Amund Grimstad

DOKUTEATER

Call Cutta in a Box
Av Rimini Protokoll
Trøndelag Teater og Teaterhuset Avant Garden

Kolkata: Eit callsenter 11 000 km unna er i røynda ein arbeidsplass,
men i fiksjonen ei scene, eller? FOTO: RIMINI PROTOKOLL

Di scene: På denne ”scena” i Trondheim spelar du sjølv
den eine hovudrolla. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Gjennom ein halvtimes telefonsamtale blir eg ikkje berre kjend med ein framand, men også litt betre kjend med meg sjølv.

Den tyske teatergruppa Rimini Protokoll har spesialisert seg på dokumentarisk teater. I beste Shakespearetradisjon der verda er ei scene og kvar ein må spele si rolle, set dei opp produksjonar der det dei kallar ”kvardagslivets ekspertar”, med andre ord du, eg og alle andre, er aktørane. Gruppa gjesta Trondheim under scenekunstfestivalen ”Bastard” i fjor, og i samband med at NTNU arrangerer India-veke i desse dagar er gruppa nå attende med ein produksjon som er både særs eksklusiv og fullstendig interaktiv. I staden for å kjøpe billett til framsyninga, må ein gjere avtale om eit møte, og i eit relativt vanleg kontorbygg midt i  Trondheim sentrum blir  publikum, eller kvar einskild deltakar/aktør ført inn på eit heilt ordinært cellekontor. Åleine i rommet ser eg meg rundt, registrerer vanleg kontorutrusting og lite som skulle tyde på  teater. (Så feil kan ein ta.) Eg ventar eit minutt eller to, og så ringer ein telefon. På tråden har eg Sandip frå eit callsenter i Kolkata (Calcutta) i India. Ettersom eg har ein avtale, veit han kven eg er, og trass i meir enn 10 000 km avstand, har han uventa stor detaljkunnskap om rommet og bygget eg er i. Så startar ein samtale som sjølv om han er triviell og kvardagsleg og i stor grad handlar om alt og inkje, likevel ofte tar ganske overraskande vendingar. Kvar ”framsyning” er sjølvsagt heilt unik ettersom dette er hundre prosent interaktivt teater. Likevel er ho forbløffande stramt regissert, for ikkje å snakke om dei kompliserte scenografiske og tekniske løysingane. Eg skal halde meg langt frå å røpe kva som skjer i løpet av den dryge halvtimen eg kommuniserer med Sandip, men det er i alle fall særs langt frå nokon vanleg samtale, og  når denne meldaren, som er ein temmeleg tilbakehalden person, midtvegs i samtalen, og ganske frivillig syng ein song for indaren i den andre enden, fortel det i alle fall meg at praten gjorde noko med meg.

Så kan ein seie at å sette opp slike telefonsamtalar mellom to framande var då ein artig gimmick, men kva så? Rimini Protokoll har nok eit heilt anna program enn å produsere gimmicks. Framsyninga skjer i ei merkeleg blanding av fiksjon og røyndom, og set lys på korleis vi reagerer på det uventa og ikkje alltid like regisserte. Tradisjonelt teater er i alt for stor grad ein einvegs kommunikasjon mellom scene og eit danna publikum, som rett nok kan le, gråte eller applaudere, men som helst ikkje skal overta spelet. Kanskje med eit heiderleg unnatak for barneteater. Rimini Protokoll slepp dette heilt laus og utforskar kva som skjer når vi, kvardagslivets ekspertar, tek over scena. I tillegg kjem det spesielle med bruken av eit indisk callsenter. Det er så langt frå eit tilfeldig val du kan kome. I ei globalisert verd der telekommunikasjon gjer at du kan arbeide kor som helst berre du er på nett, blir meir og meir arbeid outsourca til land i tredje verda. Innafor IT og kommunikasjon er India etter kvart blitt ein stormakt, og både europeiske og amerikanske selskap nyttar i stor mon indisk arbeidskraft – i India – til programmering, support, sal osb. Kven er desse folka? Kva gjer distansen med oss? Korleis er det å kommunisere med nokon du korkje ser eller kjenner, og som har ein heilt annan jobbmessig situasjon, kulturell bakgrunn og you name it? I løpet av relativt kort tid blir Sandip atskillig meir enn eit namn og ei røyst med den stundom litt vanskelege indisk-engelske aksenten. Eg veit nå korleis han ser ut, i kva for bygg han jobbar, og eg har kortet hans med adresse og telefonnummer. Kanskje eg skal sende han ein e-post?

( Meldinga stod i Klassekampen måndag den 3.oktober 2011) 

TEATER

Tolvskillingsoperaen 
Av Bertolt Brecht og Kurt Weill
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Gabor Zsambeki
Scenografi: Csörsz Khell
Kostyme: Milja Salovaara
Musikk: Åsmund Flaten
Med: Mads Bones, Ingrid Bergstrøm, Jan Grønli, Pål Christian Eggen, Mari Haugen Smistad  m.fl.
Trøndelag Teater, Gamle scene

Bildet: 
GODSLEGE: Desse liknar kanskje meir på Kasper, Jesper og Jonatan enn på dei hardbarka skurkane i Londons underverd? FOTO: GT NERGAARD

I staden for Brechts medvitne sjangerblanding, kan kontrastane og blandinga her bli eit poeng i seg sjølv.

Med Tolvskillingsoperaen revolusjonerte Bertolt Brecht teatret som kunstform. Saman med komponisten Kurt Weill laga han i 1928 eit politisk teater som ved medvite å ta opp i seg element frå det meste av folkeleg formidlings- og teaterkunst, nådde eit langt breiare publikum enn det som politisk teater normalt greidde. Men som mange andre dyktige radikale kunstnarar både før og etter Brecht har opplevd, blei han fort forsøkt ufarleggjort og innlemma i den borgarlege kanon. Tolvskillingsoperaen har i over åtti år gått for fulle hus over heile verda, men blir særs ofte spela som ein operette der musikken til Weill er det viktige, og Brechts samfunnskritikk berre blir eit bleikt bakteppe. Dette har Trøndelag Teater ønska å gjere noko med i oppsettinga som hadde premiere torsdag. Denne gongen skulle det bli Brecht til musikk av Weill, og ikkje motsett. Til dette har dei hyra inn den ungarske instruktøren Gabor Zsambeki som har tatt med seg sin faste scenograf, Csörsz Khell. Det er blitt ei ganske annleis oppsetting. Men jamvel om det er tydeleg at dette er ein produksjon som skal vere tru mot Brecht, er eg er ikkje heilt overtydd om at resultatet er blitt fullstendig etter intensjonane.

Brecht var ein relativt kynisk teatermann og nytta den sjangeren og dei grepa som ville nå publikum og fremme bodskapen best, uakta om dei var henta frå borgarleg varietéteater, tradisjonell komedie, opera eller kva det måtte vere. Sjangerblandinga kunne vere stor om det tente formålet. I tillegg var den såkalla framandgjeringseffekten sentral, – ideen om at teater er teater, og ikkje røyndom. Alt dette er tatt vel vare på i Trøndelag Teaters oppsetting. Ho blir vist på Gamle Scene, ein typisk tradisjonell teatersalong så langt frå ein black box som det går an å kome. Scenografien er heilt openberre kulisser og utan den minste illusjon om å syne røyndomen. Skodespelarane sit i utkanten av scena og nærast ventar på tur, alt i Brechts and, og særs velfungerande. Sjangerblandinga er total, og det blir ausa på med metaforar og innslag med referansar i spennet frå bibelhistorie til populærkultur. Og oppi det heile er musikalpreget tona kraftig ned ved at tonefølgjet berre er Åsmund Flatens særs dyktige pianoakkompagnement.

Det er med andre ord ein produksjon som er enormt ambisiøs, og som vil revitalisere Brecht og lage teater i hans and. Tolvskillingsoperaen handlar om det grådige mennesket, og er i utgangspunktet ein beisk samfunnssatire og kapitalismekritikk, ikledd populærkulturens form, og med ein Dickensk setting. Vi er i London der den brutale og kyniske storforbrytaren Mackie Kniven (Mads Bones) i løyndom giftar seg med Polly (Ingrid Bergstrøm). Ho er dotter av Jonathan Peachum (Jan Grønli), eigaren av byens tiggarsyndikat. Dette ekteskapet likar Peachum dårleg, og han vil ha svigersonen arrestert og hengd. Men den gjennomkorrupte politisjefen Tiger-Brown (Pål Christian Eggen) er ven med Mackie, og ut av dette blir det masse intrigar der dronningkroning, horehus og småforbrytarar av alle slag er del av det ganske fargerike bakteppet. Både i Brechts tekst, og i Zsambekis regi er det spel på kontrastar både i innhald og uttrykk. Når Mackie skal hengast, er politiet mest opptatt av trivialitetar som å tenne ein sigarett, og scenografien til Khell vekslar mellom minimalisme og det nesten barokke, berre for å nemne eit par døme. Oppi det heile er dei gjennomført brutale og kyniske aktørane som Mackie og Peachum framstilt på ein relativt veik og nesten litt godsleg måte. Slik er framsyninga blitt ei oppsetting der det motsetningsfylte og sjangerblandinga er heilt berande element. Problemet er at det tidvis tar litt overhand. Når Brecht nytta slikt, var det ei meining bak, mens det her kan sjå ut som det nokon gongar blir eit poeng i seg sjølv. Slik balanserer produksjonen hårfint mellom Brecht og ei litt meir postmodernistisk tilnærming der alt er like gyldig.

I freistnaden på å få til meir Brecht, forsvinn nok noko av heilskapen, men samstundes har denne produksjonen likevel atskillig å by på.  Zsambeki gir oss eit utal fine detaljar, og særleg i personinstruksjonen finn eg mye godt handverk. Det er gjennomgåande gode skodespelarprestasjonar, og Mads Bones som Mackie får omsider høve til å vise spennet sitt som både komikar, karakterskodespelar og songar. Melodiane til Weill er ikkje enkle, og med berre piano som akkompagnement, kan ein ikkje lene seg på feite lydbilde. Songprestasjonane til ensemblet er difor ganske imponerande, og særleg var Mari Haugen Smistad forrykande i rolla som hora Jenny.

Scenografien til  Csörsz Khell fungerte framifrå, og opningsscena med filmklipp og ei gradvis avdekking av scene og skodespelarar lag for lag, var spesielt vellukka. Bruken av stumfilmens plakatannonsering for å markere avbrot ved songinnslaga, var også ein effekt som kledde framsyninga.

Gabor Zsambeki har laga ein ambisiøs produksjon som er ein freistnad på å presentere Brecht skore heilt inn til beinet. I hovudsak får han det til, men i spelet på det motsetnadsfylte  mistar han nokre gongar litt av grepet om heilskapen.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 19. september 2011)

TEATER

Håndverkerne
Av Line Knutzon
Omsett av Ingrid Weme Nilsen
Regi: Kjersti Haugen
Koreografi: Erlend Samnøen
Scenografi og kostyme: Per Kristian Solbakken
Med: Ane Skumsvoll, Trond-Ove Skrødal, Hans Petter Nilsen m.fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:
HUMOR?: Ei berr handverkarrumpe kan illustrere nivået på humoren i denne oppsettinga. FOTO: GT NERGAARD

Ei framsyning så full av fordommar og klisjear at det tidvis blir pinleg.

Oppussingshysteriet i kongeriket kjenner ingen grenser, og gjennomsnittleg levetid for ei kjøkkeninnreiing skal vere berre sju år. My home is my castle er mantraet, og her står det om kjøpt lykke, status og prestisje. Paradokset er at dei ganske velståande, som gladeleg betalar tigongen for ein designararmatur når ein meir vanleg ofte er av betre kvalitet, gjerne skal spare nokre kroner på svarte handverkarar og underbetalte austeuropearar. Det kan bli dyrekjøpt sparing, og dette er det den danske dramatikaren Line Knutzon har tatt tak i då ho skreiv ”Håndverkerne” i 2008. I fjor var det norgespremiere i Stavanger, i vår blei det sett opp på Det norske, og nå er det Trøndelag Teater sin tur.

Ekteparet Manfred (Trond-Ove Skrødal) og Alice (Ane Skumsvoll) er i ferd med å realisere draumebustaden, og til det arbeidet har dei hyra inn ein gjeng svartarbeidarar under leiing av Glen (Hans Petter Nilsen), ein kynisk manipulator og notorisk bløffmakar. Arbeidet tar lengre tid enn stipulert, og kostnadane er gallopperande. Manfred og Alice blir fangar i sin eigen heim, og urøynde som dei er, godtek dei både kostnadssprekk og uforståeleg fagterminologi. Til det til slutt renn over for dei båe. Alt dette er kjend stoff, og også for den som har nytta skikkelege handverkarar, kan eit oppussingsprosjekt vere ei enorm tolmodsprøve. Her er med andre ord masse å ta tak i for den rette forfattaren. Men Line Knutzon har openbert ikkje greidd det. 

Knutzon har befolka scena med outrerte og overkarikerte figurar, ikledd alle fordommane som finst både om arrogante og jålete rikfolk, og dumme og udugelege kroppsarbeidarar. Det blir tidvis både plumpt og pinleg.

Første akt er eit forsøk på ein relativt realistisk komedie, men ho er så overspela, full av klisjear og kjønsstereotypiar at det blir korkje truverdig eller spesielt morosamt. I andre akta går oppsettinga over i det absurde, og her er Knutzon litt  meir på heimebane, men aldri nok til å redde framsyninga.

Meininga med stykket er nok å gjere narr av overklassens snobberi, kunnskapsmangel om elementære praktiske ting, og egoistiske redsle for å betale skatt, men teksten legg i staden vel så mye opp til det motsette. Det må vere eit tankekors at Manfred, som er den som skal gjerast til lått, er den vi etter kvart får mest sympati for. I staden er det den stupide arbeidarklassen som får gjennomgå. Regissør Kjersti Haugen har nok sett dette problemet, og freista å rette opp noko ved å føre inn ein verkeleg handverkar som kjem inn i andre akt og set skåpet ettertrykkeleg på plass. Det er stykkets desiderte høgdepunkt, eit godt grep, men langt frå nok.

Det er dyktige skodespelarar i alle roller, og dei slit og gjer så godt dei kan, men med dårleg fundament, kan det aldri bli eit godt byggverk. Olve Løseth, som polsk gjestearbeidar, var den einaste med ei rolle som ikkje var overkarikert, og slik blei han både den mest truverdige og kanskje også den artigaste. Ja, for sjølvsagt er det både komiske situasjonar og morosame replikkar innimellom, men i hovudsak er humoren så gamaldags og fordomsfull at det berre blir trist.

Scenografien til Per Kristian Solbakken, til forveksling lik den som blei nytta både i Oslo og Stavanger, er stilfull og god, ganske illustrerande, og eit par overraskande og temmeleg drastiske sceneskift var særs vellukka. Oppsettinga nyttar både mye koreografi og velkjend musikk for å illustrere situasjonar og stemningar. Det kunne ha fungert, men fordi alt er så overtydeleg, blir det berre utvendige påhitt som fragmenterer framsyninga. Men i dei kontrasterande opningsscenene i første og andre akt var effektane nytta med ein eleganse som resten av framsyninga mangla.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 6. september 2011.)

TEATER

Rose
Av Martin Sherman
Omsett av: Michaela Spandow og Rita Abrahamsen
Regi: Rita Abrahamsen
Med: Michaela Spandow
Jødisk Kulturfestival, Trondhjems Kunstforening

Eit godt gamaldags fortellarteater som grip deg og held deg skikkeleg fast i dryge halvannan time.

Det har vore jødisk kulturfestival i Trondheim, og i samband med den fekk vi presentert monologen ”Rose” i Trondhjems Kunstforening. Det blei ei gripande stund der vi gjennom litt over halvannan times fortellarteater blei tatt med på ei reise gjennom det 20. århundret, fortald av ei som var mange av dei viktigaste plassane akkurat då det skjedde. Det er ein relativt lågmælt monolog om dramatiske hendingar, og heile tida med ei personleg tilnærming, og kanskje er det nettopp det som gjorde framsyninga så sterk.

”Rose” er skrive av den amerikanske dramatikaren Martin Sherman. Det er livshistoria til ei kvinne som uakta eigen fri vilje, var delaktig i og vitne til nokre av dei mest skilsettande hendingane i det førre hundreåret. På ein benk sit Rose (Michaela Spandow). Ho er åtti år, vi er rundt millenniumskiftet, og Rose fortel livshistoria si frå ho blei fødd i ein jødisk familie i 1920 i austre del av Polen. Utan annan scenografi enn ein trebenk, og med null ytre staffasje, får vi eit fortellarteater der ordet er alt. Rose tek oss med inn til Warszawa i 1937, forelsking, ekteskap og barnefødsel, invasjonen i 1939, Warszawagettoen, drapet på dottera og bortføringa av mannen samt hennar toårige eksil og overleving i kloakken under storbyen. Utan å vere korkje politisk aktivist eller særskilt medvite i vala sine, blir Rose med på ”SS Exodus” til Palestina i 1947, ein båt med jødiske flyktningar som blei borda av britiske soldatar og send attende til Europa. Relativt tilfeldig kjem ho seg til USA og startar eit nytt liv med ny familie, men då seksdagarskrigen kjem i juni 1967, står familien hennar med eitt midt oppe i det att. Slik greier Sherman å formidle viktig jødisk- og verdshistorie ved å gjere henne til ei personleg fortelling frå ei som var der.

Eg skal halde meg frå å fortelle korleis det går vidare, men eit velbrukt gamalt regigrep med å starte der ein endar, og med det å slutte ringane, er her nytta på elegant vis, og i alle fall i to ganske overraskande tilfelle. At Rose etter kvart også presenterer eit etter måten ganske uventa syn på konflikten i Midt-Austen, bidreg ytterlegare til å gjere historia sterk, gripande og lite føreseieleg.

Rita Abrahamsen har hatt regien, og i monologar og fortellarteater er det sjølvsagt lite regi. Men nettropp av den grunn, blir det vesle som gjerast desto viktigare. Ei pause her, og ei lita rørsle der er det som skil framsyninga frå rein opplesing, og her er det lite å sette fingeren på. Michaela Spandow, sjølv fødd og oppvakse i Israel, men med teaterutdanning frå Sveits og Norge fortel Rose si historie med stor autoritet. Det er ei særs tekstrik fortelling som i hovudsak blir framført lågmælt frå ei som ser seg sjølv meir som ein betraktar enn som ein deltakar, og nettopp av di det heile er så low pitch blir dei få gongane ho hever stemma desto meir effektfulle.

”Rose” har vore vist nokre gongar på austlandet, og nå denne eine gongen i Trondheim. Oppsettinga er så godt framført, og er ei så gripande historie at ho fortener eit langt større publikum enn som så.
Amund Grimstad

TEATER

Helg
Av Torvald Sund
Regi: Liv Hege Nylund
Scenografi og kostyme: Martin Linde
Musikk: Henning Sommerro
Med: Wenche Strømdahl og Hallbjørn Rønning
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren

Bildet: 
AVSTAND: Fysisk nærvær greier berre delvis å kompensere for manglande kommunikasjon. FOTO: GT NERGAARD

Om kommunikasjonens tronge kår i eit kystsamfunn på randen av enorme strukturendringar.

Trøndelag Teater opnar haustsesongen med ein urpremiere. Torvald Sund har ein mangfaldig produksjon bak seg, og har skrive både dramatikk og romanar. Mest kjend er han kanskje for oppveksthistoriene om Guten og onkel Oskar. Denne gongen går han i Bojers fotspor og skriv om ein kystfamilie frå den tida då silda forsvann. Bjørn (Hallbjørn Rønning) er notbas, truleg ein av dei beste, og ein skikkeleg hardhaus. Han nektar å tru at livsgrunnlaget er i ferd med å forsvinne, og han skal finne att silda. Heime går Margit (Wenche Strømdahl) med langt meir realisme og innsikt, og forstår at noko må gjerast. Vi er på midten av sekstitalet med konservative kystsamfunn og godt inngrodde kjønnsroller, men rett framfor enorme strukturendringar, kvinne- og ungdomsopprør. Margit gjer noko så uskuldig som å freiste å ta realskulen gjennom korrespondansekurs. Helga før ho skal levere siste brevet kjem Bjørn heim frå eit ganske mislukka fiske, og dette som skulle vere ei hyggeleg familiestund, blir i staden ei framsyning av kommunikasjonens særs skrinne kår. 

Torvald Sund er frå Råkvåg på Fosen, og slik kjenner han både kysten, kulturen, folka og historia godt. Fortellinga hans er full av tidsriktige anekdotar og tablå. Det er ei brytningstid både samfunnsmessig og på dei meir private plana, og vi blir presentert for omveltingar som heilt tydeleg var ganske brutale for dei som stod midt oppe i dei. Integrert i dette tidsbildet frå strukturendringane på sekstitalet, får vi den meir ålmenne problematikken om kor vanskeleg det er å prate saman, og spesielt om kjenslene våre. I Liv Hege Nylunds regi er dette presentert nesten som eit fortellarteater der ekteparet Bjørn og Margit er vel så mye fortellarstemmer som verkelege aktørar. Det fører sjølvsagt til at det meste blir fortald, og det blir lite att til indikasjonens kunst. Dermed blir framsyninga også ganske føreseieleg. Regivalet til Nylund har i tillegg store dramaturgiske problem. Sjølv om det blir atskillig meir dramatisk mot slutten, går det stort sett på det jamne utan spesielle høgdepunkt. Det er trist, for i teksten ligg det kimar til mange uforløyste tablå.

Hallbjørn Rønning og Wenche Strømdahl gir truverd til dette relativt typiske ekteparet, og sjølv om det tidvis er noko overspela, får dei stort sett godt fram det ganske desperate i situasjonen. Men regien gir dei ikkje nok rom til å få utvikla rollene slik dei hadde fortent. Ein særs enkel, temmeleg inkjeseiande og nesten fråverande scenografi gjer at dei to aktørane heller ikkje får det fysiske rommet spelet krev. ”Helg” er eit samarbeid mellom Trøndelag Teater, Nord-Trøndelag Teater og Teatret Vårt, og etter ein stutt speleperiode i Trondheim, skal oppsettinga på turné i både Nord Trøndelag og Møre og Romsdal.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 26. august 2011)

TEATER

Slompetreff
Av Ane Skumsvoll og Morten Joachim på bakgrunn av noveller av Alf Prøysen
Regi: Morten Joachim
Koreografi: Aina Lundby
Musikalsk leiing: Frode Berntzen
Med: Ane Skumsvoll, Ivar Nergaard, Ingjerd Egeberg, Cecilie Lundsholt, Ole Christian Gullvåg m. fl.
Prøysenstua, Ringsaker

Bildet:
FRIERI: Handelsmannen Elias Hansen (Ole Christian Gullvåg) gløymer prinsippa sine og frir til taterjenta Frida Tusenfryd (Cecilie Lundsholt). FOTO: CLAUS MORTEN PEDERSEN

Fire noveller av Alf Prøysen, rista saman til ei heilaftans teaterframsyning, og presentert med ein varme som er hundre prosent tru mot opphavet.

I samband med feiringa av Alf Prøysens fødselsdag den 23. juli, blir det ved fødestaden hans i Ringsaker kvart år arrangert festival ei heil ”Blåklokkeviku” til ende. Ein festival til Prøysens ære må sjølvsagt ha eit spel, og det naturlege hadde kanskje vore å sette opp ”Trost i taklampa” eller ei dramatisering av forfattarens liv og virke. Men dei som står bak ”Slompetreff” vil det ikkje så enkelt. Dei tre Prøysenentusiastane, (for det må vel vere lov å kalle dei det?), Cecilie Lundsholt, Ane Skumsvoll og Morten Joachim, innleidde i 2006 eit samarbeid med festivalen om å lage teater av Prøysens noveller, og i år er det fjerde året på rad at det blir sett opp ei heilaftans framsyning. Men det spesielle er at dette ikkje er noko spel i tradisjonell forstand, men ei ny oppsetting kvart år. Ane Skumsvoll og Morten Joachim les seg opp på novellene til Prøysen, plukkar litt her og der, og kjem årleg opp med ein heilt ny produksjon. Det seier ganske mye om Skumsvoll og Joachim, men kanskje vel så mye om kva for ein enorm arv vi har i Prøysen sine tekster, ei Sareptas krukke det berre er å ause av.

Årets oppsetting heiter ”Slompetreff” og bygger på fire noveller som i utgangspunktet ikkje har noko med kvarandre å gjere, men som nettopp fordi Prøysens tekster er så gjennomsyra av kjærleik til menneska  –  på godt og vondt –  likevel heng særs godt i hop. Tittelen har dei henta frå ei av Prøysens første tekster der han skriv om at alle trur dei er eit ”je som ska skånes for ulykker. Men over oss alle ligg tilfeldigheta, likeglad og hensynslaus…”

Med berre Prøysenstua og Præstvægen som scenografi hentar dei fram ulike figurar frå Prøysens univers. Det er småbrukarparet Kal og Gunda i Baklykkjen med draumar om å skape seg sitt eige, det er ho Karen som blir offer for folkesnakk av di ho vågar å prate med den omreisande kremmaren, det er handelsmannen Elias Hansen som er så opptatt av butikken sin at han ikkje har tid til kvinnfolk, og det er taterjenta Frida Tusenfryd som lever litt på sida av alle dei andre. Og så er det eit trettitals statistar som lagar eit autentisk og flott bakteppe rundt småbruket til Kal og Gunda. I dette vesle samfunnet møter vi menneska på godt og vondt, til kvardags og fest. Prøysen romantiserte ikkje tilværet, – langt i frå, men han omtala menneska med slik varme, innsikt og kjærleik at du blir glad i også dei som ikkje er like prektige. Og du forstår at i alle menneske finst det noko grunnleggande godt.

Dei fleste spel er ambisiøse og store produksjonar som tidvis kan bli litt pompøse for å få fram det store i den lokale fortellinga dei skal løfte opp og fram. Slik er det ikkje med ”Slompetreff”. Oppsettinga er upretensiøs og slentrande, fullstendig i Prøysens and der det enkle og kvardagslege er det viktige. Skumsvoll og Joachim er hundre prosent tru mot opphavet og har laga ei oppsetting som både gjennom Prøysens tekster og rike metaforbruk, men også i detaljar og spel, får fram ei fortellarstemme og noko autentisk eg trudde forsvann då Prøysen døydde for meir enn førti år sia. Morten Joachim har sjølv ansvar for regien. Han har laga ei oppsetting full av varme tablå der dei fire novellene blir presentert meir eller mindre som ei sams historie. Fem dyktige profesjonelle skodespelarar i dei viktigaste rollene ber det meste, men utan den spesielle bruken av statistar kunne dette blitt atskillig tammare.

Folkloren er viktig hjå Prøysen, men det er ikkje alltid like lett med amatørar og personinstruksjon. Morten Joachim har meistra denne utfordringa ved å konsentrere seg om nokre få av dei, og det så godt at det stundom var vanskeleg å skjøne om dei verkeleg var amatørar. Dei øvrige nyttar han meir som kulisser. Spesielt vellukka er det når statistane står fram som eit tidsvis ganske absurd talekor, som ei slags røysta frå folkedjupet som gjer det heile temmeleg humoristisk. I tillegg har Joachim fått god hjelp av den særs naivistiske koreografien til Aina Lundby som gjennom medvite overspel er sjølvironisk så det held. I ei nydeleg blanding av alvor og skjemt ler og gret vi om kvarandre. Sjølvsagt blir det heile bunde inn av eit utsøkt knippe av Prøysens mange songar. Og aldri har eg høyrt ”Slipsteinsvalsen” sårare og meir mollstemt enn i Ingjerd Egebergs tolking.

”Slompetreff” blir spela ved Prøysenstua i Ringsaker til og med sundag 24. juli.  

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 21. juli 2011)

TEATER

Fru Guri av Edøy
Av Peggy Kristine Kruse
Regi: Ronald Rørvik
Komponist og orkesterleiar: Asgeir Gjøstøl
Scenografi: Ronald Rørvik og Anne Spets
Kostyme: Anne Spets
Med: Turid Røen Kroknes, Lasse Valdal, Per Kjerstad, Oddrun Valestrand, Ketil Hugaas m.fl.
Gurisenteret, Smøla

Bildetekst:
MILD OG MYNDIG: Fru Guri (Turid Røen Kroknes) er ei både mild og myndig kvinne. FOTO: WIGDIS WOLLAN

Eit historisk spel om sterke og myndige kvinner i ei uroleg tid.

Den vesle øykommunen Smøla på Nordmøre hyser heile to viktige minne frå den tidlegkristne tida i landet. På øya Kuløy har det i hundrevis av år stått ein runestein, den såkalla Kulisteinen, som kan vere så gamal som frå Håkon den Godes første kristningsforsøk på midten av 900-talet. Og på naboøya, Edøya, står ei steinkyrkje som truleg blei bygd i kong Sverres tid rundt 1190. Då ein feira at kyrkja var 800 år i 1990, skreiv Peggy Kristine Kruse, sjølv busett på Smøla, det historiske spelet ”Fru Guri av Edøy”. Det blei dei første åra spela tett attved kyrkja, men vaks seg etter kvart så stort og populært at det for to år sia blei opna eit eige ”Gurisenter” ved ferjeleiet, eit vakkert kultur- og opplevingssenter teikna av arkitektane Askim/Lantto. Der er det i tillegg eit flott utandørs amfi med plass til heile tusen tilskodarar. Med den gamle steinkyrkja i bakgrunnen, og eit bølgande kulturlandskap i mellom, blir ”Fru Guri av Edøy” spela på Gurisenteret i juli kvar sommar.

Med bakgrunn i kyrkja og Kulisteinen har Peggy Kristine Kruse skrive eit drama som er rein fiksjon, men som er så vidt tru mot historia, at handlinga godt kunne ha skjedd. Ho tek oss attende til 1180-talet med klåre konfliktar mellom kyrkje og kongemakt. Fru Guri av Edøy (Turid Røen Kroknes) er ei sterk og myndig dame med ei godt forankra gudstru, og ein overordna draum om å bygge opp att ei kyrkje på Edøy slik at etterkomarane hennar kunne ha ein plass å bli døypt og gift, og ho sjølv ein stad å bli stedt til kvile. Inn i denne historia diktar Kruse opp ein svær sosial roman om folka på dei to øyene og strevet deira for eit verdig liv. Ho målar ut eit landskap fullt av konfliktar både lokalt og storpolitisk, om bortgifte, uekte born, maktkamp og kjærleik. Og heile tida med fru Guris visjon om kyrkja som eit viktig bakteppe. I tillegg har ho lagt inn eit aldri så lite kvinnepolitisk aspekt. Medan mennene kivar om makt og prestisje og er stolte og sta, er det tre generasjonar kvinnfolk som står for kjærleik og sunn fornuft.

I eit nydeleg amfi, med flott scenografi og med kyrkja som ein særs viktig del av kulissene blir dette dramaet presentert av eit ensemble med ei god blanding av lokale amatørar og profesjonelle. Det er store, relativt spektakulære masse- og danseopptrinn i tidsriktige kostyme, og når fru Guri døyr medan kyrkjeklokkene ringer, sola forsvinn bak skydekket og temperaturen med eitt fell fleire gradar, er det nesten litt magisk. Det siste var nok rein flaks på den framsyninga eg såg, men her er nok av einskildscener som kan røre dei fleste. Trass i dette, har oppsettinga mange problem. Det viktigaste trur eg ligg i teksten. Kruse har litt for mye ho vil fortelle, og det fører til eit så stort persongalleri, og så komplisert intrige at ein ikkje får høve til å bruke nok tid på kvart opptrinn til at dei kan bli truverdige. Når det går som fortast, blir dette kompensert med skjemmande overspel. Eg trur regissør Ronald Rørvik med fordel kunne ha stramma inn historia, konsentrert seg om det viktigaste og dvela meir ved sentrale scener som nå fekk for mye karakter av stutte tablå. Då hadde særleg dei mannlege aktørane fått meir å spele på, og blitt heile personar til å forstå og tru på slik vi gjer det med kvinnfolka. Oddrun Valestrand er svigerdottera til fru Guri, og veks gradvis gjennom framsyninga frå å vere den relativt anonyme kona til mannen sin, til å bli ei sterk og sjølvstendig dame, klår til å ta opp arven etter Guri. Turid Røen Kroknes som Guri sjølv, er først og fremst songar, og neppe vant med roller med så lite song. Men ho spela Guri med stor autoritet og viste oss ei sterk dame, med draumar og visjonar, med den tvilen som er naudsynt for å kunne tru, og med eit sjarmerande pragmatisk forhold til både sanning og gudstru når det kom til stykket.
Amund Grimstad 

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 18. juli 2011 med den litt misvisande overskrifta: «Spektakulært og springande».) 

OLIVER! 
Av Lionel Bart
Omsett av Klaus Hagerup
Regi og koreografi: Ingrid Kummeneje
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Berit Haltvik With
Musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Produsert og framført av Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen, Trondheim

Bildet:
MATLAUSE: Fattigheimsbarna har ikkje mye mat på tallerkane.  FOTO: GEORG VESTERHUS

Ei oppsetting til å bli i godt humør av.

Det er 28. gongen teaterlaget i BUL, Nidaros set opp sommarteater på Munkholmen, og tredje gong at Oliver! står på plakaten. Eg har vore så heldig å ha sett nesten alle produksjonane, og uakta om spelet kan vere ujamt, blir eg alltid i godt humør av å sjå desse oppsettingane. Denne var ikkje noko unnatak i så måte, snarare tvert om. Ei hjertevarm framsyning med einskildopptrinn som kan provosere tårekanalane, og med song- og dansenummer som er forbausande godt framført.

 Charles Dickens’ historie om den foreldrelause Oliver Twist og det småkriminelle miljøet blant Londons fattigaste, er truleg så godt kjend at eg kan halde meg frå eit resymé. Lionel Barts musikalversjon er relativt tru mot Dickens, og det er altså allereie  tredje gongen BUL set han opp. Produksjonane, med dryge ti års mellomrom,  har vore ganske ulike. For eit ensemble som ikkje har all verdas stemmeprakt, og som i tillegg skal slite med tårnakustikken på Munkholmen, neppe laga for å sette opp musikalar, er det eit enormt framsteg at dei nå nyttar mygg. Det gjorde at songen denne gongen kom atskillig betre til sin rett.

Det er Ingrid Kummeneje som i år har ansvaret for både regi og koreografi. Ho er ein veteran i BUL-miljøet, men det er første sjølvstendige regioppgåva hennar for teaterlaget. Det kom ho særs godt frå. Tårnet på Munkholmen set enorme grensar for scenografi og scenisk utfalding, og eit stykke som dette, med mange scener og store opptrinn, er ikkje lett å få stappa inn i tårnet. Men ho greier det godt. Sceneskifta er mange, og vi må ha litt fantasi for å følge med, men ikkje meir enn at dette går særs bra. Og koreografien og masseopptrinna hennar er rett og slett ganske imponerande.

Ensemblet er stort og aktørane unge av alder. Men mange av dei er likevel relativt røynde skodespelarar. Robin von Bargen som spela Oliver er ganske fersk, men kjem godt frå debuten. Han framstiller ein litt naiv, stille og nesten underspela Oliver, ein som openbert ikkje høyrer til i miljøet, og som verkar særs forundra over omgjevnadane. Og så blir han nydeleg kontrastert av ein som verkeleg høyrer til, Randin Mikael Kummeneje, som spelar Luringen med enorm autoritet og minst like mye sjarm. Teaterlaget i BUL er ein stor dugnadsgjeng, men denne produksjonen var nesten som eit lite familieføretak. Mor Kummeneje med regien, og tre blad av neste generasjon på scena. Og alle tre gav oss flotte og varme soloprestasjonar. Om mye er forskjellig i dei tre oppsettingane BUL har hatt av Oliver!, er likevel eitt det same. Magnus Lie Hetland har vore med i dei alle. Denne gongen spela han herr Buldre i ei i dobbel tyding særs omfangsrik rolle.

Det er sjølvsagt ganske ulikt nivå på amatørane i BUL, og det songlege kan nokre gongar bli i svakaste laget. Med mygg blei songnumra denne gongen riktig så bra, men det gode resultatet skuldast også ein dyktig musikarkvartett og særs god lydkøyring. Og så må eg få framheve kostyma. Berit Haltvik With og Teateratelier Design har gjort ein kostymejobb som er noko av det beste eg har sett i BUL.

Dickens’ fortelling om Oliver var i si tid eit sterkt samfunnskritisk dokument. I musikalversjonen til Lionel Bart forsvinn ein del av den kritiske brodden, og i denne produksjonen er det heller ikkje så veldig mye att av den. Rett nok er det litt skummelt av og til, men i hovudsak er dette blitt ei humoristisk, hyggeleg og ganske ufarleg oppsetting.  Det er greitt nok, og for den som vil hygge seg med dei unge entusiastane i BUL, er Munkholmen staden ut denne månaden. 
Amund Grimstad

TEATER 

Your brother. Remember?
Av Zachary Oberzan
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
Kickboksing mot tre: Scena som stykket hentar tittel frå. Foto: Zachary Oberzan

Ei lågmælt, varm og sterk framsyning, særs personleg, men langt frå privat.

Zachary Oberzan er ein dyktig og velrenommert skodespelar. Mellom anna er han medlem av gruppa Nature Theatre of Oklahoma som har gjesta Norge med eit par særs gode produksjonar dei siste to åra; No Dice (der han sjølv var med) og Romeo & Juliet. Som oss alle har han ei fortid og ein barndom. Oberzan vaks opp i ein syskenflokk på tre der han og den litt eldre broren Gator i ungdomen mora seg med å lage videoparodiar på favorittfilmane sine. For dryge tjue år sia spela dei inn sin eigen versjon av Jean-Claude Van Dammes Kick Boxer frå 1989, ein film som handla om to brør der den eine blir lam etter ein brutal kickboksekamp i Bangkok, og der den andre skal gjere gjengjeld og rette opp brorens ære. Filmen er basert på ei sann historie, og synte ein nokså firkanta og uferdig Van Damme i ei ganske naivistisk setting. Slik sett kan ein seie at videoversjonen til Oberzanbrørne fekk eit i dobbel tyding sterkt slektskap med originalen.

Tjue år etter er mye vatn runne ut i havet, og Oberzanbrørne har gått ulike vegar. Zachary er blitt ein vellukka teatermann med både plate- og filmutgjeving på merittlista, medan Gator har store problem med dop, og har mange fengselsopphald bak seg. Men Zachary får broren med på å lage ei ny innspeling av filmen, og den teaterframsyninga han i desse dagar gjestar Trondheim med, er ei kryssklipping av originalfilmen og dei to videoversjonane, knytt saman av han sjølv som kommenterer det heile.

Det er ei blitt ei lågmælt framsyning som opererer på eit utal plan. Den leikne, uskuldige og særs naivistiske tilnærminga frå guterommet for tjue år sia er tatt med som ramme også for  nyinnspelinga. Men med det bakteppet vi etter kvart får rulla opp, og der Gator er særs open om fengselsopphald og dopproblem, blir vi etter kvart drege rett frå uskuldig barndom der framtida er ein fjern visjon og alt er mogeleg, til ein røyndom som er meir enn brutal. Tittelen til oppsettinga er henta frå Kick Boxer då yngstebroren under treninga skal sparke ned eit tre, men finn det for tøft, og er i ferd med å gi seg. Instruktøren hans minner han på kvifor han held på med dette prosjektet; It’s your brother. Remember? Med det som har skjedd med Oberzanbrørne dei siste tjue åra, blir dette nærast profetisk, og ei særs sterk scene.

I ei nedtona, og temmeleg low pitch setting lar Zachary Oberzan dei tre filmane i hovudsak tale for seg. Hans eiga rolle på scena er redusert til eit minimum, og slik blir dette eit skuleeksempel på kor sterkt og rett det er å nytte devisa ”show them, don’t tell them”. Her er det likskapen og samstundes kontrasten mellom dei tre innspelingane som spelar hovudrolla, korleis noko som berre skulle vere ein leik på guterommet i ettertid er blitt både profetisk og dermed metateater på særs høgt nivå. Særleg sterkt er det når Gator på grunn av abstinensproblem må avbryte delar av nyinnspelinga.

Zachary Oberzan har laga ein produksjon som formidlar ei særs trist og personleg historie, men presentert utan å bli privat og med masse humor og varme. Det er ei, og samstundes eit utal historier om to brør, om to heilt ulike lagnadar, og kanskje også om kor lite som skil når det kjem til stykket. Men først og fremst er det uvanleg godt teater.
Amund Grimstad

TEATER

Tro, håp og kjærlighet
Av Ödön von Horváth
Omsett av Eirik Stubø
Regi: Jonas Corell Petersen
Scenografi og kostyme: Nia Damerell
Komponist: Gaute Tønder
Med: Janne Heltberg Haarseth, Cici Henriksen, Kristofer Hivju, Trond-Ove Skrødal og Trond Peter Stamsø Munch
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
HAKK I PLATA: Byråkratiet blåser ein lang marsj i argumenta til Elisabeth. FOTO: GT NERGAARD

Skremmande aktuell, men i ei innpakking som gjer byråkratiet, kanskje den største vekstbransjen i landet, både ynkeleg og farleg.

Jonas Corell Petersen gjorde stor suksess med oppsettinga av ”Unge Werthers Lidingar” på Det norske teater i fjor haust. Etter det blei han engasjert av Trøndelag teater, men med ein tillit som blir få regissørar til del. Han fekk sjølv avgjere kva han ville sette opp. Valet falt på ”Tro, håp og kjærlighet” av den ungarsk-austerrikske forfattaren Ödön von Horváth (1901-38). Trass i at von Horváth døydde i alt for ung alder, rakk han å skrive heile 17 skodespel, det meste før han i 1937 reiste frå den nazismen han lenge hadde vore av dei sterkaste åtvararane mot. I Tyskland blei stykka hans forbode, og lenge var produksjonen hans meir eller mindre gløymt. Dette har endra seg dramatisk, og nå er han blant dei mest spela tyskspråklege forfattarane. Trøndelag teater viste for tre år sia komedien ”Kasimir & Karoline”. Den skreiv von Horváth i 1932, det same året som ”Tro, håp og kjærlighet”, men bortsett frå den underliggande kritikken mot og angsten for det Tyskland som var på frammarsj, er dei to stykka temmeleg ulike. Eirik Stubø sette opp ”Tro, håp og kjærlighet” på Nationaltheatret for ti år sia, og det er hans omsetting som nå blir nytta i Trondheim.  

Medan oppsettinga på Nationaltheatret vara i nesten to timar med 19 aktørar, er framsyninga på Trøndelag teater skore ned til berre ein time og fem skodespelarar. Her er det kutta dramatisk. Frå å vere eit utal stutte scener, får vi i staden fem klåre og relativt sjølvstendige tablå presentert i ei underfundig og særs humoristisk, men også uvanleg form. Det er tydeleg at Petersen verkeleg vil noko, og han nyttar eit litt absurd og temmeleg komisk teaterspråk der musikk og repetisjon blir grunnleggande element.  

Elisabeth (Janne Heltberg Haarseth) vil ikkje anna enn å arbeide og leve eit normalt liv med sal. Til det treng ho eit handelsbrev, og for å få det treng ho pengar. Det har ho sjølvsagt ikkje, men så har ho høyrt at ein kan førehandsselje liket sitt til anatomiske eksperiment, oppsøker eit laboratorium for å selge kroppen sin (!), og møter for første gong byråkratiet. For det er dette oppsettinga handlar om. Det firkanta, bokstavtru, relativt andletslause byråkratiet som ikkje har snev av rom for skjønn, og som fortonar seg som ein massiv vegg. Dette illustrerar Petersen glitrande ved å la dei fire som representerer styresmakter, det offentlege og det ugjennomtrengelege stå fram som eit lite orkester som i staden for fornuftige svar spelar marsjar om att og om att, i starten urkomisk, men etter kvart kanskje litt langdrygt.  

Gjennom dei fem ulike tablåa følgjer vi Elisabeths veg frå optimisme til det komplette nederlag, frå kontor til kontor. Som ein kaptein Yossarian møter ho sine Catch 22, og som Kafkas Josef K. stangar ho berre hovudet i veggen. Elisabeth har mengdevis av litterære og historiske slektningar, og mange vil vel få assosiasjonar til Maria Amelies møte med norsk innvandringspolitikk.  Janne Heltberg Haarseth får utmerka fram den fortvila omdanninga frå ei livsglad ungjente til suicidal desperasjon. Tidvis nyttar ho metagrepet, vender seg til publikum, og nærast kommenterer seg sjølv. Dei fire byråkratane har trass i steinandlet likevel nokre få menneskelege trekk, men dreg seg raskt inn i den trygge og stivna rolla for å berge karriere og omdømme. Vi har heile spekteret representert frå den fascistoide politikvinna til den naive og angstbiterske offentlege tenestemannen som berre vil at alt skal vere pinleg korrekt. Det same spennet av byråkratar som verdshistoria har gitt oss frå Adolf Eichmann til norske statssekretærar, for å ta to av ytterpunkta.  

Jonas Corell Petersen har tatt med seg partnarane sine frå ”Unge Werthers Lidingar”. Den repeterande musikken som meir enn noko får fram det byråkratiske ”hakket i plata”, er skrive av Gaute Tønder. Nia Damerell, har laga ein relativt enkel, men særs effektiv scenografi, der enkel skilting fortel oss kva for kontor og folk vi har å gjere med (dei er jo alle likevel like). Særleg likte eg den låge himlinga som gjorde oppegåande menneske til krypande individ.  

”Tro, håp og kjærlighet” er ei stutt og tett oppsetting som syner oss både makta som ligg i byråkratiet, men også kor ynkeleg og svakt det eigentleg er. Trass i den særs stramme regien, har Petersen ein del dramaturgiske problem. Etter ei frisk og humoristisk opning, blir mye føreseieleg, og det repeterande grepet blir etter kvart noko keisamt. Framsyninga mistar litt av grepet undervegs, men tar seg opp att i finalen der til og med applausen er velregissert.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 11. april 2011.)