Amund Grimstad

TEATER

Skjønnheten og Udyret

Av Jeanne-Marie Le Prince de Beaumont
Omsett, tilrettelagt, instruert og koreografert av Marita Rødset
Komponist: Sunniva Skjørstad Hovde
Songtekstar: Ingrid Kummeneje
Kostyme: Berit Haltvik With
Med: Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen 11. juni til 2. juli

Musikal denne gongen og musikken er åleine verd turen til Munkholmen.

Når kalenderen fortel at det er sommar, men gradestokken seier noko anna, – då er det tid for BUL i Nidaros sitt årlege sommarteater på Munkholmen. Det er 27. gongen på rad at dei dyktige og iherdige amatørane i teaterlaget i BUL set opp teater i tårnet på Nidarholm, og eg har hatt gleda av å få sjå dei aller fleste. I år er det ”Skjønnheten og Udyret” som står på plakaten, og jamvel om dei fleste vil kjenne dette som ein Disneyklassikar, har Marita Rødset gått til røtene og originalen skrive av Jeanne-Marie Le Prince de Beaumont i 1750-åra. Heilt original var vel heller ikkje den, ettersom han var basert på ei femten år eldre historie. Uakta kven som skreiv dette først, er det mye fransk slottstapping og særs lite Disney i denne oppsettinga, og det tener henne til ære.

Tårnet på Munkholmen er ei scenografisk utfordring, og mye kreativt arbeid er gjort i tidlegare oppsettingar. Denne gongen har BUL i staden satsa alt på tidsriktige og flotte kostyme, minimalt med rekvisitt, og illusjonen som verkemiddel. Kostyma gjer absolutt sitt, og mye fin miming er også med på å illustrere det heile, men personleg kunne eg nok ha tenkt meg litt meir scenografi, for stundom blei scena berre stor og øyde, og sjølv god lyssetting greidde ikkje heilt å kompensere for dette.

Marita Rødset har vald å presentere historia som ein musikal bygd opp over mange tablå. For dei minste kan det nok vere vanskeleg å henge med i alle spranga i tid og rom, og det tar litt tid før vi får tak i funksjonen målaren Henriette og assistenten hennar har, men etter kvart fell brikkene på plass. ”Skjønnheten og udyret” handlar djupast sett om menneskeleg dårskap, det gode mot det vonde, og at det er mogeleg å bli eit betre menneske. Om dette er like tydeleg i denne oppsettinga, veit eg ikkje, men her er mye skummelt, magisk, vakkert og spennande, og når den livstrøytte og sjølvopptatte prinsen etter eit ufrivillig eksil som udyr (eller frosk som i liknande historier), blir ein snill og omtenksam prins som i tillegg får den fagraste jenta (eller Askepott som vi også kan kalle henne), er historia komplett og alle nøgde.

Nadia Marie Kummeneje og Eivind Skrødal spelar dei to tittelrollene. Særleg i samspelet der ho vekker menneskelege kjensler i han som vi trudde berre var eit udyr, får dei fram fine og vare stemningar. Den som lydlaust, men med grasiøse rørsler og framifrå miming bind heile framsyninga saman er Ane Fagerholt i rolla som Marcelle. Spel og personinstruksjon er elles litt ujamt, og ligg nok noko attende samanlikna med dei beste produksjonane til teaterlaget. Men det som gjer at denne oppsettinga likevel løftar seg og blir ei eg vil hugse, er musikken. Ingrid Kummeneje har skrive gode songtekstar, og desse er tonesett på eit verkeleg imponerande vis av Sunniva Skjørstad Hovde. Ho har komponert lettfatteleg, særs melodiøs og songbar musikk, melodiar som kan måle seg med det meste. Og framføringa er like imponerande. Berre to personar (Sunniva Skjørstad Hovde og Ann Helen Stamnsve) akkompagnerer og lagar lydbilde og -kulisser så godt framført og innhaldsrikt at eg har vanskeleg for å fatte at dei ikkje var fleire i orkesteret. 
Amund Grimstad

DANS 

Winter – silent sleep
Company B. Valiente/Polish Dance Theatre
Koreograf: Gunhild Bjørnsgaard
Dans: Ma?gorzata Mielech og Szymon Halik
Song/dans: Silje Aker Johnsen
Musikk: Rolf-Erik Nystrøm
Teaterhuset Avant Garden, Verkstadhallen.

Bildet:
KONTRAST: Ungjenta ber bod om at vinteren ikkje er evig. FOTO: PDT

Når ulike og gode krefter møtest kan både søt og sår musikk oppstå.

Polish Dance Theatre, det største danseteatret i Polen, har gåande ein framsyningssyklus som skal illustrere dei fire årstidene. Parallelt med dette heldt den norske koreografen Gunhild Bjørnsgaard i Company B. Valiente på med ein idé om å lage ein danseproduksjon om vinteren. Kontakt og samarbeid blei oppretta, og i nesten trippel tyding kan ein seie at søt musikk oppstod. Saman med dei to særs dyktige polske dansarane Ma?gorzata Mielech og Szymon Halik har Bjørnsgaard fått med seg saksofonisten (og komponisten) Rolf-Erik Nystrøm, og Silje Aker Johnsen som er noko så sjeldan som dansar og sopran. Det er blitt eit uvanleg sårt, vakkert og poetisk møte i ein scenografi like gold som produksjonens tittel.

I ei relativt lang produksjonstid er denne framsyninga blitt til gjennom sams improvisering og prøving. Bjørnsgaard har hatt ein berande idé om å utforske vinteren, og sjølv om ikkje årstida er like tydeleg heile tida, er vi heilt klårt i eit kaldt og sårt landskap, ein kvit og nesten ikkje-eksisterande scenografi der ljoset er nærast horisontalt. I dette vinterlandet foldar Bjørnsgaard ut ei danseframsyning der musikken og den særs klagande og ordlause songen blir ein heilt integrert del av dei magiske rørslene. Vinteren er ei tid då alt døyr eller går i dvale, ei tid då kulda gjer at livet har dårlege vekstvilkår. Like mye som utforsking av vinteren, var dette for meg ei framsyning om død og sakn. Eg er ingen røynd dansetilskodar, og i tillegg til at eg manglar språk til å beskrive det eg såg, er det sikkert mye eg korkje fekk med meg eller fatta. Men eg har ikkje vanskar med å sjå kva som er vakker og poetisk scenekunst, slik dette så avgjort var.

Eg skal halde meg frå for mange tolkingar, men den relativt lågmælte dansen til dei to særs røynde polske dansarane, der dei stundom fletta seg heilt inn i kvarandre for så å vende tilbake til den kalde distansen, ga meg ei uendeleg rekke assosiasjonar om sakn og lengt og om menneskelege relasjonar. Men framsyninga hadde berre blitt ei visuell oppleving utan alt for stor djupne om det ikkje var for musikken til Rolf-Erik Nystrøm. Det er imponerande at det er mogeleg å lage så mange ulike stemningar berre med ein saksofon. Og når Nystrøm etter kvart sleppte seg laus og blei ein integrert del av framsyninga også fysisk, blei heile mannen musikk og alt smelta saman til eitt. Bildet blei komplett med den språklause songen til Silje Aker Johnsen, ein song nesten som lengtande skrik, med slektskap til stevtradisjonen, og så ekspressiv at det var uråd ikkje å kjenne frustrasjon, lengt, kulde og alt vi elles plar forbinde med vinteren. Om årstida er aldri så kald og lite livgivande, er det likevel slik at ”nytt liv av daude gror”. Kulda og avmakta blei nydeleg kontrastert av Marlène Martin-Bjørnsgaard, ei ungjente som både i si relativt uprofesjonelle framtoning og barnlege veremåte bar bod om at våren, både som årstid og i menneskesinnet, neppe er så langt unna.

”Winter – silent sleep” hadde urpremiere i Polen tidlegare i år, og norgespremiere på Avant Garden 24. april i samband med dansefestivalen MultiPliè. Gunhild Bjørnsgaard har gjennom nydeleg koreografi og særs dyktig samarbeid med komponist, musikar og songar gitt oss ei sanseleg oppleving av dei sjeldne, ei framsyning som er like sår som ho er vakker. Det er rett og slett blitt noko så paradoksalt som lyden av det stille og rørslene til det fastfrosne.

Amund Grimstad

TEATER

Geografi og kjærlighet
Av Bjørnstjerne Bjørnson
Ilesesett av Øyvind Brandtzæg, Ragnhild Sølvberg, Cici Henriksen, Kine Bendixen, Helle Ottesen, Trond Peter Stamsø Munch, Trond-Ove Skrødal og Marianne Meløy.
Trøndelag Teater, Tiller helse- og velferdssenter.

Bildet:
UPRETENSIØST: Eit vanleg opphaldsrom, åtte skodespelarar og ein tekst, – så enkelt kan det gjerast! FOTO: AMUND GRIMSTAD

Eit leikent og opplagd ensemble gav oss ei absurd revitalisering av Bjørnson.

For ein dryg månad sia hadde Trøndelag teater premiere på si første ”ilesesetting”, eit slags dogmeteater utan regi, scenografi, kostyme eller rekvisittar, og der teksten blir lese og fysisk kommentert av skodespelarane. Først ute var ”Andevariasjonar” av David Mamet der to gamle menn pratar saman på ein parkbenk. Det var ein tekst som i utgangspunktet knapt kravde særleg regi. Med den andre ilesesettinga har teatret kasta seg ut på djupare vatn. Onsdag var det premiere på Bjørnstjerne Bjørnsons ”Geografi og kjærlighet”. Ein komplisert intrige og åtte skodespelarar er langt meir utfordrande enn to menn i samtale på ein parkbenk. Utfordrande er det nok også at produksjonen i tillegg er laga for turné. I samarbeid med Trondheim kommune skal han visast på ulike bydelskafear som del av ”Den kulturelle spaserstokken” fram til det blir ei framsyning i Theatercaféen 7. mai.

”Geografi og kjærlighet” er ein relativt klassisk forviklingskomedie som handlar om professor Tygesen (Øyvind Brandtzæg) som er sjukleg opptatt av geografi, og som, trass i at han eigentleg er ein snill og velmeinande person, blir ein tyrann og umogeleg å vere i hus med. Kona hans (Ragnhild Sølvberg) får etter kvart nok og forlet mannen for ei tid. Då kjem dottera  (Cici Henriksen) på banen. Ho er på mange vis lik faren, berre at hennar lidenskap er kjærleiken. For å gjere ei lang historie kort finn Tygesen til slutt ut at livet må innehalde både geografi og kjærleik, og så blir alle lukkelege.(?) Undervegs har folk kome og gått slik dei skal i ein forviklingskomedie.  Denne sjangerens viktigaste rekvisitt er døra. Med presis timing skal skodespelarane gå ut og inn av dører, forsvinne og dukke opp, og ofte i eit ganske høgt tempo. I ei ilesesetting er dette umogeleg ettersom alle er hundre prosent tilstades heile tida og det heller ikkje finst noka form for scenografi. Tempoet må også bli rolegare når alle må lese frå manus (sjølv om dei nok var relativt frigjorde frå boka etter kvart). Alt dette set andre og store krav til framføringa. Og ikkje minst til publikum.

For eg må vedgå at det ikkje alltid var like lett å vite kven som var kor til ei kvar tid. Det var så avgjort framsyningas største problem. Eg håpar eg undervurderer folk, men fryktar at eit urøynd publikum vil ha vanskar med å få med seg alt. Men samstundes blei dette aspektet ved framsyninga også etter kvart ein positiv dimensjon i seg sjølv. Når dei som skulle vere borte likevel var til stades, fekk oppsettinga meir og meir preg av ikkje berre å vere eit Bjørnsonsk godt over hundre år gamalt lystspel, men også eit ganske absurd teater der humoren låg vel så mye i det surrealistiske som i manus. Når skodespelarane i tillegg la inn små metasvisker for den røynde teatergjengaren, og sikkert også for å ha det artig sjølve, blei dette etter kvart langt større enn det teksten ga grunnlag for. Slik greidde denne heilt upretensiøse oppsettinga på eit leikent vis å revitalisere og modernisere Bjørnson. Og det utan regi!

Ilesesettinga av ”Geografi og kjærlighet” er blitt langt meir uhøgtideleg enn ”Andevariasjonar”, og er i si litt rufsute stil på grensa til rølp. Stor scenekunst er det vel neppe, men det leikne og særs opplagde ensemblet gav oss ei sjarmerande og ganske underhaldande framsyning. Og altså med ein ny og artig vri på eit drama som neppe er blant Bjørnsons beste. Meir skal ein kanskje ikkje forlange?
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 23. april 2010)

MUSIKAL 

Spring Awakening
Manus og songtekstar: Steven Sater
Musikk av Duncan Sheik
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Kjersti Haugen 
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Koreografi: Erlend Samnøen
Lysdesign: Eivind Myren
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Med: Silje Lundblad, Hermann Sabado, Mads Bones, Hildegunn Eggen, Hallbjørn Rønning m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena.

Bildet:
DESPERASJON: I møte med dobbelmoral og vankunne blir det fort ungdommeleg desperasjon. FOTO: GT Nergaard

Puberteten har alltid vore vond, men foreldregenerasjonen treng ikkje legge stein til børa.

Alle som freistar å legge lokk på pubertet og seksuell oppvakning, vil oppleve at hormona er som løvetann om våren. Dei sprenger seg gjennom den tjukkaste asfalt. Det er meir enn hundre år sia den tyske dramatikaren Frank Wedekind skreiv ”Frühlings Erwachen”, eit etter tida særs kontroversielt og revolusjonerande stykke om dobbelmoral, prøysserdisiplin og kva for alvorlege konsekvensar det kan få. Det gjekk heile femten år før urpremieren, og seinare er stykket både blitt tatt av plakaten og forbode. Mye har skjedd sia Victoriatidas kyske seksualmoral, men ”Vårløysing”, som stykket heiter på norsk, er nok diverre framleis like aktuelt. På bakgrunn av Wedekinds tekst, skreiv Steven Sater og Duncan Sheik musikalen ”Spring Awakening”, og jamvel om det berre er fire år sia urpremieren på Broadway, har musikalen alt blitt ein megasuksess på scener over heile verda. I slutten av januar i år var det norgespremiere på Oslo Nye, og laurdag var det premiere på Trøndelag teater.

Vi er definitivt i Tyskland i 1890-åra der foreldra framleis freistar å få ungane til å tru på storken, og der skuledagen er fylt av disiplin og greske gloser. Men under overflata til  ungdomane boblar og syd det, og meir enn ein har søvnlause netter og våte draumar. Vi møter eit rikt persongalleri, men tre hovudpersonar. Melchior (Hermann Sabado) er klassens duks, men også revolusjonær og fritenkar. Gjennom faktakunnskap freistar han å slå hol på mytane som ligg som ein klam presenning over kameratane hans. Verst er det for Moritz (Mads Bones) som også har problem med å henge med på skulen. Wendla (Silje Lundblad) er ei ganske sjølvstendig og tøff jente som blir kjærast med Melchior, men som nok ikkje forstår heilt kva ho er med på. Eg skal halde meg frå å røpe kva som skjer og korleis det går, men her er nok å kjenne seg att i for den som er (eller har vore) ung, og som i tillegg har eit bankande hjerte.

Wedekind og Sater er innom både incest, mishandling, homofili, masochisme, graviditet, abort og meir til, slik at ein fort kunne tru at dette var eit pedagogisk lærestykke om seksualitet. Det er det ikkje, men tvert om særs god og tankevekkande underhaldning. Kjersti Haugen har laga ei heilstøypt framsyning med masse ungdommeleg trøkk og energi samstundes som ho har greidd å ta godt vare på dei rolege og meir lyriske scenene. Jamvel om dette er Tyskland i 1890-åra, har ho makta å skape eit truverd som eg trur vil treffe også dagens ungdom. Ragnar Olsens omsetting er særs naturleg og munnleg, og har gitt rom for at alle skodespelarane kan nytte eigen dialekt. Det gir ein ekstra autentisitet og er med på å bryte ned distansen. Scenografien til Dagny Drage Kleiva er i utgangspunktet eit stort og dystert rom i mørk eikepanel, men som ho etter kvart greier å skape om til kva det skal vere. Ved å la scena vere relativt ope og umøblert gir ho også rom for velkoreograferte opptrinn og spel i høg fart og med stor energi. Erlend Samnøens koreografi er med på å gjere oppsettinga til også å bli ei særs vakker sanseoppleving der rørsle og musikk smeltar saman til eitt.

Musikken til Duncan Sheik er relativt sviskefri, og i motsetnad til andre suksessrike musikalar, vil ein neppe gå nynnande heim. Dette er ingen kritikk for melodiane står godt til tekstane. Det sju mann store orkesteret, under særs kunnig leiing av Åsmund Flaten, gir eit utmerka lydbilde og er så avgjort med på å drive fram handlinga. Musikarane er plassert særs synleg i bakre hjørne av scena. Så lenge orkesteret ikkje tar fysisk del i handlinga, er dette eit uheldig val. Refleksar og blinking i instrument, notestativ og leselys gir eit inntrykk av rot og tar merksemda frå handlinga, særleg i situasjonar der scena er relativt mørk.

Ensemblet er samkøyrt, sceneskifta er presise, det blir spela i høgt tempo og med stor energi. Dei tre hovudpersonane leverer særs gode og truverdige rolletolkingar. Silje Lundblad er den oppegåande, men likevel lett naive som gradvis og for seint forstår kva ho har vore med på. Hermann Sabado er motoren i framsyninga og får utmerka fram den ungdommelege desperasjonen i møte med dobbelmoral og vankunne. Og Mads Bones gir oss ei gripande tolking av ein tragisk og heilt unødvendig lagnad. Hildegunn Eggen og Hallbjørn Rønning spelar fjorten ulike vaksenpersonar, og greier både å nyansere dei, og å unngå overspelet som ligg latent i nokre av rollene.

”Spring Awakening” er blitt ei heilstøypt framsyning som på framifrå vis både greier å problematisere eit aktuelt og vanskeleg tema og å gjere det til god og tankevekkande underhaldning. Og ikkje minst er det blitt ei uvanleg vakker framsyning.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 12. april 2010)

TEATER

FAUST & Reklamekabareten
Av Christian Lollike
Omsett av Mina Stokke og Marina Popovic
Regi: Martine Løkholm og Marina Popovic
Scenografi: Are Moa Gausen
Med: SIT (Studentersamfundets Interne Teater)
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus 

Å forsøke å lure reklamen er eit fåfengd prosjekt.

Det er snart femti år sia plateselskapet Decca proklamerte at ”All the revolutionaries are on Decca”, og etter det har kampen mot kommersialiseringa vore tapt ein gong for alle. Den danske dramatikaren Christian Lollike har laga ein artig tekst som tar tak i spørsmålet om kunsten likevel kan greie å sigre over, eller i det minste ”lure”, reklamen og den aukande sponsinga. SIT har omsett og tilrettelagd teksten for sitt eige bilde, og sundag var det norgespremiere på Knaus.

FAUST & Reklamekabareten er metateater i aller høgste grad, og stundom også metametateater. Eit idealistisk teaterkompani (SIT) vil gjerne lage produksjonar som, om dei ikkje endrar verda, i alle fall set vesentlege spørsmål opp til debatt, systemkritisk og uavhengig. Men så var det der med pengane og å få råd til å lage desse produksjonane. SIT har ikkje midlar, og er truga av oppløysing. Eit i dobbel tyding kreativt reklamebyrå vil tilby sponsing mot produktplassering, og dette er sjølvsagt heilt uspiseleg for dei unge idealistane. Men reklamefolka er pågåande, og i nauda eter som kjend fanden fluger. SIT finn difor ut at dei kan lage produksjonar der reklamen blir ironisert. Då er integriteten på plass og samvitet reint. Men så syner det seg altså at antireklame også er god reklame og at sponsorane kjøper ironien. Kva gjer ein då? Kanskje bad taste eller slett framføring. Kampen blei som sagt tapt for femti år sia, og i hovudsak er det nok den konklusjonen vi får presentert på Knaus også.

Oppsettinga er leiken og full av humor, og ikkje så reint lite sjølvironi. Det opnar lovande med ein konferansier som i beste Cabaret-stil tar oss inn i problematikken. Men det blir raskt tydeleg at her er det store manglar i regi og dramaturgi. Oppsettinga er full av tablå der ein nok kunne ha kutta med hard hand, og der dei alt for mange sceneskifta er langt frå saumlause. Sjølv om det er mange gode einskildprestasjonar, er det likevel tydeleg sviktande personinstruksjon.  For meg framstod stykket som relativt uferdig. Dette seier eg fordi eg gjennom åra har sett særs mye bra teater frå SIT si side, og studentane får ha meg orsaka for at eg legg lista eit godt hakk over vanleg amatørteater.
Amund Grimstad

MUSIKAL

Assassins
Msikk og songtekstar: Stephen Sondheim
Tekst: John Weidman og Davis Freeman
Regi: Davis Freeman
Produsert av Random Scream/Davis Freeman
Teaterhuset Avant Garden, Verkstadhallen

Bildet:
RELIEFF: Skotet (eller skota?) til Lee Harvey Oswald blir presentert på eit vis som set heile den amerikanske drapsspiralen i relieff. FOTO: RANDOM SCREAM

Ein treng korkje orkester, dansarar eller påkosta kostyme for å lage god musikal. Det held med dyktige folk og ein god idé.

Ikkje noko anna vestleg land har hatt same tendens til å ta livet av leiarane sine som USA. Frå John Wilkes Booth drap Abraham Lincoln våren 1865, har det vore ei lang og samanhengande rekke drapsforsøk der intervalla sjeldan er over tjue år. Og i eit land der det enklaste så avgjort er pistol, er det er nesten slik at ein kvar president med respekt for seg sjølv bør ha blitt skote på. Dette tok Stephen Sondheim tak i, og saman med John Weidman skreiv han musikalen ”Assassins” som hadde premiere i 1990. Den har hausta stor fagnad, men også vore offer for politiske konjunkturar. Ei Broadway-oppsetting  i 2001 blei utsett heilt til 2004 på grunn av 11. september, og slik har musikalen tatt til å leve sitt eige liv som ein kommentar ikkje berre til gamle drapsforsøk, men også til amerikansk patriotisme. På mange måtar kan ein seie at det er denne metaversjonen av musikalen den amerikanske teaterkunstnaren Davis Freeman, saman med det belgisk/amerikanske teaterkompaniet Random Scream, har gripe fatt i med den produksjonen som i desse dagar har gjesta Norge.

”Assassins” i Random Scream/Davis Freeman si tapping er på alle vis antitesen til det vi forbind med musikalar. Her er ikkje noko orkester, berre eit flygel og ein ustemd gitar. Her er ingen påkosta kostyme, ingen koreografi, og heilt minimalt med regi. I alle fall tilsynelatande. Ti skodespelarar sit ved eit langbord som paneldeltakarar på eit seminar. Dei har manus framfor seg og er kledd i det vi ville kalle sivile klede. Vekslande namneskilt fortel til ei kvar tid kven vi har å gjere med, og det einaste verkelege regigrepet er at skjermen bak dei blir nytta til ulike bilde- og videoprojeksjonar der også songtekstane blir presentert. På enkelt og pedagogisk vis startar dei opp med å introdusere scene ein, og går så gjennom drapsforsøka sak for sak.

Baktteppet for framsyninga er sjølvsagt det spesielle ved den amerikanske kulturen som produserer eit slikt utal med drapsmenn og -kvinner. Det gjeld våpenkulturen, men kanskje i større grad det amerikanske fridomsmantraet om å leve ut draumane sine, om dei så måtte vere å ta livet av presidenten. Usentimentalt og naivistisk blir vi presentert for eit titals ulike stakkarar og bakgrunnen deira for å gjere som dei gjer. Utan store faktar, og stort sett sittande ved langbordet, blir dette framført av skodespelarane. Dei ler og småkommenterer kvarandre, og er i det heile tatt særs tydelege på at dette ikkje er tradisjonelt teater, men tvert om ein kommentar til det.

Det fungerer faktisk særs befriande. Og underhaldande. Med den lett komiske og naivistiske presentasjonsmåten kombinert med framifrå songlege prestasjonar, var dette lenge i hovudsak først og fremst god underhaldning. Men så kjem ubehaget snikande. For det er ikkje leiketøyspistolar vi snakkar om, og dei bisarre haldningane som avlar slik kultur er langt frå noko å le av.

Finalen er eit overraskande møte mellom dei to mest namngjetne attentatmennene i amerikansk historie, John Wilkes Booth og Lee Harvey Oswald, der vi får ein ny og uventa vri på kva som var bakgrunnen for skota i Dallas i 1963, ei metaforklaring som set heile drapsspiralen i relieff. Det viser seg å handle om langt meir enn ”five minutes of fame”, for det er jo enorm skilnad på eit attentat og eit simpelt drap? Er det ikkje? Og ein liten unnseleg og artig detalj set fart i nok ein konspiratorisk spekulasjon rundt drapet på Kennedy. 

”Assassins” er på same tid både god underhaldning og eit særs politisk teater. Produksjonen viser at det er mogeleg å lage musikal nesten som eit lesestykke. Og i staden for at historia og tematikken druknar i effektar, arrangement, feite lydbilde, scenografi, spektakulær dans og masse lys, blir alt særs tydeleg når ein skjærer inn til beinet slik det her er gjort.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Kassekampen laurdag den 20. mars 2010)

TEATER

Andevariasjoner
Av David Mamet
Omsett av Finn Iunker
Ilesesett av John Yngvar Fearnley og Arne O. Reitan
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
ENDER: John Yngvar Fearnley og Arne O. Reitan funderer over det meste med stadige visittar til andedammen. FOTO: GT NERGAARD

To gamle menn som utvekslar kvardagsvurderingar. Det kan bli teater av slikt

Då Kristian Seltun tok til som teatersjef på Trøndelag teater frå årsskiftet, flagga han ganske tydeleg at han var regiteatrets mann. Men Seltun er ikkje dogmatisk og vil stå på fleire bein. Difor har han starta eit prosjekt han kallar ”Ilesesetting” (i motsetnad til iscenesetting). Det er eit slags dogmeteater med sine eigne reglar (sjå dogma nederst på sida). Her er det heilt minimalt med regi, og ordet står definitivt i sentrum. I første omgang planlegg teatret to slike ilesesettingar, og først ute er ”Andevariasjoner” av den amerikanske forfattaren og dramatikaren David Mamet. Trøndelag teater gjer det relativt enkelt for seg med denne produksjonen, for ”Andevariasjoner” er nesten som eit lesestykke i utgangspunktet. Men i mai blir det meir utfordrande, for da presenterer dei ”Geografi og Kjærlighet” av Bjørnstjerne Bjørnson.

To godt vaksne menn (John Yngvar Fearnley og Arne O. Reitan) sit på ein parkbenk og pratar saman som folk flest gjer det, i hopp og assosiative sprett, utan alltid å høyre etter kva den andre seier. Og slik sit dei og utvekslar synspunkt om dette og hint. Dei er innom mye kvardagsfilosofi, og i hovudsak dreier nok dette seg om Livet med stor L. Det gjer dei med stadige visittar til ender som ein allegorisk referanse til menneska og liva våre. Som kvardagslege samtalar ofte er, blir dette tidvis absurd, men likevel langt meir logisk enn til dømes Beckett. Trass i logiske kortslutningar og sprang, er Mamets tekst relativt enkelt å henge med i. Den lune og underfundige humoren gir teksten ein eigen varme, og du blir fort glad i desse to mannfolka, kanskje fordi det er litt for lett å kjenne seg att i dei. 

Finn Iunker har omsett teksten til særs munnleg norsk slik at dialogen fell heilt naturleg.  Fearnley og Reitan står godt til kvarandre, og som dei erfarne skodespelarane dei er, greier dei å legge meir enn nok av mimikk, intonasjon og litt eigenregi i dette til at dette langt frå blei noko lesestykke. Første utgåve av ilesesettinga var absolutt vellukka. Her har teatret laga seg eit lavkostkonsept som er lett å sette opp kor som helst, og når som helst.
Amund Grimstad

Dogme for Ilesesettarane
1. Gå aldri på scena utan manus.
2. Ver alltid tru mot teksten.
3. Teksten skal alltid kommenterast.
4. Eventuelle fysiske hjelpemiddel skal finnast på staden.
5. All lyd skal skapast på staden.
6. Påkledinga skal vere nøytral og stilig.
7. All ilesesetting skal ha til hensikt å svare på minst eitt av dei store spørsmåla i livet.
8. Ilesesettarane sine dogme skal lesast opp for publikum før ilesesettinga tar til.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag 18. mars 2010)

TEATER 

Fluenes Herre
Av William Golding
Dramatisert av Nigel Williams
Omsett av Hilde Hagerup
Regi: Marit Moum Aune
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Med: Tone Mostraum, Ine Jansen, Andrea Bræin Hovig m. fl.
Nationaltheatret, Amfiscenen

Bildet:
KOSTSKULEGUTAR: Ikkje vanskeleg å sjå at dette er engelske kostskulegutar.  FOTO: GISLE BJØRNEBY

Sceneversjonen av Fluenes Herre manglar mye av den indre logikken som er naudsynt for å få med seg korleis samfunnet gradvis går i oppløysing.

William Goldings nærast dystopiske roman frå 1954 er eit både skræmande og framifrå bilde på samtida, kor skjør fernissen av sivilisasjon er, og kor lite som skal til før det går forferdeleg gale. Boka ga han nobelprisen, ho er blitt filmatisert to gongar, og er lese av eit enormt stort publikum.  Det er difor med relativt stor fallhøgde at Nationaltheatret presenterer sceneversjonen som hadde norgespremiere på Amfiscenen i helga.

I storsamfunnet, eller makrokosmos, er det atomkrig, og eit flylass med engelske kostskulegutar blir evakuert til det foreldra trur er geografisk tryggleik. Men flyet dett ned over ei øyde øy, piloten døyr, og gutane freistar å skipe sitt eige samfunn, eit mikrokosmos Golding nyttar som bilde på den sivilisasjonen gutane kjem frå. I tematikk og bildebruk er historia ikkje ulik George Orwells Animal Farm frå ni år tidlegare. Gutane (som dyra i Animal Farm) startar med å lage seg eit slags demokrati med vald leiar og relativt klåre reglar. Initiativtakar til dette er Piggy (Tone Mostraum), den rasjonelle og nøkterne, men også så snusfornuftige at han ikkje akkurat blir gruppas yndling. Jack (Andrea Bræin Hovig) har leiarambisjonar, er intrigant og gjer kva som helst for å vinne fram, medan Ralph (Ine Jansen) blir vald til leiar og er sivilisasjonens garantist.

Frå det lausleg organiserte skjer det gradvis små endringar, det oppstår maktkamp, semireligiøse situasjonar, frykt, massesuggesjon, og i romanen endar det etter kvart med at Jack si gruppe set fyr på heile eksistensgrunnlaget for å vinne over Ralph. Men røyken frå elden gjer at øya blir oppdaga, og ein marineoffiser reddar gutane frå å utslette seg sjølve. Kva dei så blir redda til, er eit ope spørsmål Golding ikkje gir svar på.

Å presentere ni kostskulegutar i alderen sju til tretten år på eit truverdig vis er ikkje lett når ein skal nytte vaksne aktørar. Marit Moum Aune har vald å bruke berre kvinner. Det var tilsynelatande eit sært val, men synte seg raskt å vere temmeleg genialt. Relativt små kvinner med lys røyst blei frå første stund til å tru på. Like vellukka var også opninga der ho på eit enkelt, illustrerande og pedagogisk vis greidde å presentere både dei særs britiske kostskulegutane og flystyrten. Så gjekk teppet opp for livet på øya. Det blei diverre ikkje like vellukka.

Ei dramatisering er eit sjølvstendig kunstnarleg uttrykk, og skal korkje ha som føresetnad at ein har lese boka, eller kjenner historia. Oppsettinga må stå hundre prosent på eigne bein og på eigen indre logikk. Det gjer ikkje denne produksjonen. Tittelen på stykket blir innhaldslaus ettersom flugene ikkje finst. Når gutane blir livredde for det dei trur er eit monster, men som berre er liket av flygaren hengande frå fallskjermen i eit tre, er dette nærast uråd å få med seg. Og den gradvise, snikande endringa som skjer frå sivilisasjon til barbari er presentert i tablå der spranga blir for store til at dei blir forståelege. Slik blir det også med avslutninga som berre er ei vill menneskejakt, men utan at øya brenn. Då blir det ikkje like logisk at det med eitt og ut av inkje dukkar opp ein marineoffiser. Og finalen der Piggy kjem attende frå dei daude og hoppar over ei trestamme, blir nesten pinleg.

Scenografien til Nora Furuholmen er relativt enkel og illustrerande, men gir ikkje tilstrekkeleg rom for dei mange sceneskifta. Øya er stor, og det skjer ting fleire stadar og med stor innbyrdes avstand. Dette blir problematisk å formidle gjennom scenografien til Furuholmen. Det er, som eg alt har påpeika, eit særs vellukka grep å nytte kvinner i alle rollene, og eg tenkte aldri på dei som anna enn unge gutar. Det er òg mange gode einskildprestasjonar. Særleg er Tone Mostraum særs truverdig som den irriterande nøkterne og retthaverske Piggy. Kjersti Elvik fekk også fram heilskapen i tvilaren Maurice, medan Marika Enstad var den store, sterke, men likevel svake som let seg manipulere av Jack. Og eg må vedgå at eg blei sjarmert av tvillingane Sam og Eric (Mari Maurstad og Kjersti Botn Sandal). Men eg blei diverre ikkje like sjarmert av sjølve oppsettinga.
Amund Grimstad

TEATER

En folkefiende
Av Henrik Ibsen
Regi: Carl Jørgen Kiønig
Scenografi: Milja Salovaara
Musikk: Åsmund Feidje
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Anders Mordal, Trond-Ove Skrødal, Marianne Meløy, Silje Storstein, Øyvind Brandtzæg, Hans Petter Nilsen, John Yngvar Fearnley, Pål Christian Eggen og Harald Brenna.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Dr. Tomas Stockmann har funne ut at vatnet i det som skal bli byens badeanstalt er forureina. Den komande hjørnesteinsverksemda i den lumre småbyen er tufta på gift, og i si naive tru på at folket vil høyre sanninga, ventar legen å bli folkehelt. I staden møter han bakvasking, forteiing og utstøyting slik røyndomen er for varslarar også i dag. Likevel står han opp mot makt og vankunne, og opplever sjølvsagt at mot ”den kompakte majoritet” er han sjanselaus. Men i staden for at dette blir eit stykke om sanning, ytringsfridom, og om å vere tru mot ideala sine, lar Ibsen Stockmann bli meir og meir gal, og mindre og mindre spiseleg. Han veit han har rett, men når ikkje fram. Kva gjer det med eit menneske? For Stockmanns del endar det med at han utviklar temmeleg elitistiske og antidemokratiske idear om den eine kloke som står heilt åleine. Kva slikt tankegods har ført til, har vi sett nok av døme på i åra etter Ibsen. Seltun er sjølv inne på det i programmet når han skriv at Rote Armee Fraktion heldt fram der andre gav seg. I denne oppsettinga er det snublande nær å sjå at den logiske konsekvensen for Tomas Stockmann er Baader-Meinhof, men Kiønig og Seltun let den ballen ligge.

Carl Jørgen Kiønig har vald ei presentasjonsform som er ganske tidlaus, med ei lett modernisert og ganske avslappa språkføring, men der scenene elles er relativt tru mot Ibsen. Medan dialogen er ”etter boka”, er den fysiske framføringa ofte kontrasterande og full av humor. Det løyser opp det elles teksttunge stykket, og særleg den verbale slåsskampen mellom Stockmann og broren fekk eit forsterka innhald då han blei framført som ein litt stilisert brytekamp! Scenografien til Milja Salovaara legg sterke føringar på heile presentasjonen. Scena er skapt om til eit strengt geometrisk forma basseng der publikum er plassert på tre av sidene. Løysinga er symboltung og ganske rigid, og kunne fort ha blitt ei tvangstrøye. I staden gjer ho kurbadet til noko heilt konkret der Stockmann til slutt står til knes i det vatnet som var årsaka til problemet. Og når vi på folkemøtet opplever at vi som publikum blir medverkande der vi sit som ein ufrivillig del av den kompakte majoritet, er det både sterkt og ganske ubehageleg.

Anders Mordal er ein temmeleg avslappa, folkeleg og likandes Stockmann, og lett å få tillit til. I si naive tru på at folket ønsker sanning, blir fallet hans stort når han møter dåtidas ”klimaskeptikarar”. For ikkje å snakke om møtet med sentrumsekstremisten Aslaksen, måtehaldsfanatikaren og talsmannen for den kompakte majoritet, ein av Ibsens mest motbydelege, – og farlege rollefigurar, her glitrande framført av John Yngvar Fearnley.

”En folkefiende” er eit litt utydeleg drama der det ikkje er heilt enkelt å forstå kor Stockmann eigentleg kjem til å gå. I Kiønigs regi ligg alle tolkingane framleis like uprioriterte og uforløyste. Eg er ikkje viss på at eg er samd med han i det valet.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 1. februar 2010)

TEATER

Frosset
Av Bryony Lavery
Omsett og instruert av Rita Abrahamsen
Scenografi og kostyme: Åse Hegrenes
Lysdesign: Morten Reinan
Med: Trond Peter Stamsø Munch, Mona Jacobsen og Wenche Strømdahl
Trøndelag Teater, Gamle scene

I ein iskald scenografi møter vi tre menneske som kvar i høgste grad ber på sitt; – den pedofile seriemordaren, mora til den ti år gamle jenta som blei drepen, og psykiateren som skal tolke gjerningsmannen. Gjennom eit utal tablå følger vi dei tre over eit tidsrom på mange år. Dei har ulike stemmer, men fortellingane deira smeltar etter kvart saman til historia om den ti år gamle Rhona som skulle vitje bestemora ein vakker sommardag, men som aldri kom fram. Om mora Nancy som ventar på dottera i klokkartru på at ho kjem att, og som blir drivkraft i ein organisasjon for forsvunne barn, før drapet etter tjue år blir avslørt og sanninga går opp for ho. Og om den amerikanske, velrenommerte psykiateren Agnetha som kjem til London for både å førelese om forskinga si, og studere tilfellet Ralph på nært hald.

”Frosset” av den britiske dramatikaren Bryony Lavery hadde urpremiere for drygt ti år sia, og har gjort stor suksess i England, men kanskje særleg i USA der det var det mest spela stykket i 2006. I heimlandet til ”vondskapens akse” og der strafferettspleia i stor grad dreier seg om hemn, kan spørsmålet om forsoning bli ganske provoserande. Her heime har vi heldigvis ein meir sivilisert kriminalitetspolitikk, og teaterkunstnarar som Kate Pendry har for lengst bana veg med produksjonar som ”Tales of a Wicked Child”. Så sjølv om Trøndelag teater marknadsfører norgespremieren på ”Frosset” som noko som utfordrar grensene våre, er det lite provoserande i oppsettinga. I staden er det ein etter måten særs nøktern og nærast akademisk tilnærming til problematikken. Utan at forfattaren eller teatret på nokon måte tar stilling til dei tre aktørane, får vi presentert dei med deira eigne historier slik at vi sjølve kan danne oss bilde av kven dei er. Det blir etter kvart relativt enkelt å fatte både mora Nancy (Mona Jacobsen) og den pedofile Ralph (Trond Peter Stamsø Munch) jamvel om Lavery og instruktør Rita Abrahamsen held seg milelangt frå å nytte moraliserande peikefingrar. Nettopp fordi dette er teater i absolutt beste ”show them – don’t tell them”-tradisjon, blir psykiateren Agnetha (Wenche Strømdahl) så vanskeleg å forstå. Der dei to andre er heilt nøkternt presentert, er Agnetha ganske karikert, og fungerer støyande i oppsettinga. Eg var uviss på om dette var eit uheldig regigrep (eg har ikkje lese manus), men finalen tyder på at rolla er skriven slik av Lavery. Det øydelegg etter mi meining den nesten klinisk dokumentariske tilnærminga til handlinga.

Rita Abrahamsen har både omsett og instruert stykket. Språket er munnleg og godt, og aktørane får nytte dialektane sine. Det gir ekstra autentisitet. Abrahamsen nyttar vel lang tid i første akt på å presentere historia. Det kan også bli i meste laget psykiatri, og ikkje riktig så mye teater. Men etter pause tar det atskillig meir av. Ein tilsynelatande så umogeleg situasjon som at mora til offeret møter overgriparen, er gjort så lågmælt og truverdig at det er lenge sia eg har sett ei så sterk scene på teater. Ikkje spesielt provoserande, men intenst og vondt. Og enormt godt framført.

Tittelen på framsyninga spelar på at alle dei tre aktørane har frose seg fast i kvar sine posisjonar. Scenografien til Åse Hegrenes bygger opp under det iskalde og nøkterne, og greier, særleg ved hjelp av den utsøkte lysdesignen til Morten Reinan, å skape rom og stemningar. Bryony Lavery tar opp mange tema i ”Frosset”. Spørsmålet om forsoning eller hemn, om vondskapen er genetisk, om samfunnet er meir opptatt av overgripar enn offer, og om akademias manglande forståing for at bak kvart case ligg vonde kjensler og djupe traume. Resultatet er blitt litt sprikande, og noko uforløyst som teater.
Amund Grimstad