Amund Grimstad

TEATER

«Bjørnørfolket – Drømmen om Amerika»
Kuringen, Åfjord
Av: Lene Nilssen Viken og Helena Wik
Regi: Lene Nilssen Viken
Komponist: Gunhild Hjertaas
Scenografi: Runa Dahler Sandø
Kostymedesign: Sunniva Hårstad
Kapellmeister: Knut Erik Jensen
Musikarar: Håkon Hammer og Karoline Bredvik
Med: Emilie Mordal, Bjørn Tore Grøntvedt, Lavrans Haga, Barbro Amrud Nilsen, Andreas Tronga, Tove Karoliussen, Stines Langklopp Svenning, Claire Yvonne Haugen, Bengt Arntzen, Nora Monkan, Michael Johan Setså, Vibeke Stjern, Selma Stene, Fredrik Stene mfl.

Ikkje berre armod og eventyrlyst førte folk til Amerika, men også draumen om eit rausare samfunn.

I hundreåret fram til 1920 utvandra rundt 800 000 nordmenn til Nord-Amerika, og i den tidlegare Fosen-kommunen Bjørnør reiste halve befolkninga. Med bakgrunn i ei bygdebok og verkelege hendingar sette regissøren Helena Wik seg føre å lage ein ambulerande trilogi om dette. Første del, som ho skreiv og regisserte sjølv, blei oppført på Bessaker i Roan sommaren 2019. Temaet var han som reiste frå kjærast og unge for å tene seg opp litt pengar, men som aldri kom heim. Etter to års utsetjing på grunn av pandemien, var det fredag premiere på andre del, denne gongen på Kuringen i Åfjord.

Årets framsyning har Wik skrive saman med Lene Nilssen Viken, og det er Viken som har ansvaret for regi. Som i førre episode, målar dei ut eit kystmiljø med brei pensel. Og med eit femtitals aktørar, toppa av ein handfull profesjonelle, blir det mange storslåtte tablå der vi får rike skildringar av samhald, motsetnader, armod, bygdedyr, slarv, gudstru og draumen om noko anna. I tillegg til historiene om dei som fór og dei som blei att, er tema denne gongen dei som fell utanfor og kor tøft det kunne vere i eit lite kystsamfunn på 1880-talet. Konfirmanten Ludvig Sørgaard (Bjørn Tore Grøntvedt) har forstått at han er homofil. I tillegg er han ingen arbeidskar, men langt meir opptatt av bøker og religion. Emelie (Emilie Mordal), besteveninne med storesystera til Ludvig, er stadens «gledespike» og sjølv om ho både er ei god mor og eit godt menneske, er det ingen sosial aksept for det ho gjer for å overleve.

Medan Ludvig og Emelie ventar i det lengste, får vi presentert den eine etter den andre som bryt opp og dreg. Og her ligg oppsetjingas største problem. Forfattarane har så alt for mange historier og nyttar for mykje tid på miljøskildringar og bakteppe. Undervegs får vi rett nok mange flotte tablå, forbausande gode kor- og solistprestasjonar og ei mengd melodiøse songar. Men det er først i andre akt at vi forstår kva det dreier seg om, og korleis to heilt ulike utanforskap kan føre to menneske saman. Når vi endeleg kjem så langt, blir dette sterkt, intenst og framifrå formidla av dei to, og særleg Emilie Mordal imponerer i tolkinga av den prostituerte som etter kvart blir spedalsk i dobbel tyding.

Framsyninga brukar for lang tid på å kome til poenget, men på vegen gjer musikken til Gunhild Hjertaas at dette likevel blir opplevingsrikt. I fleire produksjonar dei siste åra har ho laga vakre og melodiøse songar å gle seg over og nynne med i, og denne framsyninga var ikkje noko unnatak.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 12. juli 2022.)

TEATER

«Kristin Lavransdatter»
Kristinspelet, Jørundgard, Sel
Av: Sigrid Undset
Dramatisert av: Marie Nikazm Bakken og Marie Othilie Hundevadt
Regi: Marie Nikazm Bakken
Scenografi og kostyme: Tone Aminda Gøytil Lund
Koreografi: Lone Eivindsdotter
Musikk, komposisjon: Martin Korssletten
Med: Madalena Sousa Helly-Hansen, Ravdeep Singh Bajwa, Håkon Ramstad, Mari Midtli, Daniel Frikstad, Endre Skjåk, Sverre Spjotum, Aud Hove, Reidun Aasgaard, Lina Bjørnstad, Eirik Odde, Synne Løvli Haugen, Ola Klashaugen, Elena Bjørnstadhaugen, Anna Øihusom mfl.

Med humor, nokre metalag og litt naivisme er «Kristin Lavransdatter» på Jørundgard blitt ei underhaldande oppsetjing som likevel i hovudsak er tru mot historie og tematikk.

Eg er blant dei mange som meiner at Sigrid Undset i for stor grad la nittenhundretalets kjensleliv inn i menneska frå mellomalderen då ho skreiv trilogien om Kristin Lavransdatter. Nå har vi fått ei dramatisering av dette verket som på mange vis er eit både godt og sjølvironisk svar på denne kritikken. Gardstunet Jørundgard på Sel i Nord-Gudbrandsdalen blei bygd opp som filmkulisser i samband med innspelinga av Liv Ulmanns film om Kristin Lavransdatter i 1995. I åra etter har det vore sett opp eit spel om Kristin i desse kulissene. I fjor dramatiserte Marie Nikazm Bakken og Marie Othilie Hundevadt dei tre bøkene på nytt, og i regi av Marie Nikazm Bakken er det laga ein ganske annleis versjon av dette mellomalderdramaet.

I gamle filmkulisser, med ein støyande E6 full av ferietrafikk i bakgrunnen, i fullt dagslys utan noka form for kunstig lyssetting, og sikkert med temmeleg avgrensa økonomiske middel, har dei to kvinnene bak framsyninga stukke fingeren i jorda og erkjent kva for rammevilkår som fanst, og laga ei humoristisk, sjølvironisk og tidvis særs naivistisk oppsetjing, som likevel i forbausande grad er tru mot historia og tematikken.

Det seier seg sjølv at det ikkje er enkelt å dramatisere eit omfattande trebands verk til ei tretimars framsyning. Når store delar av publikum i tillegg truleg kjenner høg grad av eigarskap til stoffet, blir fallhøgda endå større. Men Hundevadt og Bakken har gjort nokre avvæpnande grep som er både gode og ikkje minst særs sjarmerande. I staden for å lage ei alvorleg og pompøs framsyning, har dei skapt ei blanding av metateater og mellomalderdrama. Når E6 går i bakgrunnen, er det umogeleg å lage ein 1300-tals fiksjon, så då kan likegodt skodespelarane gå i joggesko, ha colaflaske på baklomma, tidvis bryte på dagens språk og skape artige brot som tydeleg syner oss at dette er teater og ikkje røyndom. Det gjer framsyninga særs underhaldande og ganske humoristisk. Men samstundes har dei, og spesielt i første akt, greidd å få fram tematikk og historie på eit vis som gjer at dei oppfattast å vere tru mot Undset sjølv om det nok er mykje ironisering.

Med mange lokale amatørar som både har fått god personinstruksjon og ikkje minst koreografi, blir det skapt eit utal fine og beskrivande tablå og masseopptrinn. Når det er sjølvsagt for koreografen at amatørane ikkje kan danse som Nasjonalballetten, blir dette kompensert ved å gjere rørslene sjarmerande naivistiske i staden, og stundom til reine publikumsfrieri. Slik kan handlinga og spelet i bakgrunnen stundom vere like viktig eller underhaldande som dialogen til hovudaktørane.

Eit godt dramaturgisk grep er å la Alvemøen (Mari Midtli) ikkje berre vere ei som Kristin møtte i barndomen, men ein stadig tilbakevendande figur som gjennom vakker song gjer dei mange sceneskifta synkrone og saumlause.

Ensemblet er ein fin miks av profesjonelle og amatørar. Sentralt i det heile, og heilt avgjerande for resultatet er Madalena Sousa Helly-Hansens formidable tolking av Kristin. Registeret er enormt når ho greier å formidle, ofte med små fakter, både det religiøse, kjærleiken, det frivole og erotiske, det djupt personlege og i tillegg ein god porsjon stor humor i ei meir enn truverdig blanding. Ho er sta, leiken, inderleg og mykje meir på same tid. Og så må eg få trekkje fram musikaliteten hennar. Første gong eg så henne, var i den Hedda-nominerte «Engelen frå Kobane» på Sogn og Fjordane Teater (nå Teater Vestland), ein sterk, intens og tekstrik monolog der språkføringa hennar var så god at eg var overtydd om at ho var vestlending. Men så er ho frå Son i gamle Akershus. I «Kristin Lavransdatter» har ho lært seg å prate døl, og sjølv eg som har røter frå norddalen, må vedgå at dette var imponerande. Språkbruken hennar, på line med alle dei lokale amatørane, gir framsyninga ein eigen autentisitet.

Ravdeep Singh Bajwa har ikkje fått like mykje å spele på i rolla som Erlend, og blir meir anonym etter kvart, men i dei første og heftigaste møta mellom han og Kristin gnistrar det stundom. Kristin er sin fars dotter, og Håkon Ramstad gir ei solid tolking av Lavrans, riven mellom gudstru, konvensjonar og kjærleiken til dottera og ikkje minst ønsket om at ho må få det godt. Og så er det eit fint lite spel i spelet når alt kjem for ein dag, og det syner seg at «det e no i aill gårdan» som dei seier i Trøndelag. Vi er berre menneske, og har alle våre drifter og lyte, og slik er det med både Lavrans, og ikkje minst kona Ragnfrid. Nokre av tablå der sanninga om dei to kjem for ein dag, er av dei finaste scenene i oppsetjinga. Ramstad er trygg og overtydande som Lavrans, men Aud Hove som Ragnfrid syner her eit spel så ekte og inderleg at det er heilt på høgde med dei profesjonelle.

«Kristin Lavransdatter» er eit voluminøst trebands verk, og mykje må sjølvsagt kuttast ved ei dramatisering. I første akt fekk vi presentert «Kransen», og det blei gjort godt og grundig utan at eg eigentleg sakna så mykje. Men når både «Husfrue» og «Korset» skal bli spela på ein snau time i andre akt, blei det diverre hurtigtog og harelabb. Og både avslutninga der svartedauden gjorde ein ende på det meste, og mange av dei andre scenene i andre akt, var så stiliserte og skjedde så umotivert, at det nok kan vere vanskeleg å forstå og henge med for dei som ikkje har lese bøkene. Personleg trur eg difor at framsyninga hadde stått seg på å berre formidle «Kransen», og ha gitt seg med det.

Men trass i at andre akt blei ein liten nedtur etter ein forrykande førsteakt, var «Kristin Lavransdatter» ein overraskande god produksjon, der det mest imponerande, i tillegg til spelet til Madalena Sousa Helly-Hansen, var grepet forfattarar og regissør hadde gjort med å ta historia litt ut av det opphavelege tidsbildet, tilføre nokre metalag, ein god porsjon naivisme og ikkje minst all den sjølvironiske humoren. Og etter mi oppfatning likevel tru mot Undsets idé og forteljing.

MUSIKKTEATER

«Lady Arbuthnott – frua på Elverhøy»
JazzåTeatret Produksjon AS, Sunndal kulturhus
Libretto: Stig Nilsson
Komponist: Lars Ramsøy-Halle
Regi: Pål Øverland
Musikalsk leiar: Trond Hustad
Scenografi: John Kristian Alsaker
Koreografi: Yngve Horn og Anett Hjelkrem
Kostyme: Mette Welle Jacobsen
Lyddesign: Erik Valderhaug
Orkester: Trond Hustad, Maren Lovise Nygård, Lars Brygelson, Marit Johannsen, Peter Wergeni, Emil Emilson Holmesland, Arild Hillestad og Jo Inge Nes
Med: Yngvild Støen Grotmol, Jon Lockert Rohde, Karianna Sommerro, Erik Wenberg Jacobsen, Anderz Eide, Nils Arne Halle Erstad, Marit Synnøve Berg mfl..

Teaterframsyninga om den styrtrike Lady Arbuthnott og hennar liv i Sunndalen har alt eit godt musikkteater skal ha.

I år er det 25-årsjubileum for JazzåTeatrets årvisse oppsetjing av «Lady Arbuthnott – frua på Elverhøy». Eg melde framsyninga i 2002, og skreiv at produksjonen kunne forsvare ein plass på kva institusjonsteater som helst. Den påstanden står seg godt, for dette er musikkteater på høgt nivå.

Historia om Barbara Arbuthnott (1822-1904) er like sann som ho er spektakulær. I 1866 kjem ei steinrik britisk adelsdame, språkmektig og kunnskapsrik, til Sunndalen på Nordmøre. Etter å ha blitt enke to gongar, er ho nå på bryllaupsreise med den nye ektemannen William Arbuthnott og sonen James frå første ekteskap. Dei likar seg i Sunndalen og kjem attende to år på rad. Hausten 1868 blir sonen sjuk og dør på veg til Christiania. Det har lenge vore eit vanskeleg forhold mellom mor, son og ektemann og Barbara skuldar William for å vere årsaka til sonens død. Mot ein klekkeleg sum får ho innvilga skilsmål. Sonen blir gravlagd i Sunndal, og Barbara buset seg på bruket Elverhøy. Ho blir ein mesen i bygda, skriv eit par lærebøker, omset Jonas Lie til engelsk og fører eit ekstravagant selskapsliv. Men ho er også ein «man-eater» og ganske kynisk i jakta på yngre menn. Først lever ho saman med gardsstyraren Oluf Endresen. Når han dør, tilset ho Lars Hoås som ny styrar. Kjærasten hans, Karen Lønseth, blir kammerjomfru. At dei to er par, er ikkje til hinder for at Barbara legg sin elsk på Lars og kjøper ein grevetittel til han. Når Karen blir gravid, tek Barbara henne med på ei lang Europa-reise, og barnet blir sett bort i løynd utan at Lars får vite noko.

Men alt har ein ende. Eit øydselt liv kombinert med at den skotske banken hennar går konkurs, fører til tvangsauksjon, og dei siste ti åra lever ho i ussel fattigdom saman med Lars og Karen. Men bygdefolket gløymer ikkje og hjelper til med både husvære og mat. I 1904 dør Barbara Arbuthnott, og så kan endeleg Lars og Karen gifte seg.

Med stor lojalitet til historia har Stig Nilsson (libretto) og Lars Ramsøy-Halle (musikk) skrive musikkteateret «Lady Arbuthnott – Frua på Elverhøy». Ettersom om lag alt blir sunge, er det nærast som ein opera å rekne. I Pål Øverlands stramme og oppfinnsame regi, med profesjonelle i berande roller og rundt seksti lokale amatørar, er det blitt ei imponerande framsyning. På ei relativt lita kulturhusscene har John Kristian Alsaker laga ein velfungerande scenografi som saumlaust kan veksle mellom dei ulike tablåa, og med rom for fleire overraskingar. Trass i avgrensa plass, får vi det eine masseopptrinnet meir spektakulært og presist enn det andre der det mellom anna er ballett med både årer, plankar og tallerkenar. Dans, kor og songprestasjonar er utmerka, og i grava sit eit ni-personars orkester under kyndig leiing av Trond Hustad. Med ei fin blanding av messing og strengar får dei fram alt frå det overdådige til det mollstemde.

Torkild, ein slags sjåar eller sjaman som stadig kommenterer og spår, er eit godt forteljargrep. Tenoren Erik Wenberg Jacobsen gjer maksimalt ut av rolla, og hans sterke finalenummer sit framleis i øyregangen. Nils Arne Halle Erstad overraskar i den solide tolkinga av sonen James, og scena der han dør i armane til mor si, er av dei sterkaste i framsyninga. Jon Lockert Rohde syner oss klassereisa til Lars Hoås frå lærar til «greve», og får godt fram rivingane mellom kjærleiken til Karen og lojaliteten til husfrua. Karianna Sommerro som Karen har dei same lojalitetsproblema, og den såre tolkinga av at ho må setje bort barnet deira, er blant oppsetjingas mange høgdepunkt. I rundt ti år har Yngvild Støen Grotmol spela Barbara Arbuthnott. Ho er myndig, tydeleg, aristokrat til fingerspissane og tidvis kynisk, men også velgjerande og raus. Ho er redd for kjærleiken, men likevel amorøs så det held. Alle desse kontrastane formidlar Støen Grotmol overtydande og særs truverdig samstundes som ho også glitrar i songnumra. Som når ho i finalen syng klokkeklårt og reint med eit volum som er nærast kviskrande.

«Lady Arbuthnott – Frua på Elverhøy» vekslar mellom det elleville og det såre. Det blir spela i høgt tempo med imponerande synkrone skift, og dramaturgien byr på stadige overraskingar og høgdepunkt. Og den som trur at Barbaras fall skulle gjere andre akt til ein nedtur, må tenke om att. Frå start til slutt går denne framsyninga berre ein veg, og det er opp.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 27. juni 2022.)

KOMMENTAR

Hedda-prisen er i ferd med å bli større enn forsvarleg, og kan risikere å miste legitimitet.

Heilt sia 1998 har norsk teater feira seg sjølv ved å dele ut Hedda-pris for framifrå prestasjonar i norsk scenekunst. Prisen blir delt ut i Oslo og har fått namn etter Henrik Ibsens «Hedda Gabler». Ein fagjury på sju har årleg vurdert til saman rundt 150 produksjonar over heile landet før dei i god tid før prisutdelinga, offentleggjer tre nominerte i kvar kategori. Prisen fekk raskt status som noko av det gjævaste ein scenekunstnar kunne få, spesielt fordi nesten alle landets framsyningar blei vurdert av ein breitt samansett jury.

I 2017 blei det også laga festival veka før prisutdelinga. Heile 34 scenekunstinstitusjonar har gått saman om det som kallast Hedda-dagane der rundt 40 teater frå heile landet, med eit utal gjestespel, viser både scenekunstnarar, hovudstadens innbyggjarar og tilreisande eit solid tverrsnitt av breidda i norsk teater. I tillegg blir det arrangert ei rekkje faglege arrangement. Det er mange teaterfestivalar rundt om i landet, men på få år har Hedda-dagane vakse seg til å bli den mest vesentlege møteplassen for dei som er interessert i teater i Norge.

Trass i pandemien blei det faktisk spela mykje teater dei siste to åra. Men det har ikkje vore prisutdeling sia 2020, så i år var det heile 270 produksjonar som blei vurderte av ein utvida jury på ni. Frå fem priskategoriar i 1998, var det nå heile tretten. Og på grunn av at prisen omfatta to produksjonsår, var det fem nominerte i kvar kategori. I tillegg blei det delt ut tre spesialprisar der ingen var nominerte på førehand. Nytt av året var pris for beste danseframsyning og beste musikkteater.

Etter å ha vore med på heile festivalen, sett seksten produksjonar, deltatt på fleire fagseminar, før- og ettersnakk og ikkje minst møtt bransjefolk frå heile landet, sit eg att med ein god del refleksjonar. Frå å vere utdeling av ein særs prestisjefylt pris, fekk vi i 2017 også nokre bransjedagar. På rekordtid (fire festivalar på fem år) er mitt inntrykk at Hedda-dagane har vakse seg til å bli meir vesentleg enn sjølve prisen og utdelinga.

Festivalen er så avgjort kome for å bli, men eg trur dei ansvarlege bak både festival og pris kan ha godt av å tenkje seg om dersom Hedda-prisen ikkje skal miste legitimitet. Eitt er at sjølve prisutdelinga er ein ganske langdryg nedtur etter at vi har fått presentert så mykje framifrå teater tidlegare i veka. Når ein skal dele ut seksten prisar der alle vinnarane også skal halde takketalar, og det i tillegg er 65 nominerte som skal få namna sine opplesne, blir det vanskeleg å gjere utdelinga til noko meir enn ei stor vareoppteljing. Ho er sjølvsagt spennande for dei det gjeld, men trass i nokre få kunstnarlege innslag, ikkje spesielt interessant, og heller ikkje særleg god underhaldning.

Men viktigare enn sjølve prisutdelinga, er alle kategoriane og alle produksjonane som skal vurderast. Korleis kan ein sikre at dette blir rettferdig og fagleg forsvarleg. Eg sat sjølv i Hedda-juryen for nokre år sia. Vi var då ein jury på sju som årleg vurderte drygt 150 produksjonar over heile landet. Gjennomsnittet i juryen låg på å sjå 50 til 60 framsyningar i året, men vi var nokre som var oppe i både 75 og 90. Arbeidet er kjempespennande, og det er noko av det mest givande eg har vore med på, så trass i masse arbeid og berre symbolsk honorering, ville eg ikkje ha vore dei tre åra forutan. Men det er umenneskeleg at folk som alle har full jobb med anna arbeid, og nokre av dei i tillegg er småbarnsforeldre, skal nytte så mykje tid, ikkje minst til reiser. Når Hedda-komiteen i år har utvida med to nye kategoriar (dans og musikkteater), nærmar det seg for lengst tolegrensa. Juryen er rett nok utvida, men særleg dansekategorien fører til langt fleire produksjonar å vurdere. Som tidlegare jurymedlem veit eg at det rett som det er vil vere framsyningar som går under radaren, og slik har det diverre alltid vore. Men med den store utvidinga som nå har skjedd, meiner eg sjølv at det ikkje lenger står i menneskeleg makt å sjå nok, og å yte alle produksjonar rettvise.

Dersom fleire framsyningar blir oversett, vil skepsisen til prisen auke, og han kan fort miste legitimitet. Det har ikkje skjedd ennå, og eg har ikkje noko svar på utfordringa, men eg trur Hedda-komiteen snarast bør ta diskusjonen om Hedda-prisen er blitt for omfattande.

(Kommentaren stod i Klassekampen onsdag den 22. juni 2022.)

TEATER

«Skjønnheten og udyret»
Teaterlaget i BUL, Nidaros. Munkholmen
Av: Ingrid Elisabet Kummeneje, fritt etter Jeanne-Marie Le Prince de Beaumont
Regi: Ingrid Elisabet Kummeneje
Komponist: Øyvind Jo Heimdal Eik og Sunniva Hovde
Musikalsk leiar: Øyvind Jo Heimdal Eik
Kostyme: Vigdis Skauvik Rian
Lyddesign: Andreas Helland
Lysdesign: Benjamin Aalmo
Med: Erle Kulset Merakerås, Håkon Salberg m.fl.

Etter litt problem i starten var dette ei framsyning til verkeleg å kose seg med.

Endeleg! Etter to år med pandemi, og tre år sia siste gong, er det endeleg duka for det mest varmande innslaget av alt i den kalde trøndersommaren. Teaterlaget i BUL Nidaros er tilbake i tårnet på Munkholmen for å gle og underhalde store og små fram mot jonsokleite. Det er snart førti år sidan dei tok til med desse årvisse oppsetjingane, og det i eit rom som er alt anna enn eigna for teater. Likevel blir eg like overraska kvart år, og jamvel om kvalitet og nivå sjølvsagt er varierande, har eg hatt mange opplevingar som framleis sit friskt i minnet.

I dei fleste produksjonane BUL har sett opp på Munkholmen, er kjernen i ensemblet ungdom i tenåra, med ein del særs sjarmerande yngre innslag heilt ned mot førskolealder, samt nokre meir røynde vaksne som dei kan stø seg på. Og sjølv om ungdomane er unge, har dei fleste av dei vore med i fleire oppsetjingar før. I år var det ganske annleis. For det første var det berre ein vaksen med. Og med tre års tørke, -tre år er uendeleg lenge for ein ungdom, – var det langt færre som hadde særleg røynsle frå scena. Og jamvel om framsyninga sleit litt med å finne seg sjølv i starten, er det godt å kunne melde at denne produksjonen ikkje stod noko attende for dei tidlegare, kanskje snarare tvert om.

I 2010 sette teaterlaget opp «Skjønnheten og udyret» som musikal. For dei fleste er dette ein Disney-klassikar, men historia er opphaveleg skriven av Jeanne-Marie Le Prince de Beaumont for meir enn 250 år sia. Og ettersom ikkje noko er heilt originalt, var den teksten også basert på ei endå eldre historie. Nå har Ingrid Elisabet Kummeneje latt Disney vere Disney, dikta ganske fritt etter den opphavelege historia, og samstundes lent seg litt på Marita Rødsets tekst frå 2010. I tillegg har ho leika seg med det språklege og lagt inn mykje ekstra humor. Stykket er ei forteljing om hybris, menneskeleg dårskap, om å sjå det vakre bak fasaden, og ein god moral om at alle kan bli gode gitt dei rette situasjonane. Historia har tett slektskap med mange av folkeeventyra, for her er både ein prins (Håkon Salberg) og ei fattigjente, eller Askepott om du vil (Erle Kulset Merakerås). Han er ein hedonist, er sjølvopptatt og full av overmot, og det betalar seg, for han får ei forbanning kasta på seg og blir eit udyr som berre kan bli normal att om han forelskar seg. Og det må vere gjensidig og innan neste måneformørking. Vår Askepott heiter Belle, er ein lesehest, snill, arbeidsam og nesten sjølvutslettande når ho hjelper den sjuke faren. Systrene hennar er sjølvsagt rake motsetninga. Eg treng ikkje røpe særleg mykje meir før dei flest forstår korleis det går.

Teaterlaget i BUL har amatørar i alle ledd, og denne gongen starta det ganske kleint. Sjølv om alle hadde mygg, var lyden elendig, og spelet var både nølande og litt famlande. Eg tok meg sjølv i å tenkje på korleis eg på eit pent vis skulle få formidla at desse entusiastane for ein gongs skuld ikkje fekk det til. Berre for å oppleve at innkøyringsproblema forsvann, aktørane blei tryggare. For då «skjønnheten» Belle kom på scena, og ensemblet presenterte ein synkron, velkoreografert og sjarmerande song om Marcel som hadde det meste på stell, og det i tillegg synte seg at her var det fullt av gode songarar, ja då var denne meldaren fortapt. For frå det opptrinnet og ut, var det stort sett berre å lene seg attende og kose seg med det eine innslaget meir sjarmerande enn det neste.

I tillegg til godt ensemblespel og mange fine masseopptrinn, er det tre element ved denne produksjonen som kvar for seg er spesielt imponerande, og som saman er avgjerande for at framsyninga.etter kvart blir så vellukka.

Det første og mest openberre, er kostyma. Her har kostymedesignar Vigdis Skauvik Rian gått amok og fått den store kostymegruppa til å gjere underverk. Det er sjeldan ein ser amatørteater på dette nivået med så ambisiøse, tidsriktige og flotte kostyme. Dei var ei visuell oppleving i seg sjølv.

Øyvind Jo Heimdal Eik har laga mykje musikk tidlegare, både for BUL og for Rabarbrateateret. Og det har vore gode og solide saker. Men i denne produksjonen overgår han seg sjølv. Så mange melodiøse, lett songlege, og ikkje minst vakre songar. Og i tillegg fine tekstar som etter det eg forstår, er laga av Heimdal Eik og Kummeneje i fellesskap.

Og endeleg er det Belle som er så inderleg og naturleg framført av Erle Kulset Merakerås. Ho har ein neddempa spelestil der ho med mimikk og enkle rørsler får fram fine små nyansar. Og ho har eit scenisk nærvær ein sjeldan ser hjå så unge amatørar. Når ho i tillegg også hadde ein formidabel stemmeprakt, er det lite meir å melde. Då ho åleine song ein song om rosa ho fekk av far sin, var det så inderleg at eg fekk klump i halsen.

Men sjølv om kostyme, musikk og hovudrolla var imponerande, er BUL-framsyningane først og fremst lagarbeid og ensemblespel. Det var gjennomført bra også denne gongen. Og sjølv gler eg meg over alle gullkorna blant statistane. Mange veletablerte skodespelarar i dette landet har gjort sine første sceniske forsøk i BUL, og eg plar ofte la auga leite etter dei yngste for å sjå talentar som er så glade for å stå på scena at dei går heilt opp i rollene. Kanskje er dei meir sjarmerande enn dyktige, men som oftast utstrålar dei eitt eller anna som kan bli noko langt meir. Denne gongen kosa eg meg med å følgje unggutane Karl M. Listau og Sverre Haugland som båe gjorde ganske anonyme roller om til små svisker.

Om du finn Trondheimssommaren kald og våt, så er den beste måten å få i seg varmen att å dra ut til Munkholmen for å sjå og nyte denne sjarmerande vesle framsyninga.

TEATER

«Kakerlakken med den stygge frakken»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Martine Grande
Dramatisert av: Kristoffer Blindheim Grønskag
Regi: Johannes Holmen Dahl
Illustrasjonar: Martine Grande
Komponist: Trygve Nielsen
Animasjonar: Håvard Strand og Torjus Førre Erfjord
Med: Ragne Grande

Ei unnseleg lita framsyning med mange og overraskande lag.

I 2013 debuterte Martine Grande som forfattar med den illustrerte barneboka «Kakerlakken med den stygge frakken…og hovudet fullt av triste tankar». Grande er både forfattar og animatør, og ho gjorde etter kort tid også animasjonsfilm av boka. Saman med systera, skodespelaren Ragne Grande, fann ho i 2015 ut at ho i tillegg ville lage teater av historia, Kristoffer Blindheim Grønskag fekk ansvaret for dramatisering, og i regi av Johannes Holmen Dahl, og med mange andre gode hjelparar blei det teater i 2015. I ein samproduksjon med Trøndelag Teater, er nå framsyninga tatt opp att, og onsdag var det premiere for eit entusiastisk og særs deltakande publikum.

Scenografien er enkel, ein stor kvit skjerm og eit par skap på sida av den opne og elles ganske nake scena. Ragne Grande ønsker velkommen, og tar til å fortelje at ho nå skal blande fantastiske farge. Ho kjem raskt i tale med publikum og etablerer på rekordtid ein kontakt med, og eit engasjement hjå dei unge som det er lenge sia eg har sett make til. Nennsamt opnar ho malingsspann for å blande farger, men så syner det seg at malinga er noko vi berre må innbille oss. Slik gir ho på pedagogisk vis innføring i ein del av det som er teaterets magi. Men når ho så kastar den fiktive malinga på skjermen, blir den på magisk vis fargelagt, og det dukkar opp vakre fargerike landskap.

Alt dette er berre ein introduksjon til den eigentlege historia der Ragne Grande er ein kakerlakk som elskar sol, sommar og varme, og som blir trist av dei andre årstidene. Betre blir det ikkje av at ho har ein grøn frakk ho meiner er ganske stygg, og at ho blir mobba og hundsa av dei andre insekta.

Korleis det går, skal eg ikkje røpe, men denne vesle sviska av ei teaterframsyning på berre dryge halvtimen, har mange lag og historier. I botn ligg det tunge tema som utanforskap og mobbing, men i det ytre er framsyninga ein uvanleg opplevingsrik leik med farger og teikningar. Og det er eit imponerande synkront samspel mellom Grande, det animerte og playback av fem ulike forteljarstemmer. Spesielt dyktig er det når ho syng trestemt med to av dei. Grande har det unge publikummet i si hole hand, og spelar aktivt på deira deltaking. Etter ei imponerande opning, mister framsyning midtvegs litt intensitet, men tek seg godt opp att mot finalen. «Kakerlakken med den stygge frakken» er ei multimedial og særs opplevingsrik framsyning, Ho er vakker, underhaldande, og ikkje minst full av overraskingar.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. mai 2022.)

TEATER

«Tre griser og en ulv»
Teatret Vårt, Molde, Taket
Skrive og regissert av: Bjørnar Lisether Teigen
Musikk: Erik Teigen
Med: Jon Vegar Hovdal, Olavus Frostad Udbye, Ingrid Myhre Løvik og Bjørnar Lisether Teigen

Upretensiøst og leikent, og slikt blir stundom ganske god underhaldning.

Med eit ambisiøst program har Teatret Vårt i heile vårsesongen feira sine første femti år. Fredag var det stor fest med ei potpurri-framsyning frå gamalt repertoar, ei oppsetjing som stod i jubileets og nostalgiens teikn. Og laurdag var det urpremiere på ei barneteaterframsyning som var ein leik med teatermetaforar. I duskregn på teatertaket fekk vi sjå eit sjarmerande lite stykke som var ein parafrase over eventyret om dei tre små grisane og ulven, men også ein humoristisk kommentar til både populærkultur, hybris, kjønnsroller og mykje meir.

Bjørnar Lisether Teigen, ein av veteranane ved teateret, har skrive og regissert det heile. Utgangspunktet er det gamle eventyret der dei tre grisesyskena, Gunnar Gris (Olavus Frostad Udbye), Edel Gris (Ingrid Myhre Løvik) og yngstemann, Grismann (Bjørnar Lisether Teigen) nå har flytta heimanfrå. Taket på teateret syner seg å vere ein fin plass å bu. Gjennom eit vell av metaforar og språkleg leik som nok er mynta mest på dei vaksne og teaterkunnige, får vi presentert dei tre. Gunnar er den intellektuelle lyrikaren som har «Grease» som favorittfilm, Edel er hemmeleg forelska i Gisle Wink, og den yngste spelar fotball og elskar grisetaklingar. Slik er dei openberre metaforane, medan lenkene til Shakespeare og Ibsen er meir for dei innvigde.

Medan dei tre søv, kjem ulven Vidar Wolf (Jon Vegard Hovdal) fram. Han luktar gris, men som ein ulv med eit enormt ego, og som ein middels dansebandstjerne, er han også opptatt av å få seg eit band og gjere rockesuksess.

Naturen og instinkta går sin gang og ulven går på grisejakt. Det tar si tid for ulven er ikkje av dei mest intelligente, medan grisane, trass i sjarmerande naivitet, er ganske oppfinnsame. Men fysikk og rå makt gjer sjølvsagt at grisane til slutt blir fanga. Så syner det seg at dårskapen og ønsket om å bli stjerne er større enn svolten, og då ulven høyrer kor gode grisane er til å syngje, får mat vere mat. Han konverterer til vegetarianar og let dei tre bli boybandet sitt. Det vil seie, – Edel er jo ikkje gut, så då blir det med eitt ein artig kjønnskonflikt, og ikkje eit spørsmål om darwinisme og naturens gang.

Etter ein rekordstutt prøveperiode har dei fire på scena leika seg fram til ei kjempesjarmerande og fullstendig upretensiøs framsyning. Mykje kunne ha vore stramma inn, og det er ikkje stor dramatikk, men det har heller aldri vore meininga. Når fire gode skodespelarar leikar seg på scena, frir til publikum, morar seg med metaforar og populærkulturelle referansar, og stadig lagar litt uventa vriar, blir det god underhaldning. Det er av og til meir enn tilstrekkeleg.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. mai 2022.)

TEATER

«MEGAMEGA»
The Krumple og Teater Innlandet, Tynset kulturhus
Av: The Krumple
Regi: Vincent Vernerie og ensemblet
Scenografi og kostyme: The Krumple
Koreografisk bistand: Catherine Béziex
Med: Vincent Vernerie, Oda Kirkebø Nyfløtt, David Tholander, Léna Rondé og Maja Bekken.

Livet er ikkje lineært, og brått kan det skje ting som snur rundt på alt.

Misunn ingen det skin av lykke han eig, for du kjenner ikkje hans løynde sorger, heiter det i eit gamalt ordtak. Slik tenker eg etter å ha sett «MEGAMEGA», ei uvanleg assosiasjonsrik framsyning som er ein samproduksjon mellom the Krumple og Teater Innlandet. I eit fysisk og leikent teaterspråk med fullt av overraskingar gir dei oss på illustrerande og opplevingsrikt vis fem heilt kvardagslege lagnadar som bør vere til å kjenne seg att i for dei fleste.

The Krumple er eit lite og litt lauseleg samansett teaterkompani grunnlagt i 2013 etter avslutta teaterutdanning i Paris. Dei seks som starta det heile er frå USA, Frankrike, Danmark og Norge, og har laga sju produksjonar samstundes som dei også har sett av tid til eigne ting. Geografi, logistikk, – og pandemi, har gjort at dei også har nytta seg av andre samarbeidspartnarar. Aktørane har ulike spesialfelt som trylling, figurteater, dans og song, og det gjer at dei, trass i at dei er få, kan nytte mange forskjellige språk og uttrykksmåtar, noko vi fekk tydeleg prov på i «MEGAMEGA».

Oppsetjinga er spekka med symbolikk, og det er uråd å få med seg alt. Men det er nok heller ikkje meininga, for her er det så rikt med assosiasjonar og opplevingar, at du eigentleg berre kan lene deg attende og ta med deg det som treff deg og la resten vere. I tillegg er dette ei framsyning der ettersmaken er uvanleg stor, og der inntrykka dukkar opp lenge etter teppefall.

Scenografien er tilsynelatande enkel og illuderer eit brettspel som kan vere eit bilde på eit langt frå lineært liv. Plutseleg kan noko skje som endrar alt, eller som i brettspelterminologien får deg til å vende tilbake til start. Og det er dette «MEGAMEGA» (eit anagram for GameGame) handlar om. I opninga kjem dei fem aktørane, kledde i nøytrale spelgevant, men i ulike farger, hoppande inn på brettet, og tar til å flytte seg fram rute for rute. Etter kvart endrar dei seg frå spelbrikker til fem ulike personar med kvar sin lagnad, – og bør å bere. Det er han som har falle litt utanfor samfunnet Vincent Vernerie), kirurgen som aldri får fred (Maja Bekken), den gamle dama som forbannar alt og alle og særleg elektriske ståsyklar (Léna Rondé), ho som er skadd og som blir trakka på (Oda Kirkebø Nyfløtt) og kvardagsfilosofen med eit løynd traume eg skal halde meg frå å avsløre (David Tholander).

Oppsetjinga er bygd opp av ei mengd tablå med mange og godt synkroniserte sceneskift der vi saumlaust glir mellom dei fem, og litt interaksjon mellom dei. Ikkje alle rollene er like tydelege, og i den grad vi kan snakke om lyte eller traume, er dei kanskje ikkje av dei mest dramatiske. Men også små brot kan bli eksistensielle avhengig av korleis du taklar dei. Og at nokre av dei kan vere ganske trivielle, gjer også at dei er lette å kjenne seg att i.

Ekspressivt og nesten utan ord gir the Krumple oss ei velspela og underhaldande, og stadig overraskande framsyning om heilt eksistensielle spørsmål. Det er vakkert, humoristisk, det er visuelt, og blir framført til illustrerande og fine musikkval frå Mozart til Daniel Herskedal

Dei ulike spesialitetane til dei fem blir nytta godt og effektivt, som i song, koreografi, og ikkje minst i David Tholanders magi. På eit naivistisk og stillfarande vis gir han oss eit vell av overraskingar, og finalen der han auser av bagasjen sin som frå ei Sareptas krukke, er både sår og vakker. Og når brettspelet til slutt nærast reiser seg og blir noko heilt anna, er det ei avslutning som gir publikum mangt å tenke på lenge etter teppefall.

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 18. mai 2022.)

TEATER

«Bartleby»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Herman Melville
Omsetjing, dramatisering og regi: Espen Klouman Høiner
Scenografi, lys og kostyme: Signe Becker
Komponist, lyddesign: Camilla Vatne Barratt-Due
Med: Mira Dyrnes Askelund, Jon Lockert Rohde og Isak Holmen Sørensen

Når det rasjonelle blir altomfemnande, er det stundom godt å stoppe opp ved det kontrære.

Den amerikanske forfattaren Herman Melville (1819-1891) er mest kjend for den ikoniske og omfangsrike romanen «Moby Dick». Men blant entusiastar er han også kjend for den vesle novella «Bartleby» frå 1853. Det er ei gåtefull forteljing som i alle år har forundra og fascinert lesarane. For to år sia blei ho, uavhengig av kvarandre, dramatisert for både Teatret Vårt i Molde og Trøndelag Teater. Oppsetjinga i Molde, som var langt frå vellukka, rokk så vidt å bli spela før pandemien, medan Espen Klouman Høiners versjon for Trøndelag Teater har vore utsett heile fire gongar. I helga var det endeleg premiere, og han var det vel verd å vente på, for dette var ei heilstøypt og framifrå oppsetjing til både å undre seg over og å bli fascinert av.

I tida før kopimaskinane fanst, blei kopiering utført av nitide kopistar som sørga for rett avskrift. På eit advokatkontor i New York har ein velmeinande sjef tilsett dei to kopistane Turkey og Nippers, båe litt spesielle, men som på sitt vis utfyller kvarandre. Arbeidsmengda blir etter kvart så stor at advokaten må tilsetje ein til, og det blir den unge, stillferdige og arbeidsame Bartleby. Det tar til svært lovande, men når sjefen etter nokre dagar gir Bartleby ei ny oppgåve, svarar han med ei mild, men fast røyst at han vil føretrekke å la vere. Og slik held det fram. Same kva han blir sett til, er svaret det same. Novella er advokatens fullstendig prosaiske beretning om denne kopisten som han på eine sida kjenner for, og gjerne vil forstå, men som han til slutt vel å seie opp. Bartleby held fram med sitt prosjekt til han til slutt også føretrekker å ikkje ta til seg føde.

Espen Klouman Høiner har sjølv omsett, dramatisert og regissert framsyninga. I eit tett samarbeid med scenograf og kostymedesignar Signe Becker og komponisten og lyddesignaren Camilla Vatne Barratt-Due har han skapt eit nærast prehumant univers der aktørane er ein mellomting mellom dyr og menneske, ute av både tid og rom. Jon Lockert Rohde og Isak Holmen Sørensen spelar saman rolla som advokaten og forteljaren, og Mira Dyrnes Askelund er Bartleby. Høiner har stor tillit til både tekst, skodespelarar og publikum, og let dei tre ta seg særs god tid, med lange omstendelege pausar, og med brot med nærast sakral korsong som kunne gi assosiasjonar til mellomaldersk kyrkjemusikk. Barratt-Dues lyddesign vekslar saumlaust mellom vindliknande lydkulisser og vakker musikk. Og scenografien er ei rekkje svart/kvite draperi som ved hjelp av ein lysrigg etter kvart gir ei fin romdanning før alt går til inkje og forsvinn i eit hol. Omsetjinga, forteljinga og ikkje minst framføringa er i eit nøkternt og kjenslelaust, men likevel undrande språk, og same kva som skjer på scena, har dei tre steinandlet.

Forteljinga er like surrealistisk som ho er spennande, og framføringa byggjer hundre prosent oppunder dette. Ho er enormt symboltung, og på same vis som det er uråd å bli klok på Bartleby er det mykje av symbolikken eg heller ikkje forstår. Men det gjer ikkje noko, for her er nok av høve til å tolke og assosiere, og her er ikkje noko ferdigtogge, men heilt opp til publikums eiga tolking. Men i botn ligg det grunnleggjande at i ei verd der konsensus nærast kan bli opphøgd til religion, er det stundom ikkje berre godt, men heilt naudsynt å bli møtt av litt motstand.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 3. mai 2022.)

TEATER

«Min briljante venninne»
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av: Elena Ferrante
Dramatisert av: April de Angelis
Regi: Trine Wiggen
Scenografi: Ingrid Tønder
Kostyme: Anette Werenskiold
Videodesign: Jonatan Sundstrøm
Komponist: Espen Mauno
Lyddesign: Jim-Oddvar Hansen
Lysdesign: Lauri Lundahl
Med: Julia Bache-Wiig, Hanne Mathisen Haga, Guri Johnsen, Iver Innset, Emil Rodrigo Jørgensen, Kristoffer Anker Gustavsen, Kine Helene Kvalvik Eliassen, Kristine Henriksen, Alexander Rindestu, Kristian Fredrik Figenschow, Margrét Vilhjálmsdóttir, Christina Sleipnes, Kim Jøran Olsen, Andrea Vik, Frederic Molund og Ann Mari Nordengen.

Det er openbert ikkje alle romanar som eignar seg for å bli dramatiserte.

Elena Ferrantes fire voluminøse band om dei to venninnene Elena Greco og Lila Cerullo, har begeistra ei heil verd av lesarar. Elena og Lila veks opp i etterkrigstidas Italia, i ein arbeidarbydel i Napoli prega av klassekamp, kvinneundertrykking, sosiale skilnadar og den lokale mafiaen. Vi følgjer dei to jentene frå skulestart i 1952 fram til Lila forsvinn i 2010. Det er ein uvanleg breitt anlagd sosial roman med eit stort og fargerikt persongalleri, og der ingrediensane er kjærleik, intrigar, maktkamp, gryande feminisme, klassereiser og ikkje minst eit vennskap som blir sett på store prøver.

Den britiske dramatikaren April de Angelis har dramatisert bøkene for teater, og Oslo Nye Teater hadde norgespremiere hausten 2019. Nå har Hålogaland Teater slått på stortromma, nytta nesten heile ensemblet sitt og laga ein seks timars framsyning i fire aktar inkludert servering av to-rettars italiensk middag og vin i pausane. I Trine Wiggens regi går dei seks timane raskt, men det er ikkje dermed sagt at oppsetjinga yter romanen fullstendig rettvise.

For å skape illusjon av både Napoli, heimar og arbeidsplassar, har Ingrid Tønder laga ein stilisert scenografi der ho nyttar heile det opne scenerommet, og der det berre er nokre møbelgrupper som kan skape ulike settingar. I tillegg er det ei mengd mobile draperi. Dei blir også nytta til gode videoprojeksjonar der vi både kjem nærare på skodespelarane, og der det frå bakscena er mogeleg å skape inntrykk av meir spesielle situasjonar. Samspelet mellom den opne scenografien og videobruken fungerer i hovudsak godt sjølv om det nok manglar litt på miljøskildringa. Noko av dette blir kompensert med Anette Werenskiolds tidsriktige kostyme.

Trine Wiggens regi fortel historia delvis i retrospekt og samstundes lineært gjennom seksti år. Eit særs godt grep er å la Guri Johnsen vere den gamle Elena som både fortel og kommenterer det som skjer. Johnsen er ein framifrå skodespelar, og i hennar rolege, attendeskodande betraktningar får vi eit lite gløtt av det episke som har gjort desse bøkene så populære. Fine brot og sceneskift blir det også med nydeleg italiensk song.

Dei to venninnene Elena og Lila blir spela av Julia Bache-Wiig og Hanne Mathisen Haga. Dei gir solide tolkingar i store, tekstrike roller og med eit spenn i alder frå skulestart til godt vaksne. Men det manglar nok litt for å forstå innhaldet i vennskapet til dei to. Med unnatak av ei sterk fabrikkscene i tredje akt, blir forholdet mellom dei meir skildra enn spela.

Bøkene er på fleire tusen sider, og det er ei så mangefasettert og samanvove historie at det er vanskeleg å kutte utan å miste vesentlege ingrediensar. Det er framsyningas store problem. Når så mykje skal med, blir det episodisk og fragmentarisk, og berre nokre få gongar får aktørane høve til å dvele og utdjupe slik at vi kjem under huda på dei og historia. Det er heile sju familiar som skal presenterast, persongalleriet blir for stort, og når seksten aktørar skal spele nærare femti roller utan kostymeskift, blir det vanskeleg å henge med, jamvel for oss som har lese bøkene. Dette blir kompensert med ein del overspel som meir karikerer enn portretterer personane det gjeld. Unnataket her er Iver Innset som gir oss ei overtydande og truverdig tolking av den kyniske, mafiøse og sleske Michele Solara.

Hålogaland Teater satsar stort, og for dei innvigde som har lese bøkene og kanskje sett HBO-serien, kan dette vere eit hyggeleg gjensyn. Som teater står det nok ikkje heilt på eigne bein.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 2. mai 2022.)