Amund Grimstad

TEATERKONSERT

«Driv»
Tørrdokka, Nedre Elvehavn, Trondheim
Av: Cirka Teater og Trondheim Kammermusikkfestival
Regi: Anne Marit Sæther, Gilles Berger og Espen Dekko
Scenografi: Gilles Berger
Komponist: Ståle Storløkken
Koreografi: Loan TP Hoang
Kostyme: Ina Sæther Berger
Lyddesign: Tor Breivik
Lysdesign: Sune Schjelderup
Musikarar: Ståle Storløkken, Tor Andreas Haugerud, Kyrre Laastad, Trondheim Voices og Luftforsvarets Musikkorps
Med: Celine Meillaud, Loan TP Hoang, Rebecka Lange, Karoline Bergh Ellingsen, Marie Rechsteiner, Gilles Berger, Espen Dekko og Paal Viken Bakke

Trondheim Kammermusikkfestival feirar 25-årsjubileum eitt år på overtid med ei multimedial gåve som går utanpå det meste.

Frå starten i 1984 har Cirka Teater med kunstnarparet Gilles Berger og Anne Marit Sæther forundra og gledd teaterpublikum både her i landet og utanlands. Der Gilles Berger lagar magisk scenografi som til og med kan oppheve tyngdekrafta, tryllar Anne Marit Sæthers regi fram poetiske og visuelle forteljingar. Dei har i alle år vore med på å sprenge grenser og har samarbeidd med mange ein ikkje er vande med å sjå i teatersalongane. I framsyninga «Hundre hemmeligheter» på Trøndelag Teater i 2014 var vokalgruppa Trondheim Voices med og improviserte fram lyd og musikk i sanntid med heilt nyutvikla teknologi. Og i «Verkstøy» (eller «Musika Mobile») i 2009 var Luftforsvarets Musikkorps ein særs aktiv ingrediens i ei spektakulær framsyning.

Då Trondheim Kammermusikkfestival i fjor feira 25-årsjubileum skulle det markerast med ein storslått produksjon i regi av Cirka Teater, På grunn av pandemien blei det heile utsett, og i løpet av året har framsyninga både utvikla og endra seg. Fredag var det omsider premiere på det som blei ei meir enn verdig markering av kammermusikkfestivalen og i tillegg ei feiring av at det endeleg er lov å fylle benkeradene på landets mange kulturarenaer. Med to gratisframsyningar for eit kulturhungrig publikum fredag og laurdag blei det sett eit sterkt og imponerande multimedialt punktum for halvtanna års kulturell ørkenvandring. Og for ei gåve det blei!

I den gamle tørrdokka på Nedre Elvehavn, der ein på Trondhjems Mekaniske Verksted i nærare hundre år bygde skip, fekk vi nå presentert ei spektakulær og sanseleg oppleving, – teater, konsert, kunstinstallasjon, eller kall det kva du vil. I det 40 cm djupe bassenget var det plassert sju ulike installasjonar, der tre av dei var flåtar for Tor Haugerud og Kyrre Laastad, på slagverk, og for komponisten sjølv, Ståle Storløkken, på tangentar og synt. Dei fire andre flåtane kunne gi assosiasjonar til skipsverftet og minne om både vrakgods og rekved, men også om øydelagde musikkinstrument. Til den suggererande og mektige musikken til Ståle Storløkken kom songarane frå Trondheim Voices og skapte sitt særeigne lydbilde der dei, kledd i kutter som kunne føre tankane til «The Handmaid’s Tale» tok seg fram gjennom vatnet saman med ei rekkje dansarar.

Eg skal vakte meg vel for å kome med tolkingar av kva dette var, men personleg oppfatta eg det som noko post-apokalyptisk, og kanskje eit forsøk på å attreise ein normalitet etter krisa, pandemien eller kva det måtte vere. Og eg såg både konflikt og forsoning, og ikkje minst ein viss framtidsoptimisme trass alt. Men her er det ope for å tolke som ein vil, for først og fremst var dette ei heilt uvanleg sterk sanseleg oppleving.

Midtvegs i det heile kom Luftforsvarets Musikkorps under leiing av dirigenten Torodd Wigum, meir vassande enn marsjerande, og i tillegg med bind for auga. Og med eitt blei dansarane som ein ingeniørtropp som laga veg i vellinga og bygde provisoriske gangbruer for musikarane av det som før berre blei oppfatta som vrakgods og rekved. Så var det kanskje likevel mogeleg å lage ein viss orden ut av kaoset? Slik endra Gilles Bergers scenografi seg og blei på eit sinnrikt vis med på å møblere det enorme scenerommet.

Framsyninga «Driv» varte i berre 45 minutt, men på grunn av kompleksiteten, det multimediale og alle sanseinntrykka kjendest det som ei heilaftans oppsetjing. Og finalen, då mørket hadde senka seg over dokka og lyssettinga kom til sin rett, blei ein overveldande eksplosjon av alt som kan påverke sansane dine. Dei som gjekk glipp av denne heilt spesielle oppsetjinga, kan sjå henne i NRK-programmet «Hovedscenen» i slutten av oktober.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. september 2021)

TEATER

«Blikktrommen»
Nationaltheatret, Malersalen
Av: Günter Grass
Omsett av: Trygve og Aud Greiff
Dramatisering og regi: Kjersti Horn
Scenografi: Sven Haraldsson
Lyddesign: Erik Hedin
Lysdesign: Marte Elise Stormo
Med: Olav Waastad

Olav Waastads presentasjon og tolking av Oskar i «Blikktrommen» er ein nesten umenneskeleg skodespelarprestasjon.

Då Oskar Matzerath fylte tre år fekk han ei blekktromme. Samstundes bestemte han seg for å slutte å vekse og å protestere mot alt dei vaksne stod for. Med eit blikk nedanfrå (i dobbel tyding) ser han på og kommenterer samtidas Polen og Tyskland. Og med eit skrik som kan knuse glas og med manipulerande trommespel, får han makt over dei vaksne. Slik fekk forfattaren Günter Grass, med eit heilt uvanleg perspektiv, sagt noko vesentleg om framveksten av nazismen, krigen og åra etter. Romanen «Blikktrommen» frå 1959 er blitt eitt av Tysklands viktigaste litterære oppgjer med fortida, og var ein av fleire grunnar til at Grass fekk Nobelprisen i litteratur i 1999. Volker Schöndorffs filmatisering frå 1979 vann både Oscar og Gullpalme, og romanen er dramatisert og sett opp på fleire teater over heile verda.

Nå har Kjersti Horn gjort ei ny dramatisering for Nationaltheatret. I romanen er det ein 30 år gamal Oskar, innlagt på eit asyl, som ser attende på sitt eige og familiens liv den første halvdelen av nittenhundretalet. Kjersti Horn plasserer i staden Oskar i eit typisk og slitt mellomkrigshusvære rett etter krigen. Og ho presenterer det heile som ein monolog, eller som eit kraftig dramatisert forteljarteater der Olav Waastad er åleine på scena som Oskar. Med ein utruleg energi held han oss i age i nesten tre timar utan pause.

Som i romanen blir historia fortald og framført i både 1. og 3. person, gjerne i same setning. Det gjer at Oskar blir både ein forteljar og ein deltakar. Forteljinga går kronologisk frå besteforeldra på målerisk vis produserer mora til Oskar, fram til han sjølv blir til i 1924, litt uvisst med kva for far, og gjennom oppvekst, nazismens framvekst og fram til krigens slutt. Her sette Grass ord på mykje av det som skulle gløymast, og han gjer det på eit vis og med scener som på same tid er både motbydelege og fascinerande. Alt dette er framifrå tatt vare på i både dramatisering, Kjersti Horns regi og ikkje minst i Olav Waastads spel. Kledd i berre ei alt for stor truse som kan minne om ei bleie, beveger han seg rundt i det vesle klaustrofobiske universet sitt. Med Waastads spesielle register, evna til satiriske absurditetar, komikk og karakterspel nærast i same stunda, er han som skapt for denne rolla. Med ein ufatteleg og ustoppeleg energi og i tillegg mykje fysisk spel formidlar han eit utal fasettar. Aldri har eg sett ein slik kraftprestasjon på eit teater.

Scenografien til Sven Haraldsson er eit autentisk, innhaldsrikt og detaljert husvære med nokre få ingrediensar frå i dag som effektfulle brot. Ein plastskjerm skil oss frå scena. Den understrekar titteskapet, det innestengde og ikkje minst Oskars utanforskap. Og for den som gler seg over detaljar, har Haraldson også sett inn eit bur med kanarifuglar slik dei gjorde før i tida for å varsle om når lufta blei for dårleg i gruvene. For her er ikkje mykje frisk luft.

Framsyninga er både grotesk, fascinerande og vakker på same tid. At denne kombinasjonen blei så vellukka skuldast også Erik Hedins lyddesign som nesten umerkeleg skapar situasjonar og stemningar.

Å dramatisere romanar er ikkje enkelt, og spesielt ikkje ein med så mykje tekst. Kjersti Horn følgjer boka og er tru mot det meste, men særleg mot slutten kunne nok meir ha vore stroke for då forsvann noko av den ekstreme intensiteten frå opninga. Ein intensitet som gjorde denne framsyninga til ei heilt spesiell teateroppleving.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 25. september 2021.)

TEATER

«Bad Dante Bad English Bad Opera»
Rosendal Teater,
Av: Spreafico Eckly og Matteo Fargion
Tekst og regi: Andrea Spreafico
Musikk: Matteo Fargion
Musikarar: Björn Guo, Stefan Penjin og Live Sunniva Smidt
Med: Matteo Fargion, Robert M. Johanson, Francesca Fargion, og Martha MacBean

Ein minimalistisk kammeropera som leikar seg med tekst, nyansar og humor.

For to år sia gjesta det Bergensbaserte kunstnarparet Spreafico Eckly Trondheim med urpremiere på framsyninga «Footnote # 12». Der tok dei for seg eit essay om Wimbledonfinalen i 2006 mellom Roger Federer og Rafael Nadal og dissekerte denne teksten ned til fotnotenivå. Ei framsyning ein skulle tru ville bli berre for dei heilt spesielt interesserte, men som blei ei gåvepakke til alle som er glad i litteratur og rikdomen i språket. Nå er Spreafico Eckly attende med nok ein urpremiere på Rosendal Teater, og denne gongen med ei vandring i ein endå meir ikonisk tekst, nemleg Dantes «Den guddommelege komedie».

Florentinaren Dante Alighieri (1265-1321) skreiv «Den guddommelege komedie» dei siste åra av livet sitt. Eposet er bygd opp i tre delar (Helvete, Skjærselden og Paradiset) og hundre songar (canti), og handlar om Dantes eige besøk i dei tre dødsrika nokre påskedagar i 1300 der han har med seg den romerske diktaren Vergil som vegvisar.

I oppsetjinga til Spreafico Eckly er det dei ni første songane i kapittelet «Skjærselden» som blir presentert. Tittelen «Bad Dante Bad English Bad Opera» er nok meir humoristisk meint enn å leggje lista lågt, for dette er korkje lettvint, «Dante for dummies» eller spesielt dårleg. Tvert om. Andrea Spreafico har nyskrive dei ni songane som ein libretto til ein kammeropera der den britiske komponisten og artisten Matteo Fargion har skrive musikken.

På ei stor ope scene utan noka form for scenografi blir operaen framført av fire songarar til musikk av tre strykarar, alle synlege på scena. Publikum får utdelt librettoen, og med lyset på i salen kan vi følgje den engelske teksten. Utan lyssetting og på ei stor scene med berre nokre videoprojiserte ord på eit bakteppe, kunne ein tru dette ville bli ganske flatt. Og rett nok tok det litt tid å kome inn i det heile. Men så, litt etter litt fell ein inn i rytmen og kan kose seg med både musikken, framføringa, teksten og ikkje minst humoren. Og etter halvannan time og ni songar, skulle eg gjerne ha fått presentert også resten av «Skjærselden».

Komponisten Matteo Fargion framfører sjølv Dante, og som vegvisaren Vergil har han følgje av Robert M. Johanson, som har gjesta Norge mange gongar som del av det amerikanske kompaniet «Nature Theater of Oklahoma». Operaen er ein litt naivistisk interaksjon mellom desse to, og der Francesca Fargion og Martha MacBean spelar dei ulike figurane Dante og Vergil møter. I Andrea Spreaficos regi, er det nok ein gong ordet og litteraturen som er det viktige. Då blir også det vesle som er av fysisk teater og særs forsiktig koreografi desto sterkare. For som i tidlegare produksjonar lagar Spreafico Eckly teater som leikar seg med det språklege, nyansar i teksten og ikkje minst humor. Framsyninga er ein slags parafrase over «Den guddommelege komedie» med artige brot, litt metateater, og avstikkarar både til Shakespeares Verona og vertsbyen for urpremieren. Musikken kan i starten verke noko monoton og repeterande, men som det meste i denne framsyninga endrar inntrykket seg raskt, og mot slutten er det nesten så ein nynnar med. Tre solide strykarar gir fint tonefølgje, og dei fire aktørane på scena er både dyktige songarar og skodespelarar. Denne kammeroperaen er nok eit prov på at ein kan skape stor scenekunst utan store geberdar eller mykje staffasje.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. september 2021.)

TEATER

«Gift»
Teatret Vårt, Molde
Av: Lot Vekemans
Omsett av: Arne Lygre
Regi: Victoria Meirik
Scenografi: Norunn Standal
Lyddesign: Håkon Elias Pettersen
Lysdesign: Norunn Standal og Jonas P A Fuglseth
Musikk: Daniel Herskedal
Med: Johanna Mørck, Bjørnar Lisether Teigen og Daniel Herskedal

Eit tidlegare ektepar møtest etter 11 år, og trass i ein tung felles lagnad har dei lite å prate om.

Nyttårsaftan i 2009 tek «Han» (Bjørnar Lisether Teigen) med seg to koffertar og dreg frå «Ho» (Johanna Mørck) som han har vore gift med i nokre år. Elleve år seinare møtest dei att i gravkapellet på det som var den felles heimplassen deira. Der ligg også sonen Jakob gravlagd. Dette er settinga i «Gift» som torsdag hadde norgespremiere på Teatret Vårt i Molde. Stykket hadde urpremiere i 2009, og er skrive av den nederlandske dramatikaren og forfattaren Lot Vekemans (f. 1965). Ho er til nå lite kjend her i landet og berre ein av dei mange romanane hennar er omsett til norsk. I «Gift» held Vekemans og regissør Victoria Meirik korta tett inntil brystet og avslører historia lag for lag. I starten er det ikkje mykje å forstå anna enn at Han og Ho har ei sams fortid og nå møtest for første gong på lenge.

Til dette gravkapellet kjem dei to på ein regnvåt dag. Samtalen går trått, og det er openbert at det er ei forhistorie som gjer det vanskeleg å kommunisere. Gradvis får vi vite at dei møtte kvarandre for tjue år sia, gifta seg, fekk sonen Jakob som blei drepen i ein påkøyrsel, og at Han berre stakk av og flytta til Sverige i 2009 medan Ho blei att. Nå møtest dei fordi grava til sonen skal flyttast ettersom gravplassen er forgifta. Det siste er ei historie som er vanskeleg å tru på, og som viser seg å vere nettopp det.

I Victoria Meiriks regi følgjer vi dette tidlegare ekteparet i nokre få intense timar i gravkapellet. Han er tilsynelatande velfungerande, arbeider som journalist og held på å skrive ein roman som er dels sjølvbiografisk. Ho bur på same plassen, kjem seg ikkje vidare, dyrkar sorga og er full av agg og bebreidingar. Samtalen er naturleg nok klein og anstrengt, men i Arne Lygres omsetjing er han likevel både truverdig og munnleg. Men i staden for at denne dialogen skal føre oss, eller dei to på scena, vidare, blir han meir ein situasjonsrapport om to heilt ulike måtar å takle sorg og sakn. Så lenge vi blir haldne på pinebenken og får nyfikna vår pirra, er dette spennande og interessant. Men når det meste er avkledd, er det diverre lite att å fortelje, og framsyninga tar til å gå på tomgang. Rett nok er det mange brot og stemningsskift undervegs, men dei fører ikkje til noko, og kjem ofte brått og ganske umotivert.

I Norunn Standals scenografi er salen ein stor black box der det er stilt opp rundt 200 tomme stolar på golvet medan publikum sit i to radar langs veggane. To personar i ein slik stor sal illustrerer sjølvsagt både fysisk og mental avstand, men gjer også at vi som publikum ikkje kjem tett nok på det som skjer.

På scena er to av Teatret Vårts mest røynde skodespelarar. Dei (Bjørnar Lisether Teigen og Johanna Mørck) leverer gode og solide tolkingar, men både tekst og regi har gitt dei for lite å spele på. Det som bergar framsyninga, og gjer at det likevel kjennest som det skjer noko, er at Daniel Herskedal har skrive melankolsk og sår musikk som han sjølv framfører på horn. Han både kommenterer og blir aktiv del av framsyninga, og skapar med det vare og illustrerande stemningar.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. august 2021.)

TEATER

«Skal vi grille?»
Rotvollfjæra, Trondheim
Idé, regi og scenografi: Sir Grand Lear
Manus: Lea Burrows og Troels Thorsen
Koreografi: Asrun Magnusdottir
Komponistar: Tobias Hellmann og Kristoffer Rosing-Schow
Med: Sigrid Husjord

Under kyndig leiing av eit fyrverkeri av ein skodespelar blir vi med på avskila med den siste grillpølsa i eit eksistensielt og halvreligiøst oppgjer med eiga haldning til klimaspørsmålet.

Kloden går til helvete. Og det går opp for fleire og fleire at om vi skal redde klimaet, må noko drastisk gjerast. Men kva er dei rette tiltaka? Og vil vi gjere det som er naudsynt dersom den private kostnaden eller offeret blir for stort? Dette er dei store spørsmåla som teaterkompaniet Sir Grand Lear tek opp i ein artig, velspela og tankevekkjande liten humoreske. Temaet er grillpølsa, – elska og underkjend. Den som alle i familien kan samle seg om, den som kjapt stiller svolten når du ikkje har tid til eit fullt måltid, og som trass i selskap av dyre steiker og anna barbecue-snadder likevel er den viktigaste ingrediensen når vi samlar oss til grilling og festleg lag. Og som, – berre vedgå det, – faktisk smakar ganske godt. Men som altså er eit kjøtprodukt. Og skal vi redde kloden, må vi redusere kjøtforbruket. Men er vi villige til å ofre pølsa?

Det er i alle fall Sigrid (Sigrid Husjord). Ho har invitert til eit siste grillmåltid i Rotvollfjæra der vi i ein semireligiøs seanse er med på å ta farvel med pølsa. Sigrid har lese seg opp på klima-avtalar, rapportar og statistikk og leverer faktabasert kunnskap så det held. Ho vedgår ope at i valet mellom det ho kallar «bensert» og gourmetrestauranten Credo, vel ho grillpølsa på bensinstasjonen. Men nå er det slutt. Og det er ikkje kva som helst for ein finale vi er inviterte til. Dette skal vere CO2-nøytralt, så ho har rigga opp ein sykkel på ruller. Den ladar eit batteri der straumen går vidare til ein grill. Og der ligg den siste pølsa. Ho har lese at 40 proffsyklistar er nok til å halde nokre hus med straum (rett nok utanom varme, men lell…), og til å sykle og generere straum har ho vald seg 13 år gamle Anna, for det er jo hennar generasjon Sigrid skal redde. At det syner seg å ta ganske mange timar å generere nok energi for å få grilla den stakkars pølsa, får bli ei bisak. For denne avskilsseansen syner seg etter kvart å bli nesten noko eksistensielt, både for Sigrid og oss.

Som deltakarar i det heile, står vi i ring rundt grillen som nesten kan bli som eit alter der offeret skal gjerast. Og Sigrid held oss i age på eit utal kreative vis med eit minst like kreativt program, eller klima-guide der vi må både synge, danse og vedgå våre klimasynder. Men det er håp, for vi får tilgiving. Slik publikumsdeltaking blir som oftast ganske kleint for dei fleste av oss, men i denne oppsetjinga var det faktisk berre artig. Og hovudårsaka til det er at Sigrid Husjord fyller rolla så energisk, sjarmerande truverdig og full av liv at det var berre å gi seg med og over. Ho var eit fyrverkeri av ein skodespelar, og nesten utan daudpunkt heldt ho det gåande med høg temperatur og eit enormt tempo i vel ein time. Sigrid Husjord er norsk, men om du ikkje har høyrd om henne, skuldast nok det at ho etter utdanning i København og New York i hovudsak har spela i Danmark der ho mellom anna har fått ein Reumertpris for beste kvinnelege birolle, tilsvarande den norske Heddaprisen. Og for tida er ho tilsett på Det Norske Teatret og Rommen scene, så det blir etter kvart mogeleg å sjå meir til henne, også for eit norsk publikum.

Teatergruppa som står bak dette prosjektet som blir spela samstundes og i eigne produksjonar både i Danmark og på Island, er Sir Grand Lear. Det blei starta i 2014 av danske Lea Burrows og norske Ingvild Rømo Grande, båe scenografar. Det var opphaveleg eit scenografiselskap, men har etter kvart blitt eit teaterkompani som i følgje eigen heimeside spesialiserer seg på å setje opp produksjonar der skiljet mellom sal og scene blir eliminert. Det har dei til fulle greidd med denne oppsetjinga. Innhaldet i denne produksjonen er sjølvsagt livsviktig, og temaet høgst alvorleg, men tilnærminga er naivistisk og humoristisk. Og faktisk også full av overraskande dramaturgiske brot. Når dei i tillegg får eit slikt oppkome av ein skodespelar til å vere verten vår i det som vel eigentleg er ei tunn og litt banal historie, så er det gjort på eit så kreativt og artig vis at vi trur fullt og fast på både engasjementet og overtydinga til Sigrid, og vi let oss rive med.

Framsyninga er også blitt spela på to andre sjønære plassar i Trondheim, og då med Berit Rusten (Sjøbadet) og Øyvind Brandtzæg (Korsvika) i hovudrolla. Og «Skal vi grille?» vil dukke opp att etter dette, så det er viktig å følgje med om du vil vere med på å redde kloden, eller kanskje berre ha ei litt spesiell teateroppleving.

TEATER 

«Panikk i kulissene»
Teater Manu
Studioscena, Trøndelag Teater
Av: Michael Frayn
Omsett av: Carl Jørgen Kiønig
Regi: Mira Zuckermann
Scenografi: Gjermund Andresen
Kostyme: Anette Werenskiold
Koreografi: Stian Danielsen
Med: Ipek D. Mehlum, Ronny Patrick Jacobsen, Mette Marqvardsen, Alexei Svetlov, Casper Lund, Marita S. Barber, Anne-Line L. Kirste, Kevin Eide Edvardsen og Carola Insolera.
Stemmeskodespelarar: Kjersti Fjeldstad og Marit Synnøve Berg.

Teater Manu feirar 20-årsjubileum med å setje opp ein særs krevjande farse.

Teater Manu er heile landets teiknspråkteater, og feirar i år 20-årsjubileum. Gjennom alle desse åra har Mira Zuckermann vore teatersjef. Nå går ho av, og som ein kombinert avskils- og jubileumsframsyning har ho vald seg farsen «Panikk i kulissene» («Noises Off») av den britiske dramatikaren Michael Frayn. Stykket hadde urpremiere i 1982, og har sia vore sett opp verda rundt. Teater Manus versjon er eit nordisk samarbeid og hadde premiere på Trøndelag Teater torsdag før det skal turnere i Sør-Norge, og så i Sverige og Finland seinare på hausten.

Komediar av denne typen set store krav til presisjon og timing, og replikkane skal kome hurtig som maskingeværeld. Når dette i tillegg skal gjerast med teiknspråk og med berre to taleskodespelarar som les alle replikkane for dei av oss som er høyrande, seier det seg sjølv at oppgåva er nesten umogeleg. Men med sterkt fysisk spel og mykje energi greier Zuckermann og ensemblet likevel å gjere det til ei ganske underhaldande framsyning.

Handlinga går ut på at eit langt under middels godt teaterkompani skal setje opp ein farse. Gjennom tre akter følgjer vi kompaniets generalprøve, premieren og turnelivet. Første akt er siste prøve natta før premiere, og vi møter ein regissør utan kontroll og eit ensemble som ikkje tar regi. Dei hugsar ikkje replikkar og blir rivne av indre intrigar, sjalusi og det som verre er. I Gjermund Andresens enkle og funksjonelle scenografi er vi i stua i eit herskapshus der trapper og dører byr på entrear og sortiar i heseblesande tempo. I andre akt blir scena snudd, og vi opplever premieren frå baksida av scena. Og i tredje akt er vi attende som publikum i salen, langt ute i turneen. Då skulle ein tru at det meste hadde gått seg til, men slik er det ikkje og framsyninga blir heilt surrealistisk.

Meir metateater enn dette er det vanskeleg å få til, for stykket er ein farse om å setje opp ein farse og alle dei komplikasjonane som då kan oppstå. Dagens situasjon har gitt nok eit lag til historia, for på grunn av pandemien og skodespelarar frå fleire land, har mykje av prøvene gått på Teams. For skodespelarar og alle som er knytte til teateret, er historia særs attkjenneleg. Eg trur kanskje det er grunnen til at stykket blir spela så mykje, for teksten er eigentleg  ikkje spesielt god. Den manglar dei store poenga, og er nok litt for intern.

I Mira Zuckermanns regi er det høgt tempo, raske skift og god personinstruksjon. Men trass i godt og energisk spel, har framsyninga likevel nokre problem. Spesielt i andre akt, når vi er backstage, blir det for lite framdrift og med det tapar oppsetjinga seg både i intensitet og dramaturgi. Denne produksjonen er laga for turné, og det gjer at ho må passe inn på mindre scener. Det ga eit intimformat der vi kom tett på aktørane i dobbel forstand, og denne nærleiken kledde framsyninga. Det ni personar store ensemblet spela sterkt fysisk teater med mykje mimikk, hurtige skift og kledeleg overspel. Stundom var geberdene og det fysiske så omfattande at dei blei nesten som små danseopptrinn. Både koreografien, timinga og ikkje minst det energiske spelet meistra aktørane godt. Eg må også få trekkje fram dei to taleskodespelarane som las alle replikkane, – presist, i høgt tempo, og med ni ulike røyster.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 21. august 2021.)

TEATERKONSERT

«Fra småby til Wembley»
Molde kulturscene
Idé, manus og regi: Eldrid Schrøder Kvalvik
Scenografi og koreografi: Geir Baldersheim Leirvåg
Med: REVOLT (Ulrik Bolsønes – vokal og tangentar, Herman Jørundsønn Mjåseth – gitar og saksofon, Sigurd Skjølberg – bass, Nikolai Gagnat – slagverk og Emil Vold – gitar)

Å setje seg urealistiske mål kan sjølvsagt vere drepande, men det kan og gi ein boost til å gjere det umogelege.

Det er lov å drøyme og setje seg ambisiøse, og kanskje heilt urealistiske mål. Åge Alexandersen fekk spele i Royal Albert Hall og Steffen Iversen blei spiss i Tottenham. Fem gutar frå Molde har sia siste år på ungdomsskulen spela i band. REVOLT kallar dei seg, og etter fem år, ein plateproduksjon og mange konsertar, presenterer dei nå ein teaterkonsert med den hårete tittelen «Fra småby til Wembley». Torsdag var det urpremiere på Molde kulturscene, og sjølv om denne meldaren neppe er i målgruppa, let eg meg likevel sjarmere og tidvis også rive med av desse modige, litt rå, uslipte og tidvis noko keitete unggutane som vil så mykje, – og som stundom også får det til.

Eldrid Schrøder Kvalvik er teaterpedagog, instruktør og dramatikar, busett i Ålesund. Etter å ha følgd REVOLT ei tid, fekk ho for halvtanna år sia ideen til å lage eit rocketeater om og med gruppa, om prosess, ambisjonar, jobbing, nedturar, indre konfliktar og alt anna som høyrer med i dynamikken rundt eit slikt band. Gutane var med på notane, og etter halvtanna år med utarbeiding av manus, skriving av nye låtar, kopling av manus og songar, øving, regi, koreografi og alt anna som skal til, og som sikkert er heilt uvand for fem 20-årinagr som berre vil spele musikken sin og ha eit publikum, var framsyninga nå premiereklår.

Settinga er ein konsertrigg med heftig lysbruk, og der scenografien i hovudsak er nokre podium og ei rekkje flightcases som synte seg å kunne nyttast til mykje anna enn å frakte utstyr. Det heile opnar med at vokalisten (Ulrik Bolsønes) framfører ein monolog om kor vi er, at vi er på Wembley med 90 000 på tribunane, med forventningar på brestepunktet både hjå musikarane og oss i salen. Så dundrar det laus musikalsk (bokstaveleg talt) med ganske heavy rock.

Deretter tek dei fem oss med på ei reise gjennom sin eigen prosess frå dei var unge fotballspelarar og wannabees som i 10. klasse på ungdomsskulen fann ut at det var musikk som var greia. Vi følgjer dei fem gjennom øvingar, jakta på den perfekte lyden, indre konfliktar av ulike slag og den gruppedynamikken som kan vere typisk for eit tenåringsband. Dei er nådelaust ærlege med seg sjølv, legg ikkje skjul på noko, – dei veit dei er gode, det er berre å få vist det og få oss andre til å forstå det. Og alle desse tablåa er sydd saman med eigenprodusert musikk som delvis står til dei tema dei omtalar. Geir Baldersheim Leirvåg har hatt ei heldig hand med koreografien og eit sjølvironisk og særs humoristisk innslag der dei var, eller parodierte, eit boyband, var ein konfekt av ei lita framsyning i framsyninga.

Eldrid Schrøder Kvalvik har jobba tett på dei fem, og teksten er openbert skrive i nær dialog med dei. Gjennom tekstane, tablåa og fleire monologar kjem vi tett på musikarane, og tidvis er personinstruksjonen imponerande. Men stundom blir det berre eitt gear, høgt stemmeleie og lite variasjon i framføringa. Det skulle eigentleg berre mangle, for dette er tjue år gamle rockemusikarar som først og fremst vil uttrykke noko med musikken og ikkje gjennom sceneflinke monologar. Men så er dei sjarmerande sjølvironiske, som når bassisten har framført ein nokså monoton monolog, og dei andre drep han med kommentaren: Du snakkar berre i Caps Lock, du! Men det er også vakre, vare scener som mellom anna ein liten skeiv episode eg ikkje skal røpe meir om.

Trass i tekst og dramatisering, er det likevel sjølvsagt musikken som er omdreiingspunktet i framsyninga, og den alt handlar om. Her var forbausande stort musikalsk spenn frå heftig heavy rock der det ikkje var så viktig kva for dur dei spela i, berre det gjekk fort (!), og til såre, blå balladar. Eit stort pre er det sjølvsagt at vokalisten, Ulrik Bolsønes, har ei uvanleg flott stemme, men også dei andre synte solid musikalsk kompetanse der eg sjølv spesielt beit med merke i Herman Jørundsønn Mjåseths kjenslevare saksofonsolo, og ein heftig trommesolo frå Nikolai Gagnat. Trommisen Gagnat synte dessutan at han ikkje berre kunne handtere trommestikkene, men også hadde gode talent som skodespelar.

Gjennom denne reisa frå småbyen Molde til Wembley i London kjem vi i finalen attende til tema frå opningsmonologen. Ringen er slutta. Men så synte det seg at vi ikkje var på Wembley likevel, og at det faktisk er heilt greitt.

REVOLT er fem uslipte diamantar som sjølvsagt korkje er fiks ferdige musikarar eller låtskrivarar, og definitivt ikkje skodespelarar. Men dei har tatt meg med på ei reise, ikkje til London, men til seg sjølve. Den reisa var minst like interessant. Dei sjarmerte meg, spesielt med å vere så rå, opne og ærlege, og dei spela god musikk. Eigentleg skal ein ikkje forlange så veldig mykje meir. Og eg trur at målgruppa på 13 til 25 vil finne mangt å gle seg over og kjenne seg att i. Eg vil håpe at denne framsyninga kan få høve turnere og bli vist for fleire enn berre blodfansen i Molde.

TEATER

«AI-partiet»
Byscenen, Trondheim
Konsept: Bombina Bombast, First Kiss Production, Center for Everything og Triage.
Manus: Emma Bexell
Regi: Sjur Marqvardsen
Regi og videodesign: Stefan Stanišić
Interaksjons- og videodesign: Jesper Berger
Scenografi og kostyme: Svante Back
Med: Vilde Bodsberg, Lars August Jørgensen, Thea Borring Lande, Håvard Gressum Antonsen og Fredrik Thorvaldsen Stangeby

Interaktivt og utfordrande om korleis kunstig intelligens kan gi oss ein statsminister med andre lyte enn dei menneskelege.

Korleis kan ein bli kvitt krig, miljøkatastrofar, svolt, undertrykking og urettvise? Nå er løysinga her, takk vere teknologiske nyvinningar, data, algoritmar og kunstig intelligens. AI-partiet (artificial intelligence) presenterer seg framfor valet i haust med sikte på å vinne regjeringsmakt om fire år. Partiet er i ferd med å skape ein kunstig intelligent statsministerkandidat, ein som vil alle vel, som ikkje kan lyge og som ikkje let seg korrumpere. Det kan vel høyrest ut som ei god løysing. Eller?

I dette samarbeidsprosjektet mellom Malmø Stadsteater og Festspela i Nord-Norge, blir vi som publikum invitert på valmøte der kontrollfriken Gloria (Thea Borring Lande) og den langt meir avslappa Robert (Lars August Jørgensen) presenterer det nye partiet. Vilde (Vilde Bodsberg) frå fylkeskommunen er entusiastisk vertskap. Den digitale statsministerkandidaten er ennå i støypeskeia, og med diverse innspel frå salen, algoritmar og lynrask dataprosessering, er vi med på å skape «Bonnie», ei kvinne med evner og dømmekraft, for ikkje å snakke om ei hurtigheit, som vi andre berre kan drøyme om.

Framsyninga er teknisk komplisert, og det ligg imponerande data- og videoanimasjonar bak i tillegg til at vi med interaktiv bruk av smarttelefonane våre blir med på å forme haldningane til Bonnie. Her kan svara sjølvsagt endre seg stort frå gong til gong, avhengig av kva slags verdiar publikum, eller referansegruppa har. Eg skal ikkje røpe korleis det går på valmøtet, men som allereie doktor Frankenstein oppdaga for meir enn 200 år sia, kan det vere skummelt å lage kunstige skapningar.

Med big data og algoritmar som styrer og veit meir enn godt er, er ideen bak denne framsyninga både overmoden og særs god. Tekstgrunnlaget kunne nok ha vore betre, og dramaturgien er ikkje alltid stram nok. Men det tekniske som ligg bak, er verkeleg dyktig laga, spesielt dei illustrerande animasjonane der Bonnie gjekk frå å vere nokre binære symbol til å bli eit andlet og ein kropp. Men også det interaktive er godt gjennomført, og med eit yngre publikum, og dermed den rette målgruppa i salen, trur eg denne delen kan ta heilt av. Ettersom publikums svar og hjelp til å forme Bonnie ikkje er gitt, kan framsyninga ta mange vegar, og her var ensemblets evne til å improvisere imponerande. Godt var det også å få utfordra våre eigne fordommar.

Framsyninga skal spelast på Salt i Oslo i oktober, på Sentralen våren 2022 og truleg etter kvart på Den kulturelle skolesekken.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 7. august 2021.)

MUSIKKTEATER

«Elden»
Slagghaugane på Røros
Tekst og musikk: Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug
Regi: Catrine Telle
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Koreografi: Arne Fagerholt
Musikalsk leiar: Skjalg Mikalsen Raaen
Lysdesign: Eivind Myren
Lyd og pyroteknikk: RørosTeknikk AS
Med: Silje Lundblad, Hans Petter Nilsen, Erik Wenberg Jacobsen, Snorre Ryen Tøndel, Peder Ulven, Jo Bjørner Haugom, Mads Tamnes, Tiril Sophie Randen Ramberg, Oda Smit Ødegård, Susanne Herfjord Feragen, Petter Skurdal mfl..

Eit storslagent og spektakulært musikkspel som er noko omstendeleg i første akt.

I løpet av nokre månader i 1718 blir også Trøndelag del av Den store nordiske krigen (1700-21). Svenskekongen Karl XII gir ordre om å ta Trondheim, og general Armfeldt tek seg over Meråker med ein overlegen styrke på 10 000 mann. Natur- og vêrforholda og manglande forsyningar gjer felttoget til eitt av dei mest mislukka og fatale i nordisk historie. Forsyningsgeneralen de la Barre (Erik Wenberg Jacobsen) leiar ei avdeling opp Gauldalen til Røros der det er både mat, husrom og kopar. Ved juletider kjem han fram til bergstaden der verksdirektør Bergmann (Hans Petter Nilsen) har sytt for å gøyme unna koparen. Byens forsvarsstyrke, Bergkompaniet, har tatt seg nordover, og i bergstaden er det nesten berre kvinner og barn att. Det blir ei ganske annleis julehelg. Etter nokre dagar kjem meldinga om at kong Karl XII er død, og svenskane gjer retrett og freistar å ta seg heim over Tydalsfjella der meir enn 3000 soldatar frys i hel.

Dette er det historiske bakteppet for «Elden», skriven av dei to lokale forfattarane og musikarane Bertil Reithaug og Arnfinn Strømmevold, opphaveleg som ein konsert, men i meir enn 25 år oppført som musikkspel, og med eit omfang og nivå som har gjort det til eitt av dei mest populære spela i landet. Historia er mangefasettert og fortel, med lokalt tilsnitt, både om krigens redsler, om samhald, venskap og kjærleik, også på tvers av krigsskillelinene. Det er makt og storpolitikk kombinert med dei nære og personlege relasjonane. Vi følgjer fire svenske soldatar som slett ikkje har lyst til å gå til krig mot grannane, om venskapet deira, men også kva krigen gjer med dei. Vi får presentert ambisiøse militære leiarar og krigens meiningsløyse, og ikkje minst sivilsamfunnet på Røros og ei uvanleg tydeleg og sterk Maren (Silje Lundblad).

På dei enorme slagghaugane, som nesten er ein naturleg scenografi, blir det rulla ut ei rekkje historier der det saumlaust blir veksla mellom storslagne krigsscener og intime kjærleiks- og venskapstablå. Med den naturlege bakgrunnen, og rundt 115 aktørar på scena, blir det mange mektige inntrykk. Og med kort prøvetid og nesten 100 statistar, er det imponerande kor presist og samspela ensemblet er og kor synkront sceneskifta går.

Ulike regissørar har opp gjennom åra lagt vekt på forskjellige aspekt ved historia og konfliktane. I Catrine Telles regi har lokalsamfunnet og dei mange sterke kvinnene som nok bar dei tyngste børene, fått ein markant plass i presentasjonen. Det er eit godt val. Ein viktig grunn til det, er Silje Lundblad si overtydande og forrykande tolking av Maren.

Det er mange historier som skal forteljast, kanskje litt for mange. Catrine Telle nyttar store delar av første akt til å presentere bakgrunnen, og starten blir diverre noko omstendeleg før dramaturgien tek seg kraftig opp etter pause.

Eitt av omdreiingspunkta i oppsetjinga er kjærleiken mellom den unge soldaten Kalle (Peder Ulven) og Ellen (Tiril Sophie Randen Ramberg) som sit att heime i Jämtland med sorg og sakn, og barn i magen. Eit fint brot i oppsetjinga er Arne Fagerholts små velkoreograferte danseopptrinn der Susanne Herfjord Feragen og Petter Skurdal visualiserer kjenslene til dei to unge elskande.

Musikken er nok noko av det som har gitt «Elden» ein så viktig plass blant norske spel. Eitt er at det i utgangspunktet er særs gode komposisjonar. Men med Skjalg M. Raaens arrangement og musikalske leiing er musikken tatt heim til komponistanes røter, og det vekslar nydeleg mellom vakre, vare balladar og heftig rock and roll. Den effektive bruken av trommer minner oss også på det militære aspektet. Songprestasjonane er i tillegg formidable, faktisk også blant statistane og i koringa. Og fremst av dei alle står Silje Lundblad, som ved sia av å levere eit fyrverkeri av ei rolletolking også har ei imponerande stemmeprakt.

Eivind Myrens lyssetjing er eit vesentleg bidrag til å gjere «Elden» til det heilt spesielt spektakulære. Særleg etter solnedgang skapar han eit utal situasjonar, rom og stemningar, og finalen der slagghaugane nærast blir som glødande lava, er nesten magisk og eit flott minne på netthinna når vi går ut i Rørosnatta.

(Meldinga stod i Adresseavisen torsdag 29. juli og i papirutgåva fredag den 30. juli 2021)

TEATER

«Den gjerrige»
Rabarbrateateret, Bakklandet, Trondheim
Av: Molière
Omsett av André Bjerke
Regi: Cengiz M. Nereid og Vilde Søyland
Scenografi: Marie S. Löwendahl
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Maske: Leo Thörn
Koreografi: Svetlana Stokke
Komponist og musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Musikarar: Gaute Skrove og Markus Wisth Edvardsen
Med: Øyvind Brandtzæg, Kristoffer Hjulstad, Ida Cecilie Klem, Olavus Frostad Udbye, Kathrine Strugstad, Anna Berentina Røe, Stian H. Pedersen, Bendik S. Nordgaard, Jon Vegard Hovdal og Steffen Fagerbakk

Rabarbrateateret syner nok ein gong kva ein verkeleg folkekomedie kan vere.

Rabarbrateateret er ein sjeldan og litt annleis blome i den norske teaterfloraen. I godt over ti år har dei sett opp friluftsteater i Rabarbraparken på Bakklandet i Trondheim, og etter kvart vunne seg ein solid plass hjå publikum. Tolkingane deira av Shakespeares komediar i nord-trøndersk omsetjing overgår alt eg har sett av lystspel. Det er folkekomedie i ordets rette forstand, og slik har dei gjort Shakespeare til allemannseige i Trondheim.

I år har dei tatt for seg Frankrikes største komedieforfattar, Jean-Baptiste Poquelin, betre kjend som Molière (1622-1673) og vald seg «Den gjerrige» (L’Avare frå 1668) i Andrè Bjerkes omsetjing. Hovudpersonen Harpagon (Øyvind Brandtzæg) er så motbydeleg gjerrig at han vil gifte bort dottera si til ein rik, gamal mann av omsyn til medgifta. I tillegg vil han sjølv gifte seg med sonens kjærast av di ho er eit billeg parti I denne dysfunksjonelle vesle familien er det duka for intrigar og forviklingar der det aldri er heilt greitt å vite kven som lurer kven og korleis. Historia er for komplisert til å freiste å gi eit resymé, men trass i dette, mange roller, hyppige sceneskift og stor fart, greier ensemblet utan problem å forklåre oss kva som går føre seg og kven som er kven.

Rabarbrateateret har som føremål å «berike Trondheims kulturliv og gi opplæring i scenekunst». Det har dei greidd til fulle. Ensemble og produksjonsteam har alltid vore ein laus samansett miks av veletablerte, frilansarar og amatørar, og produksjonane har vore ein god skule for mangt eit talent. Cengiz M. Nereid og Vilde Søyland har fleire gongar stått på scena, men i år debuterer dei som regissørar, og det på eit overtydande og imponerande vis.

I nesten tre timar inklusive pause gir dei oss underhaldande teater i særs høgt tempo, forståeleg, med gode og synkrone skift og utan eitt einaste daudpunkt. Eitt av problema med å spele Molière i dag er at han har lite undertekst, og både handling og replikkar blir derfor noko rett på og utan det subtile som kan gi rom for ettertanke og tolkingar. Sjølv om Nereid og Søyland knapt har stroke noko, og også nyttar André Bjerkes litt omstendelege omsetjing, er dette berre skjelettet som dei har leika seg med og dikta vidare på. Det meste er på ganske blomstrande trøndersk, og avstikkarane frå manus er mange, kreative og særs humoristiske.

Ensemblet er meir profesjonelt enn tidlegare, og her er både solid ensemblespel og einskildprestasjonar av høg klasse. Øyvind Brandtzæg har tidlegare stort sett hatt regi på desse framsyningane, men i år gir han oss ei levande tolking av ein infam og ekstremt gjerrig person som han likevel greier å gjere truverdig. Borna Cléante (Kristoffer Hjulstad) og Élise (Ida Cecilie Klem) må nytte alle middel for å omgå eller lure faren, og båe syner store komiske talent. Så morosamt blei det på premieren at det heile måtte stoppe opp for at både publikum og aktørane fekk ta seg att. Det var ufriviljug metateater på sitt beste.

Regissørane gir oss eit Frankrike frå 1600-talet, men samstundes eit utal franske populærkulturelle avstikkarar både i tid og rom, ablegøyer og litt tullefransk der finalen i første akt blir meir «Les Misérables» enn «Den gjerrige». Slike påfunn, saman med god musikk med openberr fransk adresse, dyktig koreograferte opptrinn og eit par-tre svisker av stunt eg ikkje skal røpe, gjorde framsyninga til stor og variert underhaldning. Og ikkje berre blott til lyst, for her er også mykje kritikk av menneskeleg dårskap.

I den nesten naturlege settinga i bakgarden på Bakklandet har Rabarbrateateret etter kvart laga sin eigen sjanger som eg trur vil vere vanskeleg å importere inn i teatersalongane. Det er folkeleg komedie på sitt frodigaste, og med ein appell til langt fleire enn dei som til vanleg går i teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 26. juli 2021.)