Amund Grimstad

TEATER

Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Alice Bell
Av Lone Twin
Regi: Gary Winters og Gregg Whelan
Med: Antoine Fraval, Cynthia Whelan, Molly Haslund, Nina Tecklenburg og Paul Gazzola.

Ei historie som tok lang tid å kome inn i, men som etter kvart sjarmerte som dei gamle skillingsvisene.

Det vesle engelske teaterkompaniet Lone Twin, beståande av Gary Winters og Gregg Whelan, gjesta Norge for tre år sia med framsyninga The Days of the Sledge Hammer Have Gone, og tok publikum med storm. Nå er dei attende, men denne gongen står duoen berre for manus og regi, medan framføringa er av fem amatørar med kvar sin ukulele. I eit rom strippa for scenografi fortel dei ei merkeleg historie som tematisk er i slekt med Romeo og Julie, eller kanskje meir med West Side Story. Settinga er eit land i krig der folket er polarisert. Det er oss mot dei andre. Vår kvinne, Alice Bell, fell for ein på den andre sida, og for å leve ut kjærleiken må ho skifte identitet. Sjølvsagt blir ho innhenta av fortida, og korleis det går vidare skal eg ikkje røpe her.

Handlinga er som sagt ei klassisk kjærleikshistorie om umogeleg eller ulovleg kjærleik, ei slik som verdsdramatikken er full av. Og denne framstillinga bringer eigentleg lite nytt til torgs. Det som likevel gjer at ho forsvarar plassen sin på scena, er den merkelege måten ho blir fortald på. Dei fem er både fortellarar og aktørar, og på eit underfundig, temmeleg naivistisk, litt langdrygt, men likevel ganske sjarmerande vis, greier dei til slutt å formidle alle dei brokkane og fasettane som til saman blir ei historie. Ho er på eine sida vâr og sår, og på andre sida lun og humoristisk. Til dette nyttar dei mange ulike teknikkar der spesielt ein særs presis koreografi var effektfull.

Dei fem på scena er amatørar, replikkane blir leste overartikulert som om vi var på eit språkkurs, og alt blir framført i relativt store bokstavar. Medvitne verfremdungsgrep, – som at den eldste av skodespelarane, som i tillegg er kvinne, – først er broren til Alice og deretter dottera hennar, gir framsyninga distanse når handlinga kan bli for nær. Slik opplever eg at Winters og Whelan gjennom dei ulike regi- og fortellarteknikkane eigentleg leikar seg med publikum utan at vi heilt forstår kva det er vi er med på. Oppsettingas problem er at dette tar tid, – litt for lang tid, og at vi kan miste tolmodet før vi kjem inn i handlinga. Det er først mot slutten at det går opp for oss kva dei vil fortelle, og då kan det vere at nokre alt har ramla av. Men i finalen samlar dei trådane, og ikkje minst merksemda til publikum, med ein musikalsk sviske som både i form og innhald kan minne om dei gamle skillingsvisene. Det er ei nydeleg oppsummering av det heile og eit sjarmerande musikalsk resymé.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 15. mars 2007)

DANS

Teaterhuset Avant Garden
Don’t panic
Av Magnhild Rem Fossum og Omar Rajeh
Tekst: Marte Huke og Anwar Saab
Koreografi: Magnhild Rem Fossum

Ei danseframsyning som ufrivillig kom til å handle om seg sjølv.

Media hastar frå krig til krig. Konflikten som i går var i nyhendebildet over heile verda, kan dagen etter vere gløymd. Slik er det kanskje med Libanon som ikkje lenger er dagleg i nyhendebulletengane utan at det tyder at landet er blitt ein roleg stad. Magnhild Rem Fossum og libanesiske Omar Rajeh ønska å lage ei danseframsyning om eit anna Libanon, om den motsetnadsfylte kvardagen i eit land der krigen heile tida er bakteppe, men der folk likevel har sine lengsler, draumar og daglege gjeremål. Framsyninga skulle ha hatt urpremiere i Libanon for ein månad sia, men den røyndomen dei ville skildre, blei meir verkeleg enn dei hadde tenkt seg, og Fossum måtte rømme landet, medan Rajeh sit attende utan høve til å kome seg ut. Det som skulle vere ei oppsetting med to, er på grunn av at dette ikkje er fiksjon, blitt ei soloframsyning i Trondheim der Fossum har fått hjelp av Anwar Saab til å ferdigstille produksjonen. Og tysdag var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden.

Scenografien er ei boardingtavle, kanskje på ein flyplass i Beirut. Her er ingen utveg, for det ser ut som alt er kansellert. I staden sprett små kontrasterande aforismar fram på skjermen, – ein leik med ord som i starten er humoristisk, men som etter kvart blir litt føreseieleg. Med dette som bakteppe, og gjennom ekspressiv dans, formidlar Magnhild Rem Fossum den libanesiske røyndomen. Det er ei særs kontrastfylt framsyning der vegen frå voldsam aggresjon til mjuke kjærteikn, og attende att, er særs kort. Ein låst situasjon, men likevel ikkje utan håp slik ein fritt etter Jan Erik Vold kan seie; – det er umogeleg, men vi gir oss ikkje!

Berre avbrote av ein naivistisk og skjønn liten parabel, og ein like god video, er det dansen og rørslene til Fossum som formidlar det meste. Det er ei krevjande rolle, dyktig framstilt, og ho er relativt lett å forstå også for den som er urøynd med dans. Men framsyninga kunne ha tent på ein litt strammare regi, for nokre av innslaga, – spesielt dei med ei tøydokke, blir både repeterande og litt uforløyste. Avslutninga er derimot ein liten genistrek der boardingtavla kviknar til og får nytt og humoristisk liv. Don’t panic er blitt eit ufrivillig aktuelt bilde på ein gløymd konflikt, litt uferdig, men likevel løfterik både når det gjeld framtida til produksjonsselskapet og faktisk også situasjonen i Libanon.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 9. mars 2007)

PERFORMANCE

Teaterhuset Avant Garden – Trondheim
Dansekompaniet Rosas
Nine Finger
Av Alain Platel, Fumiyo Ikeda og Benjamin Verdonck
Framført av Fumiyo Ikeda og Benjamin Verdonck

Eit kontrastfylt møte med ein særs smertefull røyndom.

Nokre gongar kan ein abstraksjon bli sterkare enn det han skal vise fram. Eg har sett utallege fjernsynsreportasjar om barnesoldatar i Afrika, men ingen har greidd å formidle smerta og vondskapen så inderleg og intenst som det vi nyleg fekk sjå i oppsettinga Nine finger. Det belgiske dansekompaniet Rosas har gjesta Norge i to veker med denne framsyninga som gjennom eit særs effektfullt samarbeid mellom ein dansar og ein performanceartist syner oss krigens bestialitet. Utgangspunktet er debutboka Beasts of No Nation til den berre 23 år gamle Uzodinma Iweala. Boka skildrar med eit særs naivistisk språk røyndomen sett gjennom augo til ein barnesoldat. Iweala er amerikanar, men med bakgrunn frå Nigeria, og sjølv om boka finn stad i eit ikkje namngitt land i Vest-Afrika, er det klåre lenker både språkleg og innhaldsmessig til opphavslandet hans.

Det er eit lite, men stjernespekka kompani som står bak produksjonen. Alain Platel starta i 1984 Compagnie Les Ballets C. de la B, og har sia hausta strålande kritikkar som koreograf og regissør over heile verda. Japanske Fumiyo Ikeda var i ti år ein av dei leiande dansarane i Rosas. Ho har medverka i fleire filmar, og er nå attende i dansekompaniet. Benjamin Verdonck jobbar i grenselandet mellom performance enn teater, og har også tidlegare arbeidd i lag med Fumiyo Ikeda. Samarbeidet mellom desse tre har resultert i ei sterk og uvanleg ekspressiv framsyning, særs kontrastfylt, og kjenslemesssig vond, men ikkje utan humor, jamvel om den fort set seg fast i halsen. Utan å estetisere vondskapen, blir dette likevel vakkert nettopp fordi det er ein så presis og dyktig framføring på alle nivå.

Produksjonen er mangefasettert og har tallause lag. I botn ligg lidinga og smerta til barnesoldaten, men i framføring er det eit framifrå spel på kontrastar og metaforar. Alt i tittelen gir dei oss tallause assosiasjonar. Dei fleste vil fullføre namnet og henge på felirtals-s’en, eller seie; men det er jo ti fingre! Det er med andre ord noko som manglar. Og slik kan ein både i tittelen, innhaldet og framføringa dikte vidare i ei oppsetting som er uvanleg assosiasjonsrik, og som sit i deg lenge etter at scena er tom.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 5. mars 2007)

STAND UP

Teaterhuset Avant Garden
HÅKKI the power of glesbygd
Av og med Tomas “Håkki” Eriksson og Turbo Lundgren

Ein uregissert stand up, eller rølpete popmusikk frå Vittula, om du vil. Smaklaus, men likevel full av sjarm.

Kva er det med Håkki som gjer at han greier å fylle Teaterhuset Avant Garden, og halde ei elles kresen forsamling i ande i to og ein halv time med uredigerte, til dels plumpe og vulgære historier frå heimplassen sin, Ljungaverk, – alt framført fullstendig utan regi? Han er komplett utrendy, politisk heilt ukorrekt, men altså særs sjarmerande og ikkje minst ekte og autentisk.

Håkki er ein multikunstnar som har skapt sin eigen sjanger og difor ikkje passar inn i vanlege vurderingar av kva som er god og dårleg scenekunst. Han er Håkki. Punktum. Og ferdig med det! Men for dei som korkje kjenner prosjektet eller mannen, så er altså Tomas Eriksson utdanna frå kunstakademiet i Trondheim. Han er frå den vesle plassen Ljungaverk så midt i Sverige at det er kåra til det geografiske tyngdepunktet i landet. Men økonomisk, kulturelt og vekstmessig er det langt frå noko tyngdepunkt. Det har Håkki bestemt seg for å gjere noko med. Han har flytta heim, bygd opp den registrerte merkevara Håkki, og i fem år har han produsert og seld T-skjorter med ulike handlaga motiv og påskrifter. Dei sel han frå utsal i Trondheim, Bergen og nå også i Oslo, og overskotet går til positive tiltak i Ljungaverk. Når eg i tillegg legg til at mannen køyrer rundt i gamle Volvoar med wunderbaum og er danseband-DJ skulle ein tru at han var uspiseleg for dei urbane og trendy. Men så er ikkje verda alltid logisk, og Håkki er i høgste grad in, og har eit etter kvart aukande og trufast publikum.

I tillegg til å sponse jentefotballaget i Ljungaverk, og bygge opp T-skjortetrykkeri, er prosjektet hans også å lytte. I Ljungaverk finns det berre nokre hundre menneske, men likevel mange fargerike figurar. Håkki er ein god lyttar, og etter å ha reist bygda rundt og samla historier, turnerer han nå Norge saman med kompisen Turbo der dei presenterer folk og lagnadar i glesbygda utan å skjele til korkje regi, manus, vanlege reglar for framføring, dramaturgi eller kva som måtte sømme seg. Her er historier som får Rorbua til å bleikne, og som i fargerik koloritt og innhald kan minne mye om popmusikken frå Vittula. Det som skulle vere ein times stand up blei meir enn to og ein halv, berre avbrote av ein pause og to heilt ubetalelege videoar, den eine om den lokale von Münchhausen, og den andre frå ein fotballkamp der det å ta ballen er det minst viktige.

Som teater er dette skikkeleg dårleg, som stand up er det ganske amatørmessig, temmeleg plumpt og nokså smaklaust, men som prosjekt, og som underhaldning er det likevel framifrå! Det er ekte og autentisk, ikkje så reint lite naivistisk, og så fullt av ei merkeleg form for sjarm at ein berre må like det. For Håkki er ikkje kitsch, men ekte vare!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 2. mars 2007)

TEATER

Trøndelag teater – Studioscena
Eplehagen
Av Frode Sander Øien
Regi: Nora Evensen
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Med: Harald Brenna, Pål Christian Eggen, Cici Henriksen, Evy Kasseth Røsten og Wenche Strømdahl 

Folkehelsa
Av Carl Frode Tiller
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Med: Janne Kokkin, Trond Peter Stamsø Munch, Helga Wendelborg, Mona Jacobsen og Kristofer Hivju 

Bildet: Når ekteskapet er slik at ein stol kan bli sensuell, er det på tide å gi litt faen! Foto:Vegard Eggen 

Frode Sander Øien debuterte som dramatikarar for eit år sia då han sjølv dramatiserte sin eigen roman, Fantastiske Pepsi Love, for teater. Det var ein imponerande debut, og synte ein forfattar som tydeleg hadde fatta mye av teatrets eigenart. Oppsettinga var eit ungdomsstykke som nytta generasjonens eige språk. I Eplehagen har han valt å skildre ein atskillig eldre person; – den feterte, litt livstrøytte, og temmeleg sjølvopptatte forfattaren Daniel Becker. Skrivinga er det slutt på, og tida blir nytta til epledyrking. I retrospekt samtalar han med sitt yngre alter ego, og slik går no dagane. Byen hans skal avduke statue av Becker, og han let seg motvillig overtale til eit intervju. Møtet tar ei heilt anna retning enn han venta seg då den unge journalisten konfronterer han med fortida. Dei vala han i store ord omtalar som kunsten framfor alt, blir med eitt ynkelege når han blir tvunge til å sette seg til doms over seg sjølv. 

Harald Brenna er den gamle, og både dialogen med den unge, utsegnene om kunsten, og etter kvart intervjuet med journalisten er naturlege og til å tru på. Men der Øien i Fantastiske Pepsi Love indikerte og mana fram bilde, blir det her etter kvart måla ut med litt for brei pensel. Eg skal ikkje seie korleis noko går, men maskefallet kjem for tidleg, og historia er blitt altfor føreseieleg til å bli truverdig. Prosjektet hans er å seie noko om dei vala vi gjer og kva dei fører til, men det hadde vore mogeleg utan å vere så tydeleg. I Nora Evensens regi er det heller ikkje så mye att til fantasien. Det er synd, for prosjektet til Øien er godt, og teksten hans spennande. Men handlinga snublar av og til i litt for opplagte klisjear. 

Carl Frode Tiller har, etter det eg veit, aldri skrive for scena før. Han imponerte voldsamt med debutromanen sin, Skråninga, for seks år sia. Korleis kunne ein ung og urøynd mann vite så mye om menneskesinnet, og i tillegg vere i stand til å formidle det? Etter å ha sett scenedebuten hans, Folkehelsa, er eg endå meir imponert. Dette er ein dramatikar i full blomst! Ramma er eit ektepar (Janne Kokkin og Trond Peter Stamsø Munch), som har alt, men som har mista det vesentlege, og som har kome til eit punkt der det er på tide å gi litt faen. Eit tilsynelatande vellukka par som, saman med to mødrer og ein noko meir livsnytersk bror, samlar seg rundt eit middagsbord. Og så er vi i gang med eit tett og intenst kammerspel. Det er ein intelligent, observant, og ikkje minst særs humoristisk dialog Tiller gir oss. Humoren ligg i underteksten og i ei setting som fort kan bli ein interessant spegel på våre eigne liv. Og Tiller si innsikt i rollespela, hersketeknikkane og den verbale krysselden vi både forsvarar oss og går til åtak med, er det berre å ta av seg hatten for. Med humor og heilt uvanleg presis observasjonsevne syner han oss den formålslause verbale kampen vi alle kan kjenne oss att i. Regien til Kjersti Haugen understrekar på effektfullt vis det Tiller har på hjartet. Jamvel om merksemda er knytt til ekteparet og deira konflikt, er parallelle historier frå dei tre andre aktørane, samt utsøkt bruk av rekvisittar, små stiliserte scener og ei rekke raffinerte repetisjonar med på å gjere oppsettinga komplett. For det var det ho var! Og når eg i tillegg kan fortelle at ensemblet leverte strålande spel, toppa av ei Janne Kokkin i storform, har vel lesaren for lengst forstått at dette er godt teater!
Amund Grimstad 

TEATER

Trøndelag teater – Hovudscena
Kong Lear
Av William Shakespeare
Omsett av Arthur O. Sandved
Bearbeidd og instruert av Kjetil Bang-Hansen
Dekorasjon og kostyme: Helge Hoff Monsen
Dei som er med: Svein Tindberg, Harald Brenna, Trond-Ove Skrødal, Janne Kokkin, Marte Stolp, Cici Henriksen, Pål Christian Eggen, Kristoffer Hivju, Marianne Meløy m.fl.

Bildet: Kong Lear (Svein Tindberg) abdiserer og deler kongeriket i ei velregissert TV-overføring. Foto: Lasse Berre

Det er ein lang veg frå hovmod til erkjenning. Og vegen kan vere kostbar!

Heilt mot slutten av siste akt, medan alt er i ferd med å rakne, og aktørane dør for fote, går med eitt Marianne Meløy, som tidlegare på kvelden har spela Narren, over scena i sivile klede, og seier med naturleg røyst nærmast som om ho var på veg heim; Vi sees etterpå! Det var eit ørlite metagrep frå Kjetil Bang-Hansens side, men for meg, i all si nøkterne og enkle framtoning, oppsettingas dramatiske høgdepunkt. Her var overraskinga som gjorde at vi stoppa opp, men først og fremst slo det meg at i denne vesle setninga ligg eigentleg det meste.

Kong Lear er kanskje ein av William Shakespeares mest moralske tragediar. Kongen (Svein Tindberg), er ein ekstremt maktsjuk og sjølvopptatt regent som skriv over riket sitt til dei av dotrene som elskar han høgast. Goneril (Janne Kokkin) og Regan (Marte Stolp) er intrigante spyttslikkarar og sit att med halve kongeriket kvar, medan yngstedottera Cordelia (Cici Henriksen) er ærleg, og blir bortvist og gjort arvelaus. Etter kvart opplever Lear at det ikkje akkurat er kjærleik til faren som driv dei to eldste, og dette parra med at han eigentleg ikkje vil abdisere fullt ut, driv han gradvis til vanvidd. Som så ofte hjå Shakespeare, er det fleire parallelle historier som grip inn i kvarandre, og også i dette stykket. Jarlen av Gloucester (Harald Brenna) har to søner, og her er det den yngste som står for intrigar og renkespel. I den grådige maktkampen som utspelar seg, får vi presentert både mennesket på det styggaste, og korleis striden ikkje berre bryt ned menneska, men også heile samfunnet og sivilisasjonen. Det er fire hundre år gamal sivilisasjonskritikk som er like aktuell i dag.

Helge Hoff Monsen har ansvaret for kostyme og scenografi, og saman med instruktør Kjetil Bang-Hansen har han vald å plassere dette i ei setting som korkje er Shakespeare eller i dag, men som snarare kan gi assosiasjonar til Victoriatida eller den russiske tsarens hoff. At dei har vald å nytte Arthur O. Sandved si ganske konservative omsetting, plasserer for så vidt også handlinga eit stykke attende i tid. Det understrekar det ålmenne, men små metagrep, som opningsscena der kongen held fjernsynstale kor han fortel om arv og abdisering, gjer at vi gløymer tida. Dette er når som helst, og her får vi presentert menneskas ibuande vondskap uavhengig av tid og rom.

Det heile opnar med kongens tilsynelatande velregisserte abdikasjon i ein storslagen scenografi som symboliserer makt. Men medan spelet og intrigane, og dermed og det menneskelege forfallet blir presentert, dett også dei ytre rammene ned. Scenografien, som her kan representere samfunnet, fell bokstaveleg i grus, og på ein ruin av ei slagmark endar menneska opp, avkledde i dobbel tyding, og endeleg klåre for ei form for erkjenning. Utan pynt er mennesket berre eit tobeint dyr! Det er mektige og gode grep instruktør og scenograf har nytta, og i det store scenerommet, som etter kvart blir ganske tomt, blir menneska temmeleg små.

Svein Tindberg som kong Lear, har den autoriteten på scena som kongen etter kvart mistar. Han fyller rommet, og vegen frå maktsjuke til fornedring og gradvis erkjenning, er godt framført jamvel om eg syns han nokon gongar spelar i vel store bokstavar. Harald Brenna som Jarlen av Gloucester gjer ein av sine beste rolletolkingar. I motsetnad til dei fleste aktørane som anten er berre vonde eller gode, har jarlen båe sider og blir dermed atskillig meir menneskeleg. I nettopp dette ligg eitt av denne oppsettingas største problem. Når aktørane, også frå Shakespeares side, er gitt så einsidige karakterar, blir dei fort tinnsoldatar utan attkjennelege trekk. Det kan gi ein distanse som gjer det vanskelegare å identifisere seg med, og å leve seg inn i handlinga. For same kva bakteppe kvardagen gir, er dette stoff som alltid er aktuelt. Likevel sat eg med ei kjensle av titteskap og at teatret ikkje greidde å treffe heilt. Det er velspela og spektakulært, men det er berre tidvis at det grip meg.

Det blir difor eit tankekors at to av dei scenene som først og fremst sit att i minnet, var då Bang-Hansen nærmast gjekk ut av framsyninga og nytta heilt andre regigrep. Båe situasjonane var så små at dei var over før eg fekk samla meg. Den eine er når ei slagscene blir framstilt stilisert ved dyktig bruk av lysbildeprojisering, og den andre er den alt nemnde Narren som er permittert og på veg heim. Når ho heilt en passant seier at Vi sees etterpå! er det for å minne menneska på at det kjem alltid eit etterpå!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 22. februar 2007)

TEATER

Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Hold me
Av Goro Tronsmo og voksnebarn
Regi: Goro Tronsmo
Med: Mira Eklund, Linda Nilsson, Ane Skumsvoll og Mathias Wiik.

Fire unge menneske med eit verbalt og fysisk språk så ekte og autentisk at du gløymer at du er på teater.

Nokon gongar blir ein som teatermeldar i beit for språk. Ikkje i klisjetydinga at ord blir fattige, men rett og slett fordi ei verbal framstilling av det eg skal melde, i staden fort kan bli eit prosaisk resymé grensande til drap på oppsettinga. Slik kjenner eg det etter sesongopninga på Teaterhuset Avant Garden der Goro Tronsmo og voksnebarn framførte produksjonen Hold me som dei har spela i rundt tre år i eit utal ulike settingar, og som nå er på turne med Den kulturelle skolesekken i Trøndelag.

I ein fullt opplyst black box utan scenografi eller anna utstyr enn det som naturleg er i salen, blir det spela ut eit stykke som både er humoristisk, vondt, fysisk, leikent og først og fremst særs autentisk. Fire personar i eit rom som kunne ha vore kor som helst, i kveld tilfeldigvis på ei teaterscene, men det kan vere eit portrom, ein gymsal, på ein open plass, – kort sagt alle stader der unge menneske møtast. For som ensemblenamnet syner til, er dette fire personar ein eller annan stad på grensa mellom barn og vaksne. Alle har dei bagasje å dra på, og i det som kjennest som ei uvanleg ekte setting, blir vi vitne til møtet mellom dei, og til den kommunikasjonen som finn stad. Og han er ikkje berre verbal! Han er på same tid aggressiv og empatisk, taus og høgrøysta, vond og kjenslevar. Med andre ord – heilt realistisk. Eg kjende meg som ein kikkar som ufrivillig blei vitne til noko gripande, verkeleg, men høgst privat som eg eigentleg korkje hadde noko med eller skulle sjå, men som eg likevel blei fanga av og som råka meg. Treng eg eigentleg seie meir?
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 9. februar 2007)

TEATER

Trøndelag teater – Gamle scene
TAUBE
Ein kabaret basert på Evert Taubes musikk og dikting
Av Bentein Baardson og Bodil Kvamme
Regi: Bentein Baardson
Scenografi og kostyme: Ingeborg Kvamme
Lysdesign: Torkel Skjærven
Kapellmeister: Åsmund Flaten
Med:Øyvind Brandtzæg, Hildegunn Eggen, Tone Søyset Døving m.fl. 

Sjølvsagt er det godt å høyre Taube profesjonelt framført, og å vere freista til å synge med. Men det som gjer Taubekabareten, som hadde urpremiere på Trøndelag teater tysdag, til noko langt meir enn ein konsert, var Bentein Baardson og Bodil Kvamme sitt presentasjonsgrep. Samstundes blei grepet også framsyningas største problem. 

Vi er på ei scene i Sverige vinteren 1976. Evert Taube er nettopp død og gravlagd, teatret er stengd, og inspisient og vaktmeister er på veg ut. Då tar merkelege ting til å skje. Som ein pendant til Pirandello og stykket som for tida går på Nationaltheatret, dukkar det opp åtte personar som nektar å la forfattaren sin døy. Det er Fritiof Andersson, Karl-Alfred, Rönnerdahl, Calle Schewen, Carmencita, Pepita, Rosa og Ellinor, – alle gjort udøydelege av Evert Taube. Nå tar dei over scena og minnest sin skapar samstundes som dei kranglar om kven av dei som er viktigast, og kven Taube sette mest pris på. 

Evert Taube var ein multikunstnar og særs mangefasettert person som er uråd å beskrive med få ord. Alt ved han var dikting, og det er ikkje enkelt korkje for biografar eller oss lekfolk å vite kva som var sanning og dikt i livet hans. For å vise fram dei mange ulike sidene, har Baardson og Kvamme latt dei åtte personane presentere sine syn, og så får vi kvar for oss velge kven vi vil tru på. Det er eit særs godt grep som gjer både dei åtte og Taube sjølv langt meir levande. Gjennom kranglinga, der dei i hovudsak berre er samde om ein ting, nemleg at Calle Schewens vals ikkje bør syngast, fortel dei sine eigne versjonar av historia. Samstundes flettar dei inn dei songane fortellinga handlar om. Med dyktige skodespelarar som også stort sett er brukbare songarar (eller omvendt), er dette eit vellukka grep for å presentere songskatten til Taube. Og ei stund er det også ganske underhaldande. Inntil Baardson og Kvamme fell for eige grep. For etter ei tid blir det litt keisamt å høyre på denne kjeklinga som ikkje bringer oss så mye nytt. Dramaturgisk blir framsyninga gåande på tomgang, og hadde det ikkje vore for alle dei gode songane og lekker innpakking i nydeleg lysdesign og scenografi, hadde det blitt temmeleg monotont. Forfattarane burde ha vore meir kresne med dialogen, og kanskje ha skore han noko ned. I finalen greier dei heldigvis å overraske, og avslutninga blir ei verdig avrunding. Når vi trur vi har høyrt det meste, syner det seg at dei har gøymd alle sviskene til slutt. Det seier alt om omfanget av den enorme songskatten etter Evert Taube. 

Det er lett å kjenne att dei ulike personane til Taube i dei åtte aktørane. Det er ikkje til å kome unna at mannfolka har mest å spele på, og at kvinnene hans er heller stereotype. Dette blir også grundig kommentert av Ellinor (Hildegunn Eggen) som ikkje gir Taube mye ære for kvinnesynet hans. Dei åtte aktørane er songleg noko ujamne, men nettopp Hildegunn Eggen syner at dette ikkje er noka hindring i ei særs rørande framføring av Brevet från Lillan. Avgjerda om kva for Taubefigur som var viktigast skal eg la ligge, men på scena er det Fritiof Andersson som i Øyvind Brandtzægs framføring er sjefen. Han imponerer både som skodespelar og songar, og gir gode indikasjonar på at om nokon, så må det vere Fritiof som er Taubes alter ego.
Amund Grimstad 

TEATER

Trøndelag teater – hovudscena
Berlinerpoplene
Etter ein roman av Anne B. Ragde
Dramatisert og instruert av Otto Homlung
Scenografi: Per Kristian Solbakken
Med: Harald Brenna, Trond-Ove Skrødal, Øyvind Brandtzæg, Jan Erik Berntsen, Tone Mostraum m.fl. 

Å dramatisere ein så fersk roman, som så mange har lese, og der lesarane har temmeleg klåre bilde av korleis både figurane og interiøret på Neshov ser ut, er ikkje enkelt. Scenene er mange, og romanen spenner i tid frå fredssommaren og fram til i dag. For å sy dette saman til eitt scenisk uttrykk har Homlung og scenograf Per Kristian Solbakken gjort ein del viktige val, og nettopp i desse vala ligg framsyningas største problem. Boka (eller bøkene ettersom Homlung har tatt med seg nokre personar og situasjonar frå oppfølgarromanen Eremittkrepsene utan at eg skjønar heilt kvifor) handlar om garden Neshov på Byneset utanfor Trondheim, om tre brør som alle har sitt å bere, og som etter mange år samlast då mora blir sjuk og døyr. Tor, den eldste, har gått på garden saman med foreldra i all sin dag. Kjærasten var ikkje bra nok for mora. Og dottera hans, Torunn, har han berre telefonkontakt med. Den andre, Margido, driv gravferdsbyrå, men har brote med familien fordi han kjenner den løyndomen som ligg som ei mørk sky over garden. Den yngste, Erlend, er homse, bur i København og har fornekta heile opphavet sitt. Så møtest dei att saman med Torunn, og etter kvart Krumme, Erlends sambuar i Danmark nokre hektiske dagar før jul. 

Anne B. Ragde brukar i romanen mye plass på å presentere dei ulike personane og dei liva dei lev før dei samlast ved sjukesenga. I første akt freistar Homlung og Solbakken å gjere det same, men der Ragde kan måle med brei episk pensel, får vi i teaterversjonen presentert ei endelaus rekke tablå som ei vareopptelling der ein med få unnatak greier å dvele lenge nok til at personane blir heile og får kjøt på beina. I boka er både sjølvmordet på nabogarden, den sprengkåte enka og den romslege presten viktige personar for å forklåre sider både ved hovudpersonane og ved situasjonen på Neshov. På scena blir dei uforståelege statistar utan særleg meining for dramaturgi og innhald. Dei fleste i salen hadde nok lese boka på førehand og kunne krysse av personar og scener etterkvart som dei dukka opp, men om dette var nytt stoff, skal du verkeleg ha tunga rett i munnen for å henge med i presentasjonen i første akt. 

Det lufta både fjøs og gris av romanen til Ragde, men når scenografien til Per Kristian Solbakken skal ta oss med til så ulike stader som designarhusvere i Køben, grisefjøs på Byneset, kjøkenet på Neshov og sjukehuset i Trondheim, så gjer han det ved ein stilisert scenografi nesten utan rekvisittar, og der kulissane er projiserte bilde av sjukehusinteriør, kjøkengardiner, målingsslitt panel og akvarium. Berre i badekarscena i København får han dette til å fungere. Scenegolvet ser heile tida ut som blankpolert stein, og det skal ein god porsjon innleving til for å tru at dette er golvet i eit grisefjøs. Slik får framsyninga ein alt for stor avstand til publikum. Og metaforen som har gitt namn til det heile, Berlinarpoplane, – at det som blei planta for seksti år sia framleis har kraftige røter, blir berre ei meiningslaus metallkulisse som svever over scena. 

Om scenografien er like vanskeleg i andre akta, blir framsyninga atskillig meir interessant etter pause. Då får aktørane ro og rom til å gå i djupna på personane, og særleg dei to eldste brørne, spela av Harald Brenna og Trond-Ove Skrødal, blir sakte men sikkert heile menneske til å tru på og leve seg inn i. Øyvind Brandtzæg som Erlend, og Tone Mostraum som Torunn, har heile tida vore truverdige personar. Dette heng nok ikkje berre saman med at dei leverer framifrå rolletolkingar, men også at personane er mindre aparte og difor enklare å framstille med truverd. Dramatisering og scenografi skapar som sagt unødig distanse til stoffet, men i andre akta er sceneprestasjonane så gode at framsyninga likevel blir sjåverdig. Det klassiske maskefallet mot slutten er eit kollektivt løft der også Jakob Margido Esp får maksimalt ut av den ganske anonyme rolla som faren. Trass i mange gode aktørar, er dette likevel først og fremst Øyvind Brandtzægs oppsetting. Han er ubetaleleg som naturalisert dansk homse, og samspelet med Krumme (Jan Erik Berntsen) i badekarscena er noko av det vakraste og samstundes mest humoristiske eg har sett om homsekjærleik på scena. Og Brandtzæg strør om seg med scenisk konfekt i form av små humoresker. Samtidig gir han oss eit nydeleg innblikk i ei lang reise frå det fordomsfulle Byneset til kongens by der alt er lovleg, – og attende att. Ei klassereise tur/retur som han presenterer med fingertippkjensle og varme. 

Ei teateroppsetting er eit sjølvstendig kunstnarleg uttrykk som skal stå på eigne bein. Denne framsyninga lir av at ho på eine sida lener seg altfor tungt på romanens faktiske innhald, medan ho samstundes ikkje greier å formidle atmosfæren. Det lufta definitivt ikkje fjøs på Trøndelag teater!
Amund Grimstad