Amund Grimstad

TEATER
Quisling
Av Willy Walder
Regi: Ingrid Weme Nilsen
Konsept og produksjon: Pontenegrinerne
Med: Inga Dahle Aagård, Ane Skumsvoll, Kristine Welde Tranås, Erlend Olaisen, Ole Christian Gullvåg og Trondheim Pensjonistkor.
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
INNSIKT: Inga Dahle Aagård gir oss innsikt i kva som kan ha vore Quislings innarste tankar. FOTO: PONTENEGRINERNE

Ein sterk og god tekst som stundom druknar i overdriven ironi.

Teaterhuset Avant Garden opnar haustsesongen med noko så sjeldan som ein norsk urpremiere og ein dramatikardebut på same tid. Det bør ikkje gå upåakta hen, og når teksten er intelligent og framføringa bra, er det grunn til å vente seg meir både frå forfattaren, og teatergruppa bak produksjonen. Willy Walder (som er eit forfattarpseudonym) har skrive fleire drama, men har fram til nå ikkje fått oppført noko av det han har skrive. For fem år sia skreiv han ”Quisling”, som er eit tenkt møte mellom Vidkun Quisling og biskop Eivind Berggrav dei siste dagane før landssvikaren blei avretta. Manus har han lagt fram for om lag alle institusjonsteatra i Norge utan å vinne fram. For to år sia blei det presentert som eit lesestykke utan regi på Symposium på Teaterhuset Avant Garden. Symposium er ein møtestad for teaterinteresserte der vi får sjå ”work in progress”, utkast og skisser. Vi var mange som den gongen meinte Walder ikkje måtte gi seg, og lesinga førte til eit samarbeid med teatergruppa ”Pontenegrinerne”. Fredag var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden.

Etter ein vel pompøs start der Trondheim Pensjonistkor syng dei to første versa av ”Ja vi elsker”, truleg for bokstaveleg tala å slå an tonen, møter vi Quisling (Inga Dahle Aagård) og Berggrav (Ane Skumsvoll). Biskopen kjem på cella som prest og sjelesørgar, men det første møtet blir sterkt prega av eit takk for sist ettersom rollene for kort tid sia var bytta om då Quisling tre år tidlegare var medverkande til å halde Berggrav fengsla same plassen. Eg veit ikkje om noka slikt møte som det vi blir vitne til, verkeleg fann stad, og det er for så vidt heilt uinteressant. Det kunne ha skjedd, og i så fall er teksten både truverdig og til å bli klok av. Willy Walders postulat er at ettersom Norge tok livet av Quisling, blei det aldri tatt noka skikkeleg oppgjer med han, og det gjer at vi heller aldri blir ferdig med mannen. Dette får Walder godt fram gjennom ein særs innsiktsfull og god dialog mellom dei to der Quisling korkje viser teikn til anger eller noka form for tvil, medan uvissa stadig rir biskopen. Typisk nok er det difor bispen som blir statisten i dette møtet. Dialogen blir ofte avbrote av små tablå der tre aktørar utgjer ein slags folkets domstol, og medan straff og forsoning er biskopens resept, er hemnen folkets. Etter kvart går folketribunalet over til å bli si eiga motseiing. På same tid som dei vil ha Quisling avretta, vil dei òg vaske vekk alle annleis tenkande. Parallellane til dagens framandfrykt blir stundom litt for synlege, og her har nok ikkje forfattar og regissør hatt nok tillit til publikum.

Å fylle to mannlege roller med to kvinner kan verke som eit påhitt, men ettersom det er symboleffekten til dei to som er viktig, og ikkje først og fremst kjønnet, fungerer dette greitt. At det i tillegg er to gode skodespelarar som gir truverdige og framifrå tolkingar, gjer at framandgjeringa heller ikkje blir så stor. Walders tekst er full av små perlar for den som høyrer nøye etter, og her er nok av tema og problemstillingar å ta tak i. Det har også instruktør Ingrid Weme Nilsen gjort, og i hovudsak kjem ho godt frå regioppgåva. Personinstruksjonen er særs god, men eg har alt peika på ei vel pompøs opning og at vi ikkje treng å få alt inn med store bokstavar. Og så lurer eg på kva som er meininga med all ironien i framføringa. Teksten har ein del subtil humor som fungerer diskret og nærast som ufrivillig og kontrasterande komikk. Men i spel og framføring er det lagt inn så mange gags at det stundom overskuggar det eg oppfattar som bodskapen, og det var vel ikkje meininga?

”Quisling” er blitt ei intens, tankevekkande og godt framførd oppsetting, og ein særs lovande dramatikardebut.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. august 2010)

TEATER

Elden
Tekst og musikk: Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug
Regi: Marit Moum Aune
Koreografi: Ingrid Lorentzen
Musikalsk leiar: Petter Wiik
Lysdesign: Eivind Myren
Kostyme: Sylvia R. Denais
Med: Jon Lockert Rohde, Malin Solli, Marte Reithaug Sterud, Ole Martin Aune Nilsen, Stephen Brandt-Hansen, Hanne Skille Reitan med fleire
Slagghaugane på Røros, 2. august

Bildet:
RETRETTEN: Ein utsvelta, desillusjonert og krigstrøytt armé på veg heim. FOTO: SVEIN EGGAN

Spektakulært, underhaldande, gripande og ikkje minst imponerande om det tragiske svenske felttoget til general Armfeldts karolinarhær.

Det er midtsommars 1718, jämtane Kalle (Jon Lockert Rohde) og Ellen (Malin Solli) er sorglaust nyforelska. Men så kjem brevet frå kong Karl XII om at Kalle må i krigen. Eit tilsynelatande kjapt felttog mot Norge blir heilt annleis enn han hadde tenkt seg. Vi er på tampen av ”Den store nordiske krig” (1700-21) som starta som eit felles nordeuropeisk åtak på Sverige, men som endra seg til å bli eit storstila erobringstokt for svenskekongen Karl XII. Sommaren 1718 vil han freiste å ta Trondheim, og general Armfeldts åtak på Midt-Norge blir eitt av dei mest fatale felttoga i nordisk historie. Manglande forsyningar, naturforholda og ikkje minst vêret er større utfordringar enn den norske motstanden. Forsyningsgeneralen de la Barre (Stephen Brandt-Hansen) legg vegen om Røros der det er både hus, mat og ikkje minst verdifull koppar, og ved juletider kjem han til Bergstaden der kopparen er gøymd, skansen brend og nesten berre kvinner og barn er att. Oppi det heile får han meldinga om at Karl XII er død, han kapitulerar og saman med Armfeldt går retretten over Tydalsfjella der meir enn 3000 soldatar frys i hel. 

Med dette som bakgrunn skreiv dei to lokale forfattarane og musikarane Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug for tretti år sia ein konsertversjon som fjorten år seinare blei gjort om til eit utandørs musikkspel der vi følger Kalle, dei tre soldatvennene hans, felttoget og folket på Røros. Kjærleikshistoria, dramaturgien, krigen som bakteppe og handlinga for øvrig er relativt tradisjonell og byr ikkje på så alt for mye nytt eller store overraskingar. Det spesielle er den forferdelege bakgrunnshistoria og at det blir spela på slagghaugane på Røros. Men dei siste fire åra er ”Elden” sett opp i regi av Marit Moum Aune, og med profesjonelle aktørar i bærande roller. Frå å vere eitt av mange lokale spel, er ”Elden” i Aunes regi blitt ei heilaftans teaterframsyning av dei heilt sjeldne, ei spektakulær oppleving du ikkje gløymer så fort. 

Det er ei svær historie som blir rulla opp for oss, og med mange ulike roller. Omfanget er også det største problemet med denne oppsettinga. Jamvel om temaet er det relativt enkle, naive, men heilt grunnleggande spørsmålet om kva i all verda Kalle går i krig for, er det både storpolitikk, kjærleiken mellom Kalle og Ellen, soldatlivet på godt og vondt, folket på Røros, interne motseiingar i svenskehæren og mye meir som skal presenterast og gjerast forståeleg. Marit Moum Aune har skore ned på handlinga så langt det er mogeleg, og greier akkurat så vidt å få det ned på handterleg vis, også for dei som ikkje er historisk skolert.

Scena er dei enorme slagghaugane på Røros. Eg har aldri før opplevd ei større og meir spektakulær scene, grovt rekna to hundre meter i breidde og om lag hundre meter på det djupaste. Netto sceneareal er ti mål, og nokre av aktørane må nytte sykkel bakom slagghaugane for å rekke å kome frå ein plass til den neste! I desse omgivnadane, nesten utan annan scenografi, er det over hundre skodespelarar (det verkar som det er dobbelt så mange), – det er  drillkorps, slagscener, store soldatopptrinn, generalar til hest, hestetren, folket i Bergstaden og mye meir. Marit Moum Aune har greidd å få til ei nydeleg veksling mellom det storslagne i masseopptrinna og mange meir intime scener der vi først og fremst kjem under huda på Kalle i draumane og lengten hans etter Ellen, men der Aune også maktar å skape truverdige og heile personar av ei rekke andre. For å få til denne vekslinga har Eivind Myren laga ein lysdesign som skapar rom og stemningar, ei fantastisk lyssetting som først kjem verkeleg til sin rett etter pause når mørket fell på, og som får sitt klimaks i finalen der dei mørke, livlause slagghaugane blir raudglødande.

Marit Moum Aune har gjennom åra samarbeidd mye med dansaren og koreografen Ingrid Lorentzen. Denne gongen har Lorentzen koreografert Marte Reithaug Sterud til å illustrere Ellen sine kjensler, kjærleik og lengt gjennom utsøkt, relativt enkel og litt stilisert dans. Det er blitt ei lita framsyning i framsyninga, er særs effektfullt, og syner meir enn lange monologar kva som rører seg i ho som sit att heime, med ein eld i brystet og eit barn i magen.

”Elden” er eit musikkspel med meir enn tretti songar. Strømmevold og Reithaug har bakgrunn frå rockeband, men har skrive musikk i eit spenn frå rolege, vare balladar til rockeopera med skikkeleg trøkk. Melodiane står godt til innhaldet, er særs songbare, overraskande gode, og orkester, kor og lydanlegg gjer jobben og vel så det. Endå meir overraskande er det at sjølv statistane utan unnatak er framifrå songarar.

Statistane er eit kapittel for seg. Jamvel om det er profesjonelle i leiande roller, er dette først og fremst eit kollektivt løft av dimensjonar. Personinstruksjonen er framifrå, for diksjon og spel, og ikkje minst logistikken og koreografien i masseopptrinna, er imponerande. Den som framleis snakkar litt nedsettande om spel og amatørar, bør snarast ta ein tur til Røros. Marit Moum Aune har synt at det meste er mogeleg når det er god regi og alle er motiverte og drar i same retning. I røynda er det nesten som teatersport å rekne det ho presenterer. Å instruere meir enn hundre aktørar på ei slik enorm scene med ei prøvetid på berre tolv dagar, – ja du las rett, – på tolv dagar, er rett og slett heilt rått! Når det i tillegg er blitt teater som grip deg og rører ved deg, er vel det meste sagt!

Amund Grimstad
(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 4. august 2010) (mer…)