Amund Grimstad

TEATER

«En beretning om blindhet»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Basert på ein roman av José Saramago
Omsett av: Christian Rugstad
Dramatisering og regi: Mina Salehpour
Scenografi: Andrea Wagner
Kostyme: Maria Anderski
Lyddesign: Sandro Tajouri
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Emma Caroline Deichmann, Emil Olafsson, Patrick Hilmar Ingvaldsen, Synnøve Fossum Eriksen, Trond-Ove Skrødal, Madeleine Brandtzæg Nilsen, Janne Kokkin, Paal Herman Ims og Mira Dyrnes Askelund

Er det først etter å ha mista synet at vi verkeleg kan sjå og forstå?

Gjennom fleire romanar har den portugisiske forfattaren og Nobelprisvinnaren José Saramago (1922-2010) tatt opp ulike pandemiske situasjonar. I «En beretning om blindhet» frå 1995 blir menneska ramma av ein pandemi som gjer dei blinde. Korleis taklar ein slikt, og kva gjer styresmaktene for å handtere pandemien og hindre ytterlegare smitte? Med covid 19 friskt i minne, er det nok mange som kjenner seg att. Den første dramatiseringa i Norge var nærast profetisk då Haugesund Teater sette den opp i 2020 berre ein månad før pandemien. Då alt blei stengt, laga det same teateret ein digital føljetong, filma heime hjå kvar av skodespelarane. Båe desse produksjonane var stiliserte og ei blanding av forteljar- og regiteater, men synte tydeleg kor vanskeleg denne romanen er å dramatisere.

Nå har Trøndelag Teater fått det kunstnarlege laget til den iransk-tyske regissøren Mina Salehpour til å dramatisere og setje opp Saramagos roman. Det er tredje gong på tre år at dette laget, som har samarbeidd tett i over femten år, lagar ein produksjon på Trøndelag Teater. Sjølv om vi også nå ser mykje likskap med dei to føregåande og særs vellukka produksjonane, har dei denne gongen ikkje fått det til i same grad.

Det tar til i teaterets foajé der skodespelarane som eit talekor les frå starten av romanen der den første personen blir blind medan han ventar på grønt lys, korleis han blir hjelpt heim av ein som etterpå stel bilen hans for så sjølv å bli blind. Om besøket hjå augelegen som også etter kvart blir blind, til liks med dei andre på venterommet og sekretæren hans. Berre kona til legen unngår pandemien, men klokeleg held ho det ganske hemmeleg.

Styresmaktene blir livredde, og internerer dei blinde, lagar strenge reglar, og i andre akta flytter vi inn på hovudscena der scenografen Andrea Wagner har skapt eit klaustrofobisk kvitt rom, eit nedlagd asyl. Der blir vi plasserte saman med dei internerte og får oppleve korleis menneska reagerer ulikt på slike utfordringar. Nokre held på humaniteten, medan andre blir utnyttande og valdelege. Og samfunnet går i oppløysing. Å sitje så tett på dei famlande blinde, all fornedringa og vondskapen, blir sterkt. Særleg er eit tablå der legesekretæren (Janne Kokkin) fortel om valdtekt og korleis kvinnene må ofre seg for å skaffe mat, ei intens, vond og gripande scene. Romanen er lang og omstendeleg og Salehpour har kutta, stilisert og forenkla. Det har resultert i ei blanding av forteljarteater og dramatisering, der det blir for mykje forteljing. Fleire avgjerande scener skjer nokså umotivert og utan at det blir bygd opp til dei dramaturgisk. Legen (Emil Olafsson) har seg plutseleg med ein av pasientane utan at vi får vite kva som ligg bak. Og kona hans (Emma Deichmann) ser det heile, men reagerer knappast. Ein overgripar blir brått og utan forvarsel drepen med ei saks, medan den fysiske saksa heng ein heilt annan stad. Og når kona (Synnøve Fossum Eriksen) til den første blinde til slutt set fyr på asylet der dei er internerte, får vi ingen illusjon av brann. Plutseleg har alle kome seg ut i det fri utan å bli skotne av soldatane som held vakt. Mykje er ulogisk og det går litt over stokk og stein.

I siste akt blir vi plasserte som vanleg teaterpublikum ute i salen, og får ein slags epilog der dei sju vi har følgd, får følgje av ein hund (Paal Herman Ims), finn fram til mat, gamle naboar og husvære før det endar som med dei fleste pandemiar. Den går over. Jamvel om siste akt byr på framsyningas vakraste scene der to av dei blinde (Trond-Ove Skrødal og Madeleine Brandtzæg Nilsen) viser at humanitet og kjærleik kan overvinne vondskap, blir likevel både første og siste akt alt for omstendelege. I den grad dette blir vellukka som teater, er det i den klaustrofobiske andre akta der vi kjem tett på og nesten fysisk får kjenne på korleis det er for dei blinde. Her får vi også det beste spelet, for i denne akta har skodespelarane fått langt meir å spele på. Det manglar ikkje på godt spel, men det hjelper diverre så lite når dramatisering og regigrepet ikkje lukkast i same grad.

«En beretning om blindhet» blir ofte lesen som berre ei dystopisk historie om kor vonde og sjølvøydeleggjande menneska kan vere, men Saramagos program var nok også eit anna. Folka i boka blei ikkje blinde. Dei var blinde som såg! Først ved å miste evna til å sjå, kan ein få nytt syn på det meste. Sjølv om dette kjem godt fram i oppsetjinga, syner likevel også denne iscenesetjinga tydeleg at ikkje alle romanar eignar seg for dramatisering.

(Ei litt forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen laurdag den 14. september 2024.)

TEATER

«Korn»
Tiril Pharo Produksjoner, Fossevikja, Fjaler
Av: Tiril Pharo
Regi: Tiril Pharo
Medregissør: Kornelia Melsæter
Komponist og lyddesign: Andreas Lyngstad
Koreograf: Sigrid Edvardsson
Lyd- og teknisk design: Kristoffer Nicolaysen
Med: Tiril Pharo, Kadir Talabani, Marie Longva Danielsen og Sebastian Warholm

Ei pedagogisk og lærerik påminning om at primærnøringa heiter så fordi ho er viktigast og er den som gir oss maten på bordet.

Fridom var tema for Teaterfestivalen i Fjaler i år. Dette omgrepet er stort, og i Fjaler blei det problematisert både i samband med ytringsfridom, det totalitære og høvet til å handle politisk, men også i det økonomiske som i jordbruket. På same tid som globalisering, sentralisering, og ikkje minst monopoliseringa i matvarebransjen gjer at bonden blir meir og meir ufri og gjeldstynga, og omgrepet «odelskam» er tema i ei ny bok, er det kanskje ei anna form for fridom som gjer at så mange bønder likevel held ut. Å leve i pakt med naturen, oppleve vekst og grøde, kalving og dyrehald, og, i alle fall på papiret, vere sin eigen herre, samt å kjenne arven etter generasjonar før deg. Alt dette representerer nok ei form for fridom som er vanskeleg å seie frå seg. Om dette og mykje meir handlar framsyninga «Korn», med undertittelen «Et kjærlighetsdrama på jordet», ei framsyning som slett ikkje var «på jordet».

Tiril Pharo er skodespelarutdanna, men i meir enn femten år har ho, saman med mannen, vore kornbonde på ein gard i Spydeberg i Østfold. Ho driv økologisk, er kommunepolitikar for MDG og driv samstundes sitt eige vesle teaterkompani med stadspesifikt teater. Med nærleik, og dermed stor kunnskap, til tematikken rundt gardbrukarens liv og kvardag, har ho nå laga produksjonen «Korn» som hadde urpremiere på heimgarden Åsheim i Spydeberg for fjorten dagar sia, men som deretter blei vist på Teaterfestivalen i Fjaler før ho i desse dagar er attende i Østfold..

Det er langt frå dei flate kornåkrane i Østfold til brattene i Fossevikja rett over fjorden for Dale der eg fekk sjå «Korn», og sjølv om det korkje er mogeleg med korndyrking eller skurtresking i slikt terreng, er vi likevel ute i eit kulturlandskap, og godtek det som både autentisk og stadspesifikt trass i ulikskapen. Vi blir utstyrte med headsets slik at vi kan høyre det som skjer sjølv om vi er ute i naturen, og så tek det heile til med at Marie Longva Danielsen, som både er ein forteljar og på same tid dottera Kornmo, set oss inn i det som førte til at mora blei gardbrukar. Midt i skuronna fell bestefaren om og dør. Garden hans er lagt ut til sals, og dottera Liv (Tiril Pharo) er opptatt med å studere arkeologi på universitetet, eit fag som ikkje er av det mest matnyttige for ein gardbrukar. Som odelsjente må Liv ta eksistensielle og skilsetjande val. Ho kunne ha sagt frå seg garden, men vel å drive. Midt oppi desse skal/skal ikkje-vurderingane dukkar Ask (Kadir Talabani) opp, eit urmenneske frå jeger- og sankartida. Her er det ein god porsjon magisk realisme, men også det godtek vi, for slik får Pharo trekt dei lange linene for menneska, og Liv får kanskje nytta noko av arkeologien?

Det blir søt musikk mellom Liv og Ask, og dei to vel å drive garden vidare. Og så får Liv og Ask etter kvart kjærleiksbarnet Kornmo (Marie Longva Danielsen). I bakgrunnen lurer naboen Ulf (Sebastian Warholm) som driv tradisjonelt, og som ikkje er så nøye på slikt som kraftfôr og sprøytemiddel. Det er fire tydelege og særs symboltunge roller, noko også namna deira syner.

Situasjonen er etablert, og så tek Liv, med god assistanse av dei tre andre, oss med på ei lærerik og pedagogisk vandring rundt på garden. Vi får innføring i landbrukets fleire tusen års historie og i mykje av gardbrukarens daglege problem og utfordringar som sikkert er ukjend for dei fleste. Vi lærer om uår, korndryge, om brødbakst og brygging, om daglege gjeremål, men også om mekanisering og maskininvestering og påfølgjande gjeldsbyrde, noko som svinebind bonden til garden ettersom det ikkje er økonomi i å selje.

Framsyninga er ei god blanding av dramatisert teater, forteljarteater og pedagogisk vandring der Liv gir oss smaksprøver, både av brødet hennar og drikke, og det toppar seg med ein humoristisk landbruks-quiz som nok kunne vere augeopnande for mange. Mangfaldet og det innhaldsrike i denne framsyninga er både hennar styrke og samstundes største problem. Det blir etter kvart litt for mykje vi skal innom av likt og ulikt, og eg trur ein viss konsentrasjon om litt færre tema kunne ha vore heldig. Korleis det går til slutt, skal eg sjølvsagt halde meg langt frå å fortelje, men sjølv om HMS ikkje er det som står høgast på bondens kvardagsagenda, blei finalen litt i kraftigaste laget, og skugga slik sett over mykje av resten av innhaldet. For i hovudsak har Tiril Pharo tatt oss med på ei lærerik og god innføring i kornbondens kvardag, og ikkje minst gitt oss ei viktig påminning om kor maten vår kjem frå.

DANS

«Blaff»
Berit Einemo Frøysland, Samvirket Scene, Fjaler
Tekst og koreografi: Berit Einemo Frøysland
Regi: Ingrid Askvik
Kostyme: Zofia Jakubiec
Musikk: Øyvind Hegg-Lunde
Lysdesign: Randiane Aalberg Sandboe
Voiceover: Reidun Melvær Berge
Med: Karen Eide Bøen, Synne Erichsen og Noelle Elyza G. Deriada

Ei poetisk og symboltung danseframsyning som er ein hyllest til alle dei andletslause slitarane i husmannsvesenet.

Norge er på mange vis eit annleisland, og mykje av bakgrunnen for at vi her i landet er mindre autoritetstru og ikkje så lett let oss pelle på nasen og bli overtydde av makta, ligg 150 til 250 år attende i historia vår. Lekmannsrørsla og haugianarane i tida før og under Napoleonskrigane og frigjeringa frå Danskeveldet, Thranittrørsla og veksande arbeidarorganisering på midten av 1800-talet, og ikkje minst det særeigne norske husmannsvesenet som nådde sitt høgdepunkt på same tida. Husmennene var sjølvsagt fattige, og småkårsfolk. Dei var kua, måtte gjere pliktarbeid og levde på korttidskontraktar og storgardens nåde. Men dei var leigetakarar av sin vesle jordflekk, og slik sett langt meir sjølvstendige enn til dømes statarane i Sverige og dagleigarane i Danmark, slik desse gruppene er skildra av forfattarar som Ivar Lo-Johansson, Martin Andersen Nexø og Hans Kirk.

Då husmannsvesenet var på sitt mest omfattande rundt 1850, var det nesten like mange husmenn som bønder her i landet. Men jamvel om det var titusenvis av dei, er dei i historiebøkene stort sett berre ein namnlaus masse. Dei blir fødde, lever eit liv i slit og armod før dei dør. Livet til alle desse andletslause og anonyme slitarane har i den store soga berre vore «ein pust i sivet» eller eit blaff. Dette er det dansaren og koreografen Berit Einemo Frøysland har tatt tak i og laga ei lågmælt, musikalsk og ikkje minst særs lyrisk danseframsyning som hadde urpremiere på Samvirket Scene i Fjaler på sundag, og som ho, symptomatisk nok, har kalla «Blaff».

Scena er eit stort ope rom med berre tre draperi av tauverk mot bakscena. Tre dansarar (Karen Eide Bøen, Synne Erichsen og Noelle Elyza G. Deriada) beveger seg ein etter ein over scena for så å forsvinne og kome att på motsett side i ein endelaus runddans. Lett koreografert, dansande, rullande og openbert strevsamt flyttar dei seg over scena, og symbolikken er både enkel og god. Det er dei tallause husmennenes anonyme liv frå vogge til grav, – stutte, arbeidsame og usynlege, men likevel heilt avgjerande.

Etter kvart får vi også ei poetisk forteljing i voiceover medan tempoet skrur seg litt opp. Dei tre dansarane tek til å nytte draperia på bakscena i enkle, koreograferte rørsler før dei løyser dei opp, knyter dei saman, og på symboltungt vis framstiller interaksjon, livsvev og manuelt arbeid. Alt dette skjer til musikk av Øyvind Hegg-Lunde, musikk som smyg seg om framsyninga. Dei tre dansarane er relativt synkrone, men samstundes individuelle både i utsjånad, dans og rørsler, og kan slik illustrere at i den store massen av andletslause husmenn, så var dei likevel alle individ med sine særkjenne.

Framsyninga er ikkje like tydeleg i symbolikken mot slutten, og kanskje heller ikkje like stram som i starten. Men i hovudsak var dette ei vakker og uvanleg poetisk hyllest til alle dei titusenvis av slitarar som aldri fekk plass i historiebøkene. Ein ode til levd liv, og arven etter tallause og anonyme husmannsslekter.

KOMMENTAR

Frå 5. til 8. september blei Teaterfestivalen i Fjaler arrangert, og det for tolvte gong. Dei fleste slike festivalar er spennande møte med ulike former for scenekunst, og ofte ein plass for å sjå underskogen, det uetablerte og det som kjem. Slik var det sjølvsagt også i Fjaler, men i tillegg så mykje meir. Aldri har eg opplevd ein betre kuratert, meir velorganisert og så på alle vis vellukka, innhalds- og opplevingsrik festival.

Fjaler er ein liten kommune i Sunnfjord i Vestland fylke. Her bur det 2900 menneske, nesten halvparten av dei i kommunesenteret Dale. Dale er for mange kjend for å vere heimplassen til lyrikaren Jakob Sande (1906 – 1967). Men sjølv om arven etter han blir tatt godt vare på, er det som i dag verkeleg set Dale og Fjaler på det kulturelle kartet, den årlege teaterfestivalen.

Primus motor bak det heile er ekteparet Miriam Prestøy Lie og Torkil Sandsund, båe regissørar og busette i Dale. Men med seg har dei Kristin Skiftun som dyktig planleggjar, heile bygda, samt uvanleg positivt innstilte lokalpolitikarar, både i kommune og fylke. Dale har hotellkapasitet til eit drygt dusin menneske, men med nærare 250 friviljuge som også opna heimane sine for festivaldeltakarane, var det plass til alle. Eit ekstra pluss i år var det sjølvsagt at det var varmt sommarvêr så godt som heile festivalen.

Årets festivaltema var «fridom», og i eit stort og vidfemnande perspektiv. Det var alt frå husmannsvesenet og dagens gjeldstynga og ganske ufrie bønder, og fram til ytringsfridom, totalitære regime, haldninga til samane, og våre eigne styresmakters redsle for militære sanningar. Gjennom fem dyktig kuraterte og opplysande samtalar (Radio Fjaler) med sentrale og kunnskapsrike aktørar, blei dei fleste av dei fjorten framsyningane på festivalen på dette viset knytte saman tematisk til eit heile.

Teater Vestland si framsyning «Pusterom» er alt meldt her i avisa, men det er mange andre produksjonar som også fortener omtale. I jordbruksperspektivet var det spesielt to framsyningar, heilt ulike, men som båe var både gode og spennande. Skodespelaren Tiril Pharo som også er gardbrukar, har laga framsyninga «Korn», eit såkalla stadspesifikt teater, som hadde urpremiere veka før på heimgarden i Spydeberg i Østfold. I naturskjønne omgivnadar i Fossevikja i Fjaler fekk vi ei historie om Liv som måtte avbryte studia då faren brått døydde midt i skuronna. Garden var til sals, men Liv valde å halde fram. Så dukka Ask opp ut av inkje, eit slags urmenneske frå jeger- og samletida. Dei to finn kvarandre og får dottera Kornmo. Medan Pharo tek oss med rundt på garden, får vi både smaksprøver på mat og drikke, ein opplysande quiz og pedagogisk innføring i bondens kvardag.

Dansaren og koreografen Berit Einemo Frøysland hadde urpremiere på «Blaff», ei musikalsk og poetisk danseframsyning som tok oss gjennom generasjonar med alle dei usynlege kvardagslagnadane til dei norske husmannsfamiliane. Det var ei vakker og lyrisk framstilling av levd liv og alle dei som ikkje har fått plass i historiebøkene.

Blant dei framsyningane som i større grad tematiserte den politiske ufridomen, var kortfilmen «Fuck you Mlungu» av Mikal Hovland som, utan sjølv å meine noko, synte det problematiske i bistand basert på barmhjartigheit, slik som fadderordninga til SOS Barnebyar. Her fekk vi «The white man’s burden» presentert akkurat så klein som han kan vere. Torkil Sandsund held på med å lage ei framsyning om tenkaren, samfunnsøkonomen og politikaren Bertram Dybwad Brochmann, og viste ein førebels versjon. Den tok for seg landssviksaka mot Brochmann etter krigen, og spørsmålet om han var ein svikar, eller eigentleg berre ein ideolog og fredsaktivist. Og i heilt andre enda av den same fridomstematikken var framsyninga «Blodklubb» av Ferske Scener frå Tromsø. Det var meir ein happening og eit interaktivt show der vi, som samane nesten fram til vår tid, fekk målt opp kraniet vårt, og blei delte inn i lang- eller kortskallar som så konkurrerte i ulike disiplinar, alt medan vi song og blei informert om skalleforskinga på samane. I tillegg til desse framsyningane, fekk vi også sjå ei rekkje produksjonar som har turnert ei stund.

Teaterfestivalen i Fjaler baud sjølvsagt også på mykje sosialt, konsertar og underhaldning. Det heile toppa seg med ein utandørs fest i «Klokkargarden» (Jakob Sandes fødestad) laurdag kveld med eit rikt program, god musikk og – hald deg fast – servering av trerettars kortreist middag til 500 frammøtte!

(Kommentaren stod i Klassekampen onsdag den 11. september 2024.)

TEATER

«Pusterom»
Teater Vestland, Trudvang, Fjaler
Av: Duncan Macmillan
Omsett av: Terje Lyngstad
Regi: Jeff Pedersen
Scenografi og kostyme: Silje Sandodden Kise
Lyddesign og komposisjon: Helga Lied Wyrtz
Lysdesign: Silje Grimstad
Med: Carina Furseth og Harald Ottesen Nødtvedt

Gode menneske kan også vere fordomsfulle, ha hormon og irrasjonelle kjensler.

Eit sambuarpar i slutten av tjueåra er på handletur på Ikea når han, ganske tilfeldig, kjem til å nemne ordet «barn». Då blir det brått alvor. Her startar framsyninga «Pusterom» der vi utan ytterlegare forklåringar blir kasta direkte inn i ein heftig debatt om det er rett å setje barn til verda i ein situasjon med klimakrise, og der CO2-avtrykket av eit menneske er like tungt som vekta av Eiffeltårnet.

«Pusterom» (Lungs) blei skrive av den britiske dramatikaren Duncan Macmillan (f. 1980) i 2011. Framsyninga er sett opp, og har vunne prisar, over heile verda. Teatret Vårt i Molde hadde norgespremiere i 2015, Rogaland Teater sette det opp to år etter, og i 2020 var det Riksteatret sin tur med ein produksjon som blei sterkt amputert på grunn av pandemien. Sjølv har eg sett dei to første, og jamvel om oppsetjingane i utgangspunktet er like, er det store skilnadar både i språk og personskildring. I tillegg er problemstillinga langt meir aktuell i dag enn for ti år sia.

Framsyninga er eit intenst kammerspel der verda i hovudsak er berre desse to, jamvel om vi høyrer om nokre foreldre og ein annan kjærast. Scenetilvisinga frå Macmillans side er å vere så minimalistisk som mogeleg. Scenograf Silje Sandodden Kise har laga ei intimscene som ei lita opphøgd plattform med restar av gamle møbel som einaste scenografi. Dei to har ei lita og nesten klaustrofobisk scene å spele på, og har ikkje har nokon andre remediar å stø seg på enn spel, fysiske rørsler, og dialogen. Men med framifrå spel og ein uvanleg god tekst, er dette meir enn nok.

Dei to har ikkje namn. Det er Han (Harald Ottesen Nødtvedt) som er musikar, men som etter kvart tar seg anna arbeid. Og det er Ho (Carina Furseth) som held på med eit doktorgradsarbeid, og som kanskje har litt meir intellektuell ballast enn han, utan at det kjem så alt for tydeleg fram i ordskifta deira. Dette er velmeinande og gode menneske, ja dei kjem stadig attende til at «Vi er gode menneske». Dei plantar skog, stør Amnesty og Unicef og har dei rette meiningane. Dei er rasjonelle og rettenkjande. Men dei er menneske med kjensler og hormon, og ikkje minst også fordommar, og på glitrande vis får vi presentert kor inkonsekvente vi menneske kan vere.

Vi følgjer dei to frå kassakøen på Ikea, gjennom store diskusjonar om dei skal setje barn til verda eller ikkje, og etter kvart gjennom eit heilt livsløp utan at eg skal seie meir konkret om kva som skjer. I botn ligg ei vakker kjærleikshistorie om to som openbert bør kunne passe saman, men som likevel balar med at det usagte blir sagt, at ord blir vrengd og mistyda, og som, trass i rette haldningar, stadig syner sider ved seg som ikkje er heilt som dei vil. Som spørsmål om aktiv dødshjelp. Og kva med evolusjonen om berre reflekterte menneske vel å ikkje få barn? Ved å presentere makrokosmos gjennom dette vesle mikrokosmos, og om avgjerande tema som kjærleik, barn og verdas framtid, blir framsyninga djupt eksistensiell og ein stor spegel der vi i publikum eigentleg ser oss sjølve på godt og vondt, kanskje særleg det siste. Og kjenner oss att og ler av oss sjølve.

Terje Lyngstad har laga ny omsetjing til eit dialekttilnærma nynorsk som gjer dialogen munnleg, lett, naturleg, og ikkje minst særs truverdig. I Jeff Pedersens stramme regi er dette blitt eit intenst og tett kammerspel der Macmillans tekst blir tatt særs godt vare på. Men når vi følgjer dei to gjennom eit heilt livsløp med brot og hopp på både månadar og år, kunne nok Pedersen ha tatt seg noko betre tid ved desse skifta for stundom går dei litt for fort.

Harald Ottesen Nødtvedt og Carina Furseth gjer imponerande gode rolletolkingar. Båe framstiller dei ganske samansette personar. Han er i botn temmeleg rasjonell, men også eit kjenslemenneske, og Ho er den intellektuelle, men likevel den tidvis mest oppfarande. Alle desse sidene greier dei å formidle overtydande og med varme og sjølvironisk humor. Dialogen er som ein verbal pingpong der timing er heilt avgjerande. Det er presist, og ettersom publikum sit så tett på den vesle scena, blir det stundom nesten ubehageleg nært. Og musikaliteten og flyten i den dialektbaserte nynorsken gjer at dette blir så autentisk at eg kjenner meg som ei fluge på veggen i ein heilt verkeleg situasjon.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. september 2024.)

TEATER

«Jordmor på jorda»
Teatret Vårt, Molde
Av: Edvard Hoem
Dramatisert av: Morten Borgersen og Kristian Lykkeslet Strømskag
Regi: Morten Borgersen
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Komponist: Henning Sommerro
Lysdesign: Geir Hovland
Koreografi: Stian Danielsen
Med: Kjersti Sandal, Bjørnar Lisether Teigen, Sara Fellman, Vidar Sandem, Vivi Sunde, Sigmund Njøs Hovind og Lars Melsæter Rydjord

Eit mektig og sterkt kvinneportrett, og eit monument over jordmoryrket.

I åra 2014 til 2017 skreiv Edvard Hoem ein firebands romansyklus om si eiga slekt frå oldefaren Knut Nesje på midten av 1800-talet og fram til vår eiga tid. Det var eit breitt anlagt episk verk som gjennom lagnadane til familien hans også ga lesarane eit viktig stykke norgeshistorie, spesielt om utvandringa til Amerika, – om dei som fór, og dei som blei. I 2008 hadde Hoem skrive ein tilsvarande roman om tippoldemora si, mor til Knut Nesje, ei uvanleg sterk kvinne som hadde ei livslang gjerning som jordmor. Etter å ha fullført romansyklusen om Nesje-familien, fann han ut at romanen om tippoldemora måtte skrivast om, og i 2018 kom «Jordmor på jorda. Huset under Blåhammaren» ut. Forteljingane nærast ropar etter å bli dramatiserte, og første band av Nesje-syklusen, blei sett opp i samarbeid mellom Det Norske Teatret og Teatret Vårt i 2020. Nå har Kristian Lykkeslet Strømskag, teatersjef på Teatret Vårt, saman med Morten Borgersen, dramatisert også «Jordmor på jorda», og i Borgersens regi var det fredag premiere i Molde.

I romanen følgjer vi Marta Kristine Nesje, eller Stina som ho kallar seg, frå ho som sjuåring i 1800 hadde ei skilsetjande oppleving, og til ho dør i 1877. Dramatiseringa er tett på romanen, men opnar med slutten, der den døyande Stina (Kjersti Sandal), og familien hennar, ser livet i retrospekt. Stina er ei særs fremmeleg og sjølvmedviten jente som veit kva ho vil, og som får støtte i dette frå den forståingsfulle og arbeidsame faren (Vidar Sandem). Tidleg får ho det for seg at ho skal hjelpe kvinner, og dette materialiserer seg som eit ønske om å bli jordmor. Fram til for 150 år sia, var jordmorskule den einaste vidaregåande utdanninga kvinner kunne ta. For ei fattig husmannsjente i Romsdalen var slikt berre å gløyme, men ikkje for Stina. I 1821 forlèt ho mann og tre barn og går den lange vegen til Christiania for etter ni månader seinare å kome heim som utdanna jordmor.

I tillegg til dette sterke portrettet av ei kvinne som veit kva ho vil, er Edvard Hoems bok også ein stor sosial roman som skildrar mykje meir. Den tek opp husmannsvesen og armod, bygdedyr, folkesnakk og fordommar, kampen mot barseldød, og ikkje minst kjærleikens gleder og utfordringar. Stina får dottera Ingeborg (Sara Fellman) utanfor ekteskap før ho tre år seinare giftar seg med ungdomskjærasten Hans (Bjørnar Lisether Teigen). Det er ei vakker kjærleikshistorie for Hans er raus og god. Men han er også ein drøymar som ber på store krigstraume frå soldatlivet.

Mila Salovaara har laga ein stilisert scenografi som er like enkel som velfungerande. Berre slitte, skakke golvbord som illuderer fattigdomen og det enkle, men ved hjelp av lyssettinga til Geir Hovland også mykje meir. I Morten Borgersens regi er det også freista å gjere forenkling og stilisering med små brot med lett koreograferte rørsler. Det er eit vellukka grep, men ikkje heilt nok. For framsyninga viser tydeleg problemet med å iscenesette store episke romanar. Ein må kutte og forenkle, men i denne framsyninga skal det meste vere med, og då blir det litt for mange tablå og skift, og for få scener som verkeleg får gå i djupna.

Når dette likevel blir ei gripande og mektig framsyning, er det først og fremst fordi spelet er så intenst og overtydande. Kjersti Sandal nyttar heile sitt store register for å få fram alt frå den framfuse og vitebegjærlege ungjenta, gjennom kjærleik og død, elleve eigne barn og eit femtiårig liv som jordmor, til tvilaren i livets haust. Det er ein formidabel rolleprestasjon der ho er fysisk til stades heile tida. Men ho har god hjelp av eit strålande ensemble. Scenene mellom Stina og faren (Vidar Sandem) er blant framsyningas vakraste. Og Bjørnar Lisether Teigen får med neddempa spel fram den uvanleg forståingsfulle og rause ektemannen som slit med vonde krigsminne. Sara Fellman har ikkje så store rolla som eldstedottera Ingeborg, men gjer maksimalt ut av tolkinga av nok ei sterk kvinne, og tilfører også framsyninga ein god porsjon humor.

«Jordmor på jorda» er blitt eit særs velspela monument over jordmoryrket, og samstundes eit illustrerande stykke norgeshistorie.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 3. september 2024.)

TEATER

«Jeg synes jeg ser alt som fins»
Cirka Teater, Studioscena Trøndelag Teater,
Av: Cirka Teater
Idé og regi: Anne Marit Sæther og Kjersti Haugen
Scenografi: Gilles Berger
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Musikk: Martin Smidt og Sissel Vera Pettersen
Med: Anne Marit Sæther og Loan TP Hoang

Ei interaktiv reise attende til barndomens undring, utforsking og leik.

Friteatergruppa Cirka Teater feirar førtiårsjubileum i år, og avsluttar feiringa med ei heilt eineståande gåve til publikum. Eg trur aldri eg har hatt det artigare på teater. Ikkje i tydinga humor og lått, men i oppleving og leik. Eg er normalt ikkje så glad i å vere med på scena, men her blei alle trekt inn i framsyninga på ein kreativ, leiken og utforskande måte som gjorde framsyninga særs inkluderande og heilt spesiell.

Cirka Teater har gjennom alle år dyrka det fysiske og visuelle, samstundes som dei aldri har slutta å eksperimentere, gå nye vegar og ikkje minst leike seg. Framsyninga «Jeg synes jeg ser alt som fins» er heilt annleis enn alt anna dei har laga, men nettopp difor er den likevel så typisk for repertoaret deira. Mange som har sett Cirka Teaters produksjonar, har late seg fascinere av scenografien til Gilles Berger der han tryllar fram dei mest kreative og spektakulære ting av slikt han har samla på og som tilsynelatande er skrot og skrammel. Nå syner det seg at Anne Marit Sæther, den andre halvparten av kunstnarparet, har minst like stor samlemani. På pedagogisk vis startar ho framsyninga med å fortelje om korleis dei lagar teater, og at dei i starten ikkje har peiling på kor vegen går. Dei eksperimenterer og leikar seg, og nå skal vi få ta del i same prosessen. Så fortel ho at ho heilt frå barnsbein av har samla på stein, og avdekkjer eit formidabelt steinlager på golvet på studioscena.

Men stein er langt meir enn berre ein klump, og like pedagogisk får vi ei innføring i å kjenne på og oppleve forma og det taktile ved kvar vår stein, og ein demonstrasjon av at hendene våre faktisk er i stand til å hugse former. Så blir vi delte i grupper, og ved ulike bord og skjermar skal vi, ved hjelp av metallskrot, steinar, pinnar og anna som er lagt ut, lage vår eigen scenografi basert på tematiske stikkord. Dette kunne ha blitt fullstendig kleint, men det blei stikk motsett. Vi fekk leike, vere kreative og jobbe saman. I denne store workshopen, som det i røynda var, såg eg berre folk som kosa seg, unge som gamle. Etter at vi hadde «hjelpt» Gilles Berger med scenografien, og lese inn kvart vårt ord på ein tape, var det tid for pause og å nyte det vi hadde skapt. Og det var faktisk mange, useieleg vakre små kunstverk!

Etter at vi hadde gjort forarbeidet, eksperimenteringa og den leikande utforskinga, var andre akt eit litt meir tradisjonelt teater, men berre litt. I denne spontanscenografien, skapt av publikum, presenterte Anne Marit Sæther eit lite forteljarteater der ho tok oss med frå si eiga barndom til vaksenliv gjennom å fortelje om ulike opplevingsrike utfluktar ho hadde hatt der alle hadde det sams at dei handla om skilsetjande møte med dyr. Anne Marit Sæther er blitt ein framifrå forteljar, og med god regihjelp av Kjersti Haugen, blei desse forteljingane både intense og fengslande. Ein ekstra dimensjon var det at dansaren Loan TP Hoang følgde historiene som ein skugge og formidla dei ulike dyra ekspressivt og illustrerande.

Musikken til Martin Smidt og Sissel Vera Pettersen smaug seg like tett om det som skjedde på scena og var md på å gjere framsyninga nærast komplett. Mot slutten fekk vi nok eit prov på kor vellukka eit interaktiv teater kan vere. Før pause hadde vi alle fått ei setning som vi skulle assosiere med eit ord, og etter kvart som mikrofonen gjekk frå munn til munn, las vi inn «Det fins», og så ordet vi hadde kome på. I finalen blei dette framført som eit tonesett dikt medan vår eigen scenografi fekk stå fram i all sin prakt og med utsøkt lyssetjing. Tru det eller ei, men det kjentest som vakker lyrikk og ei stor multimedial oppleving.

Med framsyninga «Jeg synes jeg ser alt som fins» har Cirka Teater nok ein gong eksperimentert og gått nye vegar. Det er typisk for kompaniet, men det spesielle denne gongen er at publikum i så stor grad fekk vere med i prosessen, og at vi alle, same kor unge eller gamle vi var, såg ut til å kose oss med det. Ein blir heldigvis aldri for gamal til å leike.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 27. august 2024.)

TEATER

«Bizarra: En argentinsk saga I-V»
Bizarra AS, Rosendal Teater
Av: Rafael Spregelburd
Omsett av Bente Teigen Gundersen
Regi og adaptasjon: Alessandra Felli
Scenografi: Alessandra Felli, Nicola Lolli, Denise Massman og Nils Christian Hamsund Boberg
Kostyme: Denise Massman og Alessandra Felli
Komponist; Egil Strand Wikdahl
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Med: Viola Othilie Tømte, Kristine Hagensen, Bjørg Sofie Eline Sætre, Theresa Carlsen, Øystein Schiefloe Kanestrøm, Haakon Mustafa Akdokur Smestad, Kristin Lundemo Overøye, Herman Lepsøe Ohrvik, Fredrik Paalssønn Aakerhus og Joakim Nesvik

Ein velspela leik med sjangrar og teaterets mange ulike verkemiddel, og ei absurd, mangefasettert og underhaldande historie vi berre må få sjå resten av.

På Rosendal kan ein denne helga oppleve eit ganske annleis teater, ein argentinsk såpeopera i fem akter, ei absurd, fornøyeleg og overraskande velspela historie som, trass at framsyninga varar meir enn fem timar, berre er dei første fem av heile ti episodar. Om vi nokon gong får sjå dei siste ti, er uvisst, men det bør bli eit folkekrav, for dette var stor underhaldning, – og mykje meir.

Argentina opplevde rundt tusenårsskiftet ei økonomisk krisetid, og på bakgrunn av den, skreiv den argentinske dramatikaren, skodespelaren og regissøren Rafael Spregelburd (f. 1970) «Bizarra», ein såpeopera i ti akter som i sjangerens tradisjon blei sett opp som eit episodisk drama der dei så vidt eg har forstått, spela ein episode per veke. Dette skjedde for tjue år sia i Argentina. Nå har den italienske regissøren Alessandra Felli fått Bente Teigen Gundersen til å omsetje dei fem første episodane til norsk, og laurdag var det norgespremiere på ein skikkeleg teatermaraton på Rosendal Teater.

Historia er, som i beste såpetradisjon, ei mangslungen forteljing med eit omfattande persongalleri, absurd og med ei rekkje magiske og okkulte innslag. Men i motsetnad til sjangeren generelt, ligg her også ein tydeleg politisk bodskap i botn. Eg skal fri lesaren frå å fortelje i detalj kva dette handlar om, for det er alt for innfløkt og omfattande, sjølv om det undervegs var relativt greitt å henge med i alle dei ulike lagnadane. Men for å gi eit lite innblikk, så hadde det seg slik at Agnetha Fältskog (frå ABBA) i si tid fødde eit tvillingpar i Argentina. Dei to, Candela og Velita, blir skilde ved fødselen, og Agnetha blir treft av eit lyn, gløymer det heile og reiser heim til Sverige og songkarrieren. Candela (Kristine Hagensen) veks opp i rikdom hjå ein kunsthandlar medan Velita (Viola Othilie Tømte) bur i ein fattig og kriminell forstad, og jobbar på eit slakteri som blir nattklubb (les: horehus) om kvelden. Candela har mista smak og luktesans, men har likevel greidd å finne opp ein parfyme med eit enormt salspotensial. Vi går inn i handlinga når tvillingane er 21 år, og meir skal eg ikkje røpe anna enn at ho er fylt med alle teaterets verkemiddel og element. Det er forviklings- og forvekslingskomedie, det er ein kriminalhistorie, det er djup og eksistensiell kjærleik der alle elskar nokon, men ikkje kvarandre, og you name it.

Scena er eit stort og relativt ope rom med fire-fem ståande trepanel i bakgrunnen, og ein del heimesnekra palleliknande element som blir flytta til og frå. Og så er det nokre absurde telefonar som er ei herleg blanding av smarttelefon og gamle fasttelefonar. I dette scenerommet som skal illudere alt frå rikmannsheim til slum, nattklubb og slakteri, og mykje meir, og greier det forbausande bra, møter vi ti skodespelarar som går ut og inn av eit drygt sekstitals ulike roller, og der det faktisk også er ganske greitt å skilje dei.

Alessandra Fellis regi er ein leik med teaterkonvensjonar, regigrep og sjangrar, og ikkje så reint lite sjølvironisk i tillegg. Spelestilen er ei herleg blanding av lett overspel, metateater, stumfilm (med tale) og Monty Python, berre for å nemne nokre. Gjennom fem akter av snaue timen kvar, med fem minutts opphald, og ein lengre pause mellom tredje og fjerde akt, får vi servert mangslungne historier, overraskande godt framført. Å halde oppe fart og intensitet gjennom fem timar er ikkje enkelt, men berre i tredje akt buttar det litt i dramaturgien når Velita blir «avblomstra». I motsetnad til all humoren og komikken, skulle dette vere ei alvorleg og trist scene, men blei heilt uforløyst, nærast som eit prosaisk referat.

Denne typen teater er på mange vis sin eigen sjanger, og lagar dermed også sine eigne reglar. Slik kan dei forsvare det meste med at det skal vere sånn. Det er greitt, men eg må likevel få nemne eit openbart problem. Når ti skodespelarar skal fylle meir enn seksti roller på ei ganske ope scene, blir det sjølvsagt mange skift. I denne oppsetjinga blir det for mange synlege skift, ommøblering og flytting på element. Eg trur litt meir aktiv og nyansert lyssetjing kunne ha gjort mykje, for då ville vi ha sloppe å sjå skodespelarane snike seg ut og freiste å gøyme seg på sidescena medan dei kledde seg om.

Av dei ti skodespelarane, er det berre eit par av dei eg kan hugse å ha sett tidlegare. Men dei spela alle overtydande med god personinstruksjon og fin distinksjon mellom dei mange ulike rollene. Fem timar i høgt tempo, mange roller og mykje tekst, for ikkje å snakke om timing som er særs viktig i ei slik oppsetjing. Alt dette er krevjande, men blei løyst overraskande godt.

«Bizarra: En argentinsk saga I-V» er ein maraton av ei framsyning, men gjekk forbausande fort. Det skuldast framifrå spel, høgt tempo, god dramaturgi og stor underhaldningsverdi. Komikken, sjangerblandinga, herlege brot med kreativ bruk av metaforma, – alt dette gjorde framsyninga til ei oppleving og stor underhaldning. Og midt oppi alt det fornøyelege, ligg heile tida ein gjennomgåande kapitalismekritikk som gjer at oppsetjinga er langt meir enn berre blott til lyst.

Framsyninga er første halvpart av den opphavelege såpeoperaen, og femte akt avslutta med ein skikkeleg cliffhanger. Det er uvisst om det blir ein del to med dei siste fem episodane, men sjølv meiner eg det bør bli eit folkekrav å få sjå resten.

TEATER

«Pappas lille gutt»
Hamsunsenteret, Hamarøy
Av og med Sven Henriksen
Regi: Anne Elisabeth Kokkinn

Eit lågmælt og skakande forteljarteater om oppvekst med ein alkoholisert, valdeleg og sterkt religiøs far.

Sven Henriksen (f. 1955) er skodespelar, dramatikar, lyrikar og aktiv både som lokalpolitikar og samfunnsdebattant. I fjor debuterte han også som skjønnlitterær forfattar med romanen «Pappas lille gutt». Den er ei nådelaust ærleg sjølvbiografisk forteljing om oppvekst med ein alkoholisert og valdeleg far som etter kvart blei predikant i Jehovas vitne, og om ei mor som såg vekk og aldri våga å bryte ut. I tillegg fann Henriksen tidleg ut at han var homofil, og alt som femtenåring vedgjekk han legninga si for faren. I boka tek Henriksen oss med den vesle guten Johannes (som han kallar sitt alter ego) frå barne- og ungdomsår, gjennom ei mengd både valdelege og dramatiske opplevingar, og heilt fram til i dag. Romanen er ei sterk og skakande skildring om oppvekstvilkår som Henriksen diverre ikkje er åleine om å ha opplevd.

Nå har Henriksen dramatisert romanen, og med nøktern og diskré regihjelp av Anne Elisabeth Kokkinn var det urpremiere på Hamarøy under Hamsundagane. Med nærast fullt lys både på scene og i salen kjem Henriksen inn medan han syng den symboltunge «Danny Boy». Ein liten tøykanin og ein stol er dei einaste hjelpemidla hans. Så går han rett inn i forteljinga om den fem år gamle guten som finn faren fordrukken og full av spy. I starten fortel han om «Johannes» i tredje person før han går over til første person. Både ved det grepet, og ved å kalle han Johannes og ikkje Sven, får han skapt ein distanse til historia før han går skikkeleg inn i den og alt det vonde. Det er vald, slag, fornedring og farens anger, og for offeret Johannes skuldkjensle og skam. Men alt er ikkje berre svart. Besteforeldra, og spesielt den forståingsfulle og livskloke bestemora, representerte ein friplass som blir skildra varmt og vakkert. Likeins er det med det mangeårige venskapet med den eitt år eldre Ole Andreas, hans første store og fullstendig ulovlege kjærleik. Båe var medlem av Jehovas vitne, – og homofile.

Framsyninga er eit nesten reint forteljarteater der orda er alt, og i røynda meir enn nok. Diskré rørsler med hendene, litt forflytting på scena, opp på stolen for å illudere ei dramatisk hending, og små brot for hopp i tid og rom. Men elles er det berre orda og forteljinga. Sven Henriksen er ein god forteljar som greier å fengsle folk i salen. Og fordi alt det vonde blir fortalt så lågmælt og nærast nøytralt, blir det ekstra sterkt. Publikum var heilt med i den intense framsyninga, og det høyrdest knapt eit kremt i salen undervegs.

Sjølv om dramatiseringa er den same forteljinga som i romanen, er det store skilnader, og det er eit fornuftig val. Heile perioden frå Johannes vedgjekk at han var homofil, og til han 35 år seinare møtte den store kjærleiken og samstundes tok ein endeleg avskil med alkohol, er stroke i dramatiseringa, som i staden konsentrerer seg om oppveksten og tida med faren. Og når du les ei bok med mykje vald, kan du legge den bort eller bla forbi. Det går ikkje på teater. Difor har Henriksen med langt færre konkrete valdshendingar i dramatiseringa, men det er meir enn nok til å få eit innblikk i oppveksten hans.

I finalen fortel Henriksen om moras forsøk på å få kontakt etter rundt 50 års tagnad, og reiser då ein viktig og uavklart diskusjon om det er mogeleg å tilgi. Slik leverer han stafettpinnen vidare til publikum med eit ope spørsmål samstundes som han rundar av med å synge «Moon River».

«Pappas lille gutt» blir vist på Kilden i Kristiansand i september og på Gamle Raadhus i Oslo i oktober.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 17. august 2024.)

KOMMENTAR

Hamsunsenteret på Hamarøy har til føremål å forvalte og formidle kompetanse om forfattaren Knut Hamsun. Det gjer dei mellom anna gjennom permanente og skiftande utstillingar, forsking, og ikkje minst gjennom «Hamsundagane» som blir arrangert i starten av august annakvart år. I år er stikktittelen «Drama og livets spill», eit litt kryptisk namn du kan tolke det meste inn i. Eg fekk med meg den første halvparten av veka, og i løpet av tre dagar fekk tittelen eit langt meir konkret innhald.

Å forvalte og formidle kunnskap om Knut Hamsun er inga lett oppgåve. Ein banebrytande modernist, ein språkleg meister, ein nobelprisvinnar. Men samstundes ein ganske open nazist. I tillegg er det mange døme på rasistiske haldningar til samane i bøkene hans, spesielt i «Markens Grøde», romanen han fekk nobelprisen for. Hamarøy, plassen der Hamsun vaks opp, ligg midt i del lulesamiske området. Korleis skal denne mangesidige arven forvaltast av Hamsunsenteret?

Utstillingane og innhaldet i årets Hamsundagar var i så måte førebiletlege og ytte diktaren stor motstand. Særleg blei forholdet hans til det samiske gitt mykje rom. I senterets femte etasje er det ein permanent utstilling som viser livslinja hans der både rasisme, nazihaldningane, krigen og prosessen etterpå er vigd stor plass. I tillegg blei det i vår laga eit tillegg, «Den kontroversielle Hamsun», der fem universitetsfolk frå ulike fag og miljø problematiserer ulike sider ved Hamsun der to av dei tek opp forholdet til samane.

Den store happeningen på festivalen var urpremiere på eit samisk musikkverk eg skal kome attende til. Men som ein forsnakk til den, fekk vi ein panelsamtale mellom to kloke og engasjerte menneske. Vivian Aira er lulesame, litteraturvitar, forfattar og forleggar. Ho meinte at alle var samde om at Hamsun var nazist. Punktum. Men når det galdt rasisme, seier ein at han var rasist, men… Og så seier ein «barn av si tid» osb. Kvifor ikkje setje punktum også etter rasist? Medan Lisbeth Wærp, professor i nordisk litteraturvitskap, nok ikkje såg like mykje rasisme hjå han, jamvel om ho vedgjekk at «Markens Grøde» hadde mange stygge passasjar. Dei to var eigentleg rykande usamde, men det var likevel ein lågmælt, danna og kunnskapsrik samtale som blei uvanleg lærerik.

Etterpå var det duka for ein ur- og nypremiere det vil gå gjetord om. «Markens Grøde» blei filmatisert i 1921 som stumfilm, og med musikk av Leif Halvorsen. Den var skriven for eit orkester på 30, og slikt hadde kinoane korkje plass eller råd til. I 2009 ble filmen restaurert. Og nå har Svein Schultz saman med Ole Jørn Myklebust skrive eit bestillingsverk med samisk samtidsmusikk for eit orkester på sju inklusive to songarar som song og joika både på nordsamisk og lulesamisk. Filmen vara i halvanna time, og med den nye musikken, som sjølvsagt blei framført live, er dette noko av det mektigaste eg har opplevd. Musikken følgde filmens dramaturgi som ein skugge, og underbygde stemningar og situasjonar overtydande, saumlaust og imponerande. Så kan ein spørje seg om dette var ein samisk måte å peike nase til eller ta litt revansj over Hamsun, eller om det var ein måte å gi filmen nytt innhald, eller noko anna? Det får folk tolke som dei vil, men for publikum i den fullsette salen var det berre ei meining. Dette var mektig. Filmen med same musikk og orkester vil bli vist att på stumfilmfestivalen i Tromsø til våren.

Om Hamsun i fleire av bøkene sine hadde eit rasistisk eller nedlatande syn på samane og det samiske, er heldigvis ikkje haldningane gjensidige. Are Tjihkkom (merk deg namnet) er lulesame, frå Drag i Hamarøy, 22 år gamal og studerer språk på Blindern. Under Hamsundagane var det panelsamtale med han i samband med lanseringa av hans omsetjing av «Pan» til lulesamisk. I «Pan» hadde han ikkje funne noko som kunne tolkast nedsetjande om samane, sjølv om han ikkje var overbegeistra for romanen. I nok ein kunnskapsrik samtale fortalde han om arbeidet med omsetjinga, om utfordringane med Hamsuns fobi for komma og hans elsk på semikolon, og om hans blanding av fortid og nåtid i same setning. Trass i den unge alderen har han tidlegare omsett både «Alice in Wonderland» og «The Hobbit» og om berre få veker kjem det ein ny roman i hans omsetjing.

Gjennom utstillingane, samtalane, og ikkje minst den nyskrivne komposisjonen «Ednama sjatto» til Svein Schultz og Ole Jørn Myklebust, har Hamsundagane og Hamsunsenteret på grundig vis problematisert Knut Hamsuns forhold til det samiske og gitt plass til viktige samiske motstemmer.

(Ein litt omarbeidd versjon av denne kommentaren stod i Klassekampen laurdag den 10. august 2024.)

»