Amund Grimstad

TEATER

«The Sound of Music»
Hålogaland Teater, Scene vest
Av: Howard Lindsay og Russel Crouse
Musikk: Richard Rodgers
Songtekstar: Oscar Hammerstein II
Omsett og bearbeidd av: Ragnar Olsen
Regi: Ivar Tindberg
Scenografi og kostyme: Yngvar Julin
Videodesign: Sabina Jacobsson
Musikalsk leiar: Simon Revholt
Koreografi: Hege Holte Østbye
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyddesign: Jim Oddvar Hansen
Med: Maria Nohr, Sondre Krogtoft Larsen, Trude Øines, Svein Harry S. Hauge, Emilie Tverbak, Ingebjørg Kosmo m.fl.

Frå teppet går opp og i tre timar utan daudpunkt bergtek Hålogaland Teater meg med sin presentasjon av Richard Rodgers og Oscar Hammersteins musikal «The Sound of Music» frå 1959. Filmatiseringa med Julie Andrews i hovudrolla slo i 1965 alle publikumsrekordar, og etter det er musikalen sett opp eit utal gongar. Hålogaland Teaters oppsetjing syner at det framleis er fullt mogeleg å tilføre nye dimensjonar. Og sjølv om eg kjenner historia og songane ut og inn, sat eg med klump i halsen og tårer i auga gjennom heile 1. akt.

Historia tør vere kjend, men vi er altså i Austerrike rett før andre verdskrigen. Den song- og livsglade novisa Maria Rainer (Maria Nohr) får eitt års permisjon frå klosteret for å finne ut av seg sjølv, og blir guvernante for dei sju ungane til marinekaptein Georg von Trapp (Sondre Krogtoft Larsen). Etter at han blei enkemann nokre år tidlegare, har mørket senka seg over familien, og militærdisiplin har tatt over for songgleda. Dette gjer sjølvsagt Maria noko med, vinn unganes hjarte, og etter kvart også Georgs. Og så kunne dette ha blitt ei romantisk historie på line med dei fleste. Men vi er i 1938, det er eit dystert politisk bakteppe, og Georg er noko så uvanleg som ein austerriksk antinazistisk offiser. Når han etter Anschluss blir kommandert til å tenestegjere i Hitlers marine, blir det heile meir dramatisk. Og når det er uråd ikkje å velje side, ser ein tydelegare kven som er ven og fiende.

Ivar Tindberg har valt ei på alle vis stilisert presentasjonsform der ikkje alt må forteljast ned til minste detalj. Og det er heller ikkje først og fremst karakterspelet som slår deg, men den utruleg vakre totaliteten i heile den audiovisuelle opplevinga denne framsyninga er. Slik har Tindberg i mye nytta operaens språk meir enn teaterets, eit absolutt vellukka val. Det opnar med eit nonnekor som tek pusten frå deg, leia av ei særs myndig og velspela abbedisse (Ingebjørg Kosmo). Og slik blir tonen sett, bokstaveleg talt.

Scenografien til Yngvar Julin er ein kombinasjon av ei trapp (utan at eg trur det ligg noko ordspel her) omkransa av søylerekkjer. Det er ei løysing som for meg gir assosiasjonar til det sakrale og opphøgde, eller ei god kjensle av noko heilagt.  Kombinert med hydraulikk som kan endre trappenivåa, halvtransparente draperi, spektakulær og effektfull videodesign og ekstremt god lyssetting, greier teateret på mirakuløst vis å lage saumlause sceneskift frå von Trapps indre gemakk, til hagen hans, klosteret og eit storslagent alpelandskap.

Det er eit talrikt ensemble, trygt og solid leia av mezzosopranen Maria Nohr som både kan syngje, spele og ikkje minst sjarmere. Sondre Krogtoft Larsen er den firkanta kapteinen som gradvis let seg mjuke opp og forføre, og gjer det med stor overtyding. Og hans tolking av Edelweiss var inderleg. Det musikalske og songlege var i det heile fullstendig utan lyte, og med meir enn solid tonefølgje frå tretten musikarar frå Nordnorsk opera og symfoniorkester. Men det mest imponerande av alt var personinstruksjonen av ungane. Emilie Tverbak som spela eldstesystera Liesl med stor innleving og god song, er skodespelar. Men dei seks yngste er alle amatørar. Det er tekstrike og omfattande roller som blei framført med naturleg tale, god diksjon, framifrå og sjarmerande spel, og i tillegg var dei alle uvanleg gode og trygge songarar.

Ein musikal er sjølvsagt avhengig av god musikk og vakre melodiar, men eit særmerke ved denne framsyninga var det melodiske i språket. Nok ein gong har Ragnar Olsen laga ei omsetjing og bearbeiding, eller meir korrekt ei gjendikting, der orda får sin eigen musikalitet, fell naturleg, og har ein autentisitet som gir framsyninga eit siste ekstra løft.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 14. oktober 2017.)

TEATER

«Alt var dritt, så ble det verre»
Tambateatret, UKA-17, Studentersamfundet i Trondhjem
Av: Forfattarkollegiet
Instruktør: Birgitte Røhnebæk
Scenografi: Sander Eide
Kostyme: Beate Strøm
Komponist: Lars Ole Okstad
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)

Glitrande robotspel er diverre langt frå nok til å berge denne framsyninga.

Sia «Laugalaga» i 1977 har det vore spela barneteater under UKA, og sjølv om kvaliteten har vore vekslande, har SIT også gitt oss mange overraskande gode produksjonar. Nokre av dei faktisk temmeleg nyskapande. Og for ungane, som ikkje akkurat vassar i gode teatertilbod, har dette vore eit kjærkome kulturtilskot. Under «Glasur» i 2003 var SIT eller UKE-styret eller kven veit eg, frekke nok til å fjerne barneteateret og i staden innføre bussteater. Det var i seg sjølv eit spennande prosjekt, men kvifor la det gå i staden for teater for dei yngste? Det blei da også protestar og folkekrav, og hadde Facebook eksistert den gongen, hadde UKA fått så hatten (eller duskelua) passa. I 2005 våga ein ikkje anna enn å lage barneteater att, og slik har det vore sia. Fram til nokre historielause i år har funne på den søkte ideen at ein skal heidre førtiårsjubileet for barneteateret ved å kutte det ut, og å produsere barneteater for vaksne i staden. (!) Smak på resonnementet. Her er det språksminke og Orwellsk «newspeak» så det held. Eg er ikkje i mot andre konsept, – bussteateret var absolutt spennande, og tambateateret var i utgangspunktet ingen dårleg idé. Men skal du erstatte noko som fungerer godt, må du kome opp med ei forbetring. Det har ikkje skjedd denne gongen.

Etter denne særs omstendelege innleiinga, som i utgangspunktet er eit forsvar av barneteateret, og ikkje eit åtak på andre teaterformer, skal eg seie litt om «Tambateateret», som dei altså kallar nykomlingen. I følgje dei sjølve skal «tamba» tyde leik, uvisst på kva for språk, og framsyninga startar faktisk ganske leikent og spennande. Vi er i bodegaen i botn av Samfundet, og blir vitne til ei gravferd om hundre år. Den 120 år gamle realitystjerna William har omsider døydd, og enka på hundre med si litle familie følgjer han til grava. Ettersom vi er i framtida, er seremonimeisteren ein robot ved namn Roberta, glitrande framført av Marte Guldvog.

Vi er altså i 2117. Den vesle familien Kaspersen består av bestemor Maja på 100, dottera Eli på 60 pluss, mannen hennar Bjørn, og sonen Bjørn jr. samt Veronica, den nye kona til Bjørn. I 2117 er det nemleg tillate med bigami, så Bjørn har to koner. (?) Og så er det Roberta, huslydens sekstiårige robot som kan hende har fått bytta prosessor nokre gongar for det er ikkje så mye å seie på kompilleringa hennar berre ho får seg ein kakk i ny og ne. Familien kunne også ha trengt ein kakk, for han er openbert ganske dysfunksjonell. Det vil seie; bestemora, mora og sonen er eigentleg temmeleg normale, og blir også nøkternt og relativt godt portretterte av dei tre aktørane Mora har rett nok fått det for seg at sonen er homofil utan at han er det. Det gjer ho for det første fordi ho ønsker ein homofil son (slik er det i framtida, må vite), og dinest fordi han blei genmodifisert før fødselen. Slik vil forfattarane ha oss til å forstå at det på eine sida kan vere ein del som er annleis om hundre år, men også at det framleis vil vere fordommar, om enn kanskje med motsett forteikn. Det er dei to inngifta som først og fremst gjer familien dysfunksjonell, men dei er på si side også ekstremt outrerte, teatralske og særs lite truverdige. Dei fleste konfliktane, som alle går på kryss og tvers, dreier seg på eitt eller anna vis alltid om desse to, og det er for så vidt greitt og lett å forstå. Men av frykt for at vi ikkje skal skjøne det, blir det frå forfattarar og regissør gnidd inn i enormt store bokstavar, med stadig gjentaking og kraftig overspel. Når oppsetjinga i tillegg har mange songnummer med relativt god nykomponert musikk, men aktørane er ganske ujamne songarar, for å seie det mildt, gjer det ikkje totalinntrykket av produksjonen så mye betre. Tvert om.

Under framsyninga blir vi vitne til eit arveoppgjer der den avlidne på mange vis har regissert si eiga gravferd, og gjort det med video og skjult kamera i ei fin scenografisk løysing. Oppgjeret er kanskje ikkje så utypisk, og kunne ha vore både artig og interessant, men også det er så teatralsk og karikert at det blir nesten pinleg. Finalen var derimot ganske fiffig, og syner at sjølv i døden kan folk ta med seg spesialitetane sine.

Kva det er med denne framsyninga som skulle gjere henne til barneteater for vaksne, er for meg ein gåte, og med unnatak av opninga og finalen, var ho heller ikkje spesielt leiken. Ei av scenekunstens viktigaste deviser er «show ‘em, don’t tell ‘em». Det såg vi minimalt av i denne produksjonen der det var lite om inkje att til fantasien. Eit meir enn heiderleg unnatak var roboten Roberta der Marte Guldvog briljerte med finstemt mimikk, god innstudering, og overtydande spel, men hennar prestasjon var diverre langt frå nok til å berge denne framsyninga.

REVY

«Ta-de-du!»
UKA-17, Studentersamfundet i Trondhjem
Av Forfattarkollegiet
Regi: Ingunn Granli
Kapellmeister: Martin Widding

Koreografi: Oda Frigg Endregaard, Marianne Bøvor, Margareth Fidje Malterud
Scenografi og kostyme: Kulissegjengen og Kostymegjengen
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)

Ein hundreårig tradisjon blir feira med ein uvanleg heilskapleg revy.

I hundre år har Trondheimsstudentane latt gjøglargleda finansiere drifta av Studentersamfundet. Frå den første UKA i 1917 har det vore spela revy annakvar haust berre avbrote av krigsåra, og med eit nivå som har vore både nyskapande og trendsetjande. Årets revy feirar seg sjølv med humor og brodd i beste UKE-tradisjon.

Ein god UKE-revy skal ha ei blanding av alvor og skjemt, helst ei drikkevise og ei Trondheimsvise, skråblikk på både studentlivet, byen og verda rundt, gjerne ein raud tråd, og samstundes må Studentersamfundets mange tekniske gjengar få vise kor flinke dei er. Av dei drygt tjue revyane eg har meld, er det knapt nokon som i større grad har fått med seg alle desse ingrediensane utan å bli vareoppteljing i ubalanse.

Revyen er i år ein hyllest til UKA. Nøkkelordet er «dugnad», og at meir enn 1700 studentar jobbar friviljug i vekevis for å dra prosjektet i hamn. Men ein dugnad krev at alle yter og ikkje veltar oppgåver over på andre. I dette ligg UKE-namnet «Ta-De-Du!». Det kan tolkast ulikt, men du skal ha ein dårleg politisk nase om du ikkje ser at her er det også spark til norsk deltaking i verdsdugnaden, særleg med tanke på flyktningkrisa.

Omdreiingspunktet er Studentersamfundet, og det speglar seg i scenografien som er like komplisert som han er god. Det raude, runde huset er utgangspunkt for eit utal halsbrekkande scenografiske løysingar, uvanleg effektiv bruk av dreiescena og mange sceneskift som kunne ha blitt lovleg lange, men der det solide bandet gir oss musikalsk trøkk så det held.

Eg kan knapt hugse ein revy med fleire gode idear. Forfattarkollegiet har nok ikkje greidd å forløyse dei alle, men mange nok. Fylkessamanslåinga i Trøndelag er blitt ein ellevill, absurd og velkoreografert Bollywoodopera om familiane Noor og Sihr. Elles er det innslag frå det skikkeleg burleske med ei nydeleg scenografisk finale, via gode poeng om kroppsfiksing og -fiksering, vakre songar om Trondheim og Samfundet, ein overraskande hyllest til ein hundreårsjubilant på tre bokstavar, og fram til ein liten politisk-satirisk genistrek om endeleg fred i Midt-Austen, toppa av ein Stoltenbergparodi av dei heilt store. Men høgdepunktet viser at aller størst humor oftast berre er godt framførd tull og tøys. To moskusar filosoferer over verdssituasjonen. Tilsynelatande innhaldslaust, men så dyktig gjort. At dei undra seg over berekraftige vitskaplege miljø, og oppdaga at rektor på NTNU sat på første rad, ga premieren ein ekstra interaktiv dimensjon og synte at skodespelarane også meistrar improvisasjonens vanskelege kunst.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 10. oktober 2017)

 TEATER

«Ettermæle»
Nattforestillinga, UKA-17, Studentersamfundet i Trondhjem
Av: Kristian Aarvåg Kvam
Instruktør: Thea Harnes André
Scenografi: Anna Caroline Syse
Kostyme: Kari Melhuus Jenssen
Komponist: Torbjørn Kobberstad
Med: Studentersamfundets Interne Teater (SIT)

Nattframsyninga er alltid prøving og feiling, og teater utan tryggingsnett. Då er det heilt greitt å feile frå tid til anna.

Sia den legendariske og ikoniske første nattframsyninga «Vi kjente ham i grunnen ganske godt» i 1995, har dette vore ein arena der SIT har kunna leike, eksperimentere, feile og lukkast utan at det gjorde så mykje. Som ein kontrast til revyen som kunne vere traust og trygg og måtte tene pengar, kunne ein her utforske scenekunsten utan at det fekk så mye å seie for botnlina. Sjølv om resultata har vore ganske ulike i spennet frå det heilt store til det temmeleg mislukka, har eg likevel, eller kanskje nettopp difor, fått eit hjarte for nettopp denne delen av UKA. Eg har alltid meint at for å bli god, må du våge å feile. Og om du har ambisjonar, må du aldri spele teater med tryggingsnett.

Alt dette seier eg fordi det er viktig å ha det med seg i bagasjen når ein skal sjå og vurdere nattframsyninga. Årets produksjon, som heiter «Ettermæle» spelar litt på at UKA er 100 år i år, og tek oss attende til 1917. Det er verdskrig, og sjølv om Norge er nøytralt og held seg utanfor, tener reiarane og handelsflåten stort medan norske sjøfolk må betale prisen. Samstundes held fem entusiastar i Stiftsstaden på med å følgje draumen sin om å lage teater. Eit ungt ektepar, eit litt umake syskenpar, og ei vertshusvertinne som held øvingslokale. Ei stund trudde eg dette var ein hyllest til dei som laga UKE og revy for hundre år sia, men det var det ikkje. Vi følgjer prøver på noko som neppe kan bli særleg bra, personlege og interne problem mellom deltakarane og mya anna. Diverre alt for mye anna.

Dette er ei framsyning som vil så alt for mye, og som korkje greier å avgrense seg eller bestemme seg. Her er draumen om å gjere det ein brenn for trass i kva det måtte seie for økonomisk tryggleik, det er krigsproblematikk, alkoholisme, litt homofili, den avgrensa tida vi har saman og mye anna. Utgangspunktet er ein sprikande tekst utan retning, rett nok med ein viss dramaturgisk stigning, men diverre særs føreseieleg. Og gjennom regi og personinstruksjon blir han heller ikkje løfta særleg, sjølv om eit par av aktørane gjer gode rolletolkingar, særleg den meir enn overtydande Randi, nyanserikt framført av Iven Celin Ålråk. Og så må eg få gi ros til det fine tonefølgjet som Torbjørn Kobberstad har laga.

Eit mantra i denne framsyninga er «uendeleg med tid». Eg ser at nattframsyninga denne gongen ikkje på same vis som tidlegare er skriven og produsert av eit kollektiv. Eg trur nok at ein ved å bruke meir tid, men ikkje minst ved å vere fleire til å kritisere og utfordre, ville kunne ha fått eit betre resultat. SIT får ha meg orsaka, men denne nattframsyninga må nok skrivast på kontoen for dei eksperimenta som ikkje lukkast, men som altså må til og er heilt naudsynte for ein gong å gjere det store.

TEATER

«Tre søstre»
Nordland Teater, Hovudscena
Av: Anton Tsjekhov
Omsett av: Kjell Helgheim
Regi og bearbeiding: Morten Borgersen
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Lysdesign: Martin Myrvold
Med: Liv Bernhoft Osa, Ellen Birgitte Winther, Nina Ellen Ødegård, Rune S. Løding, Lena Jacobsen Kvitvik, m. fl.

Vakkert, trist og velspela, men litt sprikande om det innhaldslause i tilværet.

Vi er i det førrevolusjonære Russland der overklassen har vanskar med å fylle livet med innhald. Tre systrer og bror deira har i elleve år budd i ein liten garnisonsby langt frå metropolane. Mora er for lengst død, og det er eitt år sia faren, som var general, også gjekk bort. Livet er eit keisamt tidsfordriv, medan alle offiserane som vankar i huset kan by på små avbrot. Systrene drøymer om noko større, og mest av alt om å flytte attende til Moskva. Draumen om eit betre liv er så universell at Anton Tsjekhovs drama framleis kan seie oss mye om menneskeleg dårskap, lengt og kjærleik.

Nordland Teater har henta inn tre særs dyktige skodespelarar som fyller dei tre systerrollene til fulle. Den eldste, Olga, (Liv Bernhoft Osa) er skulelærar og den rasjonelle, Masja (Ellen Birgitte Winther) er ulukkeleg gift med ein gymnaslærar. Ho er oppfarande, humørsjuk og tidvis infam, og forelskar seg i ein gift oberstløytnant. Yngstesystera, Irina (Nina Ellen Ødegård) er håplaust forgapt i draumen om å kome seg til Moskva. Broren deira, Andrej (Rune Løding), har intellektuelle karriereplanar og kan vere den som får dei ut og vekk, men han giftar seg med ei lokal jente og mistar etter kvart ambisjonane.

Dei tre systrene er framifrå, og vakkert spela der dei på eine sida framstår som synkrone skuggar av kvarandre som tidvis går opp i ei høgare eining, og der dei samstundes greier å formidle så vidt forskjellige karaktertrekk. Det er presist og nyanserikt i eit beherska stillferdig spel, stort sett utan store fakter. Som ein kontrast til desse forfina overklassekvinnene står  Andrejs kone, Natalja, som kjem inn i familien som ein blyg noksagt, men som etter kvart overtek heile styringa og er den einaste med ein klår plan for livet sitt, overtydande spela av Lena Kvitvik.

Merksemda er sjølvsagt om dei fire kvinnene. Mennene er, med eit mogeleg unnatak for Andrej, ikkje så interessante. Men i Morten Borgersens regi er dei blitt vel mye statistar og har fått for lite å spele på. Det verkar tidvis nesten som dei har ei rolle i ei anna framsyning.
Milja Salovaara har laga nydelege og tidsriktige kostyme som er ei visuell oppleving i seg sjølv, medan  scenografien hennar er enkel og stilisert og med draumen om Moskva som eit vel tydeleg fondmotiv.

«Tre søstre» er blitt ei litt sprikande oppsetjing, vakker og velspela med fire særs sterke og interessante kvinneroller, men på same tid med litt for utydelege og anonyme menn.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. oktober 2017.)

TEATER

«På tvert»
Turnéteatret i Trøndelag, Verdal
Av: Olav Duun
Dramatisering og regi: Otto Homlung
Lysdesign: Simen Høy Aasheim
Musikk: Asgeir Skrove
Med: Evy Kasseth Røsten og Paul-Ottar Haga

Etter at Dag Solstad for to år sia, i det som nærast var eit litterært drap, hevda at Olav Duun for han var framand og likegyldig, har nok Turnéteatret i Trøndelag (fram til i sommar Nord-Trøndelag Teater) kjent eit visst ansvar for å halde oppe interessa for denne nord-trønderske forfattaren som i mellomkrigstida var allemannslesnad på line med Sigrid Undset, Knut Hamsun og Johan Falkberget. Eg har sett ein del forsøk på dramatisering av romanane hans, men har førebels funne bøkene og forteljarstemma langt meir interessant. Nå har Otto Homlung tatt for seg ein av dei første romanane til Duun, «På tvert» frå 1909, og dramatisert og iscenesett den nærast som forteljarteater. Torsdag var det urpremiere i det nye teaterbygget i Verdal, og denne framsyninga var langt meir vellukka både med tanke på å yte Duuns menneskeinnsikt rettferd og med å få fram den gode forteljinga.

Mange av dei første romanane til Duun er frampeik om det han skulle skrive seinare, som i romanserien «Juvikfolke», og slik er det også med «På tvert». Boka handlar om Danel, som vi følgjer frå tidlege gutedagar og vidare gjennom heile livsløpet. Danel er litt annleis med eit høgrebein som står på tvert, men som truleg plagar han meir mentalt enn fysisk. Han er ein stabeis som må stå opp mot bygdedyr og jante, som aldri gir opp, og som greier seg forbausande bra på dei fleste hald, men ikkje i kjærleiken. Med solid innsikt i menneskesinnet målar Duun med brei pensel og fargerik palett ut historia om Danel og den håplause kjærleiken hans til Ane.

På ei tilnærma naken scene med berre hjelp av illustrerande musikk av Asgeir Skrove og diskré lysdesign av Simen Høy Aasheim, gir Otto Homlung oss eit forsiktig dramatisert forteljarteater. Berre to aktørar, Paul-Ottar Haga og Evy Kasseth Røsten, og ikkje ein einaste rekvisitt. Dei to vekslar saumlaust på å fortelje og å spele, og gjennom forteljarrøysta introduserer dei oss for ulike tablå som er varsamt dramatisert. Med denne nennsame tilnærminga, og ikkje minst finstemt samspel mellom Røsten og Haga der mimikk ofte er viktigare enn fysisk spel, greier dei å formidle både historia og dei mangefasetterte menneskeskildringane. Framsyninga varar berre ein dryg time, og kunne fort ha blitt eit dramatisert resymé. Men Homlung har greidd å få fram den gode historia, halde dramaturgien oppe, og gjennom ein del ganske intense tablå gjere at denne meldaren (og kanskje fleire med meg?) får lyst til å finne attende til Olav Duuns univers. For dette var korkje framandt eller likegyldig.

TEATER

«Glassmenasjeriet»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Tennessee Williams
Omsett av: Inger Hagerup
Regi: Johannes Holmen Dahl
Scenografi og kostyme: Nia Damerell
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Jan Magne Høynes
Med: Ragne Grande, Anne Krigsvoll, Vetle Bergan og Jon Lockert Rohde

Teksttru, reindyrka, minimalistisk og med ein imponerande nyanserikdom i detaljane.

– Hovudproblemet ditt er at du manglar sjølvtillit, seier den «kjekke unge mannen» Jim O’Connor (Jon Lockert Rohde) til den blyge Laura Wingfield (Ragne Grande) i «Glassmenasjeriet» på Trøndelag Teater. Men det manglar så avgjort ikkje på sjølvtillit hjå folka bak denne oppsetjinga. Eg har knapt sett ei teaterframsyning med større fallhøgde med tanke på regi, scenografi og spel. Det er så vågalt, og kunne ha havarert fullstendig. Men med suveren tillit til Tennessee Williams’ tekst, sine eigne idear, og ikkje minst til publikum, lukkast dei eitt hundre prosent. Denne framsyninga er teater på sitt aller, aller beste.

«Glassmenasjeriet», eit særs sjølvbiografisk drama, var Tennessee Williams’ gjennombrot som dramatikar, og er i ettertid blitt eitt av verdas mest spela teaterstykke. I retrospekt, ti år etter, ser forfattarens alter ego, Tom (Vetle Bergan) attende på sin eigen dysfunksjonelle familie i USA i depresjonens 1930-tal. Faren har forlate heimen, og attende er den monomane og sjølvopptatte mora, Amanda (Anne Krigsvoll), Tom sjølv, som arbeider på eit skolager, skriv dikt i løynd og ønsker seg vekk, og Laura som er like skjør som dei glasfigurane ho samlar på. Prosjektet er å få Laura gift, og ein dag ser det nesten ut til å lukkast.

Mot eit tydeleg bakteppe av den politiske og økonomiske situasjonen på trettitalet, ikkje heilt ulik dagens USA, gir regissør Johannes Holmen Dahl oss innsikt i tre nærast desperate og desillusjonerte menneske, fanga i sin eigen lagnad. Saman med scenograf Nia Damerell har han vald ei heilt minimalistisk tilnærming der Williams’ tekst kombinert med stillferdig, saktegåande, men uvanleg nyanserikt spel held oss trollbundne i nesten tre timar.

På ei naken scene i scena der golv, vegg og himling går i eitt, blir aktørane sjølve slike glasfigurar som Laura samlar på.   Dei einaste rekvisittane er ein platespelar, ei eske med glasfigurar og ein karaffel. Og det er meir enn nok. For her er det tekst og spel som gjeld. Skodespelarane er lågmælte, tar seg god tid, lange pausar og replikkane får henge i lufta og dirre. Den einaste ytre staffasjen er diskret lysdesign av Eivind Myren og like nennsam lyddesign av Jan Magne Høynes. Resten er dialog og alt det usagte i eit framifrå og heilt eineståande ensemblespel toppa av ei så intens og sårbar Laura at eg finn ikkje ord. Med ein klår ide, vilje til gjennomføring, litt humor og ekstremt stram regi tek oss Johannes Holmen Dahl oss inn i det inste av desse tragiske og desperate menneska.

TEATER

«Sønnen»
Hålogaland Teater, Scene øst
Av: Jon Fosse
Til nordnorsk av: Ragnar Olsen
Regi, scenografi og kostyme: Sølvi Edvardsen
Lysdesign: Ola Bråten
Lyddesign: Kolbjørn Lyslo
Med: Jørn Fuller-Gee, Ketil Høegh, Kristian Fr. Figenschow og Guri Johnson

Etter ei nydeleg opningsscene verkar det som regissøren ikkje lenger har tillit til teksten.

Hålogaland Teater har ikkje sett opp Jon Fosse tidlegare, og debuterer nå med «Sonen» frå 1997. I Ragnar Olsens sikre omsetjing til eit munnleg og naturleg nordnorsk, er tittelen blitt «Sønnen».

Eit godt vakse ektepar (Ketil Høegh og Guri Johnson) bur på ein liten plass der det berre er dei sjølve og ein drikkfeldig nabo (Kristian Fr. Figenschow) att. Alle andre har anten flytta eller døydd. Det er seinhaustes og tomt i alle husa. Ikkje eingong gatelys har dei. I den kvardagslege, stadig repeterande og tilsynelatande inkjeseiande samtala mellom dei to, er mørket eit hyppig tilbakevendande tema. Etter kvart får vi også vete at paret har ein son dei korkje har sett eller høyrt frå på lange tider. I følgje naboen skal han sitje i fengsel, men det vil dei to helst ikkje tru på. Tidsfordrivet deira er små rituelle syssel, tomgangsprat og å sjå ut i mørket Og når rutebussen kjem, ser dei at ikkje berre naboen går av, men også ein til. Han liknar, men det kan då ikkje vere?

Jo, så er det sonen (Jørn Fuller-Gee) som kjem på uventa besøk. Og like etter kjem også naboen. Då han held fram med å påstå at sonen har sete inne, og sonen let seg provosere av dette, utviklar det seg etter kvart til eit intenst lite drama som endar ganske tragisk.

«Sønnen» er eit stykke om fråflytting og einsemd, om mørke både reelt og i menneskesinnet, og om vanskeleg og manglande kommunikasjon. Framsyninga opnar særs lovande med eit finstemd samspel mellom Høegh og Johnson der dei let Fosses tekst få henge i lufta og gjere jobben, tek seg gode pausar, og skildrar dei to med ein varme og ei innleving som er imponerande. Eit gamalt ektepar som fullfører setningane for kvarandre, så vart og ekte formidla, og i tillegg med ein god porsjon humor.

Men så verkar det som regissør Sølvi Edvardsen ikkje lenger vågar å lite heilt på Fosses tekst. Edvardsen, med bakgrunn som biletkunstnar og koreograf, har ansvar for både regi, scenografi og kostyme. Ho har skapt eit stilisert og symboltungt scenerom som med fordel kunne ha vore gjort enklare. Det blir diverre ein god del effektar som stel merksemd frå tekst og handling. Og son og nabo har ikkje fått dei naudsynte nyansane å spele på, men blir altfor tydelege. Fosses tekst treng ikkje slik ekstra forklåring. Og når handlinga ofte blir avbrote av stilisert dans for ytterlegare å detaljtolke teksten, blir det i meste laget. Ketil Høegh og Guri Johnson synte oss i opningsscena kor god Fosses tekst er når han får stå på eigne bein.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 30. september 2017.)

TEATER

«Vildanden»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Henrik Ibsen
Regi: Runar Hodne
Scenografi: Serge von Arx
Kostyme: Nina von Arx
Lysdesign: Andreas Fuchs
Med: Kathrine Thorborg Johansen, Andreas Stoltenberg Granerud, Stine Fevik, Karl-Vidar Lende, Trond-Ove Skrødal, Christian Ruud Kallum, Trond Peter Stamsø Munch, Janne Kokkin, Andreas Humlekjær, John Yngvar Fearnley og Olve Løseth

Velspela, på same tid vond og humoristisk og ei Hedvig-tolking det vil gå gjetord om, men likevel ei oppsetjing som ikkje kjem heilt i mål.

Det er trongt for Hjalmar Ekdal (Andreas Stoltenberg Granerud) som trettande mann til bords og openbert ein ikkje heilt velkomen gjest i middagsselskapet hjå grosserar Werle (Trond Peter Stamsø Munch). Og det er gjort påtrengjande fysisk trongt i Serge von Arx’ symboltunge scenografi der skodespelarane i opningsscena av «Vildanden» på Trøndelag Teater balanserer heilt ute på scenekanten. Med denne særs tydelege symbolikken kombinert med ein uvanleg laussloppen humoristisk tilnærming, set regissør Runar Hodne standarden for ei oppsetjing som er tydeleg, velspela og tidvis full av komikk, men som likevel ikkje får det heilt til.

Hjalmars barndomsvenn Gregers Werle (Karl-Vidar Lende) er komen heim etter mange års fråvær og utan nokon form for empati eller djupare forståing for dei han invaderer, stormar han inn i livet deira med sitt krav om den ideale fordring og utlufting. Ein liten småbyidyll tufta på løgn og forteiing blir brutalt broten opp med dramatiske følgjer.

Regissør Runar Hodne er relativt teksttru, men har likevel greidd å komprimere det heile ned til berre ei akt på snaue to timar. Dette trass i at han let framsyninga både dvele og ta seg god tid, eit grep som gir fine rom for innsikt og betre forståing, og som gjer nokre av dei vonde scenene og konfrontasjonane endå vondare. Men prisen er at vi mister litt av den møysommelege oppbygginga av intrigen. I Ibsens tekstar blir løyndomane avdekte gradvis og lag for lag. Slik også i «Vildanden» der det, trass i mange små tekstlege hint, tar lang tid før det går opp for både Hjalmar Ekdal, og publikum, kva for løgn livet hans er tufta på. I denne oppsetjinga kjem indikasjonane både tidlegare og tydelegare, og framsyninga mister såleis den viktige dramaturgiske stigninga, eller gradvise demaskeringa som Ibsen var så god til å få fram.

Gregers Werle, den eigentlege hovudpersonen i «Vildanden», er tematisk i slekt med både Brand og Thomas Stockmann, og blir ofte framstilt som den litt nyansefattige skurken, – i motsetning til Dr. Relling (Christian Ruud Kallum) som den pragmatiske helten. Runar Hodnes regi og tolking følgjer i stor grad denne tradisjonen. Gregers er framfus og direkte og ofte særs konfronterande, men så komprimert som denne framsyninga er, blir mange av utbrota hans ganske umotiverte og ikkje alltid like forståelege. Karl-Vidar Lende tolkar rolla godt, men kunne med fordel ha fått litt fleire nyansar å spele på.

Trass i desse innvendingane, er «Vildanden» likevel blitt ei framsyning med mange openberre kvalitetar. Som til dømes den humoristiske tilnærminga og eit tidvis stilisert spel med stor grad av mime som stundom blir små komiske gags. Det tette samspelet mellom Hodnes regi og von Arx’ scenografi er også viktig. Serge von Arx har vald ein lagvis og ganske open sceneløysing der vi heile tida får eit innblikk i kva som skjer bak kulissane. Bokstaveleg talt. Og i den gitterforma scenografien blir den Ekdalske heimen både open og luftig, og på same tid eit fengsel, alt avhengig av auga som ser, og slik sett ei god visualisering av tematikken i framsyninga.

Men det eg først og fremst vil hugse frå denne oppsetjinga av «Vildanden» er det tette og intense spelet til dei tre ofra for Gregers’ blindskap. Andreas Stoltenberg Granerud er ein naiv og enkel livsløgnar det er lett å tru på. Trass i at Stine Fevik ikkje gjer så mye av seg som Gina Ekdal, formidlar ho ei særs nærverande og nesten påtrengjande smerte som er så diskret, men likevel tydeleg. Og så er det Kathrine Thorborg Johansen som gir oss ei Hedvig vi verkelegkan leve oss inn i. På eit overtydande vis spelar ho den naive og uskuldsreine ungjenta på terskelen til å bli vaksen, så sårbar og så uforståande til det som skjer. Det var ei av dei sterkaste Hedvig-tolkingane eg har sett, og nesten åleine grunn til å sjå denne framsyninga.

TEATER/DANS

«Piece for Person and Ghetto Blaster»
Teaterhuset Avant Garden, Olavshallen, lille sal
Av og med: Nicola Gunn
Koreografi: Jo Lloyd
Musikk og lyddesign: Kelly Ryall
AV-design: Martyn Coutts
Lysdesign: Niklas Pajanti

Intelligent, ekspressivt og overraskande om i kor stor grad ein skal bry seg.

Ei kvinne frå eit anna land er ute og joggar i byen Gent i Belgia. Så får ho auge på ein familiefar som morar seg med å kaste stein ut i ein kanal medan dei to mindreårige barna hans ser på. Etter nærare ettersyn ser ho at han kastar på ei and som ligg og rugar. Ho tek til motmæle, og mannen skjeller henne ut, det heile blir ampert og aggressivt før ho dreg heim og skriv om det på Facebook. Dette, som er sjølvopplevd, er utgangspunktet for den australske dansaren og teaterkunstnaren Nicola Gunn si framsyning «Piece for Person and Ghetto Blaster».
Produksjonen hennar har hausta fagnad over heile verda, og i helga var det norgespremiere i samband med Bastardfestivalen i Trondheim.

Sjølv kom eg til framsyninga rett frå premiere på «Vildanden» av Henrik Ibsen på Trøndelag Teater, og det var vanskeleg å ikkje sjå likskapen mellom dei to produksjonane. Eitt er at det dreier seg om ei and, men det viktige spørsmålet er i kor stor grad det er rett å intervenere i andre folks liv. Skal du bry deg? Det siste kan bli eksistensielt, og i Nicola Gunns framsyning, er det akkurat det det blir.

Åleine på scena med berre ein ghetto blaster som rekvisitt fortel ho historia på eit omstendeleg vis fylt av digresjonar og ulike assosiasjonar slik mange forteljingar har ein tendens til å bli. Samstundes kommenterer og utfyller ho historia med dans og koreografert rørsle som både kan vere illustrerande, men like ofte heilt kontrært til det ho fortel. Historia hennar er omstendeleg, intelligent og humoristisk, og dansen likeins, sjølv om han langt frå er synkron med det ho fortel. Ei historie om å stå opp for det som er moralsk rett, blir etter mye om og men, populærkulturelle digresjonar, lange utgreiingar, og mye humor, dissekert og på eit uventa vis plukka frå kvarandre. På vegen dit utfordrar ho publikum, kjem stadig med overraskande vendingar og reflekterer over kvardagsfilosofi og større eksistensielle problem. Gjennom ein dryg time med ein intelligent monolog og ein stort sett asynkron, men likevel intens og levande dans, held ho oss trollbundne før finalen som både er ei visuell oppleving og ganske uventa.

Framsyninga skal visast på Black Box i Oslo 4. og 5. oktober, og på Teatergarasjen BIT i Bergen 7. og 8. oktober. Denne produksjonen er ei gåve til publikum.