Amund Grimstad

RETTHAVERSK: Han er retthaversk, og ho er litt gal. Nokon som kjenner seg att? FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER

Folkehelsa
Nord-Trøndelag Teater, Stjørdal Kino
Av Carl Frode Tiller
Regi: Maren Elisabeth Bjørseth
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Komponist: Gudmund Skjær
Med: Mira Dyrnes Askelund, Julie Moe Sandø, Lina Hindrum, Kristoffer Veiersted og Erik Bauck Bårdstu

Observante og presise, og ikkje minst humoristiske betraktningar om korleis vi forheld oss til kvarande.

Carl Frode Tiller debuterte som dramatikar i 2007 med «Folkehelsa» som han skreiv for Trondheim Open, eit opplegg for presentasjon av ny dramatikk på Trøndelag Teater. Sjølv om dette var å rekne nesten som eit teaterstunt med særs kort prøvetid, blei resultatet framifrå, og vi som fekk gleda av å sjå oppsettinga, forstod at Tiller ikkje berre er ein særs dyktig romanforfattar med ei uvanleg emne til å sjå og fortolke menneskesinnet, men faktisk også ein dyktig dramatikar. Nå er «Folkehelsa» sett opp att, denne gongen på Nord-Trøndelag Teater i Tillers heimfylke, og torsdag var det premiere i Stjørdal.

Carl Frode Tiller har gjennom romanane «Skråninga» og «Innsirkling» synt seg som ein forfattar med uvanleg god innsikt i menneskesinnet. Dette er også kjennemerket ved «Folkehelsa», men i langt meir humoristisk lei enn i romanane. Vi får presentert eit lite familiedrama i form av eit særs tett og intenst kammerspel mellom ekteparet Silje og Egil, dei to mødrene deira og Egils bror, Trond. I Nora Furuholmens stilfulle scenografi som effektivt illuderer eit vellukka ektepars smakfulle husvære, får vi presentert ein familie som slit med å snakke saman. Alt er andres feil, dei psykologiserar kvarandre og legg skulda på framferd og veremåte på foreldra. Samtalane går rundt og forbi kvarandre og dei fem på scena kommuniserer ikkje på noko vis. Slike samlivsdrama er det mange av, og temaet er godt kjend. Det spesielle med «Folkehelsa» er at teksten er så intelligent og ikkje minst humoristisk. Den som ikkje kjenner seg att i Tillers særs observante og presise betraktningar, har aldri levd i nærleiken av andre menneske. Du sit heile tida og kjenner deg att, skjemmest litt og ser deg sjølv i det spegelbildet Tiller held opp. Her er rollespel, hersketeknikkar, verbalt forsvar og åtak i ein tett dialog utan eit einaste kvileskjær. Og det er faktisk utruleg godt å kunne le av seg sjølv.

Maren Elisabeth Bjørseth frå Stjørdal (der premieren var), er ein relativt nyutdanna regissør som for eitt år sia imponerte meg med regien på «Runddans» på Trøndelag Teater. Ho har eit særeige blikk for detaljar, og gjennom framifrå personinstruksjon har ho i denne framsyninga laga eit særs tett kammerspel nesten utan daudpunkt. Det starta kanskje litt trått, og det tok litt tid før vi kom inn i settinga. Men då var det også gjort. Utan daudpunkt og med perfekt timing presenterer ho eit kvardagsleg familiedrama dei fleste både kan le av og kjenne seg att i. Særleg er spelet og dialogen mellom Silje (Mira Dyrnes Askelund ) og Egil (Kristoffer Veiersted) intenst, velspela og humoristisk teater på sitt beste.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. april 2015.)

SKAL/SKAL IKKJE: Er det bærekraftig å setje barn til verda når det alt er sju milliardar der ute? FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Pusterom
Teatret Vårt, Molde – Storyville
Av Duncan Macmillan
Omsett av Grete Kleppen
Regi og bearbeiding: Terje Skonseng Naudeer
Med: Lars Melsæter Rydjord og Line Heie Hallem

Mikrokosmos er ikkje enkelt når makrokosmos er så komplisert.

Eit par i slutten av tjueåra er på Ikea, og openbert har han sagt noko om å få barn. Der startar framsyninga «Pusterom», og vi blir gjennom halvannan time med på ein verbal pingpong mellom dei to, Han (Lars Melsæter Rydjord) og Ho (Line Heie Hallem), namnlause representantar for ein generasjon som har tatt inn over seg verdas miljø- og befolkningsmessige utfordringar, som er opplyste, og ikkje minst gode menneske, – det kjem dei stadig attende til. Men som likevel sit fast i kjønnsroller, stereotypiar og fordommar som dei fleste andre. Skal ein setje barn til verda når det alt er sju milliardar der ute? Er det kan hende betre å adoptere? Og kva er klimarekneskapen for eit barn? Kanskje aktiv dødshjelp til heile menneskeslekta ville vere betre? Dette er noko av det dei to balar med, først i spørsmålet om dei skal få barn saman. Dernest i den store diskusjonen om korleis ein taklar forhold, og til sjuande og sist livet. Med andre ord temmeleg eksistensielt.

«Lungs» frå 2011 av den britiske forfattaren og dramatikaren Duncan Macmillan har vunne prisar i både England og USA, og har hausta stor fagnad båe stadar. For ei veke sia var det norgespremiere på Teatret Vårt i Molde i Grete Kleppens omsetjing til eit munnleg og naturleg norsk. Terje Skonseng Naudeer har vald ei særs nake presentasjonsform der Han og Ho spelar på ei strippa scene framfor ein grøn vegg av lauvblad. Det er nesten som eit iscenesett forteljarteater, og sjølv om vi hoppar ofte og langt i både tid og rom, og i røynda følgjer Han og Ho gjennom heile livet, fungerer forma særs godt. For det er dialogen mellom dei to som er det viktige. Punktum. Det er ei særs tekstrik framsyning med imponerande timing og presisjon av dei to, særleg med tanke på at dei ikkje har ei einaste ytre «krykkje» å stø seg på.

Sjølv om tema i «Pusterom» er mange, er hovudsaka korleis vi opptrer og pratar saman i forhold. To som eigentleg er meint for kvarandre, som slit, som ikkje skjønar det alle andre ser, og som ventar for lenge, eller som likevel får kvarandre til slutt. Dette er gjort utallege gongar både på scene og lerret tidlegare, og jamvel om «Pusterom» både er humoristisk, tar problemstillingar på kornet og er til å kjenne seg att i, meiner eg personleg at oppsettinga ikkje kjem opp mot dei beste i sjangeren. Det heng i hovudsak saman med tekstgrunnlaget. Det er godt kjend at det er skilnadar på menn og kvinner, men ein treng ikkje reindyrke stereotypiane ut i det fordomsfulle av den grunn. Ho er i «Pusterom» gjort særs irrasjonell, og tidvis nesten hysterisk. Det stemmer nok med ein del mannlege oppfatningar av kvinnekjønnet, men i denne teksten blei det overspela. Og slik sett fremma det fordommar i staden for innsikt. Det ga seg også uttrykk i spelet der Han fekk vere rasjonell og truverdig, medan Ho blei overspela. Det er mogeleg desse stereotypiane framleis er vanlege i England og USA, men eg vil tru at ein her heime har kome eit skritt lenger. Trass i desse innvendingane er «Pusterom» tidvis både underhaldande og til å kjenne seg att i. Ettertanken sit også laust, særleg etter grubleria rundt klimarekneskapen for eit barn. Skal ein tru dei, er det ikkje mye bærekraft i menneskelivet. «Pusterom» spelast nå i Molde, og skal fram til midten av mai på turné i Møre og Romsdal.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. mars 2015.)

IDYLL?: Portrett av ein lukkeleg familie, men i bakgrunnen ventar Anschluss, naziregimet og ein dramatisk flukt. FOTO: GT NERGAARD

TEATER 

The sound of music
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Richard Rodgers og Oscar Hammerstein II
Manus: Howard Lindsay og Russel Crouse
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Ronny Danielsson
Musikalsk leiar/arrangement: Åsmund Flaten
Scenografi: Rikke Juellund
Kostyme: Annsofi Nyberg
Koreografi: Roger Lybeck
Lysdesign: Thorsten Dahn
Lyddesign: Siril Gaare
Med: Silje Lundblad, Øyvind Brandtzæg, Hans Petter Nilsen, Helle Ottesen m. fl.

Det er ei sann nyting å sitje i teatret og kjenne at ein blir skikkeleg forført.

Verkeleg godt teater kan stundom vere heilt forførande, og røre ved kjensler du ikkje visste du hadde. Før premiera på «The sound of music» på Trøndelag Teater laurdag, må eg villig vedgå at eg ikkje trudde at dette ville bli noko anna enn nok ein relativt velspela og underhaldande musikal frå eit teater som har gjort denne sjangeren til eitt av sine varemerke. Lite ante eg at eg i heile første akt måtte ta meg i å svelgje gråt og tørke tårer. For dette var forførande teater av aller beste merke.

Rodgers og Hammersteins musikal frå 1959 fekk evig liv med filmen frå 1965 som sette publikumsrekordar over heile verda, og der Julie Andrews song seg inn i alle hjarte. Historia handlar om den litt utradisjonelle og songglade novisa Maria Rainer (Silje Lundblad) som ikkje får opptak i klosteret, men som i staden blir guvernante for dei sju borna til den noko firkanta marinekaptein Georg von Trapp (Øyvind Brandtzæg). Ho kjem til ein ganske dysfunksjonell familie der mørkret har senka seg og musikken forstumma etter at fru von Trapp døydde nokre år tidlegare. Maria opponerer mot den militære oppsedinga, innfører leik og musikk og vinn sjølvsagt unganes hjarte. Og etter kvart også Georgs. Ei tilsynelatande søtsuppehistorie med skikkeleg happy ending. Men her er eit historisk bakteppe som gir ekstra dimensjonar. Vi er i Austerrike rundt Anschluss i 1938 og Georg von Trapp er noko så uvanleg som ein glødande austerriksk antinazist. Når han nektar å stille til teneste for den tyske marinen, er helvete laus, og heile familien må flykte.

Historia er sann, og verda har diverre ikkje gått så mye framover på 75 år. Men eg trudde likevel at forteljinga om Trappfamilien hadde blitt litt utdatert. Der tok eg feil. I Ronny Danielssons stramme regi og Rikke Juellunds symboltunge, men tidvis litt rigide scenografi, har Trøndelag Teater laga ei storslagen oppsetting der alt klaffar. Nærare tretti aktørar, seks av dei barn, spelar eit utal roller med raske skift, god koreografi, særs bra spel over heile lina, uvanleg god diksjon, og framifrå songprestasjonar. Det er ei teknisk krevjande oppsetting, men her fungerer alt perfekt frå lydkøyring til manuelle sceneskift. Spesielt imponerande er personinstruksjonen på dei yngste barna som sjølvsagt alle er amatørar. Som ein parafrase over Marias pedagogikk, har dei fått lov å vere speleglade ungar med smittande humør. Dei sjarmerer oss i senk. Det gjer også nonnekoret leia av ei strålande opplagt abbedisse  (Helle Ottesen). Musikken og songane til Rodgers og Hammerstein står seg forbausande bra, og sit lenge att som ein god ettersmak. Åsmund Flaten har ansvaret for musikalske arrangement, og er ein myndig leiar av orkesteret på tolv som har fått synleg plass på ein mesanin på bakscena.

«The sound of music» er blitt ei underhaldande og forførande framsyning, tidvis litt sjølvironisk slik at ho aldri blir sentimental eller spekulativ. Oppsettinga er eit enormt kollektivt løft, men likevel først og fremst Silje Lundblads store forteneste. Eg har sett Lundblad i et utal musikalar, men her gjer ho si største rolletolking nokon sinne. Inderleg, ekte, truverdig, særs nærverande, men likevel diskret, og med ein stemmeprakt det vil gå gjetord om.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 24. mars 2015.)

MONSTRØS: Når Dr. Frankenstein omsider innser konsekvensane av vitskapen sin, er det ikkje mye vitskap att. FOTO: MARIUS FISKUM

TEATER

Frankenstein
Nordland Teater, Hovudscena
Av Nick Dear, basert på romanen av Mary Shelley
Omsett av Mikkel Bugge
Regi: Øystein Ulsberg Brager
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Musikk: Pål Moddi Knutsen
Maske/sminke: Julie Clark
Lysdesign: Johan Haugen
Lyddesign: Frode Fridtjofsen
Med: Rune S. Løding, Kingsford Siayor, Hanna-Maria Grønneberg m. fl.

Ei sanseleg og vakker oppsetting om det som er stygt og annleis, og om menneskeverd og store etiske spørsmål.

«Frankenstein», alle skrekkhistoriers mor, er tilsynelatande godt kjend, men i røynda berre som omgrep. Det er i alle fall to feilaktige oppfatningar og myter om historia. Ei er at Frankenstein er monsteret, og ho er like gal som ho er rett. Den andre er at det namnlause vesenet er eit monster. Nordland Teaters framsyning er særs tydeleg på at slik er det ikkje. Kven som er det eigentlege monsteret får vi kome attende til.

Romanen om Frankensteins monster blei skrive av den då attenårige Mary Shelley som eit veddemål med nokre av Englands beste poetar for 200 år sia. Historia er etter kvart blitt ikonisk og mor til ein heil sjanger. Ho er filmatisert eit utal gongar og gjennom 150 år er det gjort endå fleire sceneadapsjonar. Nordland Teater byggjer på Nick Dears dramatisering frå 2011 som blei sett opp på The National Theatre i England, og der Frankenstein og skapnaden alternerte i rollene for å streke under at skilnaden på dei to kunne vere eit ope spørsmål.

Victor Frankenstein (Kingsford Siayor) er vitskapsmann og ved hjelp av anatomiske eksperiment med lik greier han å skape eit vesen (Rune S. Løding) som både med utsjånad og veremåte skremmer slik at Frankenstein vel å forlate han. Hundsa og trakassert tar skapnaden seg fram gjennom livet til han møter ein blind mann (Andreas Kolstad) som ikkje har same fordommar som vi sjåande, og som difor ser menneskelege kvalitetar og lærer skapnaden å snakke og lese og gir innføring i verdslitteraturens meistre. Han er framleis like stygg, men gjennomgår ein metamorfose berre den blinde kan sjå. Når andre kjem til, går det som det må, og skapnaden flyktar vidare. Han har eit kjensleliv, vil oppleve kjærleik, og leitar opp  Frankenstein for å få laga ei kvinne han kan elske.

Det er mye å fortelje, og Øystein Ulsberg Brager har litt problem med det narrative som kan bli noko oppramsande i opninga. Men frå møtet med den blinde blir alt greiare. Brager har laga ei særs vakker og sanseleg framsyning der nyskriven musikk og lydkulisser av Pål Moddi Knutsen skapar dei rette stemningane, men der først og fremst scenografien set standarden. Bård Lie Thorbjørnsen syner her at han kan lage komplisert og særs innhaldsrik minimalisme eigna for turné. Eit enkelt glashus, ei portabel dreiescene og utsøkt lysbruk skapar minst eit femtital forskjellige scener med imponerande synkrone skift. Mange ulike roller for eit lite ensemble, og gjennomgåande godt spel. Men Rune S. Løding må framhevast som skapnaden. Det stygge, spastiske og valdelege vesenet går gradvis gjennom ei forvandling til ein heilskapleg og indre vakker person som er til å forstå og identifisere seg med. Ei fysisk krevjande rolle, men først og fremst utfordrande med å få fram alle fasettane.

Det finst eit utal mogelege tolkingsmodellar for «Frankenstein», og i Nordland Teaters oppsetting er det rom for mange av dei. Tukling med skaparverket, framandfrykt, teknologiskepsis og miljøproblematikk. Men særs tydeleg og som eit gjennomgåande mantra ligg det etiske spørsmålet om menneskeverd og vondskap der Rune S. Løding steg for steg syner oss skapnadens indre skjønnheit, og at det kanskje er Dr. Frankenstein som er det verkelege monsteret.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 16. mars 2015.)

VISUELL: Mye fin visualisering av kontrastane mellom kvardagsdraumar og den brutale røyndomen. FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER 

Tsjernobylfortellinger
Nord-Trøndelag Teater, Steinkjer
Av Ingrid Storholmen
Dramatisert av Ingrid Storholmen og Birgitte Fjeld Bjørsvik
Regi: Birgitte Fjeld Bjørsvik
Scenografi, videodesign og kostyme: Jonas Rein Seehuus
Komponist/lyddesign: Øystein Elle
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Jørn-Bjørn Fuller-Gee, Hanne Brincker, Gisle Hass og Odille Heftye Blehr

Ei framsyning som vil så mye utan å få det heilt til.

Då Tsjernobylulukka skjedde i slutten av april 1986, var Ingrid Storholmen ei knapt 10 år gamal jente i Verdal i Nord-Trøndelag, den delen av Norge som fekk mest av det radioaktive nedfallet frå katastrofen i Ukraina i det gamle Sovjetsamveldet. Framleis er innverknadane  på saue- og reindriftsnæringa i Midt-Norge store. Verdas til nå mest omfattande kjernekraftulukke viste for alle at kloden vår er ein liten plass der ei dramatisk hending ein stad på jorda kunne få dramatiske følgjer for inkjeanande og sakeslause menneske hundrevis av mil unna. I 2002 fekk Storholmen eit reisestipend til Ukraina og Kviterussland der ho gjorde grundig research og intervjua ulike menneske som hadde blitt råka av katastrofen seksten år tidlegare. Arbeidet resulterte i romandebuten hennar «Tsjernobylfortellinger» frå 2009, som fekk særs god mottaking og som i år er nominert til den prestisjetunge prisen Impac Dublin Literary Award.

Saman med Birgitte Fjeld Bjørsvik har Storholmen nå dramatisert romanen, og onsdag var det urpremiere på Nord-Trøndelag Teater i Steinkjer. Eg har ikkje lese boka, men har forstått det slik at ho er ei lenke av ulike forteljingar basert på intervju med folk både innafor og utanfor den forbodne sona rundt kraftverket, på grundig research og på eigne vurderingar. Storholmen har ein heilt klår politisk agenda med å rope eit kraftig varsko mot kjernekraftbruken. Det gjer ho med gode døme i staden for peikefinger og parolar. For fire år sia skjedde ulukka i Fukushima, for tida er 19 nye atomkraftverk under bygging, og berre i Europa er det nesten 200 verk i drift. Denne aktualiseringa av tematikken om dei alt for mange tikkande bombene er nennsamt fletta inn i historia. Dramatiseringa freistar å lage små tablå og både spelemessige og visuelle fabuleringar rundt ein del av desse historiene. I utgangspunktet burde materialet være særs eigna for teater, og ideen og opplegget er godt. Men dei har diverre ikkje lukkast heilt.

I staden for å presentere små forteljingar og tablå som er freista forklåra og visualisert gjennom god lyd- og lysdesign og fin bruk av videoeffektar, er historiene blitt så stutte og fragmentariske at ein aldri kjem inn i forteljinga. Ei i utgangspunktet spennande historie om ein offentleg tilsett som tek med seg dei to ungane sine og rømmer til Sverige utan eingong å varsle kona, blir ikkje meir enn det. Kvifor gjorde han det, kva tenkte han, kva slags kvalar hadde han? Eg sit att og vil inn i historiene, eg vil vite meir, men sjølv om mye er vel tydeleg og overspela, blir det meste uklårt og ganske uforløyst. «Tsjernobylfortellinger» er blitt ei ambisiøs framsyning som vil så alt for mye utan å konsentrere seg, og dermed få det til. Men bak det heile anar eg likevel Storholmens prosjekt og stemme, så personleg fekk eg lyst til å lese romanen. Framsyninga turnerer nå i Trøndelag og skal til Oslo i slutten av månaden.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 10. mars 2015.) 

SUFFLIREKVISITTAR: 40 grams papir bråkar minst, gule ark gir ikkje refleks, lampa må vere Flos og dressen grå. FOTO: OLE EKKER

TEATER 

Suffløren    
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Andreas T. Olsson
Omsett av Trond-Ove Skrødal
Regi, scenografi og kostyme: Line Fougner Christensen
Med: Trond-Ove Skrødal og Gerd Aaker

Mye god internhumor og ein uvanleg bra finale, men vegen fram var i lengste laget.

Frå den klassiske suffliboksen har suffløren, scenekunstens tryggingsnett, bistått og hjelpt skodespelarar gjennom alle tider. Nå er han etter kvart hamna i ein langt synlegare posisjon midt på første rad, om han ikkje då blir offer for tidas innsparing og rasjonalisering. Dette og meir til er det den unge svenske skodespelaren og dramatikaren Andreas T. Olsson tok opp i «Sufflören – en teaterviskning» som han skreiv som avgangsframsyning på teaterskulen i 2013. Same haust blei monologen framført på Dramaten i Stockholm der han gjorde stor suksess. Nå har Trond-Ove Skrødal omsett teksten, og laurdag var det norgespremiere på Trøndelag Teater med nettopp Skrødal i hovudrolla, og med Gerd Aaker, som har vore sufflør ved teatret i førti år, i ei sjarmerande birolle.

For den som hugsar Peter Sellers i filmen, «Being there», om den enkle gartnaren Chance som levde eit liv i fiksjonen, er her mye å kjenne att. Vår sufflør er kunnskapsrik så det held, kjenner sine klassikarar, verseføter og vanskelege omgrep, han kan replikkane på rams, har fingertippkjensle med omsyn til timing, for ikkje å snakke om lydnivå og retning på si langt frå kviskrande hjelp. Og han er nøye og stolt. Manus blir prenta ut på spesialimportert gult 40 grams papir som korkje støyar eller blendar publikum. Og leselyset hans kjem sjølvsagt frå ei kostbar italiensk Flos-lampe. Alt er planlagt, regissert og skrive ned. Men teater er ikkje livet, og vår mann er så innlevd i fiksjonen at kvardagen som korkje har manus eller regi, blir vanskeleg.

Om dette har Olsson skrive intelligent og kunnskapsrikt som ein hyllest til teatret, men først og fremst til ei av dei mange unnselege yrkesgruppene som er heilt naudsynte for å skape stor kunst. Frå sin anonyme plass ser suffløren skodespelarar som er høge på seg sjølve, men som gjer irriterande feil, og i denne framsyninga får han på sjarmerande vis kome fram på scena og fortelje om faget sitt, kjærleiken til dramatikken, frustrasjonane og indirekte kor dårleg han er til å takle det som ikkje er på scena.

Framsyninga har eit logisk problem. I opninga er det eitt eller anna som har gått feil, suffløren hamnar i rampelyset og deretter på scena, men kva han gjer der, og kvifor han held fram med å vere der, er litt vanskeleg å fatte. Men når ein godtek det, og let framsyninga bli sufflørens «five minutes of fame», så er her mye å gle seg over. Skrødal skildrar suffløren med kjærleik, innleving og mye lun humor sjølv om oppsettinga er grunnleggjande trist. Det seier seg sjølv at teaterreferansane må vere mange, men tidvis blei humoren vel intern og referansane for kompliserte. Langt betre blei det der Skrødal hadde gjort lokale tillempingar og latt kjende norske regissørar og teaterkritikarar få gjennomgå. Ein merka tydeleg på responsen i salen at Marit Moum Aune er langt betre kjend for det trønderske publikummet enn Cyrano de Bergerac. Framsyninga har ein sjeldan god og poengtert finale, men i Line Fougner Christensens regi, er vegen fram blitt i lengste laget. Referansane er for mange og kompliserte og logikken haltar litt. Men det er likevel blitt ei lun og varm framsyning, ein hyllest til ein liten mann og ei unnseleg yrkesgruppe. Og ei lita konfekteske for den som er glad i teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. februar 2015.)

HAVSENS BUNN: Når Eyolf druknar, tar han i realiteten foreldra med seg, samstundes som han framleis står som ein mur mellom dei. FOTO: OLE EKKER

TEATER

Lille Eyolf
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av Henrik Ibsen
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Mikael Gullikstad
Med: Kenneth Homstad, Renate Reinsve, Ingrid Bergstrøm, Mads Bones, Kine Bendixen og Filip Flaten-Hoff/Erling Johannes Rinnan Green

Ei symboltung og velspela oppsetting som ved å femne om alt for mye, slit med å finne retninga.

«Lille Eyolf» frå 1894 er eitt av Ibsens siste drama, og som i dei tre andre samtidige, er det nok ein gong meisteren som held dommedag over seg sjølv. Det er livet i retrospekt der kallet har fått ta for stor plass framfor menneskelege relasjonar, og det er behovet for forsoning. Alfred Allmers (Kenneth Homstad) har ennå ikkje noko langt liv å sjå attende på, men dramatiske hendingar gjer tida for oppsummering mogen alt i ung alder. Han held på med sitt store verk om «Det menneskelege ansvar» når han finn ut at den ni år gamle sonen i staden skal fylle resten av livet hans. Eyolf er delvis lamma i beinet etter å ha ramla ned frå eit stellebord då foreldra hadde seg, og skuldkjensla er blitt ein usynleg mur mellom Rita (Renate Reinsve) og Alfred. Så dukkar ein sterkt metaforisk skapnad opp. Rottejomfrua (Kine Bendixen) er ein slags mytisk renovasjonsarbeidar som driv ut alt som «nagar og gnagar», og ho lokkar Eyolf ut i vatnet så han druknar. Som om det vanskeleg forholdet mellom to foreldre som har forsømt og mista eit barn ikkje skulle vere nok, bringer Ibsen etter kvart atskillig fleire tema til torgs. Her er Alfreds nesten incestuøse forhold til det han trur er sin eigen halvsøster. Her er sjølvrealisering, kjærleik, sjalusi, skuld, forsoning, kallstankar, livsløgner og meininga med livet.

Truleg fordi det er så mange store eksistensielle spørsmål som skal handsamast på kort tid, er ikkje «Lille Eyolf» av Ibsens mest spela drama. Men det siste året er stykket blitt sett opp på i alt fire av institusjonsteatra våre. Kjersti Haugen har med oppsettingar av «Et dukkehjem» og «Gjengangere» dei siste åra vist seg som ein spennande Ibsentolkar som er i stand til å gi oss mye ny innsikt. Det greier ho ikkje denne gongen. Ved å freiste å femne om alt, mistar ho noko av retninga. Det er rett nok blitt ei stram, velspela, visuell og ikkje så reint lite erotisk framsyning, og med ein finale som er nesten meir konkluderande enn Ibsen, men eg ser likevel ikkje heilt kva Haugen vil fortelje meg.

Bård Lie Thorbjørnsen er ein særs ambisiøs scenograf, og sjølv med den avgrensa plassen på Gamle scene, greier han likevel å skape fantastiske illusjonar. Ikkje berre er det slik at rottejomfrua er den som eigentleg har regien, ho syner seg å vere heile scenografien! Og i tråd med Ibsens tese om forvandlinga skjer det ein scenisk metamorfose når Eyolf dør og vi alle hamnar på «havsens bunn». Det er symboltungt og godt formidla.

Kjersti Haugen har gitt oppsettinga ei moderne og forenkla språkdrakt som står godt til og gir identitet til skodespelarane. Handlinga er også litt tidlaus og ganske modernisert utan å gå på akkord med Ibsen. Renate Reinsve og Kenneth Homstad gir oss eit kriseramma ektepar der kjærleiken for lengst er gått ut på dato, og der dei båe desperat leitar etter nye løysingar. Det er formidla overtydande, intenst, med høg temperatur, tidvis dampande erotisk og temmeleg direkte. Dei er absolutt til å tru på. Med unnatak av finalen, som ofte kan tolkast ironisk, men som her blir ei merkeleg og litt teatralsk forsoning, og noko overtydeleg i uttrykket.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 10. februar 2015.)

ASTRONAUT: Christopher vil bli astronaut og tek oss med på ei reise inn i eit anna univers. FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Det merkelege som hende med hunden den natta
Teatret Vårt, Molde
Av Simon Stephens, fritt etter ein roman av Mark Haddon
Omsett av Jon Fosse
Regi og bearbeiding: Trond Lie
Scenografi: Thomas Bjørnager
Illustratør; Mari Watn
Lys- og videodesign: Jonas P. A. Fuglseth
Med: Axel Gehrken Bøyum, Nasrin Khusrawi, Bjørnar Lisether Teigen, Nina Andreassen, Vivi Sunde, Anne E. Kokkinn, Lars Sørbø og Hugo Mikal Skår

Ei rørande og gjennomarbeida oppsetting med ein uvanleg overtydande debutant i hovudrolla.

Mark Haddons betseljande roman frå 2003, dramatisert av Simon Stephens for tre år sia, går nå sin sigersgang på scener over heile verda. I Jon Fosses gode omsetjing var det norgespremiere på Det Norske Teatret i fjor. Nå har den rørande historia om Christopher også hatt premiere på Teatret Vårt i Molde. Og eg må vedgå at all skepsis eg måtte ha etter å ha sett den framifrå produksjonen i Oslo i fjor blei feid til sides. Teatret Vårt har gått sin eigen veg og laga ei gjennomarbeida og velspela oppsetjing som er komplett i alle ledd, men som eg først og fremst vil hugse fordi hovudrolla er den mest overtydande scenedebuten eg har sett på mine 37 år som teatermeldar.

Christopher (Axel Gehrken Bøyum) er 15 år, to månadar og tre dagar gamal, heilt avhengig av klokka si, forstår ikkje metaforar, er blotta for empati, ikkje i stand til å lyge, men har eit uvanleg talent for matematikk, statistikk og logikk. Han er ikkje som oss andre, vil bli astronaut og vitskapsmann, og lever på mange vis i ei heilt anna verd. Gjennom ei bok han har skrive sjølv, tek han oss med på ei fabulerande reise inn i sitt eige univers. Det er ei historie med uendeleg mange lag, og som verkeleg rører ved oss som menneske.

I det ytre er det forteljinga om ein gut som finn hunden til naboen drepen på ein bestialsk måte, og som deduktivt og rasjonelt går til verks for å finne mordaren, berre for å vikle seg inn i og avdekke lite hyggelege sider ved sin eigen familie. Det er Christopher som både er forteljaren og hovudpersonen, og i hans verd er alle vi andre ganske rare og uforståelege. Difor blir dei mange ulike personane rundt han berre statistar i forteljinga hans, med unnatak av læraren Siobhan (Nasrin Khusrawi), som vekslar mellom å lese frå boka hans og å gå inn i handlinga som mentor, og den einaste som verkeleg forstår.

Trond Lie har, saman med scenograf og teatersjef Thomas Bjørnager, laga ei stilisert oppsetting der rekvisittane og hjelpemidla blir til under vegs, og der publikum villig blir med på å fantasere fram kulisser. Ved ein utsøkt og sinnrik bruk av projisering av alt frå matematiske formlar til strekteikningar av hus og omgivnader, greier dei å skape og omskape eit utal scener. Det er elegant, og det er artig, og står godt til den varme humoren som framsyninga er gjennomsyra av. Godt ensemblespel, små morosame gags, og ei sjarmerande lita metascene i opninga av andre akt gjorde det heile ekstra underhaldande.

Men først og fremst er dette ei særs rørande historie om kva som er mogeleg sjølv om du tilsynelatande lever i ei heilt anna verd. Heile oppsettinga kviler hundre prosent på at Christopher blir truverdig presentert. Mange vil hugse Axel Gehrken Bøyum frå NRKs dramaserie «Øyevitne» i haust der han spela ei av hovudrollene. Bøyum er berre 19 år gamal og har inga formell teaterutdanning, men gjer her ein scenedebut det vil gå gjetord om i lang tid framover. Ei særs krevjande rolle med uendeleg mye tekst blir formidla så intenst, levande, sjarmerande og profesjonelt at her snakkar vi om eit skodespelartalent av dei heilt sjeldne. 

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. februar 2015)

SLUTT: Alle nachspiel tar slutt, og som i dei fleste er ikkje finalen den lystelegaste. FOTO: OLA RØE

TEATER 

Hvem er redd for Virginia Woolf?
Hålogaland Teater, Scene øst
Av Edward Albee
Omsett av Ragnar Olsen
Regi og scenografi: Anders T. Andersen
Kostyme: Urd Maria Sørgaard
Lysdesign: Øystein Heitmann
Med: Guri Johnson, Trond Peter Stamsø Munch, Trude Øines og Marius Lien

Menneskeleg dårskap ikledd akademisk ferniss i eit elegant og godt ensemblespel.

Då den amerikanske dramatikaren Edward Albee skreiv «Hvem er redd for Virginia Woolf?» i 1962, var den uvanleg direkte språkbruken ei medverkande årsak til merksemda og suksessen stykket fekk. I dag let vi oss ikkje lenger sjokkere over bannskap og underlivsreferansar. Men Hålogaland Teaters oppsetting syner at tida slett ikkje har løpt frå dette ikoniske stykket som framleis har sprengkraft, og som nådelaust og effektfullt kler av det opplyste småborgarskapet all staffasje.

Vi er definitivt attende i 1962, i eit relativt tidsriktig interiør hjå det middelaldrande ekteparet Martha (Guri Johnson) og George (Trond Peter Stamsø Munch). Ho er dotter av rektor på universitetet, og han ein historielærar som ikkje har fått til den akademiske karrieren han ønskte seg. Det har vore universitetsfest, og i seine nattetimar held Martha nachspiel der ho har invitert det langt yngre paret Nick (Marius Lien) og Honey (Trude Øines). Og så tar den verbale krigen til.

Nick og Honey blir sjokkerte vitne til korleis vertskapet verbalt går inn for å øydeleggje kvarandre. Og når alkoholinntaket tiltar, blir også dei yngre med på notane. I det ytre er dette ein intellektuell leik om, på eit mest mogeleg sårande vis, å audmjuke dei andre, ein verbal pingpong utført med ein god porsjon eleganse og eigentleg ganske underhaldande. Men i røynda handlar det om at Albee avslører og avkler oss livsløgner, staffasje, pompøsitet og alt som utgjer den tilsynelatande vellukka fasaden. I det amerikanske universitetsmiljøet for femti år sia ville dei nok gjerne framstå som frigjorde og uavhengige av krava til vellukka konformitet. Men Albee syner oss fire menneske som verbalt kanskje er meir liberale enn vanleg, men som med omsyn til den småborgarlege hangen til å framstå vellukka, er akkurat like ynkelege som folk flest. Å heve seg over samfunnets norm om at ein er mislukka som barnlaus, syner seg å vere minst like vanskeleg for ein akademikar som for alle andre. Sjølv om akkurat dette aspektet kanskje ikkje er like viktig i dag, er det likevel eit utmerka bilde på at livsløgner og ønsket om å vere vellukka sit djupt i alle lag.

Ein viktig grunn til at denne oppsettinga treff så godt utan å bli eit historisk titteskap, er nok språket. Ragnar Olsen har omsett Albees tekst til eit direkte og munnleg, men likevel akademisk og særs truverdig nordnorsk. I Anders T. Andersens regi, og scenografi, er dette blitt eit intenst og dramatisk kammerspel. Og med god personinstruksjon er det også eit uvanleg godt ensemblespel der alle fasettane til dei fire blir presist og godt formidla. Utan unnatak. Eg må likevel få framheve Trude Øines si overtydande tolking av Honey, den mest anonyme av dei fire, men som med sitt intense nærvær får fram eit imponerande vell av nyansar.

«Hvem er redd for Virginia Woolf?» er eit avslørande drama om menneskeleg dårskap. Men det er samstundes så presist observert, og fornærmingane så mange og elegante, at underhaldningsverdien også blir ganske stor. Anders T. Andersen presenterer oppsettinga som eit stykke svart humor der balansegangen mellom det komiske og det tragiske er hårfin. Noko av intensiteten på scena avtar rett nok mot slutten, men det er vel berre symptomatisk? Nachspiel endar aldri bra.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 2. februar 2015.)

VANSKELEG: Skal dei rike hundane hjelpe påfuglane, eller blir dei berre rundlurte og fråstolne alt? FOTO: GT NERGAARD

TEATER  

Påfuglen
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Tyra Tønnessen og Jovan Pavlovic
Manus: Tyra Tønnessen og ensemblet
Regi: Tyra Tønnessen
Komponist og musikalsk leiar: Jovan Pavlovic
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Koreografi: Tor Ivar Hagen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Anders Schille
Med: Kathrine Thorborg Johansen, Jon Lockert Rohde, Henriette Marø, Marianne Meløy, Herbert Nordrum m.fl.

Ein underhaldande, men litt uferdig familiemusikal om oss og dei andre.

Tyra Tønnessen hadde stor suksess med kultmusikalen «Rock’n Roll Wolf» på Trøndelag Teater for fire år sia. Nå har ho både skrive og regissert ein ny familiemusikal, og som førre gongen har ho tatt utgangspunkt i dyreverda. Saman med musikar og komponist Jovan Pavlovic har ho laga ei surrealistisk oppsetting som med skarp politisk satire tar opp spørsmåla om oss og dei, om tigging og økonomiske flyktningar. Oppsettinga har undertittelen «en urettferdig musikal», men er nok snarare ein litt uferdig musikal.

Konseptet er ein parallell til Orwells «Animal farm» der ein gjennom dyrehistorier kan seie noko om menneska. Vi er i eit fuglerike der gribben herskar og der det er mange fargerike fuglar med ulike meiningar. Påfuglane er litt på sida av samfunnet, tek ikkje del i arbeidslivet, går ikkje på skule og blir, ikkje utan grunn, skulda for å stele frå og lure dei andre. Påfuglmor (Kathrine Thorborg Johansen) slit med å finne mat og husrom for dei to borna sine, og i desperasjon dreg ho til det langt meir fargelause hunderiket som er byråkratisk, kaldt og søkkrikt. Ein treng ikkje særleg fantasi for å sjå kva Tønnessen siktar til.

Starten er lite lovande med ein alt for lang intro om fugleriket der det er vanskeleg å sjå om dette er menneske eller fuglar, og der det ei stund ser ut til å kunne bli litt pinleg, politisk korrekt teater. Men så får vi eit blikk inn i det i utgangspunktet langt mindre spennande hunderiket der vi møter labradoren og dotter hans (Herbert Nordrum og Marianne Meløy) og ei vise om urettvisa, så skarpt observert og godt formidla at tablået blir ei lita framsyning i framsyninga. Frå då av er det langt lettare å bli sjarmert og underhalde. Og når labradoren seinare, i møte med ein stivfrossen påfugl, blir utfordra av dottera si, sit tårene laust. Undervegs blir vi konfronterte med våre eigne haldningar på eit intelligent og humoristisk vis. Det beste ved det heile er at Tønnessen berre reiser spørsmål utan å gi fasit, og slik viser oss at dette er vanskelege tema sjølv om det ikkje skadar å syne litt varme.

Framsyninga blir presentert på to parallelle plan der dei minste i salen får ein fargerik dyrefabel, medan dei vaksne får skarp og underhaldande politisk satire. I form er dette ei heseblesande og tidvis heilt surrealistisk historie med mye humor frå slapstick til intelligent vidd, og med nydeleg, stemningsskapande og særs mangefasettert musikk frå balkansk og klezmerinspirerte låtar til rein rock and roll. Songprestasjonane er gjennomgåande gode, og denne gongen er både diksjon og lydkøyringa framifrå. Det dyktige orkesteret tek aktivt del i handlinga, og teatrets vanlege kapellmeister, Åsmund Flaten, syner store komiske talent.

Dagny Drage Kleiva har laga ein scenografi som særs effektivt vekslar mellom dei to landa,  og deira ulike klima på alle nivå, og der ein skal vakte seg vel for ikkje bokstaveleg talt å falle gjennom. Det er raske og synkrone sceneskift og det relativt vesle ensemblet skiftar roller og kostyme i eit imponerande tempo.

«Påfuglen» er ei litt uferdig oppsetting med relativt store dramaturgiske problem i første akt. Men sjølv om det tidvis går over stokk og stein, greier ho likevel å sjarmere og underhalde samstundes som ho reiser heilt vesentlege spørsmål utan å mate oss med fasitsvar.

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 26. januar 2015.)