Amund Grimstad

TEATER

STENGSEL: Uakta kor transparent eit vindauge er, kan det likevel vere eit stengsel. FOTO: KRISTIN AAFLØY OPDAN

«Vinduer»
Det samiske nasjonalteatret Beaivváš i samarbeid med Hålogaland Teater
Premiere på Det Norske Teatret, scene 3
Av Veronica Salinas
Regi: Jon Tombre
Scenografi: Even Børsum
Med: Sarakka Gaup, Amalie Hyen Ju Eggen, Mariama Fatou Kalley Slåttøy, Beatur, Taro Vestøl Cooper og Felipe Orellana

Eit vindauge kan både vere ei opning mot verda og eit stengsel.

Det samiske nasjonalteateret Beaivváš ga publikum hakeslepp med oppsetjinga «Vidas Extremas» for eit drygt år sia, ei framsyning med tekstar av mellom andre Veronica Salinas, og som fekk ei høgst fortent Heddapris for «særleg kunstnarleg innsats» i 2016. I samband med Heddadagane (og for seint til å kome med i vurderinga for årets prisar) presenterer Beaivváš i samarbeid med Hålogaland Teater nok ei framsyning med tekstar av Salinas. Grunntemaet er migrasjon, eller meir prosaisk; forflytting, for dette kan vere så mangt, og i eit titals små, og ofte komiske tablå tar ho oss med til  Argentina, Karasjok, Japan, Island og Afrika.

Framsyninga heiter «Vinduer», og Even Børsums enkle, stilsikre, men likevel særs effektfulle scenografi er ikkje til å ta feil av. Fem vindauge i ein grid med open sceneløysing bak, og der vi ganske raskt forstår at eit vindauge ikkje berre er ei opning mot verda, eller eit høve til å få lufta ut, men også eit stengsel, og ei utstilling, og stundom kombinasjonar av alt dette. Bak desse vindauga, og stundom framom, møter vi ei rekkje ulike unge menneske som har det sams at dei vil vekk og til noko anna. Gjennom gode observasjonar og tidvis særs humoristisk og språkleg sikker tekst syner Salinas oss at både det trivielle og det særs alvorlege kan bli eksistensielt for den som står midt oppe i det. Ei scene med ei ungjente som ønskjer seg til Paradise Hotel og five minutes of fame står som ein sjølvironisk kontrast på kva einskilde i overflodssamfunnet opplever som viktig i ei verd der folk rett utanfor stuedøra forsvinn og blir drepne. I den tette og særs visuelle regien til Jon Tombre blir alt dette godt tatt vare på utan likevel aldri meir enn å indikere. Og ikkje mange er i stand til å lage så lyrisk og poetisk teater som Tombre når han er på det beste. Og det er han her.

Tekstane til Salinas går frå poesi via rap til slam-poesi, bloggtekstar og meir til, og er eit oppkome av litterær leikenheit, fulle av humor og undertekst. Jamvel om det er mye fysisk spel, greier dei seks på scena å ta godt vare på orda og poesien. «Vinduer» er blitt ei framsyning som på dyktig, kontrastfylt og lyrisk vis seier vesentlege ting om både ungdom og den verda vi lever i, og det er på same tid eit sterkt politisk teater og ei visuell og vakker oppleving.

TEATERKONSERT

BURSDAG: Med desse tre musikalske skøyarane blir det eit selskap det verkeleg svingar av på Gamle scene. FOTO: ERIK BØRSETH, SYNLIG DESIGN

Rasmus og verdens beste bursdag
Trøndelag Teater, Gamle scene
Opplegg og regi: Ane Aass og Rasmus Rohde
Scenografi: Monica Nestvold
Med: Rasmus Rohde, Erlend Smalås, Kriss Stemland og Sissel Vera Pettersen saman med elevar frå Trondheim kommunale kulturskole.

Ein teaterkonsert til å bli i verkeleg godt humør av, og aldri har eg opplevd at det har svinga meir på Gamle scene.

Eg har vore i barneselskap og feira tiårsdag. Det skjedde på Gamle scene på Trøndelag Teater, og jubilanten var «Rasmus og Verdens Beste Band» som nå inviterte til «verdens beste bursdag», med teaterkonsert, plateslepp og salen stappfull av forventingsfulle og oppspilte ungar. Medan vaksne i finare åremålslag får kanapear og fancy forrettar, fekk vi, medan vi venta på å kome inn i salen, servert ein ganske uvanleg appetittvekkjar; – fiskepudding i sjokoladesaus. Det smakte litt annleis, og var kanskje typisk for Rasmus og det han står for, for her hadde han sett saman to heilt vanlege ting som vi ikkje er like fortrulege med å få på same asjett.

Rasmus Rohde, og verdas beste band, saman med Aass & Rohde Produksjoner har gjennom ti år, fire plater, to spelemannsprisar og mye meir gjort det til sitt varemerke å ta opp kvardagen til ungane, men ikkje alltid det vi snakkar mest om, lage ein varm og kanskje humoristisk vri, og gjere at også det vanskelege kan bli overkommeleg eller ufarleg. På slutten av fjoråret sette Rohde & Aass Produksjoner opp «Snøhula», ei juleframsyning som tok opp korleis det er å feire første jula som skilsmissebarn med berre ein av foreldra, ein produksjon som blir sett opp att under Heddadagane i Oslo i juni, og som her har mi varmaste tilråding.

Men fram til 9. juni inviterer Rasmus og bandet altså til bursdagsfeiring på Gamle scene, og til promotering av den nye plata deira; «Banjo på badet». Det er blitt ein triveleg, humoristisk og relativt upretensiøs teaterkonsert, men i tekstane til Rohde ligg alvoret aldri langt unna det skøyaraktige.  Her opnar han med ein nydeleg song om då mor og far møtte kvarandre første gong, før han går vidare og syng om gamle folk, om kyr og klegg, kva som skjer når cowboyar får baby, ein undrande song om kor ballongane blir av når dei flyg til værs og den elleville tittellåta om i kor godt humør folk blir av å høyre banjo. Og i salen blir vi alle i særs godt humør av å bli underhalde av desse musikalske speloppmakarane som trakterer eit utal instrument, og nokre av dei nokså aparte, og som gjer det med ei smittande speleglede. Med seg har dei også dyktige ungdomar frå Trondheim kommunale kulturskole på alt frå rytme- til strengeinstrument.

Men bursdagskonserten er ikkje berre feiring og skjemt, for bak dei fornøyelege tekstane og den fengande musikken, bak humoren og det lausslopne, ligg alvoret. I ein vakker, roleg ballade syng dei om den vesle guten  som ligg på stranda og som aldri kom dit han ønska seg. Utan noka form for moralisering eller freistnad på å vere korrekt eller pedagogisk, hentar  Rasmus Rohde tips og tilbakemeldingar frå ungane i salen, og pratar avslappa om likt og ulikt medan han greier å flette det saman med dei forskjellige songane. Og i salen kokar det etter kvart. Når Rasmus og bandet mot slutten dreg opp superhiten «Puppan te pappa», er heile salen med. For dette er openbert ein song dei er fortrulege med og kan på rams. Det er nesten surrealistisk når fullt av ungar står, dansar og veivar med armane medan dei syng så høgt dei kan om puppan te pappa. Eg har gjennom mange år sett meir enn hundre produksjonar på Gamle scene, men aldri noko som det har svinga meir av enn dette.

TEATER

FEST?: Henriette gjer alt for å lage ein fin fest, men kva er det CH har i tankane?. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Indianeren»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Tore Renberg
Regi: Tore Renberg
Scenografi: Bjarne Frank Wathne
Kostyme: Ragnhild Anda Tengesdal
Lysdesign: Haakon Espeland
Musikalsk ansvarleg: Nils Henrik Aasheim
Med: Kjærsti Odden Skjeldal, Marko Kanic, Espen Hana, Mareike Wang, Gretelill Tangen og Filip J. H. Kilter/Lui S. Drabløs

Varmt og humoristisk om sakn, skuld og det ein ikkje snakkar om.

Tore Renberg har sia debuten i 1995 skrive eit titals romanar, og om lag like mange barnebøker. For to år sia debuterte han både som dramatikar og regissør på Rogaland Teater med komedien «Femti flotte år med Frode Kommedal». Nå er han attende med eit langt mørkare stykke der han ser til klassikarane både i oppbygging, tematikk, setting og meir til. Og nok ein gong har han sjølv regien. Det er blitt eit velspela og humoristisk drama om elefanten i rommet, eller i denne samanhengen indianaren i rommet; – den alle ser, men ingen snakkar om.

Vi er i den store hagen til familien Brede, eit gamalt og velståande, lite forretningsdynasti, for tida leia av Carl Henrik (Marko Kanic) eller CH som han kallar seg. Storebroren Johs (Espen Hana), er litt for enkel til å kunne drive forretning, slik han sjølv med stor eigeninnsikt seier det. Det er ein varm haustdag og eit piano blir trilla ut på plenen i høve feiringa av niårsdagen til Daniel, sonen i huset. Mora hans, Henriette, (Kjærsti Odden Skjeldal) gjer saman med Mabel (Gretelill Tangen), ei myndig hushalderske av det gamle slaget, dei siste førebuingane til festen, medan faren, CH, er travelt opptatt med litt kryptiske mobilsamtalar. Feirast skal det også at Johs har fått seg kjærast, den minst like enkle Irene (Mareike Wang). Renberg rullar ut ein toaktars cliffhanger der vi heile tida forstår at noko skal skje eller har skjedd, men ikkje kva. Historia tar stadig overraskande vendingar, og ikkje alt er slik vi trur. Eit lite minus er at finalen blir noko uforløyst, men det er absolutt  til å tole.

Tore Renberg er ingen røynd dramatikar eller regissør, men resultatet er likevel overtydande bra. Kanskje ikkje så rart, for han har lang fartstid i Barne- og Ungdomsteateret til  Rogaland Teater, og er meir enn klassisk skolert. Så er det også det klassiske drama han lener seg til denne gongen. I den velfungerande scenografiske løysinga til Bjarne Frank Wathne kan vi fort få assosiasjonar til Anton Tsjekhov. I denne settinga presenterer Renberg eit familiedrama som tematisk kan minne om både Edward Albees «Hvem er redd for Virginia Woolf» og Henrik Ibsens «Lille Eyolf», men utan på noko vis å kopiere. Hagen er eit lukka rom der vi har ein familie som ikkje er i stand til å prate saman, og der få vågar nemne det alle ser. Det er store løyndomar og såre sakn. Det meste er godt observert og attkjenneleg for dei fleste. Spelet er fullt av humor, varme og menneskeleg innsikt.

Varme og innsikt er det derimot ikkje mye av mellom CH og Henriette. Dei kommuniserer ikkje lenger medan dei andre i hovudsak er stillteiande lojale. Renbergs bruk av dei litt «enklare» Johs og Irene er gjort nennsamt og pietetsfullt og får fram ein varm og ikkje minst humoristisk dimensjon, eit lite stykke i stykket, samstundes som dei to lettare kan seie ting som dei er. At Espen Hana og Mareike Wang gjer formidable og velbalanserte rolletolkingar forsterkar dette. Wangs framføring av «The fool on the hill» var for øvrig til å grine av. Multitalentet Renberg er også tidlegare musikar, og her nyttar han med stort hell fleire pianostykke av Harald Sæverud for å setje den rette stemninga. Ensemblespelet, som er Rogaland Teaters særmerke, er som vanleg særs godt, og nyanse- og detaljrikdomen i rollene er stor. Dette gjeld særleg Kjærsti Odden Skjeldal i hovudrolla som Henriette, ei omfattande og tekstrik rolle ho blei kasta inn i berre ei dryg veke før premiere, og som ho tolkar overtydande og sikkert.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 13. mai 2017.)

TEATER

SKJØR: Laura legg seg på ei hylle under alle dei andre glasfigurane. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Glassmenasjeriet»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av: Tennessee Williams
Omsett av Inger Hagerup
Regi: Victoria Meirik
Scenografi og kostyme: Susanne Münzner
Lysdesign: Trygve Andersen
Med: Mette Arnstad, Svein Solenes, Ingrid Rusten og Hadle Lavold Reisæter

Vakkert, men litt sprikande om menneske bundne til kvarandre og sin eigen lagnad.

Den amerikanske draumen er i dag berre ein fjern illusjon for dei aller fleste i USA. Slik var det også i 1930-åra. Det er denne røyndomen Tennessee Williams tek oss attende til i «Glassmenasjeriet», eitt av verdas mest spela drama, der vi møter ein liten dysfunksjonell familie, ei mor og to heimebuande vaksne barn, låste fast til kvarandre, og i desperat lengt etter noko betre. Det er ei vond og vakker historie som også er sterkt sjølvbiografisk, skriven av han som til slutt kom seg ut og opp.

Eigentleg er dette ei retrospektiv forteljing der sonen i huset, Tom Wingfield (Svein Solenes) i særs poetiske vendingar ser attende på tida då han arbeidde på eit skolager, hata jobben og skreiv dikt i løynd. Forholdet til den litt funksjonshemma og særs sky systera, Laura (Ingrid Rusten) gjer at han let vere å bryte ut. Inntil vidare. Laura får dagane til å gå ved å samle på glasfigurar som er like skjøre som ho sjølv. I heimen regjerer den særs monomane mora (Mette Arnstad), ein bitter livsløgnar, og i eigne auge ein fallert diva. Løysinga for dei alle er å få Laura gift, og ein dag dukkar endeleg «den unge mannen» Jim (Hadle Lavold Reisæter) opp.

I dette tette kammerspelet får vi eit innsiktsfullt, nært, poetisk og sårt bilde av desillusjonerte og desperate menneske, bundne til sin eigen lagnad. Victoria Meirik har saman med  scenograf Susanne Münzner omskapt Teaterhallen til eit heilt alminneleg forsamlingslokale der vi stundom får kjensla av at vi er deltakarar på prøvene og ikkje sjølve oppsetjinga. Miksebordet står midt i rommet, og det er stor avstand frå publikum til den litt opphøgde scena. Og heile tida blir framsyninga avbroten av scenetilvisingar. Det skapar rett nok brot frå illusjonen, men samstundes også ein ganske øydeleggjande distanse til dei særs nære forholda som stykket omhandlar.

Alle dei fire på scena gir gode rolletolkingar, og særleg er Mette Arnstad overtydande som mora. Sjølvopptatt og dominerande lever ho i ein draum om noko som var. Arnstad er intens og infam, og syner kor øydeleggjande manglande sjølvinnsikt kan vere. Den menneskelege detaljrikdomen som Tennessee Williams er ein meister på, blir godt ivaretatt både av regi og dei fire på scena, særleg i det vakre møtet mellom Jim og Laura. Men Meiriks hovudgrep er vanskelegare å fatte, for tidvis er det slik at dei fire aktørane nesten spelar i kvart sitt stykke. Og med dagens situasjon i USA finn eg det litt merkeleg at ein ikkje eingong indikerer likskapen med Tennessee Williams’ 30-tal.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 9. mai 2017.)

TEATER

MASKEFALL: Etter kvart som politioverbetjentens elegante demaskering finn stad, og sanninga når fram, blir det lite att av borgarskapets diskré sjarm. FOTO: TOM EIKREM

«Det er frå politiet»
Teaterlaget i BUL, Nidaros
Av: J. B. Priestley
Omsett av Nicolai Haugen
Regi: Marit Sofie Todal
Scenografi og kostyme: Marit Sofie Todal og gruppa
Med: Rickard Skjong, Inga Elise Bruteig, Anne Nelly Gilsåmo, Runar Christoffersen Walsø, Tom Eikrem, Magnus Lie Hetland og Julie Valen

Ei elegant demaskering av ein overklassefamilie slik berre britane greier det. Og Teaterlaget i BUL spelar salongdramaet ut med tilnærma fingerspisskjensle.

Det er høg stemning hjå fabrikkeigar Arthur Birling (Rickard Skjong) og fru Sybil (Inga Elise Bruteig) som feirar at dottera Sheila (Anne Nelly Gilsåmo) har forlova seg med den endå rikare og mektige Gerhard Croft (Tom Eikrem), eit framtidig ekteskap mellom to konkurrentar som nå kan heve prisane og hygge seg med marknaden åleine. Idyllen er nesten upåklageleg, berre Eric (Runar Christoffersen Walsø), den unge og litt venstreorienterte sonen i huset heller ein dråpe malurt i festbegeret av og til. Det er britisk eleganse, vi er i 1938 og medan verda bur seg på krig, gir familien blaffen. Der er dei meir bekymra for Sovjetunionen og arbeidarklassens aukande lønskrav enn Hitler og annekteringa av Austerrike. Så med eitt ringer det på døra, tenestejenta (Julie Valen) opnar og annonserer at overbetjent Goole (Magnus Lie Hetland) frå politiet vil stille nokre spørsmål. Ei ung kvinne er funne død av forgifting, truleg sjølvmord, og ingen forstår at dette kan ha noko med dei å gjere, men danna og høflege som dei er, let dei mannen få stille spørsmåla sine. Det gjer han, og på eit særs elegant vis, og lag for lag, avdekkjer han at familiemedlemmane kanskje ikkje er så uskuldige som det kan sjå ut. Det blir ein fornøyeleg og litt annleis krimhistorie som eg ikkje skal røpe korkje gongen i eller utgongen av, men her er flust av uventa vendingar, og ikkje minst ein skarp politisk brodd, samstundes som det er britisk eleganse på sitt beste.

«Det er frå politiet» (An Inspector Calls) er skrive i 1945 av den britiske dramatikaren J. B. Priestley (1894 – 1984), og jamvel om stykket ikkje er spela mye her i landet, er det likevel det mest kjende av dramaa hans. Teaterlaget i BUL nyttar ei omsetjing av Nicolai Haugen som har eit godt munnleg språk og som tillèt bruk av dialekt. Det gjer at skodespelarane fort blir meir naturlege enn med eit normert teaterspråk. Naturleg er i det heile også eit godt stikkord for spelet. Eg har sett ein del oppsetjingar av vaksengruppa i Teaterlaget, og ofte har det blitt litt pompøst, teatralsk og overspela. Ikkje sia den segnomsuste jubileumsoppsetjinga av «Peer Gynt» hausten 2004 har eg sett dei like gode som dette. Marit Sofie Todal har hatt ei særs heldig og, eg vil tru, stram hand med personinstruksjon og regi. Det er fine dramaturgiske vendingar, det skjer noko fleire stader på scena til same tid, skodespelarane er heilt naturleg til stades og replikkane fell akkurat slik vi ville venta å høyre dei. Rickard Skjong har ei stor og tekstrik rolle som pater familias, og har mange vendingar i styrke og stemning, men turnerer dei med stort truverd utan nokon gong å overspele. Og Magnus Lie Hetland er lågmælt og sikker i rolla som politimannen som greier å dupere desse stive overleppene på elegant og overtydande vis. Det er godt ensemblespel og særs truverdige rolletolkingar over heile fjøla. Nokre små problem med diksjon kunne det nok vere, men det blir uvesentlege bagatellar.

«Det er frå politiet» er blitt ei særs underhaldande, fornøyeleg og velspela oppsetjing som Teaterlaget i BUL kan vere meir enn stolt av. Framsyninga blir vist alle dagar til og med fredag 28. april, og fortener eit stort publikum.

TEATER

DILEMMA: Kva gjer du når du finn ei mappe med hemmelege dokument som fortel om massiv overvaking? FOTO: AMUND GRIMSTAD

«Traitor»
Teatret Vårt, Molde
Av: Esther Richardson og Cecilie Lundsholt i samarbeid med Richard Hurford
Regi: Cecilie Lundsholt og Esther Richardson
Scenografi og kostyme: Kate Unwin
Med: Thale Tornes, Line Brå Johansen, Kevin Mbugua og Jonas Delerud

Interaktivt og actionfylt teater som grip rett inn i samtida, og som krev mye av publikum.

Teatret Vårt i Molde og den kunstnarlege leiaren for Barneteatret Vårt, Cecilie Lundsholt, held fram med å lage nyskapande teater for barn og ungdom gjennom å utforske og eksperimentere med sjangeren. I samarbeid med Pilot Theatre i York i England har dei nå produsert ei ungdomsframsyning som grip rett inn i debatten om ytringsfridom, overvaking og varsling.

Relativt inkjeanande møter eit tjuetals publikummarar opp utanfor teater- og bibliotekbygget «Plassen» i Molde litt etter stengetid. Med eitt bråstoppar ein bil, og ut kjem ei fortvila mor (Thale Tornes) som fortel at den litt ustabile tenåringsdottera Emma (Line Brå Johansen) har gøymt seg i bygget. Nå treng mora hjelp til å få nokon til å opne. Vi trår til, bankar på vindauga og får til slutt ein vaktmeister (Kevin Mbugua) til motviljug å sleppe oss inn der vi møter ein minst like motviljug reingjerar (Jonas Delerud). Så er leitinga i gang, og i to grupper saumfer vi bygget før vi gradvis får vite at ingen er dei vi trur, og at her kan ein ikkje lite på nokon. Mora jobbar i PST, Emma har hacka pc-en hennar og er i ferd med å gi innhaldet vidare til vaktmeistaren som er med i ei varslargruppe.

Vi blir uforvarande involverte i ein actionfylt thriller der vi etter kvart blir tvungne til å ta store val. Kven skal ein stole på? Er massiv overvaking rette medisinen mot terror og kriminalitet, eller er liberale verdiar som ytringsfridom og rett til privatliv viktigare? Korleis det går, skal eg ikkje seie, for resultatet er avhengig av publikum. Men gjennom ein dryg time blir vi med på eit spennande og ganske heseblesande drama der vi finn dokument det ikkje er meininga vi skal sjå, gøymer oss for overvakingskamera og må ta viktige val.

Dette er i høgste grad interaktivt teater, så både spel og oppleving avheng i stor grad av oss sjølve. Aktørane er gode og trygge i rollene, men sleit med å få oss med i handlinga. Og sjølv om vi etter kvart tok meir del, blei det nok litt uforløyst, også fordi ikkje alle sider ved historia var like truverdig. Men undervegs var det faktisk ganske spennande og fullt mogeleg å bli rive med. Trass i nokre mindre problem fortener Teatret Vårt stor honnør for å våge å gå så nye og dristige vegar, for å vende seg til ei aldersgruppe det blir laga alt for lite teater om og for, og for å ta samfunnsoppdraget sitt på alvor. I tillegg var dette ein uvanleg komplisert produksjon med omsyn til logistikk, timing, og ikkje minst datateknologi og kameraovervaking der synkroniseringa var ganske imponerande.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 25. april 2017.)

TEATER

DISKRÉ: Overvaking på sitt mest subtile. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«1950 – Spionen»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Yngve Sundvor og Statsteatret
Co-produsert av Rogaland Teater, Teatret Vårt og Oslo Nye Teater
Regi: Yngve Sundvor
Lyddesign: Morten Kjerstad
Med: Karoline Krüger, Kim Sørensen, Gard B. Eidsvold og Per Kjerstad

Relativt lettvint om 50-talet, men likevel absolutt på kornet.

På ti år har Statsteatret sett seg føre å lage ti produksjonar som nyskriv den norske historia frå 1066 til 2066 og der dei i kvart stykke tar for seg ein viktige periode i historia vår. Måndag var det premiere på den sjuande produksjonen. Den handlar om det sorglause femtitalet, men som var både gjenoppbygging etter krigen, planleggingsoptimisme og velstandsauke, – og samstundes kald krig og kommunistjakt. Med humoristisk skråblikk og sjarmerande forakt for korrekte detaljar har Yngve Sundvor, Morten Kjerstad og dei fire på scena laga ei fornøyeleg og uhøgtidleg framsyning som i røynda nok kan vere like god kritikk av dette tiåret som grundige og meir alvorlege utgreiingar.

Vi tar til med Arbeidarpartiets landsmøte i 1949 der juristen Frank Øye (Per Kjerstad) blir klubba før han får framført sin skepsis til norsk NATO-medlemskap. Så møter vi han att litt seinare som støvsugarseljar på døra til pianolærar Astrid Høyer (Karoline Krüger). Ho er pasient hos Carl Jakobsen (Kim Sørensen), psykiater med spesiell interesse for psykofarmaka og lobotomi. Og i ein bunker under Ruseløkka skule sit Ronald Olsen (Gard B. Eidsvold) og følgjer med som del av både det norske overvakingspolitiet og Arbeidarpartiet. Dei er alle solide AP-folk, men i dette lett paranoide tiåret var berre eit litt avvikande NATO-syn nok til å bli overvaka av dei andre.

Historia er tunn, nesten fråverande, men gjennom framifrå spel, komiske situasjonar, populærkulturelle og spesielt musikalske referansar, tidsriktige reklameinnslag og at dei har fanga tidsånda med fingerspisskjensle, greier dei å lage underhaldande teater med politisk brodd. Det er synkront og godt ensemblespel der Karoline Krüger syner at ho kan langt meir enn å synge og traktere tangentar, og der Gard B. Eidsvold var høgt og lågt som spion, men også med eit imponerande komisk underspel. «1950 – Spionen» er ei upretensiøs og velspela lita framsyning. Stykket blir spela i Stavanger denne veka, på Oslo Nye (Trikkestallen) og på Teatret Vårt i Molde etter påske før det skal ut på turné.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 7. april 2017.)

TEATER

TRUSKAP: Lisa sver truskap til det fantastiske og fargerike, men likevel ukjende. FOTO: BJØRN LEIRVIK, NORDLAND TEATER

«Det eventyrlige Dissosia»
Nordland Teater, Mo i Rana
Av: Anthony Nielson
Omsett av Mikkel Bugge
Regi: Morten Joachim
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Musikk/lyddesign: Sissel Brean Hovind og Frode Fridtjofsen
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Øystein Heitmann
Med: Ane Ulimoen Øverli, Anne Bolette Stang Eng, Sven Henriksen, Martin Karelius Østensen, Rune Løding, Stein Elvestad og Linda Mathisen

Medisin eller ikkje medisin, – det er spørsmålet om du vil unngå fantasilandet Dissosia.

Lisa er ikkje heilt i vater, og lever i to parallelle univers. Ved medisinering kan ho unngå det eine, men er det verdt det? «Det eventyrlige Dissosia» frå 2004, av den skotske regissøren og dramatikaren Anthony Nielson (f. 1967), hadde i helga skandinaviapremiere på Nordland Teater. Gjennom to fullstendig ulike aktar syner Nielson røyndomen for ei ung kvinne med dissosiativ liding. I første akt møter vi Lisa (Ane Ulimoen Øverli) som bur seg på date med kjærasten, og som blir bede om å hugse å ta tablettane sine. Men som let det vere. Som ei Alice in Wonderland tar ho i staden heisen ned til landet Dissosia der ho vandrar rundt i eit surrealistisk samfunn på jakt etter ein tapt time. I fargerike og særs fantasifulle kostyme dukkar den eine absurde figuren etter den andre opp, og narrativet er som i eit barneteater der Lisa skal hjelpe med å finne att dronninga og overvinne skurken. Men det endar i sjølvskading når ho kjem attende til den verkelege (?) røyndomen.

I neste akt er ho i eit sterilt sjukehus, fargelaust og upersonleg der ho gjennom særs motviljug medisinering vinn att ei form for likevekt. Men til kva slags pris? Ved å presentere Lisas to alternative røyndomar så tydeleg og illustrerande, har Nielson greidd å forklåre kva som får henne til å sky medisinering og oppsøkje det både opplevingsrike og destruktive jamvel om ho veit betre. Som ein rusavhengig søkjer ho det fantastiske, og vi forstår henne godt.

Gjermund Andresen har, i tillegg til eit utal spennande kostyme, laga ein scenografi som tek godt vare på ulikskapen, og som er imponerande komplisert til å vere rigga for turné. Morten Joachim har regien, og har greidd å få seks skodespelarar til å fylle heile 20 roller med synkrone og ganske presise sceneskift. Men spelet og sjølve presentasjonen er ikkje like vellukka. Rett nok er oppsetjinga til tider relativt underhaldande, men ho blir heller ikkje så mye meir. Rollene er fargerike, men spelet er det ikkje. Framsyninga blir som eit titteskap, nesten overtydeleg pedagogisk, og med unnatak av ei urkomisk scene med to  utryggingsvakter, er det lite att av fantasien i det som blir skildra. Det blir spela teater med relativt mye energi, men diverre utan at det vedkjem eller rører oss i salen i særleg grad.

Framsyninga skal turnere i Nordland i april, og blir vist under Heddadagane i Oslo i juni.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 1. april 2017.)

TEATER

ABSURD: Soldatens foreldre let seg ikkje affisere av litt krig når dei inviterer på piknik. FOTO: SIT

«Frokost i det grønne»
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus
Av Fernando Arrabal
Produsert og framført av Studentersamfundets Interne Teater
Regi: Iven Celin Ålråk og Oda Frigg Endregaard
Scenografi: Simon Dai
Kostyme: Marte Sophie Johannessen
Lyddesign: Are August Flannagan Furubotn
Lysdesign: Jenny Bogen Griffiths, Marianne Horne og Henrik Kristiansen
Med: Tord Stavrum, Ine-Susanne Methlie, Lars Martin Singstad, Viel Carlsen, Kathrine Wisth og Øyvind Løkke Vie

Ein absurd og humoristisk tragedie om krigens meiningslause idioti, men framføringa hadde stått seg på ei meir lågmælt tilnærming

Den spansk-franske forfattaren og dramatikaren Fernando Arrabal (f. 1932) er saman med mellom andre Breton og Ionesco blant 1900-talets store surrealistar. Født i Spania var han berre fire år gamal då faren forsvann som soldat, og krigens meiningslause idioti var også temaet i det første dramaet hans «Frokost i det grønne» frå 1952, eit stykke som truleg er blant hans mest spela. I Norge blei det første gong vist i fjernsynsteateret i 1962, og så seint som for eitt år sia blei det oppført i ein litt omarbeidd versjon på Det Norske Teatret. Nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sett opp den vesle einaktaren på Knaus, og sjølv om dei ikkje fortel kven som har omsett og bearbeidd teksten, er det ting som kan tyde på at det er versjonen frå Det Norske Teatret dei byggjer på.

Vi er i ein skyttargrav slik vi kjenner dei frå første verdskrigen, flott illudert av ein effektfull og god scenografi. Kor og når dette er, er ikkje så viktig, for det er krigen generelt Arrabal vil til livs, men vi er openbert i litt nyare tid. Dagane i skyttargrava er keisame, lite skjer, og det er ingen progresjon. Soldaten Zapo nyttar tida mellom skotvekslingane til å strikke. Så med eitt dukkar foreldra hans opp med piknik-korg og byr på frukt, vin og kanapear. Dei let seg ikkje affisere av kva som skjer rundt dei og ser det heile nærast som eit fornøyeleg teater. Det fullstendig absurde og dermed også humoristiske ligg i kontrastane mellom den kvardagslege og trivielle haldninga til det brutale som skjer rundt dei. Etter ei stund dukkar ein fiendtleg soldat, Zepo, opp og blir tatt til fange. Men det er jo så hyggeleg med piknik at også fangen blir invitert med. Absurde og surrealistiske scener utspelar seg og blir toppa av eit par sanitetssoldatar som kjem innom og leitar etter lik, og blir skuffa av di dei ikkje finn nokon og slik ikkje får høve til å gjere jobben sin. Mot slutten kjem det vesle selskapet på den geniale ideen at krigen er meiningslaus og kan stoppast om båe soldatane fortel sine overordna at fienden er greie folk, før komedien faktisk endar i tragedie og sanitetssoldatane får fylt opp kvota si.

Oppføringa til SIT blir framført i ein effektfull og god scenografi på den vesle og litt vanskelege intimscena Knaus, og lyd- og lysdesignarane har gjort ein framifrå jobb med strobelys og mitraljøseeld for å skape ein realistisk situasjon. Verre er det diverre med regi og spel. Framføringa er særs teksttru, men ikkje i same grad tru mot innhaldet i han. Arrabals tekst er absurd fordi han tar med seg dagleglivets referansar til ein ekstremsituasjon. Med det skapar han surrealistisk humor samstundes som dette likevel i røynda er djupt alvorleg. Teksten er triviell, kvardagsleg og enkel, og nettopp kontrasten mellom den og krigens ekstreme natur er det som gir dette stykket slik sprengkraft. Det kan verke som om SIT ikkje heilt har tillit til styrken i teksten, for dei har vald ein regi der det i alt for stor grad er høgrøysta overspel som i ein situasjonskomedie. Men dette er Arrabal og ikkje Holberg. Viel Carlsen som fiendesoldaten Zepo er den einaste som snakkar med innestemme. Då blir innhaldet i det ho formidlar også desto sterkare, og slik syner ho kva dette kunne ha blitt.

TEATER

OPPGITT: Ikkje mye optimisme å sjå hjå denne desillusjonerte gjengen. FOTO: JOHANNES LAUKELAND FESTER SUNDE

«Brødrene Karamasov»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Dramatisering, regi og scenografi: Ole Johan Skjelbred
Kostymedesign: Ane Aasheim
Lysdesign: Tommy Geving
Lyddesign: Anders Schille
Med: Hildegunn Eggen, Stine Fevik, Kathrine Torborg Johansen, Ida Cecilie Klem, Vetle Bergan, Andreas Stoltenberg Granerud, Christian Ruud Kallum og Petter Winther

Om desillusjonerte, dekadente og trøytte menneske i ei endetid.

«Brødrene Karamasov» på Trøndelag teaters gamle scene opnar med at dei tre kvinnene i stykket, vendt mot salen, og framført som eit gresk kor stiller spørsmålet: «Hvorfor bruke tid på dette?» Og med det har Ole Johan Skjelbred sett standarden for framføringa i eit spenn frå antikken til i dag der han spelar på alle teatrale (og teatralske) verkemiddel som er mogeleg å finne på. I løpet av dei siste åra har Skjelbred sett opp tre nyskapande og spennande produksjonar på Trøndelag Teater, den Heddanominerte «Moby Dick» av Henry Melville, «Dager under» av Arne Lygre, og «Det er bedre å kappe det av enn å gå gjennom livet», basert på tekstar av Lisa Lie. Nå har han dramatisert Fjodor Dostojevskijs romankoloss «Brødrene Karamasov», tatt med seg meir av Lisa Lies univers enn Dostojevskijs, og med det som bakgrunn freista å seie noko om vår tid. Om ein skal ta kortversjonen, handlar romanen om fire brør, eit fadermord, mange religiøse overtonar og rivalisering over ei kvinne. Og han dreier seg om skuld. Alle elementa er her framleis, men eg trur det er ein fordel å gløyme Dostojevskij om ein skal ha utbytte av denne framsyninga for jamvel om romanens forteljing er oppstykka, er denne framsyninga delt opp til det nesten pulveriserte.

Skjelbred tar oss med til ei desillusjonert og dekadent endetidsstemning frigjort frå tid, stad og delvis også kjønn der alt er fragmentert. I form er dette punk, trash, meta og splatter der det meste blir presentert oversminka og i store bokstavar, og med ikkje så reint lite humor. I heile første akt sit eg og lurar på om koret kanskje hadde rett med opningsreplikken sin, for det meste verka temmeleg meiningslaust.

Det er før det eksistensielle, – tilhøvet mellom dei heilt ulike brørne, –  og mellom dei og den ufordragelege faren gradvis tar til å gå opp for meg, Før eg fatta kjærleikens kår i ei endetid og ser at dette ikkje lenger er ei mordgåte, men handlar om skuld og moralfilosofi. Då fell ein del brikker på plass, men vegen dit er nok alt for lang og omstendeleg til at dette blei ein heilt vellukka produksjon.

Når han, trass i mye uforståeleg bad taste, søppel og digresjonar likevel greidde å halde meg fast, skuldast det i vel så stor grad ensemblet på åtte som maktar å gi oss forbausande  nyanserte tolkingar trass i karikering og overspel, og som tidvis leverer framifrå spel, toppa av ein strålande Vetle Bergan som yngstesonen og den religiøse grublaren Aljosja.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 18. mars 2017.)