yngste.

I alle år har skogsalvane passa på skogen og alt som lever der. I vår tid er dette meir naudsynt enn nokon gong. Nå er det duka for tronskifte for kongen har døydd og skogprinsessa Alva skal kronast til dronning. Men først må ho syne oss at ho er rangen verdig.

I Atlanterhavsparken, rett vest for Ålesund, blir vi tatt med på eit lite vandreteater for dei yngste. Først møter vi Buskelusk (Katrine Lovise Øpstad Fredriksen) som må blåse blomsterstøv på oss for å få oss til å forstå kva ho seier, før ho blir vår los gjennom skogen. Den neste er Myrdun (Amalie Jensen Tolo) som får oss til å synge. Og så dukkar sjølvsagt Alva, prinsessa sjølv opp (Stine Svellingen). På den vidare vandringa møter vi den litt gamalmodige soppen Fungi (Kristian Garmanslund) og også den særs sjarmerande gaukungen, Koko (Amalie Jensen Tolo).

For å kunne bli skogsdronning, må Alva løyse ein del oppgåver, og det går i hovudsak greitt. Men så får vi ein spådom, med nesten bibelske referansar, om at ho skal bli forrådt av ein av sine næraste. Det er vanskeleg å finne ut kven forrædaren er. Då må Alva ha hjelp av nokon med det klåre blikket utanfrå, altså menneska. Og slik blir ungane aktiviserte til å delta og hjelpe henne både med å løyse oppgåver og å avsløre skurken. Det gjer dei med den største iver. Alva blir krona, og sanneleg blir det forsoning med forrædaren også.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 25. juni 2025.)

TEATER

«Under sklia»
Brageteatret, Amfiscenen på Nationaltheatret
Av: Anna Renolen
Regi: Kristina Kjeldsberg
Scenografi og kostyme: Ingrid Solvik
Med: Stine Elverhøi Johnsen og Arjan Nilsen

Eit augneblinksbilde av to ungdomar som kunne vere kven som helst, men som er særs skarpt observert.

Anna Renolen er ein ung dramatikar ein skal merke seg. For ni år sia, berre 16 år gamal, debuterte ho med einaktaren «Dagdrømmer» på Trøndelag Teater. Det var i samband med eit prosjekt kalla «Unge dramatikere» der Trøndelag Teater og Kjernehuset ved Rita Abrahamsen inviterte ungdom mellom 13 og 19 år til å sende inn tekstskisser, og der nokre blei vald ut, fekk dramaturg- og regihjelp gjennom vinteren, og fekk presentere dramaet med profesjonelle aktørar våren etter. Etter denne unge debuten har Renolen arbeidd vidare med teksten, og i eit samarbeid med kunstnarduoen Kristinsdottir/Willyson sette Trøndelag Teater opp «Eksotisk dans» som ei heilaftans framsyning i mars 2023. Det var ei fysisk, leiken, humoristisk, litt absurd og særs velspela framsyning med mange lag. Litt seinare same året var eg på ein presentasjon Dramatikkens Hus hadde av nye scenetekstar under utvikling. Der fekk vi ei ilesesetjing av «Under sklia», ein ny tekst av Anne Renolen. Eg blei slått i bakken av kor ekte, rå og truverdig den teksten var og var spent på om han ville få eit liv på scena.

Nå har det skjedd. Brageteatret i Drammen har i regi av Kristina Kjeldsberg sett den opp, og «Under sklia» hadde premiere i oktober i fjor. Gjennom vinter og vår er den blitt spela på ulike skular i Buskerud, ganske utilgjengeleg for meg som bur i Trondheim. Men så blei den sett opp på Nationaltheatrets Amfiscene under Heddadagane, og då var eg snar til å sikre meg billett. Det angrar eg ikkje på.

Scena er ei lite platå med ei heilt tradisjonell sklie, slike det finst haugevis av på leikeplassar rundt om i landet. Det er midt på natta, og der møtest Han (Arjan Nilsen) og Ho (Stine Elverhøi Johnsen). Det vil seie, han veit at ho ofte kjem dit om natta når ho ikkje får sove, og han har gått dit og ventar i håp om å treffe henne. Dei to går på vidaregåande, i same tyskklasse, men viktigare er at dei ei tid tidlegare har hatt eit lite stemnemøte der ho kyssa han. I mellomtida har han freista å tekste henne og å ringe, men utan å kome gjennom. Så difor dette, for henne, overraskande møtet som sjølvsagt startar temmeleg kleint, og ikkje så reint lite avvisande frå hennar side. Men etter kvart losnar det litt, og vi blir kjende med to usikre ungdomar i sine mest formative år, på leiting både etter kjærleiken, nærleik og seg sjølve. Og også med eit ønske om å pule jamvel om dei slit litt med å få det til. Meir av handlinga skal eg ikkje røpe, og den er eigentleg heller ikkje så viktig, for her er det samtalen mellom dei to som er det essensielle.

Anna Renolen har skrive ein dialog som verkar særs ekte og truverdig, og det er openbert at dette er skrive av ein ung dramatikar som kjenner både sjargong og veremåte. Det er intelligent og godt observert. Ein naturleg, litt klein og keitete, men samstundes søkande og varm samtale mellom to unge. Og i Kristina Kjeldsbergs neddempa regi der det ikkje er alt for mykje fysisk spel, og der den glitrande teksten får gjere jobben, løyser Stine Elverhøi Johnsen og Arjan Nilsen oppgåvene førebiletleg. Eg trur på dei og det dei formidlar.

Framsyninga blir i hovudsak spela for ungdomsskuleelevar. Det er i denne alderen hormona rår grunnen, ein er i støypeskeia, og alle andre verkar så trygge medan ein sjølv er ganske usikker. Alt dette er godt tatt vare på. Språket er direkte, verkar ekte, dialogen er tidvis rå, og heilt uforfalska. Men samstundes møter vi to personar med stor respekt for kvarandre. For deira felles ønske om å pule blir handtert utan antyding til maktforhold, og som eit døme på god samtykkehaldning, men likevel utan å verke pedagogisk eller belærande. Korleis det går med desse to, veit vi ikkje, men det endar neppe opp med «to barn, rekkehus og Volvo». Og resultatet av stemnemøta er heilt uviktig. «Under sklia» handlar om ungdomen der og då, det er eit augneblinksbilde, og det er særs skarpt observert.

TEATER

«Bunkersen»
Teater Manu
Av: Jo Strømgren
Regi, scenografi, lyd- og lysdesign: Jo Strømgren
Maske: Hanna Lara Olafsdottir
Stemmeskodespelar: Anna Dworak
Med: Ipek D. Mehlum, Aino Hakala og Niklas Gundersen

Ved å snu opp ned på det tilvande er det ofte lettare å sjå korleis det meste heng saman.

Krig er i røynda så absurd og meiningslaust at ein ofte kjem til kort om ein skal kritisere eller omtale fenomenet i rasjonelle ordelag. Fornufta strekk ikkje til. Difor kan ein stundom nå lenger om ein også sjølv nyttar surrealisme og absurditet for å illustrere meiningsløysa. Det får vi tydeleg prov på i Teater Manus siste produksjon, «Bunkersen», som hadde premiere i Oslo under Heddadagane. I samarbeid med Jo Strømgren har dei laga ei framsyning som snur opp ned på ganske mykje utan eigentleg å misse kontakten med realismen. Og som samstundes både er særs underhaldande, og ikkje minst tankevekkjande

Vi er i ein bunker i ein eller annan dystopisk framtidssituasjon der dei høyrande er i mindretal. Det er krig, og konstellasjonane og motseiingane er ikkje heilt oversiktlege, ganske absurde, og tidvis kan det verke som om «alle kjempar mot alle». I bunkeren er Ipek (Ipek D. Mehlum) og Aino (Aino Hakala) opptekne med å lage bombar av gamle radioapparat. Som i mange krigar, er radio forbode, og når dei to plasserer ut desse forkledde bombene, er det med tydelege parallellar til dagens sprenglekamar utforma som dokker og leiketøy og som sprengjer ungar i fillebitar. Moral er eit ukjend omgrep for her gjeld berre «den gode saka».

Så med eitt kjem det ein tilsynelatande hardt skadd mannleg soldat ned i bunkeren, Han (Niklas Gundersen) pratar teiknspråk og gir seg ut for å vere på lag med dei to, men dei er noko skeptiske og mistenker at han er av dei andre. Ipek og Aino er ganske ulike. Ipek er neppe den skarpaste kniven i skuffa, for å seie det slik, men har samstundes ein rest av empati og kjensler. Medan Aino er den kalde og bereknande, men også mest avstumpa. Men dei er båe kvinner, og driftene er stundom sterkare enn det meste, så når det med eitt, i krigens keisemd og sølibat dukkar opp ein mann, oppstår det også erotiske situasjonar.

Eg skal ikkje røpe meir av handlinga, men Jo Strømgren har leika seg med alle dei motseiingane han har klart å finne på, og framsyninga er full av overraskande og artige vendingar, men heile tida med krigens absurde vondskap som eit bakteppe. Og når dei tre soldatane finn ut at dei, trass i at dei eigentleg er motstandarar, faktisk har sams interesser, blir det ein tydeleg parallell til spansk-franske Fernando Arrabals ikoniske og minst like absurde «Piquenique en campagne» frå 1959 der soldatane tek ein krigsfange og finn at han er akkurat som dei, og at krigen difor må vere ei misforståing som dei må gjere leiarane sine merksame på. Naivt og absurd, men i røynda heilt sant.

I tillegg til at «Bunkersen» er ein humoristisk kritikk av krig og vondskap, har Strømgren ved å snu verda litt på hovudet, vist at ein slik vri stundom kan gi majoritetsmenneska eit nytt perspektiv. I programmet skriv han om utfordringane som høyrande i eit teater på dei døve sine premiss, kan vere mange. Og det er noko eg har opplevd med mange av Teater Manus produksjonar. Som høyrande går eg glipp av nyansane i teiknspråket, og det heile kan verke litt overspela. Men med Jo Strømgrens fysiske teater kjem ikkje desse innvendingane i vegen, og jamvel om eg ikkje er målgruppa, får eg likevel ei fullverdig teateroppleving, sjølv om eg ikkje forstår teiknspråk.

Dei tre på scena står godt til kvarandre. Dei er tydelege i rollene, og oppi det relativt fysiske spelet finn dei også rom for finstemt og nyanserik mimikk. Og sjølv om dette i form og uttrykk er ein absurd farse, så ligg parallellane til samtida med Ukraina, Gaza og Iran så snublande nær at eg stadig grip meg i å setje låtten i halsen. Slik blir denne framsyninga ein langt sterkare kritikk av krigens absurditet enn mange realistiske dokumentarar.

INSTALLASJON

«The Pond»
Parallax & Dembacke, Rosendal Teater
Av: Parallax & Dembacke
Komponist: Parallax
Lysdesign: Evelina Dembacke
Med: Evelina Dembacke, Torstein Lavik Larsen, Are Lothe Kolbeinsen og Ulrik Ibsen Thorsrud

Gjenbruk av utrangerte gjenstandar kan skape både vakker musikk og store sanselege opplevingar.

«The Pond» er ei framsyning eg i utgangspunktet ikkje ville føle meg komfortabel med å melde, og som eg, hadde det vore for to år sia, kanskje heller ikkje hadde tatt bryet med å sjå. For sjanger, utrykk og tematikk er langt frå komfortsona mi når det gjeld å oppleve og tolke scenekunst. Men for halvtanna år sia såg eg, eller rettare, opplevde eg Gyrid Nordal Kaldestads installasjonsframsyning «Som om eg har vore her før» på Rosendal Teater, og det var ei oppleving så rik at eg den gongen berre måtte setje ord på det eg opplevde. Så når to av dei som var med Kaldestad den gongen, saman med to til, nå har laga eit verk dei har kalla «The Pond», så ville eg i alle fall sjå kva det var. Og nok ein gong er det herleg å kunne fortelje at eg har late meg forføre i ein sjanger eg langt frå er fortruleg med.

Scena er ein black box som er fylt med det som tilsynelatande verkar som skrot og gjenstandar frå alle prestegjeld. Og det er akkurat det det er. Ved hjelp av ein gjenbruksstasjon og flust med kreative idear, har dei fire laga instrument av alt mogeleg som ein til vanleg ikkje ville forbinde med musikk, eller i beste fall med lyd, men knapt nok det. Her er ei blanding av likt og ulikt, hengande keramisk flis, eit gamalt sykkelhjul, ei reiseskrivemaskin, ein rokk, nokre lause orgelpiper, og uendeleg mykje meir. Samt også nokre få tradisjonelle instrument som ein trompet, ei tromme og ein gitar, men som knapt nok blei nytta slik ein er vand med å høyre dei. Fordelt på åtte-ti stasjonar på scena, og med tre skjermar som bakteppe, formidlar tre musikarar og ein lyskunstnar eit symfonisk verk, om ein kan kalle det det, så opplevings- og assosiasjonsrikt at det berre var å late seg drive med.

Bak står improvisasjonstrioen «Parallax (Torstein Lavik Larsen, Are Lothe Kolbeinsen og Ulrik Ibsen Thorsrud) og lyskunstnaren Evelina Dembacke. Alle er kledde i overall, og dei tre musikarane beveger seg frå stasjon til stasjon og trakterer dei ulike «instrumenta». For her blir det laga musikk, – nei ikkje berre lyd, men vakker musikk, med ei reiseskrivemaskin, ein fiolinboge over eikene til eit sykkelhjul, og ein slags xylofon av keramisk flis, opphengt, og med fargeval som ein hommage til Piet Mondrian. Og det er berre ein av dei uendeleg mange assosiasjonane, tilsikta eller ikkje, som ein kan få av denne framsyninga. For alle gjenstandane som her får nytt liv, er ei reise og ei oppleving i seg sjølv.

Musikken ga sjølvsagt også eit utal assosiasjonar, for meg kanskje mest frå naturen som dropar og rennande vatn, men også så mykje meir. På bakskjermane blir det projisert lys og vakre «bilde», og undervegs flyttar Evelina Dembacke seg rundt på scena og lagar utsøkte installasjonar av ulike former for lyssetting og projisering. Og når ho leikar seg med vatn i rørsle blir det både musikk og samstemte bilde på skjermane. Det står i programmet at dette er ein improvisert reise, men det heile er så synkront og saumlaust gjennomført at eg oppfatta det meir som eit ferdig musikalsk og lyssett verk.

Kva handlar «The Pond» om? Det er uråd å seie, og det er også heilt uinteressant. For det desse fire gjorde, var å skape eit rom det var umåteleg behageleg å vere i, og der ein kunne symje av garde i rein nyting, djup kontemplasjon og draumar og oppleving. Og dei synte oss korleis alt kan bli større enn seg sjølv, og kor vakkert det som i utgangspunktet blir sett på som skrot, kan vere. Og ikkje minst kor overraskande god musikk desse gjenstandane kan skape. Heilt kvardagslege og profane ting får med eitt nytt liv og kan konkurrere med både ein Stradivarius, Fender eller Steinway, for å seie det slik. «The Pond» er ein førti minuttar lang sanseleg og opplevingsrik reise gjennom lys, lyd og musikk.

FIGURTEATER

«Bukkene Bruse begynner på skolen»
Hålogaland Teater, Scene Øst
Av: Bjørn F. Rørvik
Regi: Bård Bjørknes
Scenografi og figurdesign: Christina Lovery
Komponistar: Espen Mauno og Stian Weenås Vevik
Med: Julia Bache-Wiig, Ellen Andreassen, Trude Øines og Kristine Henriksen

Ei varm lita figurteaterframsyning om kva som skjer når Bukkene Bruse er ferdig med sommarferie og badeland, og skal ta til på skulen.

Forfattaren Bjørn F. Rørvik og illustratøren Gry Moursunds fire bildebøker om Bukkene Bruse har for lengst blitt bestseljarar og allemannseige. Den første boka, «Bukkene Bruse på badeland (2009), blei dramatisert og sett opp av Teatret Vårt i 2014, og året etter i ei ny dramatisering av Oslo Nye Teater og Riksteatret og blei ein megasuksess. Nå har Hålogaland Teater fått Bjørn F. Rørvik sjølv til å dramatisere den tredje boka i serien, «Bukkene Bruse begynner på skolen» (2017) som figurteater, og framsyninga er for lengst utseld og skal setjast opp att til hausten.

Dei tre sjarmerande bukkane, synleg dokkeført av Julia Bache-Wiig, Trude Øines og Kristine Henriksen, får ein dag brev frå rektor om at dei må begynne på skulen, og etter ein busstur til Melkebarten skule, er dei heldige og får den snille Harianne som lærar. Det er godt, for den minste bukken er smånervøs og lir av litt skulevegring, og i eit vakkert metagrep, går han ut av rolla og spør dokkeføraren, Kristine Henriksen, om ikkje ho kan hjelpe han. Det kan ho ikkje, men det går likevel bra heilt til bukkane blir tatt for å tisse på nokre blomar og blir sende til rektor. Det er alle elevars skrekk, og særs attkjenneleg. Og så syner det seg at det er trollet som er rektor. Utan å røpe meir, forstår vel dei fleste likevel korleis det går før den litt hyggelegare Fru Elgaker overtek som skulestyrar.

Bård Bjørknes har laga ei lun, triveleg og humoristisk framsyning, og med Christina Loverys fargerike scenografi og dokker er mykje av Gry Moursunds univers frå bildebøkene godt tatt vare på. Nyskriven musikk av Espen Mauno og Stian Weenås Vevik har mykje av den same humoristiske koloritten. Vi kunne nok gjerne ha sett eit troll som hadde litt meir å spele på enn berre å lage fotostatkopiar av rumpa si, men resten av menasjeriet er kostelege. Dei tre dokkeførarane gir oss truverdige og søte små bukkar, og Ellen Andreassen er høgt og lågt, og samstundes imponerande tydeleg som dokkeførar for alle dei andre figurane.

«Bukkene Bruse begynner på skolen» er blitt ei visuell, opplevingsrik og triveleg lita framsyning til stor glede for alle frå tre år og oppover.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 20. mai 2025.)