Amund Grimstad

TEATER

Om mus og menn
Av John Steinbeck
Omsett og instruert av Harry Guttormsen
Scenografi og kostyme: Bård Thorbjørnsen
Med: Torgeir Reiten, Øyvind Brandtzæg, Pål Christian Eggen, Arne O. Reitan, Cici Henriksen, Mads Bones, Hermann Sabado, Jan Erik Berntsen, Richard Sseruwagi og Hallbjørn Rønning.
Trøndelag teater, hovudscena

Det er krise, depresjon og intern folkevandring i California. Arbeidslause landarbeidarar går frå gard til gard etter arbeid der målet er å legge seg opp litt til ei betre framtid, men der realiteten er å leve frå hand til munn. To menn, George og Lennie er blant dei mange. Lennie er stor og umåteleg sterk, men noko tilbakeståande. Han er enkel, naiv og eigentleg harmlaus, men styrken, som han ikkje sjølv har styr på, kan gjere han farleg. George har tatt seg av kameraten i alle år, ikkje fordi han er særskilt medviten om å vere eit godt menneske, men meir fordi det berre er blitt slik. Så kjem dei til ein gard der dei får arbeid, og gjennom enkel miljøskildring syner Steinbeck oss ulike mennesketypar frå den svarte, og boklærde Crooks, som må bu i stallen, den funksjonshemma Candy, via den unge og optimistiske Whit og til sjefen og den ufordragelege og grenselaust sjalu sonen hans, Curley. Og oppi det heile den djupt ulykkelege kona til Curley, ei tikkande bombe det er lurast å halde seg langt unna. Eit lite samfunn i miniatyr med kontrastar, maktforhold, kjensler, kontaktbehov og ikkje minst draumar.

Harry Guttormsen har både omsett og instruert oppsettinga. Han har, som Steinbeck, gitt ho eit munnleg språk som flyt godt, verkar naturleg og gir aktørane stor truverd. Bård Thorbjørnsens scenografi er relativt enkel, men får likevel fram det rette miljøet og gjer sceneskifta saumlause. Rekvisittane er få, og på den store hovudscena kan det bli store avstandar og nesten verke umøblert, men på dette viset syner Guttormsen og Thorbjørnsen òg at jamvel om landarbeidarane bur og jobbar tett, så er det stor avstand mellom menneska.

Det er ein fryd å sjå Øyvind Brandtzæg i rolla som Lennie. Det er ein person til å bli glad i, til å tru på, til å le litt av og med, eit menneske så enkelt og naivt, og dermed så uskuldig som berre eit barn kan vere. Lennie er langt frå klok, men i møta med dei andre utløyser han menneskelege sider i dei som elles ikkje alltid er like tydelege. Denne rolla meistrar Brandtzæg til fulle. Torgeir Reiten er kameraten George, atskillig meir samansett, litt oppfarande og stundom temmeleg irritert over Lennie. Men så er han altså likevel eit menneske som gjennom Lennie har fått si oppgåve i livet. Samspelet mellom dei to er særs godt, og dei får fram den konstante vekslinga mellom ulikskap og venskap.

Det er berre åtte aktørar i dette minisamfunnet, og dei øvrige er i hovudsak statistar i George og Lennie sitt liv. Men rolletolkingane deira er så gode at oppsettinga får ein ekstra dimensjon ved at mange av tablåa blir små perlar som står fullstendig på eigne bein. Som Crooks (Richard Sseruwagi) når han litt motvillig opnar stallen og seg sjølv for dei andre. Eller når Whit (Mads Bones) gir oss ei levande, humoristisk og glitrande skildring av dei to lokale horehusa. Det nære, men etter kvart fatale møte mellom Curlys kone (Cici Henriksen) og Lennie, er kjenslevart presentert, og Arne O. Reitan gir oss ei varm og innlevande tolking av den funksjonshemma Candy. Som den verkelege humanisten, den respekterte og empatiske, står Slim (Pål Christian Eggen) som ein tydeleg representant for det beste i oss.

I Harry Guttormsens regi er Om mus og menn blitt ei varm og lågmælt framsyning om menneske som alle på sitt vis er funksjonshemma, det vere seg av økonomiske, intellektuelle eller strukturelle årsaker, ei framsyning om draum, lengt, om samvær, sjølvrespekt, – kort og godt om det å vere menneske. Oppsettinga er like trist som ho er løfterik. Det er ikkje lett å vere menneske, men vi får gjere så godt vi kan. Eg skal ikkje røpe korleis dette endar, men Guttormsen har vald ein finale som er litt mindre eintydig enn Steinbeck. Slik blir det opp til oss å tolke vidare. Det kunne ha vore eit godt grep, men for meg blei finalen litt uforløyst i ei oppsetting som elles er særs klår og tydeleg.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 19. januar 2009)

TEATER

John Gabriel Borkman
Av Henrik Ibsen
Instruert og bearbeidd av Bentein Baardson
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Lysdesign: Torkel Skjærven
Med: Erik Hivju, Hilde Olausson, Hildegunn Eggen, Kristofer Hivju m.fl.
Trøndelag teater, Gamle scene.

Bildet: OPPGJER: Det økonomisk og juridiske oppgjeret var vanskeleg nok, men det menneskelege er langt verre. (Hildegunn Eggen, Hilde Olausson og Erik Hivju) FOTO: GT NERGAARD

Bentein Baardson syner oss at Ibsens tekst framleis er sterk nok i seg sjølv til å tole å bli presentert utan såkalla moderniserande påhitt.

Gamle scene på Trøndelag teater er, som namnet fortel, ei gamal scene, faktisk den eldste i landet. I tråd med desse fysiske omgivnadene, i utsøkt scenografi av Milja Salovaara, rett nok noko stilisert, men likevel med klår adresse til 1890-åra, har Bentein Baardson vald å presentere John Gabriel Borkman i opphavleg miljø og tidsand. Her var ingen moderniserande påhitt for å gjere Ibsen meir aktuell. I staden fekk vi ei framsyning som ga oss meisteren inn til beinet, rett- og tett på! Det var befriande, og synte tydeleg at Ibsen meir enn toler å bli presentert i sin eigen tidskoloritt.

John Gabriel Borkman er Ibsens nest siste nåtidsdrama, og på mange vis nesten å sjå som ei vareopptelling av tidlegare produksjonar. Den vande teatergjengaren kan her finne element frå mye av det Ibsen tidlegare har skrive, og dette kan fort gjere tematikken litt utydeleg. Her er islett av å gjere alt fullt og heilt, livsløgnsproblematikk, eigedomsrett til andre menneske, overmennesket som er heva over jordiske lover, og mye meir. Alt dette er rett nok med i Bentein Baardsons oppsetting, men utan at det er mogeleg å vere i tvil om at dette først og fremst handlar om svik. Svik du kjærleiken, – ideala dine og dei næraste, så svik du òg deg sjølv. Saman med dramaturg Bodil Kvamme har Baardson skore kraftig i teksten, modernisert språket noko, men er elles hundre prosent tru mot Ibsen. Og dei går rett på sak utan utomsnakk. Opningsscena er symptomatisk der dei elegant hoppar over introduksjon og går direkte inn i møtet mellom Ella Rentheim og Gunhild Borkman, dei to systrene som har elska same mann. Det er konfrontasjonen med ein gong, og heile oppsettinga er ei rekke tablå der nettopp konfrontasjonane er det sentrale. John Gabriel Borkman sveik kjærleiken til Ella for å kunne bli banksjef, gifta seg i staden med Gunhild, spela høgt med innskytarane sine pengar, blei avslørd og fekk fleire år i fengsel. Gunhild og John Gabriel har sonen Erhart, som i dei vanskelege åra vaks opp hjå Ella. Nå, mange år seinare, kjem Ella attende og gjer krav på Erhart, og i løpet av eit snautt døgn blir dei alle konfrontert med vala sine, og må gjere opp rekneskap.

Dei sentrale aktørane står særs godt til kvarandre i det tette spelet der det stundom formeleg gnistrar i møta mellom dei. Erik Hivju som Borkman er ein arrogant faen, ein livsløgnar som trur seg heva over menneskelege lover. I starten utilnærmeleg, bitter og hard. Men i møtet med Ella blir han tvunge til å stå til rekneskap, og det toler han til slutt ikkje. Hilde Olausson gir oss ei relativt lågmælt, og til tider både mild og forsonande Ella som står i sterk kontrast til systera Gunhild som i Hildegunn Eggens tolking er både bitter, hemngjerrig og ikkje minst infam. Båe gjer dei krav på eigedomsretten til Erhart, og i nokre av desse konfrontasjonane får vi ein verbal ping-pong som blir nesten elektrisk. I frigjerande opposisjon til dei tre gamle og deira forstokka syn på menneska, kjem Erhart (Kristofer Hivju) med sitt enkle credo om at han vil leve. Så enkelt, – og så vanskeleg!

Milja Salovaara har laga ein effektfull, lett stilisert, vakker og tydeleg scenografi som gir oss meir enn tilstrekkelege assosiasjonar til dei lumre salongane frå 1890-talet. Med enkle grep får ho skifta mellom stue, loft og skogen utanfor utan forstyrrande sceneskift. Og Bentein Baardsons stramme regi syner oss at Ibsens tekst framleis har sprengstoff nok i seg til å stå på eigne bein utan alle mogelege moderniserande påfunn.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 12. januar 2009)