Amund Grimstad

HELD FORTET: Line Heie Hallem syner oss intenst og gripande at kvinnfolka heime kunne ha det minst like tøft som dei som var ute som grenselosar. FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER

Flyktningelosen
Eit historisk musikkteater
Scene Midt, Borggarden Stiklestad
Av Marte Hallem
Regi og dramaturgi: Espen Løvås
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Med: Line Heie Hallem, Lavrans Haga, Ole Christian Gullvåg, Arnstein Langåssve, Gjermund Haga, Trine Elise Gjermstad, Espen Hovdal m. fl.

Eit lite og nystarta produksjonsselskap som presenterer eit velspela og skremmande aktuelt musikkdrama.

Det vesle produksjonsselskapet Scene Midt debuterer med eit historisk musikkspel om grenselosane og flyktningtrafikken i Verdalsfjella under krigen, og gjer det med eit intenst, aktuelt og særs velspela drama om vår ganske nære fortid. Marte Hallem har tatt tak i lokalhistoria i Verdal, gjort mye research og henta fram ein viktig del av den meir gløymde krigshistoria. Verdal ligg nær Sverige og var eit naturleg utgangspunkt for losing av folk som måtte kome seg i tryggleik i grannelandet. Dei fleste aktive er nå borte, og få av dei prata mye om det dei gjorde. Det blei ikkje så mye heider etterpå heller. Og medan mange av mennene i Verdal tok stor risiko ved å hjelpe folk i naud, var det ofte minst like tøft for kvinnfolka som var att og som måtte halde fasaden overfor NS-naboar og tyske okkupantar. Mange av kvinnene ønska også å bidra meir aktivt. Mot slutten av krigen blei det etablert ein russisk fangeleir i Verdal, og her gjorde kvinnene ein formidabel innsats for å redde liv og yte humanitær bistand. Alt dette og meir til har Marte Hallem nytta som bakteppe for eit tett og intenst drama om ekteparet Margrete (Line Heie Hallem) og Reidar Olavsmo (Lavrans Haga) som berre gjorde det dei kjende var rett, om naboen deira, storbonden og NS-mannen August Evaldsen (Ole Christian Gullvåg) som hata kommunistar og som hadde eit langt meir pragmatisk forhold til okkupasjonen, og om ein handfull folk rundt desse tre.

Bakteppet er krigen og vi følgjer heile krigsforløpet frå april 1940 til mai 1945. Og den ytre handlinga er sjølvsagt vala mellom rett og gale, humanisme eller medløperi, og om kva som gjer at folk vel ulikt. Men i tillegg er dette også blitt eit psykologisk drama der Hallem og regissør Espen Løvås presenterer oss for heile personar der heltane har sine svake sider, og skurken kanskje ikkje er fullt så ille når det kjem til stykket. Det er tvil og tru, og det meste blir presentert nært og særs truverdig. Nokre dramaturgiske grep er ikkje heilt på plass, mellom anna er det vanskeleg å forstå at det berre er ei veke mellom førarens sjølvmord og fredsslutninga når så mye er lagt inn i handlinga i denne tida, og det er nok også i for liten grad bygd opp til Margretes fatale val. Men i den store samanhengen blir dette mindre viktige bagatellar.

Framsyninga blir vist i borggarden på Stiklestad, ei i utgangspunktet ikkje heilt enkel scene. Men Bård Lie Thorbjørnsen syner at det ikkje er utan grunn at han har fått Heddaprisen for beste scenografi to år på rad. Her har han skapt ei uendeleg djup skogsscene som gir rom for både nære drama, store tablå og illusjonen av å vere på flukt i skogen. Det er like effektfullt som det er genialt. «Flyktningelosen» er eit musikkspel, og Marte Hallem har i tillegg til manus også skrive musikken og stått for songinstruksjonen. Det er imponerande. Dei rundt førti statistane utgjer eit kraftig kor, det er melodiøse songar, overraskande gode songprestasjonar  og flotte, velkoreograferte masseopptrinn. I dei berande rollene er det godt og truverdig spel, og særleg var Line Heie Hallems inderlege og særs mangefasetterte tolking av ho som var heime og måtte halde fortet, både intens og tidvis særs gripande. Eg blei i alle fall rive med.

«Flyktningelosen» er blitt ein verdig hyllest til lokale og gløymde kvardagsheltar, og ei heilt naudsynt påminning om at det er ei plikt for alle menneske å hjelpe folk i naud. Det er eit lite stykke teater som verkeleg går inn i si tid, som lågmælt og med enkle middel fortel om dei eksistensielle vala mellom rett og gale, og som i tillegg er ei særs godt fortald historie.

BYGDEDYRET: Geita får verkeleg kjenne på det sosiale presset når ho vil ha litt meir action i livet sitt. FOTO:TEATERLAGET I BUL NIDAROS

TEATER  

Rockeulven
Tårnet på Munkholmen
Av Tyra Tønnessen, Ragnar Olsen og Åsmund Flaten (musikk)
Regi og koreografi: Martha Standal
Scenografi: Marie Steen Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Musikalsk ansvarleg: Øyvind Jo Heimdal Eik
Med: Teaterlaget i BUL Nidaros

«Rockeulven» er blitt ei fargerik, velspela, tett og ikkje minst varmande framsyning. I dobbel tyding!

Når det er nesten midt i juni, og veret er slik i Trondheim at ein bør ta på seg ull under, då veit ein at det er tid for å dra til Munkholmen for å få med seg eitt av årstidas høgdepunkt, – sommarteatret til teaterlaget i BUL Nidaros, den årvisse familieframsyninga i tårnet på Munkholmen. Hutrande under fleecepledd benkar vi oss for å sjå glade og entusiastiske amatørar, og kvart år opplever vi at det breier seg ein uforklårleg varme som gjer at vi gløymer den manglande årstida og gler oss over godt teater i staden. Slik er det også i år.

I rundt tretti år har BUL sett opp sommarteater på Munkholmen, og eg har vore så heldig at eg har fått sjå dei fleste. Årets produksjon er basert på musikalen som for fire år sia blei ein braksuksess på Trøndelag Teater. Det er ei stor og særs komplisert oppsetting, og truleg ein av dei mest omfattande produksjonane BUL har gitt seg i kast med. Og tidvis kan det synest temmeleg kaotisk i det vesle scenerommet med store delar av faunaen vår på eitt brett. Men ut av eit tilsynelatande kaos har regissør og koreograf Martha Standal greidd å skape ei i dobbelt tyding tett framsyning presentert i eit høgt tempo med eit utal og særs presise og synkrone sceneskift. Standal var sjølv med i oppsettinga på Trøndelag Teater og kjenner såleis produksjonen godt. Og ho har tidlegare synt at ho har ei god hand om den vanskelege kombinasjonen koreografi og amatørar. Det viser ho også denne gongen i tillegg til fabelaktig personinstruksjon og stram regi.

«Rockeulven» er ein dyrefabel om husdyra som blir litt for tamme for geita. Ho er åleinemor og vil ha litt action. Så gjer ho noko så uhøyrt som å innleie eit forhold til ulven, og det kan vere skummelt, for i dette menasjeriet er det ikkje like klissut som hjå Egner der rovdyra blir vegetarianarar. Rett nok går det sjølvsagt godt til slutt, men det er vel likevel dei færraste som går frå framsyninga og trur dei kan stole på ulven. Historia har mange plan, og BUL/Standal har greidd å ta vare på alle. Sjølvsagt er dette ei familieframsyning der du trygt kan ta med ungane, men her er også ein kraftig erotisk undertekst som faktisk kom vel så godt til syne i denne produksjonen, kanskje nettopp fordi han var så tett.

Framsyninga er ein musikal, og songnumra er mange. Dei musikalske arrangementa er ved Øyvind Jo Heimdal Eik som også leiar det berre tre mann store orkesteret som likevel greier å gi solide akkompagnement til aktørane. Kvaliteten og nivået på song og spel er sjølvsagt svært ulikt, men personleg finn eg det ganske sjarmerande at BUL lyt alle synge med sitt nebb. Samstundes var både spel og det songlege særs godt i dei berande rollene der særleg Sissel Tørring Brattli som Geita, Ole Fredrik Wannebo som Ulven og ikkje minst Eleanor Hellesnes Molden som den eldste killingen Matej, leverte solide rolletolkingar. Scenografien er alltid ei utfordring på Munkholmen, men Marie Steen Löwendahl har greidd å lage ei relativt enkel og minimalistisk løysing der ho nyttar det meste av rommet. Mens minimalistisk definitivt ikkje er stikkordet for Jenny Hilmo Teigs mange flotte kostyme. Her er det verkeleg brukt fantasi. «Rockeulven» er blitt ei fargerik, velspela, tett og ikkje minst varmande framsyning. I dobbel tyding!

SJØLVRESPEKT: Uteliggjar og skolaus, men det sømer seg likevel ikkje å ha brune sko med svarte lisser. FOTO: GT NERGAARD

TEATER

Vaktmesteren
Trøndelag Teater, Teaterkjellaren
Av Harold Pinter
Omsett av Jens Gunderssen
Regi: Øyvind Brandtzæg
Scenografi: Toril Skipnes, Anita Gundersen og Karianne Barstad
Med: Harald Brenna, Trond-Ove Skrødal og Jan Frostad

Særs velspela psykologisk drama om sjølvrespekt, fantasiar og manglande kommunikasjon.

«Vaktmesteren» (The Caretaker), som hadde premiere i 1960, var Harold Pinters store gjennombrot som dramatikar. Eit absurd, men likevel langt frå surrealistisk stykke om to brør og ein uteliggjar, tre menneske som på ulike vis strir med å fungere nokolunde sosialt, som pratar saman utan å kommunisere, og som slit med å halde oppe ei viss verdigheit og sjølvrespekt. I Trøndelag Teaters oppsetjing i Teaterkjellaren er det blitt eit tett og psykologisk drama som er langt meir realistisk enn det absurde skulle tilseie.

Den ganske kyniske livsløgnaren og fantasten Mick (Jan Frostad) eig ein liten bygard der broren Aston (Trond-Ove Skrødal) har sitt trygge, men ganske asosiale univers. Han er øydelagd etter elektrosjokkterapi i yngre år, og lever eit fullstendig avsondra liv som ein slags vaktmeister i eit husvære som minnar mest om ein skraphandel. Handlinga opnar med at Aston reddar Davies (Harald Brenna) ut av eit basketak, og gir han husly for ei stund. Dei er to fullstendig ulike menneske. Aston stille, overberande, asosial, men likevel søkjande og med mye uforløyst omsorg, medan Davies er løgnaren, manipulatoren, monomant opptatt av seg sjølv, blotta for empati, og den som heile tida tilpassar historia si til det han trur er mest lønsamt. Likevel utviklar det seg gradvis eit slags udefinert fellesskap mellom dei to. Samtalane er noko så sjeldan som mannleg smalltalk tatt fullstendig på kornet, og sjølvsagt tidvis ufriviljug komisk absurd. Men likevel er spelet og båe lagnadane høgst realistiske og truverdige, særleg etter at vi gjennom ein intens og lågmælt monolog får innblikk i forhistoria til Aston.

Så dukkar storebror Mick opp, den kanskje mest absurde figuren i historia, og hans uføreseielege temperament som både mild og aggressiv, gjer at framsyninga endrar karakter frå å vere relativt humoristisk til å bli langt meir alvorleg og trugande. Mick set dei to andre opp mot kvarandre, og det blir ein slags maktkamp som uteliggjaren Davies til slutt ser ut til å tape. Men den ytre handlinga er nesten irrelevant, for mellom linene dreier dette seg om mange ulike former for menneskeleg interaksjon, om manglande kommunikasjon og alt det som ikkje blir sagt.

Øyvind Brandtzæg gjorde stor suksess då han sette opp Pinters «Bedrag» i 2013 der han nærast dyrka det usagde. I regien av «Vaktmesteren» følgjer han opp med å vere like tru mot forfattaren. Det er ei tekstrik oppsetjing som han har greidd å presentere tett og intenst, og med fleire gode dramaturgiske høgdepunkt sjølv om sceneskifta kunne ha vore litt meir saumlause. Det er eit ensemble som ser ut til å kose seg på scena, som står særs godt til kvarandre, som stoler fullt ut på både teksten og Pinter, og som let replikkane søkke og tar seg gode pausar så vi formeleg høyrer det som ikkje blir sagt. Dette er Harald Brennas avskilsframsyning før pensjonisttilveret, og han leverer ein kraftprestasjon av ei rolletolking som uteliggjaren Davies. Og så var det ein sann svir å oppleve idérikdomen til dei tre scenografane, som smålåtent nok berre kallar seg visuelle konsulentar, men som i rekvisittvalet har vore oppfinnsame ned til minste detalj, og vel så det.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 16. mai 2015.)

KLEINT: Pappa blir homo, og sjølv blir eg kyssa på! FOTO: GISLE BJØRNEBY

TEATER

Den sommeren pappa ble homo
Hålogaland Teater, Scene vest
Av Endre Lund Eriksen
Dramatisert av Toril Solvang
Regi: Petter Næss
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Med: Kristian Fr. Figenschow jr, Trond Peter Stamsø Munch, Guri Johnson, Tom Stian Lenningsvik, Kristine Myhre Tunheim og ungdommar frå «Lille HT»

Eit varmt, humoristisk og litt sårt oppgjer med mange ulike fordommar, presentert frå ungdommens synsstad.

Tenk deg at du er ein gut på 13 og skal ha ein heil sommar saman med bikkja di og den nyskilde far din i ei lita campingvogn på jordet til Roger Berg i gudsforlatne Nordfjordbotn. Berg er homo, og er tydeleg ute etter far din. Det einaste forsonande er at Berg også har ei dotter, Indiane, som er jamgamal med deg, men noko meir avansert. I tillegg er veret dårleg og det er inga mobildekning så du kan få teksta med kameraten din. Dette er det nitriste scenarioet for Arvidsjaur (som har fått namnet sitt etter campingplassen i Nord-Sverige der han i si tid blei unnfanga, men som likar best å heite Arvid). Desse fargerike figurane, samt ei tispe med løpetid, og ei litt sær kunstnardame, er menasjeriet som Endre Lund Eriksen presenterer i ungdomsromanen «Den sommeren pappa ble homo» frå 2012. Etter at han debuterte i 2002 har Eriksen skrive heile 17 barne- og ungdomsromanar og tre drama/filmmanus, og han har vunne eit utal prisar. Nå har Toril Solvang dramatisert den siste romanen hans, og onsdag var det urpremiere på Hålogaland Teater.

Som lesaren vil forstå, er det ei absurd og burlesk historie som blir rulla ut, ganske vill og gal, men samstundes både humoristisk, sår, varm, litt pinleg og mye meir. Det er den særs vanskelege puberteten tatt heilt på alvor, det er skilsmisseproblematikk, litt homofobi, spørsmålet om å bli sett, gryande kjærleik og sjalusi i mange ulike fasettar, og eit friskt og ungdommeleg oppgjer med fordommar på fleire plan.

Hålogaland Teater har, saman med Rogaland Teater, vore leiande i å utvikle barneteater, og «Lille HT» har fostra mange gode aktørar dei siste åra. Det fekk vi mellom anna sjå med Toril Solvangs imponerande oppsetting av «Medeas Barn» for to år sia med ungar i alle roller. I årets produksjon er det i realiteten Arvid og Indiane som har hovudrollene, og dei blir spela av to alternerande par frå «Lille HT». Romanen er bygd opp som ei dagbok, og slik er også dramatiseringa der Arvid i tablå etter tablå fortel kva som skjer og korleis han opplever det. Det er ei enorm tekstmengde som dei to unge handterer på strak arm, og med imponerande innleving. Petter Næss har gjort eit framifrå stykke personinstruksjon i tillegg til at han har tatt godt vare på den særs direkte språkbruken frå romanen. Her er det rett fram utan omskriving. Men så godt innpakka i humor som dette er, er det ikkje egna til å sjokkere så mange. I alle fall ikkje dei unge i salen.

Petter Næss har laga ei varm, leiken og velspela framsyning, akkurat passe overspela og karikert. Gjermund Andresens relativt enkle scenografi og effektive bruk av dreiescena gir godt spelerom i tillegg til at han skapar små visuelle konfektar både av skyggebilde og artig rekvisittbruk.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 4. mai 2015.)

SØT MUSIKK?: Når Leonce og Lena møtast er sjølvironien større enn pasjonane. FOTO: SIGNE FUGLESTEG LUKSENGARD

TEATER

Leonce og Lena
Trøndelag Teater, Studioscena
Av Georg Büchner
Omsett av Trond Winje
Regi: Johannes Holmen Dahl
Scenografi og kostyme: Katja Ebbel Frederiksen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyddesign: Anders Schille
Med: Preben Hodneland, Christian Ruud Kallum, Karl-Vidar Lende, Henriette Marø og Renate Reinsve.

Ein intelligent og nyskapande parafrase over Büchners klassikar, ein særs humoristisk leik med teaterkonvensjonar.

Georg Büchners  satiriske lystspel frå 1836 kan på overflata sjå ut som ein ufarleg kjærleikskomedie. Kongen (Preben Hodneland) har avgjort at sonen Leonce (Christian Ruud Kallum) skal gifte seg med prinsesse Lena (Renate Reinsve) frå nabolandet. Dei to har aldri møttest og opponerer båe mot avgjerda. Uavhengig av kvarandre rømmer dei frå det heile. Livet ved hoffet er keisamt og tomt, kongeriket er totalitært, og ungdommane har andre ideal. Ved eit slumpetreff møtest dei to, forelskar seg og ved hjelp av Valerio (Karl-Vidar Lende) giftar dei seg i kongens påsyn, men nærast inkognito. Ved finalens maskefall syner det seg at alle, også brudeparet, er lurt. Eit ufarleg lystspel, skulle ein tru, men Büchners undertekst er opprørsk og både system- og sivilisasjonskritisk. Han går til kamp mot innhaldsløyse, makt, rikdom og konvensjonar.

Johannes Holmen Dahl er tru mot historia og ideane til Büchner, men den versjonen av «Leonce og Lena» han gir oss, er like mye ein parafrase over den opphavlege teksten og ein kommentar til han, som han er ein kommentar til teatret og heile scenekunsten. Det er nyskapande, leikent, litt frekt, uvanleg humoristisk og særs godt teater. Oppsettinga er Dahls masteroppgåve i regi ved Teaterhøgskolen i Oslo, og fire av dei fem i ensemblet er frå det siste årskullet ved skodespelarutdanninga same stad. Om dette er representativt, lovar det særs bra for framtida i norsk teater.

Utan mye scenografi og rekvisittar,  – vi er jo i eit samfunn fylt av tomheit og det keisame, opnar det heile som eit lesestykke der vi på utførleg, men ikkje mindre humoristisk vis, blir presentert for dei ulike aktørane. Det blir straks etablert eit spesielt tilhøve mellom scene og sal der skodespelarane i heile framsyninga er i aktiv dialog med publikum, og der alt går ut på at dette er spela røyndom. Det er teater. Og det er i høgste grad metateater. Spelet er tidvis, men særs medvete, ganske uferdig. Scener må takast oppatt, det er feil entré, og aktørane er avslappa og ler både av seg sjølve og med publikum. I Büchners originaltekst er det referansar til både «Hamlet» og «Ein midtsommarnattsdraum». Det er det også i denne versjonen. I tillegg til eit utal populærkulturelle referansar, kommenterande songinnslag og ei mengd teatermetaforar. Alt pakka inn i ei tilbakelent, lett sjølvironisk og småpompøs ramme der det ironisk sjølvhøgtidelege og den intelligente leiken med teaterkonvensjonar gjennomsyrar det heile.

I tillegg til dei fire rollene som alt er nemnt, er det ei rekkje små biroller som alle er spela av Henriette Marø. Hennar mange ulike figurar er små komiske tablå som delvis er heilt uavhengige av framsyninga, men som kommenterande og illustrerande teatermetaforar likevel fullstendig naudsynte. Gjennom ein naivistisk og nesten sjølvutslettande spelestil manar ho fram den eine komiske kommentaren etter den andre. I romanen «Fifth business» definerte forfattaren Robertson Davies i si tid det han kalla «den femte rolla» som den som i klassisk teater korkje er helt, heltinne, fortruleg eller skurk, men som likevel er heilt avgjerande for å drive framsyninga framover. Aldri har eg sett eit betre døme på dette enn Henriette Marøs mange ulike figurar, nokre av dei fullstendig på sida, men likevel så grunnleggjande viktige for heilskapen.

«Leonce og Lena» i Johannes Holmen Dahls regi er ein regimessig genistrek som både er nyskapande og tru mot originalen, ei særs leiken framsyning som herjar vilt og humoristisk med både språk, scenekunst og konvensjonar.

 (Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. april 2015.)

RETTHAVERSK: Han er retthaversk, og ho er litt gal. Nokon som kjenner seg att? FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER

Folkehelsa
Nord-Trøndelag Teater, Stjørdal Kino
Av Carl Frode Tiller
Regi: Maren Elisabeth Bjørseth
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Komponist: Gudmund Skjær
Med: Mira Dyrnes Askelund, Julie Moe Sandø, Lina Hindrum, Kristoffer Veiersted og Erik Bauck Bårdstu

Observante og presise, og ikkje minst humoristiske betraktningar om korleis vi forheld oss til kvarande.

Carl Frode Tiller debuterte som dramatikar i 2007 med «Folkehelsa» som han skreiv for Trondheim Open, eit opplegg for presentasjon av ny dramatikk på Trøndelag Teater. Sjølv om dette var å rekne nesten som eit teaterstunt med særs kort prøvetid, blei resultatet framifrå, og vi som fekk gleda av å sjå oppsettinga, forstod at Tiller ikkje berre er ein særs dyktig romanforfattar med ei uvanleg emne til å sjå og fortolke menneskesinnet, men faktisk også ein dyktig dramatikar. Nå er «Folkehelsa» sett opp att, denne gongen på Nord-Trøndelag Teater i Tillers heimfylke, og torsdag var det premiere i Stjørdal.

Carl Frode Tiller har gjennom romanane «Skråninga» og «Innsirkling» synt seg som ein forfattar med uvanleg god innsikt i menneskesinnet. Dette er også kjennemerket ved «Folkehelsa», men i langt meir humoristisk lei enn i romanane. Vi får presentert eit lite familiedrama i form av eit særs tett og intenst kammerspel mellom ekteparet Silje og Egil, dei to mødrene deira og Egils bror, Trond. I Nora Furuholmens stilfulle scenografi som effektivt illuderer eit vellukka ektepars smakfulle husvære, får vi presentert ein familie som slit med å snakke saman. Alt er andres feil, dei psykologiserar kvarandre og legg skulda på framferd og veremåte på foreldra. Samtalane går rundt og forbi kvarandre og dei fem på scena kommuniserer ikkje på noko vis. Slike samlivsdrama er det mange av, og temaet er godt kjend. Det spesielle med «Folkehelsa» er at teksten er så intelligent og ikkje minst humoristisk. Den som ikkje kjenner seg att i Tillers særs observante og presise betraktningar, har aldri levd i nærleiken av andre menneske. Du sit heile tida og kjenner deg att, skjemmest litt og ser deg sjølv i det spegelbildet Tiller held opp. Her er rollespel, hersketeknikkar, verbalt forsvar og åtak i ein tett dialog utan eit einaste kvileskjær. Og det er faktisk utruleg godt å kunne le av seg sjølv.

Maren Elisabeth Bjørseth frå Stjørdal (der premieren var), er ein relativt nyutdanna regissør som for eitt år sia imponerte meg med regien på «Runddans» på Trøndelag Teater. Ho har eit særeige blikk for detaljar, og gjennom framifrå personinstruksjon har ho i denne framsyninga laga eit særs tett kammerspel nesten utan daudpunkt. Det starta kanskje litt trått, og det tok litt tid før vi kom inn i settinga. Men då var det også gjort. Utan daudpunkt og med perfekt timing presenterer ho eit kvardagsleg familiedrama dei fleste både kan le av og kjenne seg att i. Særleg er spelet og dialogen mellom Silje (Mira Dyrnes Askelund ) og Egil (Kristoffer Veiersted) intenst, velspela og humoristisk teater på sitt beste.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. april 2015.)

SKAL/SKAL IKKJE: Er det bærekraftig å setje barn til verda når det alt er sju milliardar der ute? FOTO: ARILD MOEN

TEATER

Pusterom
Teatret Vårt, Molde – Storyville
Av Duncan Macmillan
Omsett av Grete Kleppen
Regi og bearbeiding: Terje Skonseng Naudeer
Med: Lars Melsæter Rydjord og Line Heie Hallem

Mikrokosmos er ikkje enkelt når makrokosmos er så komplisert.

Eit par i slutten av tjueåra er på Ikea, og openbert har han sagt noko om å få barn. Der startar framsyninga «Pusterom», og vi blir gjennom halvannan time med på ein verbal pingpong mellom dei to, Han (Lars Melsæter Rydjord) og Ho (Line Heie Hallem), namnlause representantar for ein generasjon som har tatt inn over seg verdas miljø- og befolkningsmessige utfordringar, som er opplyste, og ikkje minst gode menneske, – det kjem dei stadig attende til. Men som likevel sit fast i kjønnsroller, stereotypiar og fordommar som dei fleste andre. Skal ein setje barn til verda når det alt er sju milliardar der ute? Er det kan hende betre å adoptere? Og kva er klimarekneskapen for eit barn? Kanskje aktiv dødshjelp til heile menneskeslekta ville vere betre? Dette er noko av det dei to balar med, først i spørsmålet om dei skal få barn saman. Dernest i den store diskusjonen om korleis ein taklar forhold, og til sjuande og sist livet. Med andre ord temmeleg eksistensielt.

«Lungs» frå 2011 av den britiske forfattaren og dramatikaren Duncan Macmillan har vunne prisar i både England og USA, og har hausta stor fagnad båe stadar. For ei veke sia var det norgespremiere på Teatret Vårt i Molde i Grete Kleppens omsetjing til eit munnleg og naturleg norsk. Terje Skonseng Naudeer har vald ei særs nake presentasjonsform der Han og Ho spelar på ei strippa scene framfor ein grøn vegg av lauvblad. Det er nesten som eit iscenesett forteljarteater, og sjølv om vi hoppar ofte og langt i både tid og rom, og i røynda følgjer Han og Ho gjennom heile livet, fungerer forma særs godt. For det er dialogen mellom dei to som er det viktige. Punktum. Det er ei særs tekstrik framsyning med imponerande timing og presisjon av dei to, særleg med tanke på at dei ikkje har ei einaste ytre «krykkje» å stø seg på.

Sjølv om tema i «Pusterom» er mange, er hovudsaka korleis vi opptrer og pratar saman i forhold. To som eigentleg er meint for kvarandre, som slit, som ikkje skjønar det alle andre ser, og som ventar for lenge, eller som likevel får kvarandre til slutt. Dette er gjort utallege gongar både på scene og lerret tidlegare, og jamvel om «Pusterom» både er humoristisk, tar problemstillingar på kornet og er til å kjenne seg att i, meiner eg personleg at oppsettinga ikkje kjem opp mot dei beste i sjangeren. Det heng i hovudsak saman med tekstgrunnlaget. Det er godt kjend at det er skilnadar på menn og kvinner, men ein treng ikkje reindyrke stereotypiane ut i det fordomsfulle av den grunn. Ho er i «Pusterom» gjort særs irrasjonell, og tidvis nesten hysterisk. Det stemmer nok med ein del mannlege oppfatningar av kvinnekjønnet, men i denne teksten blei det overspela. Og slik sett fremma det fordommar i staden for innsikt. Det ga seg også uttrykk i spelet der Han fekk vere rasjonell og truverdig, medan Ho blei overspela. Det er mogeleg desse stereotypiane framleis er vanlege i England og USA, men eg vil tru at ein her heime har kome eit skritt lenger. Trass i desse innvendingane er «Pusterom» tidvis både underhaldande og til å kjenne seg att i. Ettertanken sit også laust, særleg etter grubleria rundt klimarekneskapen for eit barn. Skal ein tru dei, er det ikkje mye bærekraft i menneskelivet. «Pusterom» spelast nå i Molde, og skal fram til midten av mai på turné i Møre og Romsdal.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. mars 2015.)

IDYLL?: Portrett av ein lukkeleg familie, men i bakgrunnen ventar Anschluss, naziregimet og ein dramatisk flukt. FOTO: GT NERGAARD

TEATER 

The sound of music
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Richard Rodgers og Oscar Hammerstein II
Manus: Howard Lindsay og Russel Crouse
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Ronny Danielsson
Musikalsk leiar/arrangement: Åsmund Flaten
Scenografi: Rikke Juellund
Kostyme: Annsofi Nyberg
Koreografi: Roger Lybeck
Lysdesign: Thorsten Dahn
Lyddesign: Siril Gaare
Med: Silje Lundblad, Øyvind Brandtzæg, Hans Petter Nilsen, Helle Ottesen m. fl.

Det er ei sann nyting å sitje i teatret og kjenne at ein blir skikkeleg forført.

Verkeleg godt teater kan stundom vere heilt forførande, og røre ved kjensler du ikkje visste du hadde. Før premiera på «The sound of music» på Trøndelag Teater laurdag, må eg villig vedgå at eg ikkje trudde at dette ville bli noko anna enn nok ein relativt velspela og underhaldande musikal frå eit teater som har gjort denne sjangeren til eitt av sine varemerke. Lite ante eg at eg i heile første akt måtte ta meg i å svelgje gråt og tørke tårer. For dette var forførande teater av aller beste merke.

Rodgers og Hammersteins musikal frå 1959 fekk evig liv med filmen frå 1965 som sette publikumsrekordar over heile verda, og der Julie Andrews song seg inn i alle hjarte. Historia handlar om den litt utradisjonelle og songglade novisa Maria Rainer (Silje Lundblad) som ikkje får opptak i klosteret, men som i staden blir guvernante for dei sju borna til den noko firkanta marinekaptein Georg von Trapp (Øyvind Brandtzæg). Ho kjem til ein ganske dysfunksjonell familie der mørkret har senka seg og musikken forstumma etter at fru von Trapp døydde nokre år tidlegare. Maria opponerer mot den militære oppsedinga, innfører leik og musikk og vinn sjølvsagt unganes hjarte. Og etter kvart også Georgs. Ei tilsynelatande søtsuppehistorie med skikkeleg happy ending. Men her er eit historisk bakteppe som gir ekstra dimensjonar. Vi er i Austerrike rundt Anschluss i 1938 og Georg von Trapp er noko så uvanleg som ein glødande austerriksk antinazist. Når han nektar å stille til teneste for den tyske marinen, er helvete laus, og heile familien må flykte.

Historia er sann, og verda har diverre ikkje gått så mye framover på 75 år. Men eg trudde likevel at forteljinga om Trappfamilien hadde blitt litt utdatert. Der tok eg feil. I Ronny Danielssons stramme regi og Rikke Juellunds symboltunge, men tidvis litt rigide scenografi, har Trøndelag Teater laga ei storslagen oppsetting der alt klaffar. Nærare tretti aktørar, seks av dei barn, spelar eit utal roller med raske skift, god koreografi, særs bra spel over heile lina, uvanleg god diksjon, og framifrå songprestasjonar. Det er ei teknisk krevjande oppsetting, men her fungerer alt perfekt frå lydkøyring til manuelle sceneskift. Spesielt imponerande er personinstruksjonen på dei yngste barna som sjølvsagt alle er amatørar. Som ein parafrase over Marias pedagogikk, har dei fått lov å vere speleglade ungar med smittande humør. Dei sjarmerer oss i senk. Det gjer også nonnekoret leia av ei strålande opplagt abbedisse  (Helle Ottesen). Musikken og songane til Rodgers og Hammerstein står seg forbausande bra, og sit lenge att som ein god ettersmak. Åsmund Flaten har ansvaret for musikalske arrangement, og er ein myndig leiar av orkesteret på tolv som har fått synleg plass på ein mesanin på bakscena.

«The sound of music» er blitt ei underhaldande og forførande framsyning, tidvis litt sjølvironisk slik at ho aldri blir sentimental eller spekulativ. Oppsettinga er eit enormt kollektivt løft, men likevel først og fremst Silje Lundblads store forteneste. Eg har sett Lundblad i et utal musikalar, men her gjer ho si største rolletolking nokon sinne. Inderleg, ekte, truverdig, særs nærverande, men likevel diskret, og med ein stemmeprakt det vil gå gjetord om.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 24. mars 2015.)

MONSTRØS: Når Dr. Frankenstein omsider innser konsekvensane av vitskapen sin, er det ikkje mye vitskap att. FOTO: MARIUS FISKUM

TEATER

Frankenstein
Nordland Teater, Hovudscena
Av Nick Dear, basert på romanen av Mary Shelley
Omsett av Mikkel Bugge
Regi: Øystein Ulsberg Brager
Scenografi og kostyme: Bård Lie Thorbjørnsen
Musikk: Pål Moddi Knutsen
Maske/sminke: Julie Clark
Lysdesign: Johan Haugen
Lyddesign: Frode Fridtjofsen
Med: Rune S. Løding, Kingsford Siayor, Hanna-Maria Grønneberg m. fl.

Ei sanseleg og vakker oppsetting om det som er stygt og annleis, og om menneskeverd og store etiske spørsmål.

«Frankenstein», alle skrekkhistoriers mor, er tilsynelatande godt kjend, men i røynda berre som omgrep. Det er i alle fall to feilaktige oppfatningar og myter om historia. Ei er at Frankenstein er monsteret, og ho er like gal som ho er rett. Den andre er at det namnlause vesenet er eit monster. Nordland Teaters framsyning er særs tydeleg på at slik er det ikkje. Kven som er det eigentlege monsteret får vi kome attende til.

Romanen om Frankensteins monster blei skrive av den då attenårige Mary Shelley som eit veddemål med nokre av Englands beste poetar for 200 år sia. Historia er etter kvart blitt ikonisk og mor til ein heil sjanger. Ho er filmatisert eit utal gongar og gjennom 150 år er det gjort endå fleire sceneadapsjonar. Nordland Teater byggjer på Nick Dears dramatisering frå 2011 som blei sett opp på The National Theatre i England, og der Frankenstein og skapnaden alternerte i rollene for å streke under at skilnaden på dei to kunne vere eit ope spørsmål.

Victor Frankenstein (Kingsford Siayor) er vitskapsmann og ved hjelp av anatomiske eksperiment med lik greier han å skape eit vesen (Rune S. Løding) som både med utsjånad og veremåte skremmer slik at Frankenstein vel å forlate han. Hundsa og trakassert tar skapnaden seg fram gjennom livet til han møter ein blind mann (Andreas Kolstad) som ikkje har same fordommar som vi sjåande, og som difor ser menneskelege kvalitetar og lærer skapnaden å snakke og lese og gir innføring i verdslitteraturens meistre. Han er framleis like stygg, men gjennomgår ein metamorfose berre den blinde kan sjå. Når andre kjem til, går det som det må, og skapnaden flyktar vidare. Han har eit kjensleliv, vil oppleve kjærleik, og leitar opp  Frankenstein for å få laga ei kvinne han kan elske.

Det er mye å fortelje, og Øystein Ulsberg Brager har litt problem med det narrative som kan bli noko oppramsande i opninga. Men frå møtet med den blinde blir alt greiare. Brager har laga ei særs vakker og sanseleg framsyning der nyskriven musikk og lydkulisser av Pål Moddi Knutsen skapar dei rette stemningane, men der først og fremst scenografien set standarden. Bård Lie Thorbjørnsen syner her at han kan lage komplisert og særs innhaldsrik minimalisme eigna for turné. Eit enkelt glashus, ei portabel dreiescene og utsøkt lysbruk skapar minst eit femtital forskjellige scener med imponerande synkrone skift. Mange ulike roller for eit lite ensemble, og gjennomgåande godt spel. Men Rune S. Løding må framhevast som skapnaden. Det stygge, spastiske og valdelege vesenet går gradvis gjennom ei forvandling til ein heilskapleg og indre vakker person som er til å forstå og identifisere seg med. Ei fysisk krevjande rolle, men først og fremst utfordrande med å få fram alle fasettane.

Det finst eit utal mogelege tolkingsmodellar for «Frankenstein», og i Nordland Teaters oppsetting er det rom for mange av dei. Tukling med skaparverket, framandfrykt, teknologiskepsis og miljøproblematikk. Men særs tydeleg og som eit gjennomgåande mantra ligg det etiske spørsmålet om menneskeverd og vondskap der Rune S. Løding steg for steg syner oss skapnadens indre skjønnheit, og at det kanskje er Dr. Frankenstein som er det verkelege monsteret.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 16. mars 2015.)

VISUELL: Mye fin visualisering av kontrastane mellom kvardagsdraumar og den brutale røyndomen. FOTO: ESPEN STORHAUG

TEATER 

Tsjernobylfortellinger
Nord-Trøndelag Teater, Steinkjer
Av Ingrid Storholmen
Dramatisert av Ingrid Storholmen og Birgitte Fjeld Bjørsvik
Regi: Birgitte Fjeld Bjørsvik
Scenografi, videodesign og kostyme: Jonas Rein Seehuus
Komponist/lyddesign: Øystein Elle
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Jørn-Bjørn Fuller-Gee, Hanne Brincker, Gisle Hass og Odille Heftye Blehr

Ei framsyning som vil så mye utan å få det heilt til.

Då Tsjernobylulukka skjedde i slutten av april 1986, var Ingrid Storholmen ei knapt 10 år gamal jente i Verdal i Nord-Trøndelag, den delen av Norge som fekk mest av det radioaktive nedfallet frå katastrofen i Ukraina i det gamle Sovjetsamveldet. Framleis er innverknadane  på saue- og reindriftsnæringa i Midt-Norge store. Verdas til nå mest omfattande kjernekraftulukke viste for alle at kloden vår er ein liten plass der ei dramatisk hending ein stad på jorda kunne få dramatiske følgjer for inkjeanande og sakeslause menneske hundrevis av mil unna. I 2002 fekk Storholmen eit reisestipend til Ukraina og Kviterussland der ho gjorde grundig research og intervjua ulike menneske som hadde blitt råka av katastrofen seksten år tidlegare. Arbeidet resulterte i romandebuten hennar «Tsjernobylfortellinger» frå 2009, som fekk særs god mottaking og som i år er nominert til den prestisjetunge prisen Impac Dublin Literary Award.

Saman med Birgitte Fjeld Bjørsvik har Storholmen nå dramatisert romanen, og onsdag var det urpremiere på Nord-Trøndelag Teater i Steinkjer. Eg har ikkje lese boka, men har forstått det slik at ho er ei lenke av ulike forteljingar basert på intervju med folk både innafor og utanfor den forbodne sona rundt kraftverket, på grundig research og på eigne vurderingar. Storholmen har ein heilt klår politisk agenda med å rope eit kraftig varsko mot kjernekraftbruken. Det gjer ho med gode døme i staden for peikefinger og parolar. For fire år sia skjedde ulukka i Fukushima, for tida er 19 nye atomkraftverk under bygging, og berre i Europa er det nesten 200 verk i drift. Denne aktualiseringa av tematikken om dei alt for mange tikkande bombene er nennsamt fletta inn i historia. Dramatiseringa freistar å lage små tablå og både spelemessige og visuelle fabuleringar rundt ein del av desse historiene. I utgangspunktet burde materialet være særs eigna for teater, og ideen og opplegget er godt. Men dei har diverre ikkje lukkast heilt.

I staden for å presentere små forteljingar og tablå som er freista forklåra og visualisert gjennom god lyd- og lysdesign og fin bruk av videoeffektar, er historiene blitt så stutte og fragmentariske at ein aldri kjem inn i forteljinga. Ei i utgangspunktet spennande historie om ein offentleg tilsett som tek med seg dei to ungane sine og rømmer til Sverige utan eingong å varsle kona, blir ikkje meir enn det. Kvifor gjorde han det, kva tenkte han, kva slags kvalar hadde han? Eg sit att og vil inn i historiene, eg vil vite meir, men sjølv om mye er vel tydeleg og overspela, blir det meste uklårt og ganske uforløyst. «Tsjernobylfortellinger» er blitt ei ambisiøs framsyning som vil så alt for mye utan å konsentrere seg, og dermed få det til. Men bak det heile anar eg likevel Storholmens prosjekt og stemme, så personleg fekk eg lyst til å lese romanen. Framsyninga turnerer nå i Trøndelag og skal til Oslo i slutten av månaden.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 10. mars 2015.)