Amund Grimstad

TEATER

«Nøtteknekkeren»
Nye Hjorten Teater, Hovudscena
Av Mads Bones, Matilde Holdhus og Olve Løseth
Musikk: Kyrre Havdal
Songtekstar: Mads Bones
Regi: Frode Gjerløw
Scenografi: Gjermund Andresen
Kostyme: Christina Lovery
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Lyddesign, musikkprodusent: Erlend Solli Aune
Maskedesign: Hege Ramstad
Orkester: Morten Berger Stai, Gunn Hilmarsen, Tore Thorvaldsen Sandbakken, Erlend Solli Aune og Kyrre Havdal
Med: Knut Kippersund, Lykke Eiriksdatter/Iben Holm, Henrik Bjelland, Mathias Luppichini, Martin Hopland Dyngeland, Kirsti Lucena, Sara Enger Larsen, Sindre Sten Vik, Gard Hjertaas Bjørnson, Anne Guri Tvedt, Thomas Kvamme Urnes, Kristian Vindenes, Martha Standal og Kajsa Jacobsen

Ei litt vanskeleg tilgjengeleg framsyning som blir redda av alt det visuelle, toppa av ein fantastisk scenografi.

I 2013 sette Mads Bones, Olve Løseth, Matilde Holdhus og Kyrre Havdal opp «Nøtteknekkeren» som ein julemusikal på Trøndelag Teater. Utgangspunktet var E.T.A. Hoffmanns 200 år gamle eventyr og Peter Tsjajkovskijs ballett, men med særs fri vidaredikting. Det blei ei surrealistisk framsyning som eg kalla «Dickens på syre». Trass i at historia ikkje alltid var like lett å forstå, blei oppsetjinga ein publikumsmagnet, og to år etterpå sette teateret det opp på nytt med like stor suksess. For sju år sia blei versjon 3.0 sett opp, også det på Trøndelag Teater, og då hadde det same forfattar- og komponistlaget skrive om det meste, og for meg var det ei langt meir vellukka oppsetjing, ikkje minst var det lettare å følgje historia.

Nå har dei tre bakmennene flytta til Nye Hjorten Teater, og Matilde Holdhus er dramaturg på Rogaland Teater. Bindinga til Trøndelag Teater er ikkje lenger der, og dei fire har laga ei ny oppsetjing for Nye Hjorten. Utgangspunktet er i hovudsak versjonen frå 2018, men med nokre viktige endringar. Kyrre Havdal har skrive ein del nye songar. Gjermund Andresen har scenografien, slik han hadde i dei to første versjonane, og Frode Gjerløw er regissør.

Den opphaveleg historia til Hoffmann er om ein hyggeleg og velfungerande rikmannsfamilie som skal feire jul og der Clara, dottera i huset får ein nøtteknekkar av onkelen. Om natta myldrar det av mus som vil ha nøtteknekkaren, onkelen har trolldomskrefter og Clara legg ut på kamp mot mysene og Musekongen. I «vår» versjon er det den arrogante og lite trivelege rikmannen herr Rubbelbit (Mathias Luppichini) og hans familie som held seg med eit tenarskap dei behandlar som slavar, og der det er Marie (Iben Holm på premieren), dotter til kokken, som er heltinna. I eit dystopisk Dickens-univers får vi presentert umenneskeleg rikmannsarroganse på eine sida, og på andre sida varmande samhald hjå tenarskapet i kjellaren. Unntaket er Ruben (Thomas Kvamme Urnes), litlebroren til herr Rubbelbit, ein rettskaffen kar og den eigentlege arvingen til rikdomen. Han har med seg historia om Leikeland og tryllar fram ein gamal nøtteknekkar til Marie. Om natta blir det liv i nøtteknekkaren (Knut Kippersund), og han og Marie legg ut på ei drøymereise til Leikeland som står i fare for å bli invadert av den vondsinna Rottekongen og rottene hans, medan mysene i denne versjonen er hyggelege. Det går sjølvsagt godt til slutt. Dei finn testamentet som syner at Ruben er rettmessig arving til rikdomen. Han opphevar slavekontraktane til tenarskapet, og vel så det, og herr Rubbelbit blir støytt ut i kulda, bokstaveleg talt. Eg må vedgå at eg stussar litt over denne endinga, for moralen når det gjeld skurken i forteljinga er langt nærare gamalbritisk og amerikansk strafferettspleie, enn det som er vanleg hjå oss. Når Rubbelbit, berrbeint, blir kasta ut i kulda, er det rein hemn og ikkje nåde, forsoning eller pedagogisk opplæring for å kome attende til samfunnet, som gjeld. Eg lurer på kva for signal det er å sende til ungane i salen.

Det er ei omfattande historie som blir fortald, og stundom så omfattande at det er vanskeleg å følgje henne, også for meg som kjenner innhaldet godt frå førre versjon. Den gongen framheva eg at ho var blitt langt meir forståeleg enn tidlegare. At ho er verre å følgje nå, kan kanskje henge saman med regivala. For sju år sia var det Mads Bones, ein av forfattarane, og slik sett lommekjend i forteljinga, som hadde regien. Nå er Frode Gjerløw regissør, og sjølv om personinstruksjon og sceneskift er framifrå, har han ikkje i same grad greidd å få alle tablåa og situasjonane, og ikkje minst vekslinga mellom draum og røyndom, til å henge saman.

Nye Hjorten Teater har ei lita scene, og knapt sidescener, men er likevel teknologisk av det mest avanserte i landet. Mellom anna er det både heve/senke- og dreiescene. Dette har scenograf Gjermund Andresen nytta til fulle og vel så det. Her blir det stadig veksla mellom Leikeland og alle undersamfunna der, og tenarkjellaren i rikmannsheimen. Slike skift kan ofte bli små transportetappar som blir krydra med musikk eller eventuelt spel på scenekanten for å dekke over sjølve skiftet. Her er det heilt annleis. Synkront og med perfekt timing veks og dreier nye scener fram, så elegant og presist at sceneskiftet i seg sjølv er små kunstverk å gle seg over. Den verkelege trollmannen i denne framsyninga er scenografen Gjermund Andresen. God hjelp i å skape magi har han også av kostyma til Christina Lovery. Nok ein gong syner ho ein kreativitet langt utover det vanlege.

Eg har ikkje god nok hukommelse til å vite kva som er nytt og gamalt av det musikalske. Men musikken til Kyrre Havdal er som vanleg melodiøs og lett å synge, og songtekstane til Mads Bones er både illustrerande og fulle av humor. Det hjelper også at det er eit ensemble som i hovudsak er gode songarar. Det er eit under at dei greier å få plass til heile 14 aktørar på den vesle scena, og særleg at koreografen Martha Standal (som sjølv er med som både dansar og skodespelar) har greidd å skape store og velkoreograferte dansetablå.

Eg har før nemnt at personinstruksjonen er god. Ensemblet på fjorten går ut og inn av nærare seksti ulike roller, og då er det meir enn imponerande at scene- og kostymeskifta skjer så saumlaust. Gjennomgåande er spelet til dei fjorten bra. Dei unge jentene Lykke Eiriksdatter og Iben Holm ambulerer i rolla som Marie. Det er ei stor og tekstrik rolle med mykje song. Iben Holm spela på premieren og gjorde det overtydande og utan eit einaste feilskjær. Mathias Luppichini er i overkant arrogant som Herr Rubbelbit, og skummel og infam som Rottekongen. Sara Enger Larsen er høgt og lågt i sitt energiske spel av Nydama til Herr Rubbelbit og Stjernemusa, som freista å gjere sine hoser grøne for Rottekongen. Thomas Kvamme Urnes får synt stemmeprakta si i fleire songar samstundes som han representerer ein god kontrast til den ufyselege broren.

«Nøtteknekkeren» på Nye Hjorten Teater er både underhaldande og opplevingsrik. Men ettersom forteljinga ikkje er så lett å følgje og forstå, står nok framsyninga litt attende for det som blei presentert for sju år sia. Det som verkeleg løftar denne oppsetjinga og som gjer ho til ei magisk teateroppleving, er den spektakulære, sinnrike og umåteleg synkrone scenografien til Gjermund Andresen.

TEATER

«Stormen»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: William Shakespeare
Omsett av: André Bjerke
Sett i scene av Verk Produksjoner
Regi og tilarbeiding: Fredrik Hannestad
Scenografi og kostyme: Signe Becker og Jacob Oredsson
Komponist: Per Platou
Med: Øyvind Brandtzæg, Madeleine Brandtzæg Nilsen, Håkon Mathias Vassvik, Maria Pontén og Isak Holmen Sørensen

Ei oppsetjing med klår tematikk, men ei ikkje like klår forteljing bak.

«Stormen» er eitt av William Shakespeares siste drama og handlar om maktkamp, svik, hemn og forsoning. Prospero er hertug av Milano og har også magiske krefter. Han blir avsett av broren, Antonio, og saman med dottera, Miranda, blir han sett ut i ein båt. Dei driv i land på ei øy der dei møter luftånda Ariel som Prospero frigjer frå fangenskap og slik får som lydig tenar. Og han møter og den innfødde Caliban som han set i lære, men som etter å ha freista å valdta Miranda, blir gjort til slave. Etter tolv år kjem eit skip med broren Antonio forbi. Om bord er også Alonso, kongen av Napoli og hans son, Ferdinand. Med sine magiske krefter manar Prospero fram ein storm, skipet forliser og dei om bord driv i land. Han greier også å skilje dei skipbrotne slik at Alonso trur at sonen er død. Prospero planlegg ein hemn på broren. Slaven Caliban allierer seg med dei skipbrotne for på si side å hemne seg på Prospero. Og oppi det heile blir det eit kjærleiksforhold mellom Miranda og Ferdinand. Når Prospero i finalen har samla alle og kan ta ein gruvsam hemn, ender han i staden opp med både nåde og forsoning.

Trøndelag Teater har fått Verk Produksjoner til å setje dramaet i scene slik dei gjorde med «Markens grøde» for tre år sia. Fredrik Hannestad har tilarbeidd teksten og er ansvarleg for regien. Han har kutta ein god del, også i rollene, men likevel fått fram det vesentlege. I den litt naivistiske spelestilen der det også er ein del ironisk distanse, gir skodespelarane oss scener der dei både er forteljarar og aktørar. Det er openbert at dette ikkje er røynd, men spela teater slik også Shakespeares epilog der Prospero i finalen vender seg til publikum, er med på å understreke.

«Stormen» har mange lag, og denne produksjonen er rik både på dei og ikkje minst dramaets mange tema. Likevel er konklusjonen om nåde og forsoning tydeleg. Men det er ikkje like forståeleg korleis Prospero kjem fram til ei slik erkjenning. Og for dei som ikkje har sett eller lest «Stormen» før, vil eg tru at tematikken er lett å fatte, men ikkje sjølve forteljinga.

Scenografane Signe Becker og Jacob Oredsson har møblert hovudscena ganske sparsamt, kanskje som ein pendant til verdas tomheit. Sjølv om lys, draperi og bruken av bilde på ein bakvegg er fine element, blir scenografien likevel i snauaste laget for det store scenerommet. Den relativt aude scena gjer også noko med avstanden, og eg spør meg sjølv om ikkje oppsetjinga hadde passa betre på ei mindre og meir intim scene.

Øyvind Brandtzæg er Prospero, og gjer det meir som ein betraktar enn ein aktør. Det er ei finstemt tolking han gir oss, men det er overraskande at regien har redusert han til nærast ein tilskodar til og statist i si eiga historie. I staden er det luftånda Ariel som blir den viktige, og ho blir til gjengjeld strålande formidla med både masse energi og overtydande innleving av Madeleine Brandtzæg Nilsen. Dei tre andre aktørane, Håkon Mathias Vassvik, Maria Pontén og Isak Holmen Sørensen, spelar i alt åtte roller, og gjennom parykk- og enkle kostymeskift freistar dei å halde rollene frå kvarandre, utan at det alltid lukkast heilt.

«Stormen» er som eit draumspel, poetisk i uttrykket og tydeleg i tematikk, men sjølve forteljinga er vanskeleg å få tak på. Framsyninga brukar alt for lang tid på å etablere historia, og det er først den siste halvtimen at det verkeleg dreg seg til.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 28. oktober 2025.)

TEATER

«LOKE»
Teater Innlandet, Tynset kulturhus
Av: Jon Tombre i samarbeid med Mette Karlsvik og Even Børsum
Regi: Jon Tombre
Dramaturg: Mette Karlsvik
Scenografi: Even Børsum
Koreografi: Therese Slob
Lysdesign: Tobias Leira
Med: Ingrid Rusten, Tone Oline Knivsflå, Julie Bjørnebye og Aron Tweve (dans)

Mytisk, mytologisk og litt mystisk, men først og fremst sanseleg og opplevingsrikt.

Teater Innlandets framsyning «LOKE» er ei fabulerande og vakker reise inn i den norrøne mytologien, men for dei som vil sjå, også inn i kvardagen til dei fleste av oss, og særleg til dei yngste. Tre svartkledde norner kjedar seg og lurer på om ikkje noko snart skal skje, for det gjer det jo alltid på teater! Slik blir metagrepet etablert alt i opninga, men denne framsyninga har langt fleire lag enn det. For så entrar ein figur scena med akrobatisk og halsbrekkande dans. Raskt forstår vi at det er Loke, halvguden som er litt av alt og som opptrer blant gudane, trass i at han er av jotunætt. Han som blir venn med Odin, og som på kjønnsoverskridande vis både blir far til den monstrøse og skumle Fenrisulven og mor til Sleipner, Odins åttebeins hest. Loke er ein kompleks figur. Han er hjelpsam med å rydde opp, men som oftast etter kaos han sjølv har stelt i stand. Han er korkje god eller vond, men kan likevel vere båe delar. Og han er ein luring som både er skummel og hjelpsam. Det i hovudsak gode forholdet han får til æsene, tek brutalt slutt når det syner seg at det er Loke som er skuld i Balders død.

Jon Tombre har skrive mykje av Lokes mangslungne historie, og litt til, inn i ein snau times framsyning mynta på alle frå åtte år og oppover. Saman med dramaturgen Mette Karlsvik og scenograf og kostymedesignar Even Børsum har han laga ei oppsetjing som både i innhald og form er langt frå det åtteåringar vanlegvis blir presenterte for. Sjølv om eg applauderer at teateret utfordrar publikum og ikkje lagar berre lettfordøyeleg underhaldning, kunne ein fort tru at dette blei i vanskelegaste laget for målgruppa. Men i kulturhuset på Tynset var det openbert at ungane var med på notane og blei med på fascinasjonen og undringa, jamvel om dei kanskje ikkje forstod alt. Det gjorde heller ikkje eg.

Scena er open og nesten naken, berre ein stor kvit duk som heng som ei himmelkvelving over den og som på enkelt, men fiffig vis etter kvart blir ein viktig del av scenografien. Med illustrerande rekvisittar, godt samarbeid med Tobias Leiras lysdesign, fine skuggebilde på bakteppet og ein del spektakulære masker, greier scenografen Even Børsum å skape vakre og opplevingsrike rom for undring og draumar, og visuelt er denne framsyninga som eit lite kunstverk. I Jon Tombres regi får vi inga lineær forteljing om Lokes liv, men ei mengd tablå som blir synkront og fint sydde saman, godt hjelpt av den ekspressive og stundom litt keitete dansen til Loke (Aron Tweve) som openbert er på leiting etter seg sjølv medan han stadig trår feil.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. oktober 2025.)

TEATER

«No Pasarán!»
Steinkaret, Steinkjer kulturhus
Produksjon: Roar Tromsdal i samarbeid med UL Ogna og LO i Steinkjer og omegn
Av: Torvald Sund
Regi: Roar Tromsdal
Digital regi: Torbjørn Solstad
Kostyme: Foreningen for levende historie, Styggedalsnemnda
Med: Mathias Melsæter Rydjord og Sandra Paulsen Storhaug

Eit uvanleg sterkt, gripande og framifrå drama om Erling Nordstrøm, ein av dei norske friviljuge i den spanske borgarkrigen.

Den spanske borgarkrigen (1936-1939) er eitt av førre hundreårets svartaste kapittel i europeisk sivilisasjonshistorie. Med opne auge lèt europeiske demokrati, inklusive vårt eige, general Francos falangistar, med solid støtte frå Hitlers Tyskland og Mussolinis Italia, få slå ned den lovleg valde regjeringa i Spania, slakte ned tilhengarane av republikken, og med det innføre eit fascistisk diktatur som varte heilt til midten av 1970-talet. Ikkje berre lét vi den spanske republikken i stikka, men det blei også ulovleg å reise til Spania for å delta i dei internasjonale brigadane som blei sette opp for å hjelpe republikken i kampen mot falangistane. Likevel trassa mellom 240 og 300 nordmenn forbodet, og fleire døydde anten i kamp eller i fangenskap. Berre 110 kom heim i live. Ein av dei som ikkje gjorde det, var den tretti år gamle Erling Nordstrøm frå Ogndal i nåverande Steinkjer kommune.

Erling Nordstrøm var son av ein svensk rallar og ei norsk mor, og blei sett bort til Olava og Ole Schjønberg i Ogndal. Særleg Olava var sterkt religiøs, og det er mykje som tyder på at oppveksten kan ha vore streng. Det var først då Nordstrøm byrja i skulen at han fekk vite om opphavet sitt. Ein lærar ga han klår beskjed om at namnet hans ikkje var Schjønberg, men Nordstrøm. I følgje læraren var Erling ein lausunge, korkje meir eller mindre. Slikt er sjølvsagt med på å prege eit barnesinn. I Schjønbergfamilien vaks Nordstrøm opp med ei fostersyster, og ho har i ettertid fortald dramatikaren Torvald Sund detaljert om oppveksten og det tidlege livet til Erling, heilt til han drog til Spania i 1937 og ho fekk overta grammofonen hans, – og kanskje også nokre plater med jazzmusikk? Etter dette er det berre diverse skriftlege faktaopplysingar som finst om Erling, samt det som svenske medfangar i konsentrasjonsleiren San Pedro de Cardena har fortald. Med mykje kunnskap om og studiar av den spanske borgarkrigen, og om situasjonen både her heime og i Europa på den tida, har Torvald Sund dikta resten av historia. Det han fortel er neppe slik det var, men det kunne godt ha vore det.

Det tek til med slutten der vi blir presenterte for dødsannonsen til Erling, ei unnseleg notis der Olava og Ole fortel at fostersonen døydde i San Pedro de Cardena i Spania den 5. oktober 1938. Så tek Sund til å nøste opp historia gjennom først eit brev Erling skreiv då han drog om at han ville vekk frå folkesnakket. Og kanskje også flukt frå anna, som det at han hadde ein son som han ikkje hadde kontakt med. Vi får inntrykk av ein litt utilpass, introvert og rotlaus kar, organisert i Skog- og landarbeidarforbundet og etter kvart medlem i Norges Kommunistiske Parti. Alt dette blir presentert i monologs form av Mathias Melsæter Rydjord som spelar Erling, men også ein del andre roller, og med forsiktig assistanse av Sandra Paulsen Storhaug som spelar den svenske kompisen Gösta, fostersystera, kjærasten i Spania, og nokre av dei mange andre menneska Erling møtte.

Steinkjer kulturhus har ei litt spesiell biscene, Steinkaret, ein slags black box, som i røynda er ein grey box, eit kvadratisk rom med fire grå veggar. Der har Torbjørn Solstad rigga til ein scenografi litt utanom det vanlege. Som publikum sit vi midt i rommet med berre eit lite amfi i midten, men også med avstand til veggane på alle fire sider. Det gir dei to skodespelarane høve til å spele både rundt oss på alle fire kantar, og mellom oss. Samstundes er det ingen fysisk scenografi, men historiske og illustrerande bilde blir projiserte opp på dei fire veggane. Det gjer at vi kjem særs tett på og blir i dobbel tyding omslutta av framsyninga. Dette er ein effekt regissøren Roar Tromsdal, har nytta til fulle for sjeldan har eg følt meg meir som del av framsyninga enn i denne.

For å byggje autentisitet i forteljinga har Torvald Sund laga ei mengd små tablå som underbyggjer det som skjer med Erling. I skildringa av den politiske oppvakninga hans, er vi mellom anna med han på eit fagforeiningsmøte der talaren held ei oppeldande tale som gjorde sterkt inntrykk på han. Og både i innhald og ikkje minst framføring, var det absolutt til å forstå, for dette var så livaktig og godt agitatorisk framført at det var lett, også for ein blasert teaterpublikummar, å bli riven med.

Og slik held det fram. Rydjords presentasjon av Erling og nokre av folka rundt han, som til dømes kommandanten som held «julegudsteneste» i Spania, er uvanleg livaktig og overtydande, og det blir spela med enorm energi og innleving. Ei scene der Rydjord er ein falangist dei har teke til fange, og som dei avrettar, er minst like sterk, og samstundes med på å komplettere det samansette bildet denne framsyninga gir. For vel er både Erling og dei andre i dei internasjonale brigadane heltar, men dette er inga romantisering av krigen og republikkens motstandskamp. Langt i frå, for her får vi også krigens brutale vondskap. Det handlar om kulda og lidingane i skyttargravene, mangel på det meste, også mat, om lus og anna jævelskap. Men samstundes om internasjonal solidaritet, kameratskap og samhald. Og om ei gryande forelsking til Maria, ein spansk helsearbeidar. Slik følgjer vi Erling gjennom eit år i Spania, gjennom kameratskap og kjærleik, venting, svolt, harde kampar, og der sigersoptimismen minkar etter kvart som fleire og fleire dør. Dei manglar det meste, skansane fell og eit vendepunkt er det når bestekompisen Gösta blir tatt av ein snikskyttar, ein prest i eit kyrkjetårn. Krossen Erling hadde fått med frå fostermora ber på doble bodskap for kyrkjas rolle i borgarkrigen var langt frå ærerik. Tvert om.

På berre ein time, men den er til gjengjeld ekstremt tett og intens, har Torvald Sund, og regissør og produsent Roar Tromsdal greidd å pakke inn eit utal aspektar og historier, men på eit vis der dei glir saumlaust over i kvarandre utan at det blir vareoppteljing av det. Det skuldast også i stor grad det gode spelet til dei to aktørane. Sandra Paulsen Storhaug glir synkront ut og inn av kostyme og ulike roller og med neddempa spel greier ho å fylle rollene som alle rett nok er viktige, men som likevel blir statistar i Erlings historie. For det er først og fremst den tolkinga Mathias Melsæter Rydjord her gir av Erling (og nokre andre) som dette dreier seg om, og som er verkeleg imponerande. Gjennom dei siste sju åra har eg sett Rydjord i ei rekkje oppsetjingar, dei fleste ulike spel, men aldri har eg sett ei rolletolking som denne. Ein times kraftprestasjon utan eit sekunds kvile, energisk, truverdig og på alle vis overtydande. Dette er skodespelarkunst på høgt nivå.

Då regissøren Roar Tromsdal sa ja til dette prosjektet, tenkte han straks på Steinkaret, det spesielle formidlingsrommet i Steinkjer kulturhus der du kan oppleve 360° teater. Det viste seg å vere rett tenkt. Og i den vidare regien har Tromsdal utnytta dette spesielle rommet til fulle og laga ei framsyning der vi, utan å vere deltakarar, likevel kjenner oss som om vi er midt i det som skjer.

Torvald Sund har gjennom eit langt liv som dramatikar ofte henta fram situasjonar og personar som har eller er i ferd med å gå i gløymeboka, men som fortener å bli hugsa. Som i «Eg vil skapa min himmel på jord» om Julie Næss som i tillegg til mykje anna også var initiativtakaren til dagens Handikapforbund. I år har det vore heile tre urpremierar på berre tre månadar med tekst av Torvald Sund. Først «Svik, Sarajevo 1984» om trenarlegenda Magnar Lundemo, dernest rockeoperaen «Det brinn på kvart fjell» om ein norsk kommandant med samvitskvalar under Armfeldts felttog i Trøndelag i 1718. Og nå historia om Erling Nordstrøm. Sams for dei alle er grundig og god research. Men aldri har eg opplevd at Sund har laga eit tettare, meir intenst og gripande drama enn dette. Sundag var det siste framsyning for «No Pasarán!». Det vesle visningslokalet i Steinkjer tek berre i underkant av femti personar, og etter berre ti framsyningar, er det alt for få som har fått høve til å sjå denne heilt unike og sterke dramatiseringa av eit viktig stykke samtidshistorie. Både fordi stykket kunstnarleg held eit særs høgt nivå, og fordi det, særleg med tanke på verdssituasjonen akkurat nå, også er ei viktig historie, må det vere nokon der ute som vil gi denne framsyninga til eit større publikum.

TEATER

«Britt-Marie var her»
Teatret Vårt, Arbeideren, Ålesund
Av: Fredrik Backman
Dramatisering: Kjersti Sandal
Regi: Johanna Mørck
Rom og lys: Jonas Fuglseth
Koreografi: Zezé Kolstad
Med: Astrid Overaa

I denne litt uferdige framsyninga ser vi at det aldri er for seint å forsyne seg av livet.

Den svenske forfattaren Fredrik Backman (f. 1981) brakdebuterte i 2012 med romanen «En mann ved navn Ove» om ein 59-årig einstøing dei fleste kunne kjenne att. Boka blei ein internasjonal bestseljar, dramatisert tre år etter, og er filmatisert både i Sverige og USA. I 2014 ga Backman ut romanen «Britt-Marie var her» med litt tilsvarande tematikk. Og i 2019 blei også den filmatisert.

Britt-Marie er ei heimeverande kvinne på 63 år. I eit kontaktlaust samliv med Kent som tener pengar og lever livet, er kvardagen hennar reinhald og matlaging. Når ho etter førti års ekteskap oppdagar at Kent er utru, tek ho endeleg eit sjølvstendig val. Ho forlèt mannen. Men utan utdanning og arbeidserfaring er det lite å velje i. Ho får jobb som fritidsleiar i den vesle gudsforlatne plassen Borg. Etter finanskrisa er alt utanom pizzasjappa lagt ned, og plassen har lite å by på, særleg for dei unge. Men fotballen har dei. Jamvel om dei er langt frå gode, har ungdomane stor glede av å trene på den lokale parkeringsplassen. Det går mot ei turnering, og ungane treng ein trenar. Det må då vere rette jobben for aktivitetsleiaren? Slik blir Britt-Marie trenar utan å ha den minste kunnskap om fotball. Gradvis utviklar det seg eit nært forhold mellom Britt-Marie og ungane. Særleg til den kloke, og fritalande Vega som får Britt-Marie til å vakne. Fotballturneringa går betre enn venta, Britt-Marie får styrka sjølvkjensle, og Kent freistar å få henne attende.

Boka (og filmen) er ei bittersøt og romantisk forteljing om sjølvrealisering, vennskap og om å vakne opp. Når Kjersti Sandal, til dagleg skodespelar ved Teatret Vårt, har dramatisert historia som ein monolog, har ho i hovudsak vore tru mot tematikken, men kutta mykje i persongalleri i tillegg til å ta seg ein god del fridom i innhaldet. Den største endringa, er at den gryande romansen med stadens nyskilde politimann er tatt vekk. Men her er meir enn nok att av Backmans tematikk, og eg trur personleg at Sandal kunne ha kutta endå meir.

Det er Astrid Overaa som spelar Britt-Marie (og fem-seks andre roller). Overaa er ein institusjon og levande legende i Ålesunds teaterliv. Ho grunnla og dreiv Teaterfabrikken i nærare tretti år, og har, trass manglande formell teaterutdanning, spela i eit utal oppsetjingar. For sju år sia ga ho oss ei sekstiårig, og slik sett heilt annleis, «Lilly Valentine» der ho på overtydande vis braut både tabu og fordommar om kvinners aldring og kroppslege forfall. Britt-Marie er ei litt tilsvarande kvinne, ei som omsider vaknar og finn ut at det er aldri for seint å smake på livet. Overaa er nok tøffare og meir fandenivaldsk enn bokas hovudperson, og det gir ein litt annan dimensjon, samstundes som utviklinga og oppgjeret hennar er minst like truverdig. Og det hjelper at Overaa i tillegg er særs god på å sjarmere publikum. Den nærare fem kvarter lange framsyninga er både tekstrik og krevjande, så vi får bere over med at det blei vel mykje suffli på premieren. Slikt brukar å gå seg til.

Johanna Mørck, også ho til dagleg skodespelar ved Teatret Vårt, debuterer her som regissør. Saman med rom- og lysdesignar Jonas Fuglseth, har ho skapt ei scene som på enkelt vis kan symbolisere både innbytarbenken og dei rammene Britt-Marie må kjempe seg ut av. Med unnatak av at framsyninga er litt uferdig, kjem Mørck i hovudsak godt frå regioppgåva. Men ho kunne med fordel ha gjort dei ulike figurane Overaa spelar litt tydelegare slik at dei blei lettare å skilje frå kvarandre.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. oktober 2025.)

TEATER

«Itj no’ knussel»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Tyra Tønnessen etter Barbra Ring
Regi: Tyra Tønnessen
Scenografi: Katrin Bombe
Koreografi: Kristin Hjort Inao
Lysdesign: Eivind Myren
Komponist/arrangør: Åsmund Flaten
Med: Marianne Meløy, Trond-Ove Skrødal, Maria Lingfors, Ingrid Bergstrøm, Ingunn Beate Strige Øyen, Alexander Karlsen El Younoussi, Fabian Heidelberg Lunde, Sunniva Du Mond Nordal, Arturo Scotti og Christian Eidem

Ei framsyning som slit med for mange tema og manglande retning.

For dei av oss som har levd ei stund, er utsegna «Itte no’ knussel» eit kjend munnhell. Sitatet skriv seg frå ei novelle av Barbra Ring i barnebladet Magnes juleutgåve i 1908. Den vesle historia handlar om bygdas rike, men barnlause landhandlar, Marte Svennerud, som er nådelaus mot dei som kan betale, men like raus med dei som slit. Lærar Hansen og kona hans har sju ungar i alderen to til fjorten, og når dei båe dør rett før jul, samlar presten bygdas folk for å fordele ungane. Som den rikaste, får Marte Svennerud velje først, men då det syner det seg at alle sju helst vil til henne, utbryt ho: «Itte no’ knussel. Je tek alle sju.»

Barbra Ring (1870-1955) var ein av dei fremste og mest produktive barnebokforfattarane i første halvdel av 1900-tallet, men det er først og fremst novella om Marte Svennerud som står att i arven etter henne. Det er ei historie om eit godt og raust menneske frå ei tid då tryggingsnetta var få, barnelovene ennå ikkje vedtekne og foreldrelause barn kunne bli både kasteballar, misbrukte og utnytta. Men novella er alt for stutt til å kunne lage ei heilaftans framsyning. Når dramatikaren og regissøren Tyra Tønnessen skulle dramatisere historia, har ho difor forsynt seg av andre av Rings bøker og dikta inn likt og ulikt frå dei, og kanskje litt i meste laget.

Utan å avsløre for mykje, viser det seg i Trøndelag Teaters oppsetjing at Lærar Hansen (Trond-Ove Skrødal) og Marte Svennerud (Marianne Meløy) i si tid hadde eit forhold som av ulike grunnar stranda. Det gjer at læraren heller vil svelte enn å ta i mot almisser frå Marte. Å vere stolt kan vere ein god eigenskap, men alt kan bli overdrive. Læraren har innprenta den same stoltheita i både kona (Maria Lingfors) og ungane, men utan å røpe kvifor, og i tillegg har han lært dei at det er feil å takke for gåver(!). Slik blir denne framsyninga vel så mykje ei historie om å vere stolt, om takksemd, klassekjensle og ulike former for rikdom. Og oppi det heile litt opplæring i folkestyre, og ein god porsjon moralisme. I dette uforløyste mangfaldet ligg det meste av problema i denne litt sprikande historia som slit med å finne si eiga retning og kva ho eigentleg skal handle om.

Regien til Tyra Tønnessen er leiken, og ho krydrar framsyninga med surrealisme og langt meir metateater enn det som er vanleg i familieframsyningar. Det tek til spennande og kreativt når Babben (Ingrid Bergstrøm), den tredje eldste av dei sju ungane, kjem fram på scenekanten og fortel at dette ikkje er ei vanleg julefortelling, for her skal to døy. Og samstundes ufarleggjer ho det heile ved å understreke at dette både er «gamle dagar» og teater, før ho på ganske humoristisk vis presenterer dei seks syskena sine og foreldra. Men når handlinga tek til, blir det fort litt for mykje suppe på ein spikar, lite innhald, og kompensasjon med overspel og gags. Det er stundom artig, varmt, absurd og overraskande. Men diverre blir det like ofte langhalm og trekt ut i det outrerte, og med alt for mange og sprikande tema.

Men mot slutten kjem det eit kraftig brot når Ingrid Bergstrøm framfører ein umåteleg vakker nyskriven song av Åsmund Flaten før vi er attende på sporet til innhaldet i tittelnovella, og vi får oppleve den kostelege, velspela og ikkje minst rørande barnefordelinga. Då er det berre å lene seg attende og kose seg. Og sjølv om eg kjenner denne historia nesten utanåt, er det vanskeleg å stenge tårekanalane når Marte Svennerud, spela med fingerspisskjensle av Marianne Meløy, seier dei forløysande orda.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 18. oktober 2025.)

TEATER

«Ping Pong»
Tigerstadsteatret og Teatret Vårt
Teatret Vårt, Plassen, Molde
Av: Leiv Arne Kjøllmoen og Henriette Vedel
Regi, scenografi og kostyme: Leiv Arne Kjøllmoen
Koreografi: Rebekka Lund
Lysdesign: Oskar Sass
Med: Sebastian Legaard Engeland og Kaleb Haile

Ei varm og innsiktsfull framsyning om to skjøre gutar, omsorgssvikt, utanforskap, men også om gryande vennskap.

Framsyninga «Ping Pong» av scenekunstparet Kjøllmoen/Vedel blei opphaveleg skrive og sett opp i Danmark, produsert av Sjællands Teater FAIR PLAY. I 2022 blei den nominert til Reumert-prisen (tilsvarande vår Heddapris), og året etter blei den kåra til årets framsyning av den danske kulturpublikasjonen og nettstaden CPH Culture. I fjor produserte Tigerstadsteatret og Teatret Vårt ein norsk versjon som hadde premiere i Oslo i september 2024, og som denne hausten har turnert i Møre og Romsdal. Eg var i Molde og såg det som truleg var siste framsyninga. Det er å håpe at eg tek feil, for dette er ein produksjon som bør kunne få eit langt større publikum.

På bakgrunn av intervju med ei rekkje ungdomar i barnevernsystemet har Leiv Arne Kjøllmoen og Henriette Vedel skrive «Ping Pong» som handlar om to unge gutar på ein barnevernsinstitusjon. Sander (Sebastian Legaard Engeland) har vore der ei stund, medan Noah (Kaleb Haile) er nykomar. Båe har dei sine historier med omsorgssvikt og omfattande kontakt med barnevern, lærarar, fosterforeldre, ulike sakshandsamarar, terapeutar og andre vaksne som stort sett har det sams at dei nok vil gutane vel, men som likevel ikkje alltid rekk heilt fram.

Leiv Arne Kjøllmoen har ansvar for både regi, scenografi og kostyme. På ei scene som i hovudsak er eit bordtennisbord med to bakkvegger, også dei forma som slike bord, har han greidd å lage ei setting som han på kreativt vis får til å vere eit utal fysiske situasjonar, samstundes som tittelen og bordtennisbordet er som ein konstant bakanforliggande metafor. For jamvel om dei to gutane møtest ved eit bordtennisbord, så er det bildet av dette kjappe, tette ballspelet, der gutane blir kasteballar mellom institusjonar, heim og det meste, som er bakteppet, og der dei aldri får den roa og tilhøyrsla som dei treng. For å trekkje metaforen vidare, må dei også rett som det er tole ein og annan smash.

Dei to møtest og Sander inviterer på ein bordtenniskamp. Sander er utagerande, sjølvsikker (i alle fall utanpå), pratsam, aktiv, spontan, og understrekar heile tida at dei to ikkje skal bli venner, for han er berre i transitt til mora har kome i water og han kan reise heim. Inga grunn til å etablere vennskap i ein slik setting. Noah er langt meir introvert, varsam, og har, som vi etter kvart forstår meir av, ikkje same tankar og håp om å kome heim til mora si. Tvert om. Båe kan dei ha problem med å styre temperamentet sitt, men elles er dei to ganske ulike gutar ein stad midt i dei formative tenåra.

I tillegg til å vere desse to gutane, spelar Engeland og Haile også ei lang rekkje sakshandsamarar og andre vaksenpersonar rundt gutane, i tillegg til dei to mødrene, rett nok ganske stilisert. Det er openbert at Kjøllmoen/Vedel ikkje berre har gjort god research, men også lytta inngåande og sett seg inn i språk og veremåte til ungdomen. Dialogen mellom Sander og Noah er som ein verbal ping pong der replikkane blir kasta fram og attende og i eit språk som verkar både autentisk og særs truverdig. Og sjølv om tematikken er alvorleg og tidvis ganske trist, er det likevel mykje varme og lun humor. Og fine referansar til både porno, kvisete kroppsfiksering og Disneyfilmen om Bambi på isen. Det siste i ei særs sterk scene der dei to, truleg midtvinters, stikk av frå institusjonen og hamnar på eit islagt vatn der Noah får testa glattisen, for å nytte endå ein metafor for livet til desse gutane. Og der det blir særs dramatisk når isen viser seg å ikkje være sterk nok.

I ein times tid får vi presentert eit intenst og energisk spel mellom Sebastian Legaard Engeland og Kaleb Haile. Det går frå livstruande dramatikk via utagerande slåssing til fine, vare scener, alt truverdig og godt formidla. Sceneskifta er mange og brå, men blir handtert framifrå, og den nærast geniale bruken av bordtennisbordet til å illudere det mest, imponerte. Gutane er ulike, sårbare og tviheld på avstand, for dette er ungdomar som har brent seg og er redde for å knyte for nære kontaktar. Likevel utviklar det seg, sakte, særs gradvis, men likevel eit vennskap mellom dei to. Kjøllmoens regi er ei fin og utsøkt blanding av det vare, varme, og det langt meir alvorlege.

Framsyninga er sjølvsagt ein kritikk av dei sidene av barnevernet der ungdomar ikkje blir tilstrekkeleg sett eller blir kasteballar i staden for å finne ro og ei trygg hamn. Men ho er langt frå einsidig i kritikken, for desse ungdomane treng hjelp, og det finst både terapeutar for fosterfamiliar som ser dei og får det til. Men balansegangen er ikkje enkel. Denne vesle framsyninga gir eit varmt innblikk i to skjøre gutar, eit gryande vennskap og eit vanskeleg utanforskap. Som eg nemnde innleiingsvis, såg eg truleg siste framsyninga av denne produksjonen, men eg håpar for all del at eg tek feil, for det er langt fleire enn publikum i Oslogryta og i Møre og Romsdal som ville ha godt av å sjå «Ping Pong».

TEATER

«Peer Gynt»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av: Henrik Ibsen
Tilarbeiding og regi: Hanne Tømta
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Musikalsk arrangør: Simon Revholt
Lysdesign: Trygve Andersen
Med: Espen Reboli Bjerke, Øystein Martinsen, Matias Kuoppala, Georg Devendra Apenes, Ingrid Unnur Giæver og Marit Adeleide Andreassen

Ei framsyning som slit med å finne forma mellom draum og realisme, og som blir for episodisk.

Henrik Ibsen skreiv «Peer Gynt» som eit bitande oppgjer med norsk veremåte, og Peer er, trass i at han kan vere sjarmerande, ikkje spesielt sympatisk, men ein skrytande og drikkfeldig horebukk og ein egoist utan sjølvinnsikt. I ettertid er diktverket likevel blitt eit nasjonalepos, mykje takka Edvard Griegs nasjonalromantiske musikk. Og trass i alle Peers lyte og negative sider, er han blitt eit ikon der ein til alt overmål kårar årets Peer Gynt, som om det var noko å trakte etter. Det er difor fortenestfullt med alle tolkingar som går bakom personen, og syner kven Ibsens Peer i røynda var. Fleire regissørar har gjort dette, mellom anna gjennom å gå på innsida og syne Peers indre demonar, slik som i den særs vellukka versjonen som nå går på Teatret Vårt i Molde. Hanne Tømta freistar også ei tilsvarande tilnærming i oppsetjinga på Rogaland Teater.

Settingen er baren i Teaterhallen der vi som publikum kan leske oss medan vi ventar på framsyninga. Så blir det rydda og Espen Reboli Bjerke som Peer set seg ved disken. Og i ein forenkla og nedkorta versjon får vi presentert ein femti år gamal, sliten, litt utlevd og truleg også noko forfylla Peer som ved bardisken møter seg sjølv og ser attende på livet sitt. Her er også ein bartender og fire andre gjestar, og dei vekslar på å spele alle dei andre rollene i historia, eller kanskje i vel så stor grad minne Peer på alle han har møtt opp gjennom livet. Det er ein spennande vri, men som heller ikkje er ny. Lerkefugl Produksjoner og Ida Høy laga for fem år sia framsyninga «Peer på pub» med berre fire aktørar og ein musikar, og der dei tok prosjektet heilt ut i det humoristiske og nesten absurde.

Nora Furuholmens scenografi er ein stor bar, eit piano og eit par kafébord. Det syner seg å vere tilstrekkeleg. Men kostyma hennar kunne ha vore litt meir omfattande, for dei blir for få og anonyme til å kunne gi tilstrekkeleg identitet. Ved denne bardisken i Teaterhallen får Peer etter kvart repetert heile livet sitt i same kronologi som i originalmanuset. Det tek til ganske lovande med bukkerittet der Bjerke i staden for den virile og kaute Peer viser ein eldre og noko utlevd skrytepave i retrospekt, truleg litt i bakrus, og der Marit Adeleide Andreassen syner ei mor Åse som let seg overtyde og forføre. Her får aktørane tid til å dvele og gå i djupna og då blir også scena tydeleg og sterk. Men så held det fram litt over stokk og stein. På berre to timar inklusive pause er framsyninga innom det meste utanom «prestens tale» og Peers forsøk på å få Dovregubben til å reinvaske seg. Når det samstundes er berre fem aktørar som skal spele alle dei andre rollene utan store skift i kostyme, blir det vanskeleg å henge med. Sjølv har eg både lese og sett «Peer Gynt» eit utal gongar, men ein førstegongsbesøkande vil i denne oppsetjinga ha store problem med å forstå kva som skjer. Det heile blir episodisk og få av tablåa får høve til å etablere seg. Slik får også dei seks skodespelarane alt for lite å spele på, og tidvis blir framsyninga nesten resiterande og meir som ei ilesesetjing.

Sjølv om dei seks på scena har fått i minste laget å spele på, var det stundom likevel mange fine tolkingar. Når han fekk høve til å dvele i rolla, gav Espen Reboli Bjerke oss ein sliten og attendeskodande Peer som ein kunne tru på. Øystein Martinsen greidde med lågmælt og finstemt spel å gi gode nyansar til alle dei fire han formidla. Og så var Ingrid Unnur Giæver ei særs gåtefull Solveig som berre med små blikk og mimikk nesten blei som ei hildring for Peer.

Ideen om å la ein sliten Peer sjå attende på livet ved ein bardisk er god, og mang ein bartender kan sikkert skrive under på alle erkjenningane som har kome etter nokre drinkar. Men denne framsyninga blir for springande, og slit samstundes med å bestemme seg for om ho skal vere realistisk eller spela i ei draumeverd. Finalen blir symptomatisk for akkurat dette når Solveig og knappestøyparen brått blir eitt. Eller er dei kan hende to ulike personar med saumlaust skift?

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. oktober 2025.)

TEATER

«Trikken»
Nattframsyninga UKA-25, Studentersamfundet i Trondhjem, Sitatet
Av: Sigrid Johansen Herseth
Regi: Sigrid Johansen Herseth
Scenografi: Signe Kruse-Jensen og Ingrid Mikalsen
Kostyme: Elin Linnea Stenbakken Östgård
Kapellmeister: Camilla Vikingsen
Med: Oliver Eidem Nyeng, Marie Hammergren, Hedvig Ekenes Asp, Astrid Marie Bjerkmo, Inga Ragnhild Skogseth, Christina Mortensen og Lasse Ikdal Hiim

Ei lita perle av ei framsyning om heilt kvardagslege, men likevel djupt eksistensielle forhold.

I år er det tretti år sia Studentersamfundets Interne Teater (SIT) skreiv teaterhistorie ved å setje opp «Vi kjente ham i grunnen ganske godt», den første nattframsyninga under UKA. Det er framleis noko av det beste eg har sett på norsk teater. I åra som har følgd, har nattframsyninga vore SIT si eksperimentelle sandkasse for å utforske og leike seg med den litt svarte og djuptpløyande dramatikken. Det er ein sjanger der fallhøgda er stor, og det skal ho vere. Opp gjennom åra har det sjølvsagt vore produksjonar av særs ulik karakter og kvalitet. Men sams er at ambisjonsnivået er høgt, og skal ein bli god, så må ein også feile frå tid til annan. Som eg også skreiv om framsyninga for fire år sia, er det difor godt å kunne melde at årets produksjon, «Trikken» skriv seg inn i det beste av SIT sine nattframsyningar, og at dette var ei oppsetjing med både stor djupne og mange lag. I tillegg til at ho var stramt regissert og ikkje minst særs velspela.

Opphavleg blei nattframsyningane spela i biblioteket midt på natta, men etter kvart er det blitt ettermiddagsframsyning av dei. Men det mørke og litt dystre som ein forbind med natta er framleis kjennemerket, og årets framsyning handla i tillegg reint fysisk om ein trikketur i mørket. Ofte når eg sit på trikken og greier å fri meg frå mobilen, let eg augo vandre over dei andre passasjerane. Og tenker at her er mykje levd liv. Der sit ein roman, og bak han nok ein. Så mange historier, og så mange lagnadar. Litt i same gate har nok forfattar og regissør Sigrid Johansen Herseth tenkt då ho skreiv «Trikken».

Den litt opphøgde scena i Sitatet, er av scenografane Signe Kruse-Jensen og Ingrid Mikalsen møblert med nokre sitjebenkar og ein bakvegg med trikkevindauge. Så enkelt, og så effektfullt, og meir skal det ikkje til. Scena er ein kveldstrikk med etter kvart sju passasjerar. Det tar til med at eit ungt par der ho (Astrid Marie Bjerkmo) openbert ønsker seg at dei skal bli eit verkeleg par, medan han (Oliver Eidem Nyeng) ikkje har tilstrekkelege sosiale antenner til heilt å forstå kva som skjer. Medan dei ventar på, og går på trikken, får vi ein varm og autentisk samtale, ørlite grann klein, slik all slike dialogar er. Som ein fin ouverture til framsyninga set opningsscena standarden for den vidare handlinga. På trikken sit alt ein dresskledd kar (Marie Hammergren), stadig opptatt med å ta imot og svare på mobiloppringingar. Og etter kvart kjem fire andre passasjerar. Det er eit ektepar (Inga Ragnhild Skogseth og Lasse Ikdal Hiim) på veg heim til barn og barnevakt, og der ho er ein kritisist og ganske beisk i replikken medan han er meir fåmælt. Inntil vidare. Og det er ei ungjente (Christina Mortensen) som les Jon Fosse, og som etter kvart syner seg å vere både litt alternativ og religiøs. Og den siste passasjeren er ein mann som truleg er noko påsegla (Hedvig Ekenes Asp), og som difor blir unngått av dei andre.

Så blir vi presenterte for ei rekkje ulike tablå og dialogar, først og fremst mellom ekteparet som openbert ikkje har det heilt greitt i forholdet sitt, og mellom det unge paret som famlar seg sjarmerande fram for å finne ut av sitt gryande forhold. Men også avbrote av dei tre andre. Det er intelligent og observant gjort, og samstundes som dette er relativt inkjeseiande kvardagsprat, er det noko dei fleste vil kjenne seg att i.

Litt om litt dreg det seg til, for trikken stoppar ikkje, og ute er det stummande mørke. Til alt overmål syner det seg at trikken er førarlaus, og dørene stengde. Slik får vi eit klassisk lukka rom. Og gradvis brer uvisse, redsle og mykje anna seg hjå dei sju passasjerane. Frå å halde strikt på reviret sitt, opnar dei etter kvart opp og tar til å interagere og samtale. Og lag for lag avdekker Sigrid Johansen Herseth kva som skjuler seg bak dei ulike fasadane. Som at ikkje alle er heilt ukjende for kvarandre, og at eit roleg ytre kan skjule eit oppfarande indre. At den som blir hundsa med, med eitt faktisk kan stå opp. Og at den som ingen har tiltru til, kan vere av dei mest rasjonelle. Eg skal ikkje gå i detalj eller drive røpealarm, men i dette vesle kammerspelet greier Herseth å pirre nyfikna vår og presentere sju heilt vanlege menneske som alle ber på sitt. Det er gjort med stor innsikt og fingerspisskjensle.

Scenografien er enkel, og med forsiktig lyssetting blir vi saumlaust flytta frå tablå til tablå. Musikken, som vi meir anar enn høyrer, er med på å skape stemning og stundom litt dramatikk. Spelet til dei sju er formidabelt. To av skodespelarane (Hammergren og Skogseth) er av SIT sine mest røynde og som eg har sett i fleire gode rolletolkingar, men dei fem andre, der tre av dei er heilt nyopptekne i SIT, leverer spel som ikkje står noko attende. Dei har gått skikkeleg inn i rollene og typane dei skal vise. Om eg skal kome med ei lita innvending, er det at skifta frå det rolege til det litt hysteriske og oppfarande stundom ikkje kjem gradvis nok eller tilstrekkeleg motivert. Men det er ein bagatell. I regien har Herseth tatt seg god tid, og ho let aktørane dvele, vente og ta lange pausar slik at situasjonane kan søkkje inn. Korleis det går, er uinteressant, for Herseths prosjekt har vore å vise kva som skjer når vi frå kvar vår trygge tue blir tvungne til å interagere og snakke saman. For menneska er jo sosiale vesen når alt kjem til alt. Gjennom den vesle skissa som «Trikken» i røynda er, har Herseth og SIT greidd det til fulle.

MUSIKAL

«The Trail to Oregon!»
Studentersamfundet i Trondhjem, Sitatet
Av: Jeff Blim, Matt Lang og Nick Lang (StarKid Productions)
Omsett av: Bendik Johansen og Dennis B. Eliassen
Regi: Dennis B. Eliassen
Scenografi: Serina Augusta Bryne
Kostyme: Anne-Marit Bildøe Imset og Mia Marshall Jonassen
Kapellmeister: Andreas Klavenes Berg
Orkester: Andreas Klavenes Berg, Anders Daltveit Melve, Andreas T. Christensen, Andreas Skagen, Henrik Horpedal, Jon Andersen og Mattias A. Pedersen-Estrada
Med: Studentersamfundets Interne Teater – Emilio Lombarado, Martine Wergeland, Viktoria A. Lunde, Eirun Asting-Kjesbu, Mia Johnsen og Stine Elene Hole

Om ein spelar teater som skal parodiere noko, er det ein stor fordel å kjenne det som blir parodiert. Her ligg hovudproblemet til denne musikalen.

Frå nybyggjartida i Sambandsstatane er «The Oregon Trail» blitt eit omgrep for frontier-ruta som gjekk frå Midt-Vesten og ut til territoriet Oregon som i 1859 blei den 33. delstaten i USA. På 1970-talet blei det i pedagogisk samanheng utvikla eit video- og dataspel for å lære åttandeklassingar om livet til pionerane på midten av 1800-talet. Spelaren skulle vere leiar for eit vogntog med settlarar på vegen frå Independence, Missouri og til Willamette Valley i Oregon i 1848. Spelet blei særs populært, og opp gjennom åra har det kome eit utal versjonar og oppdateringar, men dei siste tjue åra er det nok gått litt ut på dato. I 2014 laga StarKid Productions ein musikal som rein parodi på dette dataspelet. Den er blitt eit YouTube-fenomen, og nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) vald å sette den opp som musikal på samfundets nye biscene, Sitatet, under UKA-25.

Når ein skal lage parodi på noko, er det ein føresetnad at publikum er fortruleg med det som blir parodiert. For å forstå ironien og humoren må ein kjenne metaforane, referansane og samanhengen. Då NRK i 1980 sende såpeoperaparodien «Soap» (som i norsk omsetjing hadde det meiningslause namnet «Forviklingar»), var det tre år før den første verkelege såpeserien («Dynastiet») blei vist. Norske sjåarar hadde difor ingen referansar, forstod ikkje ironien og såg serien berre som rein underhaldning. Slik blir det også med «The Trail to Oregon» der eg vil tru dei fleste knapt har høyrd om dataspelet som blir parodiert. Då blir det i staden berre ei absurd, overspela og tidvis ganske komisk musikal med eit innhald som slit med å stå på eigne bein.

Om ein har litt kjennskap til amerikansk sjølvforståing, den patriotiske og idylliserande haldninga til nybyggjartida, som var ei rein kolonisering, og til den amerikanske draumen om å bli vellukka og først og fremst rik, ja då kan ein sjølvsagt likevel finne referansar og ting å more seg over i denne oppsetjinga. Og om du likar crazykomikk, metateater og ei naivistisk form for Monty Python-humor, vil du også kunne finne eitt og anna å gle deg over. Eg må likevel vedgå at eg har vondt for å forstå kva SIT har tenkt ved å velje akkurat denne musikalen. Men det har dei altså gjort, og då må ein forhalde seg til det.

Vi følgjer ein familie på fem, ein bestefar, mor, far, 17-årig dotter og sjuårig son, på deira ferd til Oregon, som blir sett på som eit «land of milk and honey». På vegen skjer det litt av kvart, som i alle slike frontierforteljingar, eller helteepos som dei i røynda er. Ein svindlar prakkar på dei ei dårleg vogn, og ein endå verre okse. Dei mistar vogna, dottera blir utsett for brurerov, sonen har skusla bort matreservane, og mykje går gale. Men som i alle slike epos, rir dei han av, og det er ikkje amerikansk om det ikkje, etter alt det vanskelege, går bra til slutt. Og vel så det. Historia har haugevis av metalag og kommenterer ofte seg sjølv. Eit billeg publikumsfrieri er at dei fem i familien ikkje har namn, men må få det av publikum. Det blir sjølvsagt ikkje heilt vanlege namn. Og ved slutten skal eitt av familiemedlemmane døy, og kven det er, blir avgjort ved publikumsavstemming. Slik kan finalen bli litt endra frå dag til dag. Og nokre synest sjølvsagt at det er hysterisk artig at tre av dei (på premieren) blei heitande Kent Ranum, Waldorf salat og Fantorangen.

Bendik Johansen og Dennis B. Eliassen har omsett originalteksten til eit godt og munnleg norsk. Sjølvsagt har dei mista mange ordspel og referansar, men dei har greidd å få til ein del kompensasjonar. Dennis B. Eliassen har regien, men for den som har sett originalen på YouTube, er SIT si oppsetjing nærast som ein rein appropriasjon og utan andre store regigrep enn at sceneskifta blir utført synleg, og ganske forstyrrande. Til og med kostyma er nærast som reine kopiar av originalen. Scenografien er litt annleis, men er ikkje spesielt vellukka fordi han krev for mykje synleg flytting.

Eit solid orkester på sju personar sit godt synleg på scena og leverer fine akkompagnement, men lydnivået deira var stundom i høgaste laget til å få med seg kva dei seks på scena sa og song. Musikken er ikkje spesielt melodiøs, med unnatak av nokre nummer, og difor vanskelege å synge. Sjølv om eg veit frå tidlegare oppsetjingar at fleire av aktørane er meir enn habile songarar, var ikkje songprestasjonane alltid like gode. Men i formidlinga og spelet gjer dei seks skodespelarane stort sett gode tolkingar. Ettersom dei må fylle fleire roller, er det mange og raske sceneskift som går overraskande bra. Dei spelar med stor intensitet og mykje energi, og dei greier i hovudsak å halde det naudsynte overspelet på eit akkurat passe nivå. Og dei fekk formidla mykje god situasjonskomikk der timing er viktig. Slik kom dei alle langt betre frå oppgåva enn det dei særs vanskeleg rammene skulle tilseie. Og om eg skal trekkje fram ein av dei, må det vere den einaste som ikkje var blant dei fem familiemedlemmane, men som spela okse, lurendreiar, banditt og meir til. Stine Elene Hole, som eg tidlegare berre har sett i «Den Innbilt Syke» tidlegare i vår, fekk nytte hele registeret sitt med utsøkt mimikk og kroppsleg spel. Som nyfødt bøffel gjorde ho maksimalt ut av nummeret, og faktisk betre og langt meir enn originalen.