Amund Grimstad

TEATER

ÅTTI ÅRS LEIK: Gjennom åtti år har dette huset vore til glede for og del av leiken til to familiar og tre generasjonar med ungar, og nå er det blitt statist på Trøndelag Teater. FOTO: KARL-MARTIN HODDEVIK

«Et dukkehjem»
(«Nøtteknekkeren»)
Trøndelag Teater, hovudscena
Av: Innsette i Oslo Kretsfengsel
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Med: Eit lite umælande dokkehus frå 1938

På Trøndelag Teaters hovudscene får eg for tida eit rørande gjensyn med barndom og oppvekst for rundt seksti år sia.

I mine mange teatermeldingar er det sjeldan eg skriv om statistar. Og om rekvisittane skriv eg berre heilt unntaksvis. Men denne gongen gjer eg eit unnatak ettersom statisten/rekvisitten er eit kjært barndomsminne både for meg, store delar av familien min, og også ein annan familie i Trondheim.

Bård Lie Thorbjørnsen er ein av landets beste scenografar og ein mann eg har stor respekt og vørdnad for. Då han og Trøndelag Teater for ei dryg månad sia gjekk ut og spurte etter gamle leikar dei kunne få og nytte i scenografien til «Nøtteknekkeren», svara eg dei, og sa at eg hadde ein leike dei kunne få låne, men ikkje få. Det dreidde seg om eit dokkehus i to etasjar og i målestokk rundt 1:20 av normal storleik. Eg sende over nokre bilde, Bård likte det han såg, og i månadsskiftet blei dokkehuset henta til teateret.

Rett før premieren på «Nøtteknekkeren» la teateret ut bilde frå framsyninga, og der var ikkje huset med, så då tenkte eg at det blei vel ikkje plass til det, og slo meg til ro med det sjølv om eg i det lengste hadde håpa på noko anna. Men då eg såg framsyninga, var dokkehuset så avgjort der. Med møbel og innreiing, og endåtil med lys. Og til stades både i første akt, og i finalen i andre akt. For meg blei det sjølvsagt eit rørande gjensyn, og her skal du få historia om dokkehuset, eller «Et dukkehjem» som denne gongen ikkje er skrive av Henrik Ibsen, men som er laga av innsette i Oslo Kretsfengsel.

Mor mi, Jorunn Grimstad, var berre knapt seks år gamal då ho mista mor si i 1936. Å vere enkemann og åleinefar på denne tida var ikkje spesielt vanleg, og ei tid budde mor hjå ulike slektningar, før bestefar min fekk ho heimatt vinteren 1938. Då mor den 27. mai same året fylte åtte år, fekk ho ei stor, og etter måten uvanleg gåve av far sin. Det var eit dokkehus i to etasjar og med fire rom, ei stove, eit soverom, kjøkken/spiserom og bad. Huset er ganske stort, rundt meteren langt. Det er laga av innsette i Oslo Kretsfengsel, og det var nok grunnen til at bestefar hadde råd til å kjøpe noko så fantastisk i gåve til dotter si.

Innreiinga er ei historie for seg. Stuemøblementet er i grøn art deco-stil, har i tillegg ein peis i rød tegl, og er nok kjøpt inn for formålet. Det same gjeld badet som har både klosett og servant. Soverommet er innreidd med senger som er skorne ut av sigarkasser av bestefar min. I tillegg er det kome til ein del andre møbel etter kvart, mellom anna er det rosa plaststolar på kjøkenet, og dei er så avgjort ikkje frå 1938. Og så var det faktisk opphaveleg lagt inn elektrisk lys i huset, men det gjekk sund ein gong på 60-talet.

Dokkehuset følgde mor gjennom oppveksten, og då ho i 1951 gifta seg, og året etter fekk meg, og i 1955 og 1957 dei to syskena mine, var det sjølvsagt at også vi fekk leike oss med huset. På slutten av 60-talet, då vi budde i Folldal og for lengst var vakse frå å leike med dokker, gav mor og far bort huset til ein kollega av far, og med det rekna vi husets historie som avslutta for vår del. Men på starten av 1980-talet møtte eg den nye eigaren, som då hadde flytta til Trondheim, og i samtalen kom vi inn på dokkehuset. Enden på visa blei at eg fekk det att ettersom også ungane hans var vakse frå leikestadiet. I 1984 fekk bror min den første dottera si, og då han i 1986 flytta til Trondheim, var det berre rimeleg at han overtok huset. Fem jenter har i åra etter leika seg med dokkehuset før bror min flytta ut av landet for to år sia, og huset nok ein gong blei deponert hjå meg. Etter det har det stått lagra i påvente av eit nytt liv, og nå har det plutseleg fått eit langt større publikum enn det nokon sinne har hatt. I tillegg har lysdesignaren Eivind Myren fått inn att elektrisk lys.

Så å sjå «Nøtteknekkeren» blei for meg langt meir kjensleladd enn det til vanleg er å sjå teater. Og eg reknar med at lesaren forstår. Foreldra mine er også rørt over å høyre at huset har fått plass på Trøndelag Teaters hovudscene. Gjennom meir enn åtti år har dette dokkehuset vore til glede for ungar i tre generasjonar og to ulike familiar, og det spesielle er at huset, og ikkje minst interiøret er så intakt etter eit utal flyttingar og ikkje alltid like respektfull leik av små ungar.

Nå er nok tida for denne type leikar over, så i samråd med foreldra mine, har eg bestemt meg for at når teppet går ned for «Nøtteknekkeren» for siste gong, vil eg ta kontakt med ulike museum for å høyre om nokon av dei kan vere interessert i å ta vare på huset for å fortelje framtidas ungar korleis ein leika seg på 1900-talet.

TEATER

STJERNEHIMMEL: Alt tek til i verdsrommet, men for ungane er det vel så spennande at Siri Schnell Juvik har fingre på føtene. FOTO: LISE HOVIK

«Baby Becomings»
Teater Fot, Teaterhuset Avant Garden, Kunsthall Trondheim
Konsept og regi: Lise Hovik
Komponistar: Siri Gjære, Tor Haugerud og Rohey Taalah
Scenografi og figurar: Anne Helga Henning og Lise Hovik
Kostyme: Berit Haltvik With og Lise Hovik
Musikarar: Siri Gjære, Tor Haugerud og Sunniva Hovde
Med: Siri Schnell Juvik, Siri Gjære, Tor Haugerud og Sunniva Hovde

Ei framsyning der opplevingane for dei minste er mange, og dessutan langt viktigare enn den forteljinga som ligg i botn.

I slutten av april i år hadde det vesle teaterkompaniet Teater Fot premiere på «Begynnelser», som eigentleg er andre del av prosjektet «Verken Fugl eller Fisk» der teateret lag for lag avdekkjer ei historie for dei aller minste. «Begynnelser» var mynta på ungar frå 3 til 5 år, og tok for seg eit ikkje mindre ambisiøst tema enn evolusjonen, men der opplevingane som blei skapt, var vel så viktige som historia som blei fortalt. Denne veka var det klårt for del ein, og etter nokre lukka visningar for barnehagar, var det i dag urpremiere for ålmenta for «Baby Becomings», ei framsyning for ungar frå 0 til 2 år.

I eit stort, lyst og ope lokale i Kunsthall Trondheim blir ungar og foreldre inviterte inn til å setje seg på mjuke pledd rundt ei kvadratisk scene forma som eit teppe. Til rolege tonar som nærast høyrest ut som gregoriansk mellomaldermusikk kjem vi inn, set oss ned og ser på skodespelaren Siri Schnell Juvik som i eit fantasirikt kostyme forsiktig freistar å få kontakt med dei minste. Rundt femten ungar, fleire som ennå ikkje kunne gå, sat trygt i kvart sitt foreldrefang og såg inn i det som like gjerne kunne vere ei leikegrind som ei scene. Gjennom musikk og scatsong frå dei tre musikarane (Siri Gjære, Tor Haugerud og Sunniva Hovde) samt varsame tilnærmingar og leikne små sprell frå Juvik, blir det gradvis skapt ein atmosfære av tillit. Det er ein fryd å følgje dei minste der nokre er skeptiske medan andre er langt meir nyfikne. Men sams er at dei alle følgjer med. Og det går ikkje lange stunda før den første freistar å krabbe utpå scenegolvet. Mora held att, men gir slepp når aktørane tydeleg gir tilkjenne at dette er heilt greitt.

Som i «Begynnelser» er det også her ei forteljing som blir avdekt lag for lag ved at dei ulike teppa som dannar scenegolvet blir fjerna. Denne gongen er vi på ei reise frå det ytre verdsrommet og heilt ned til flyndrefisk og andre spennande skapnadar på havets botn. Alt illustrert med ulike teppegolv, og musikk frå varierande stilartar. Forteljinga er vakkert og godt presentert, men er eigentleg heilt uviktig, for her var det alle opplevingane dei små fekk ta del i som var det viktigaste. Både Siri Schnell Juvik og dei tre musikarane hadde full kontroll, og den tilliten dei greidde å opparbeide i løpet av berre ein halvtime var imponerande. Dette var i høgste grad interaktivt teater, og du veit aldri korleis så små ungar vil reagere, langt mindre når du har heile femten av dei. Men dei fire aktørane improviserte, roa, leikte og aktiviserte, og alt glei som om det heile skulle vere regissert.

For meg som nesten er ein pensjonsalder eldre enn målgruppa, var det vel så interessant å følgje publikum som aktørane, og eg fekk ei varmande og rørande framsyning på heile tre plan. Skodespelarane gjorde sitt, song, spela, laga eit utal små opplevingsrike tablå, musiserte og improviserte, og ungane blei meir og meir med. Det var ein sann svir å følgje dei, sjå korleis dei gradvis blei del av det heile, tok mot til seg og fann fram til scena, korleis dei hyla og klukklo slik berre ungar kan, og på det viset Cornelis Vreeswijk har gjort udøyeleg med «Turistens Klagan» om ungane på Karl Johan. Og så var det i tillegg å sjå foreldredimensjonen som var minst like underhaldande. For gjennom denne vesle framsyninga bygde Teater Fot opp ein situasjon med trygge ungar og litt usikre foreldre. Det var eit fornøyeleg paradoks, men seier samstundes noko om den solide kunnskapen om barn som ligg til grunn for Lise Hoviks teaterprosjekt, og den heilt spesielle evna teateret har utvikla til å kommunisere med og trollbinde dei aller yngste. For i finalen tok det heilt av, og eg trur så godt som alle ungane var på scena, leika, dansa og kosa seg i det som stod fram som fem-seks ulike scener. Dei små overtok fullstendig og gjorde at skodespelar og musikarar nærast blei omdanna til eit bakteppe, jamvel om dei fire aktørane framleis lagde heilt naudsynte og fine lydar ungane kunne bevege seg til, og også sjølvsagt var føresetnaden for at dette kunne skje. Det var rett og slett ei magisk oppleving.

TEATER

KVARDAGEN: Sjølv når gleda og optimismen er som størst, lurer ulukker og tungsinn i bakgrunnen på den litle øya. FOTO: INGUN A. MÆHLUM

«De usynlige»
Hålogaland Teater, Scene Øst
Av Roy Jacobsen
Dramatisering og regi: Anders T. Andersen
Lysdesign: Øystein Heitmann
Musikalsk konsulent: Espen Elverum Jakobsen
Med: Trond Peter Stamsø Munch, Guri Johnson, Trude Øines, Kristine Cornelie Margrete Hartgen og Ivar Beddari

Ei innlevingsrik og sterk historie om vår nære fortid, men som gjennom anekdotisk formidling blir litt for oppstykka og episodisk.

Roy Jacobsens store gjennombrotsroman «Seierherrene» frå 1991 skildra mellom anna moras oppvekst på Helgelandskysten i mellomkrigstida med ein autentisitet og detaljrikdom som var imponerande. I 2013 følgde han opp tematikken med romanen «De usynlige» som var første bok i ein trilogi, og som fortalde om ein fiskar- og jordbruksfamilie for hundre år sia. I spennet mellom Johan Bojer og Olav Duun fortel Jacobsen med innleving og kjærleik om eit liv som ikkje er lenger unna enn at dei eldste i landet faktisk har opplevd det, men som samstundes er heilt uverkeleg for dei fleste av oss. Nå har Hålogaland Teater fått Anders T. Andersen til å dramatisere romanen, og i hans regi var det urpremiere på torsdag.

Vi er på Barrøy, ei lita øy på Helgelandskysten der ein familie karrar seg fast, og ved hjelp av lofotfiske, litt heimefiske, potetproduksjon og nokre sauar og kyr så vidt greier å livnære seg. Det er far sjølv, Hans Barrøy (Trond Peter Stamsø Munch), litlesøstera Barbro (Kristine Cornelie Margrete Hartgen), kona Maria (Guri Johnson), dottera Ingrid (Trude Øines) og kårkallen Martin (Ivar Beddari). Sjølv om det er mange forteljarstemmer, er dette likevel i hovudsak Ingrids historie, og vi tar til når ho er tre år i 1913, og følgjer familien fram til 1928. Då er far og bestefar borte, mor sendt på asylet, tre yngre er komne til, og mye dramatisk har skjedd. Det er ei skildring av kampen for tilværet, men langt frå så svart som hjå Duun, for sjølv om naturkreftene er valdsame, livet hardt og utkoma stusseleg, så er her både humor og optimisme som når vårsola blenkjer eller far kjem heim frå lofotfiske.

Anders T. Andersen har vald å iscenesette framsyninga som ei blanding av forteljarteater og forsiktig episodisk dramatisering. På ei flat helle som kan illudere ei lita øy, med berre nokre få rekvisittar og ein bua skjerm for videoprojisering i bakkant, fortel og spelar dei fem eit utal tablå. Dei tek oss med på ei reise gjennom Ingrids oppvekst der ho alt som fireåring blir sett i arbeid med å reinske dun, der ho som sjuåring må reise vekk fjorten dagar om gongen for å gå på skule, og der ho straks etter konfirmasjonen får huspost på fastlandet. Før ein konkurs gjer at ho dreg heim att til Barrøya. Samstundes blir resten av det karrige livet til den vesle familien på øya bretta ut som ein sosial roman, men altså ikkje som ei stor episk forteljing, men som mange små episodar.

Eg har ikkje lese romanen, men av oppsetjinga anar eg konturane av ei god, omfattande og innsiktsfull forteljing full av kjærleik til dette stolte og ordknappe kystfolket der kjensler er noko ein held for seg sjølv. Men i dramatiseringa er det openbert at noko manglar. Den ganske stiliserte presentasjonsforma der skodespelarane fortel litt for deretter å spele ut det dei har fortalt, blir for oppstykka og anekdotisk, og tidvis litt pedagogisk. Og sjølv om historia er både sterk og kjensleladd, greier ho berre unntaksvis å gripe meg.

Skodespelarane har fått få nyansar å spele på, kanskje med unnatak av Trude Øines som tidvis greier å røre meg. Sceneskift, entrear og sortiar verkar veldig regissert og i det heile framstår produksjonen som noko uferdig. Det er synd, for glimtvis ser vi einskildscener som syner at dette har to i seg til å kunne ha blitt den forteljinga og hyllesta som dette stolte kystfolket hadde fortent.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 24. november 2018.)

TEATER

BAD TASTE: Ibrahim Fazlic byr på fest og seg sjølv, og publikum let seg villig bli med. FOTO: PIA MARTINE GAUTIER BJERKE

«prty lyf»
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Av og med Ibrahim Fazlic
Scenografi: Martinus Suijkerbuijk
Lysdesign: Anniken Arnøy
Musikar/DJ: Pedro Sanmartin

Ein anekdotisk monolog full av gullkorn, bad taste og intelligent tomprat.

Alt som 18-åring i 2012 gjorde Ibrahim Fazlic seg bemerka då han skreiv og fekk oppført ein einaktar på Trøndelag Teaters «Unge dramatikere», og samstundes spela i ei av dei andre oppsetjingane. Året etter stod han nok ein gong på same scene, og eg beit meg merke i han fordi han hadde eit heilt spesielt scenisk nærvær. Så blei det stille ei stund medan han tok teaterutdanning på Nord universitet, men det siste året har eg sett han i tre totalt ulike produksjonar der han i alle gjorde sterkt inntrykk. Nå har han laga si første heilaftans soloframsyning, og torsdag var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim.

Oppsetjinga heiter «prty lyf», og i snaue to timar inviterer Fazlic til ein dommedagsfest over ei verd i forfall, eit postsivilisatorisk samfunn der alt går til helvete. Mot eit bakteppe der «SUFFER» står i lysande bokstavar, er spørsmålet hans om vår kvite middelklasse eigentleg har rett til liding. I staden er det hemningslaus fest, rus, nyting og flukt frå røyndomen. Gjennom ein omfattande anekdotisk monolog med både gullkorn, bad taste og intelligent tomprat, og der han stadig kjem med små stikk mot det politisk korrekte, byr han opp til dans i dobbel tyding. Og publikum let seg villig forføre. Interaktivt teater for vaksne kan ofte bli ganske kleine greier, men gjennom humoren, flørtinga med salen og eit unikt publikumstekke får Fazlic opp stemninga slik at vi verkeleg kjenner oss som på fest, tek del i karaoke, vasspistolkrig og meir til, og blir etter kvart med på alt han inviterer til.

Men sjølv dei heftigaste festene har sine melankolske og meir mollstemte parti, og slik også her når Fazlic etter kvart også byr ganske mye på seg sjølv. Som kontrast til den hedonistiske feststemninga blir dette særs gripande parti, og når han etter ei stund vender seg til publikum og spør: «Kain æ få en klem av nån?», så er det ikkje noko vi heller vil.

Fazlic kjenner og nyttar scenekunstens mange konvensjonar og nettopp difor blir det også så sterkt når han stadig, og uventa, bryt med dei. Framsyninga er eit overskotsfenomen, full av uventa vendingar der kanskje finalen er den tydelegaste. Alle festar tek slutt, og som oftast blir det ein skikkeleg nedtur. Slik også her der det meste går gale og Fazlic samstundes, i eit herleg metanivå, er pinleg klår over at det i salen sit både teatersjef, teatermeldarar og folk frå Dramatikkens Hus.

Ibrahim Fazlic har laga ein intelligent og velspela monolog, kanskje litt i lengste laget, og som med hell kunne ha blitt stramma noko inn, men der han på eit heilt uforklårleg vis får publikum i tale, og gjennom alle dei små anekdotane samstundes får sagt mye vesentleg om samtida.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 17. november 2018.)

TEATER

OMRISS: Berre omrisset er att av Samuel medan dei næraste skal freiste å skildre kva som rørte seg inni. FOTO: JOHANNES LAUKELAND FESTER SUNDE

«Alt jeg ikke husker»
Trøndelag Teater, Studioscena
Etter ein roman av Jonas Hassen Khemiri
Omsett av Andreas E. Østby
Dramatisert av Kristofer Blindheim Grønskag
Regi: Maren E. Bjørseth
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Med: Vetle Bergan, Kenneth Homstad, Ragne Grande, Hans Petter Nilsen, Janne Kokkin og Ida Cecilie Klem

Ei dramatisering som har gjort Jonas Hassen Khemiris prisvinnande roman til eit framifrå og tett forteljarteater.

Den 26 år gamle Samuel (Vetle Bergan) har køyrd seg i hel, og attende står dei næraste og lurer på kva som eigentleg skjedde. Var det ei ulukke, eller gjorde han det med vilje? Så tek ein forfattar (Hans Petter Nilsen) tak i historia, like mye av eigenterapi etter sjølv å ha mista ein god ven, og intervjuar dei næraste for å lage eit bokprosjekt. Slik nøstar den svenske forfattaren Jonas Hassen Khemiri opp ei historie som syner seg å ha langt fleire fasettar enn ein skulle tru, og der dei ulike forteljarstemmene etter kvart gir oss eit bilde av historia, men neppe heile sanninga. I staden får vi presentert eit rikhaldig galleri av ulike menneske som har det sams at dei er nettopp ulike menneske. Og med denne veven av forskjellige røyster fortel Khemiri oss ikkje så reint lite om menneskeleg åtferd, kjærleik, sjalusi og svik.

Eg må vedgå at eg opplevde romanen som ganske kaotisk der det ofte var vanskeleg å fatte kven som til ei kvar tid var forteljarstemma. I Kristofer Blindheim Grønskags dramatisering, og ikkje minst Maren E. Bjørseths ganske sikre regi er dette blitt langt tydelegare. I Katrine Bombes særs nøkterne og nakne scenografi blir det nytta kritt og tavle for å presentere dei ulike forteljarane, og publikum sit vagla opp på tre kantar i eit tett og intimt scenerom der vi nesten kan få inntrykk av å vere eit tribunal.

Som eit forteljarteater i retrospekt får vi rulla opp dei mange historiene som til saman skal gi forfattaren, som sjølv er temmeleg diskret til stades, eit bilde av kva som førde til at Samuel døydde. Den viktigaste forteljaren er Vandad (Kenneth Homstad), Samuels næraste ven, men kanskje likevel den mest upålitelege kjelda. Uredigert og tilsynelatande kaotisk hoppar vi frå vitne til vitne. Det er kunstnaren og barndomsvennen Panteren (Ida Cecilie Klem), mormora (Janne Kokkin) som var den siste som såg Samuel i live, og ikkje minst den tidlegare kjærasten Laide (Ragne Grande). Gjennom lagvis avdekking fortel dei vel så mye om seg sjølve som om den relativt sympatiske, men kanskje litt naive Samuel. Det er blitt ei kontrastfylt historie som syner oss at sanninga, i den grad ho finst, er avhengig av augo som ser. Mot eit synleg, men langt frå påtrengjande politisk bakteppe, med god observasjonsevne, stor innsikt, og faktisk også litt humor, fortel framsyninga oss mye vesentleg om oss sjølve, og kor vanskeleg det er å vere menneske. At forfattarstemmas epilog blei vel omstendeleg rokkar ikkje ved at dette var godt forteljarteater framført i eit stramt og velregissert ensemblespel.

(Ei forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen fredag den 16. november 2018.)

TEATER

ER DU NØTT: Nøttegeneralen som quizmaster var eitt av dei mange hysterisk artige tablåa der Olve Løseth fekk ta ut det meste og vel så det. FOTO: MARCO VILLABRILLE

«Nøtteknekkeren»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Mads Bones, Matilde Holdhus og Olve Løseth
Musikk: Kyrre Havdal
Songtekstar: Mads Bones
Regi: Mads Bones
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Kostyme: Christina Lovery
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Mira Dyrnes Askelund, Jon Lockert Rohde, Olve Løset, Ida Göransson, Trond-Ove Skrødal, Natalie Roland Bjerke, Ole Christian Gullvåg, Isak Holmen Sørensen, Per Bogstad Gulliksen, Andreas Tønnesland, Maria Omarsdottir Austgulen m. fl.

Ei framsyning som har det meste, og der Trøndelag Teater ikkje har spart på noko.

For fem år sia sette skodespelarane Mads Bones og Olve Løseth, dramaturgen Matilde Holdhus og komponisten og kapellmeisteren Kyrre Havdal opp «Nøtteknekkeren» som ein julemusikal på Trøndelag Teater. Det var ein ekstremt fri parafrase over E.T.A. Hoffmanns eventyr og Peter Tsjajkovskijs ballett, ei surrealistisk framsyning som eg sjølv valde å kalle «Dickens på syre», for det var nettopp det det var. Oppsetjinga blei ein publikumssuksess, og for tre år sia fekk vi ein ønskereprise som blei like populær. Nå har det same teamet laga ein ny produksjon, og som alltid ved slike høve insisterer dei på at dette ikkje er nokon retake, men ein heilt ny oppsetjing, noko som alltid syner seg å vere ganske langt frå sanninga.

Men ikkje denne gongen. Her er berre skjelettet, og knapt nok det att av den opphavelege handlinga, og Kyrre Havdal har skrive fleire nye songar med tekstar av Mads Bones. I tillegg er det gjort store endringar i castinga. Og scenografi, kostyme, lyssetting og ikkje minst koreografien er løfta mange hakk slik at det nå er blitt ei mye meir komplett og einskapleg framsyning medan den første versjonen i langt større grad var ei vareoppteljing av gode påfunn.

Men det som etter kvart gjer at du berre lener deg attende og kosar deg med intelligente ordspel, stor humor, godt spel og ei visuell lise, opna ganske traust og noko overspela. Det er litle julaftan, og på kjøkenet hjå rikmannsfamilien Rubbelbit fekk vi presentert ein tenarstab som kunne få klasseskilnadane i Downton Abbey til å framstå som eit sosialdemokratisk paradis. Og då den Hitlerliknande Rubbelbit sjølv (Trond-Ove Skrødal) dukka opp, tenkte eg at dette blir for mye av det gode. Men så avtok overspelet, Olve Løseth som kokken fekk synt heile registeret av sitt komiske talent, og etter at Ruben Rubbelbit (Ole Christian Gullvåg), litlebror til husets herre dukka opp saman med sin openbert homofile venn Ludvig (Isak Holmen Sørensen), gjekk det berre ein veg. Medan første tapping var ei vareoppteljing av sprø påfunn, var dette ein systematisk, logisk (i den grad det går an å nytte slike omgrep om det ganske absurde), og utsøkt samling av overraskande, artige og gode, men samstundes framleis minst like ville påfunn.

Introen frå den langt frå idylliske førjulskvelden i rikmannsfamilien synte seg å vere berre ein ouverture til det nivået der den eigentlege handlinga fann stad. Det er kome rotter i kjellaren, og den herskesjuke rottekongen, av ymse grunnar ikkje heilt ulik herr Rubbelbit, vil ta makta frå julenissen, og det gjer han ved å leggje nissen i koma. Dei verkelege heltane i historia er Maria, barnearbeidar og dotter av kokken, glitrande formidla av Mira Dyrnes Askelund, og Nøtteknekkaren som er meir som ein leike enn ein bruksgjenstand, overtydande personifisert av Jon Lockert Rohde. Dei set ut for å redde nissen og nedkjempe rottekongen, og på klassisk barneteatervis møter dei ulike hindringar dei må løyse, eller for å vere meir presis: – nøtter dei må knekke, og i eit slags metanivå eller underjordisk leikeland får vi presentert det eine tablået meir spektakulært enn det andre. Medan Nøtteknekkaren bokstaveleg talt er ein treskalle, er han god til fysisk å knekke nøtter. Maria derimot, er skarp, ein annleis type nøtteknekkar med blikk for det subtile i nøttene, og sjølv om faren meiner at ho i julespelet som tenarstaben set opp for sjølvfolket, er forbausande lite profesjonell til å vere debutant (!), er det likevel akkurat det ho er. Proff!

Kyrre Havdal har skrive ein del nye melodiar, og er sjølv ein sikker musikalsk leiar. Songinnslaga er godt integrert i handlinga, og til og med dei fem yngste statistane, Sprellemannen, Ballerinaen, Leikeflyet, Trollet i eska og Jojoen, framfører songane klokkeklårt og reint. God personinstruksjon og trygge ungar gjer at dei også framstår særs sjarmerande, noko som er med på å gi oppsetjinga det vesle ekstra som ei god juleframsyning skal ha.

Trøndelag Teater har ikkje spart på noko i denne produksjonen, og det er kvalitet i alle ledd. Særleg er eg imponert over den visuelle opplevinga dette var. Christina Lovery har laga kostyme som er fantasifulle, fargerike og som verkeleg løftar framsyninga. Og sjølv om Bård Lie Thorbjørnsen har fått ein nominasjon og to Heddaprisar for tidlegare arbeid på Trøndelag Teater, har eg aldri sett ein så omfattande og fantasirik bruk av dreiescena som den han har laga nå. Med god hjelp av Eivind Myrens fine lysdesign og Pekka Stokkes videodesign blir scenografien ei sanseleg opplevingsreise av dei sjeldne. Og for å ytterlegare understreke det visuelle inntrykket har Martha Standal laga utsøkt koreografi som for denne meldaren toppa seg med Trond-Ove Skrødals steppedans.

Trass i ein litt omstendeleg og overspela start, tok denne versjonen av «Nøtteknekkeren» verkeleg tak i meg etter kvart. Dei fire bak prosjektet har tatt vare på det beste frå den første versjonen og reindyrka konsept og historie. I Mads Bones’ omfattande og sikre regi er dette blitt ei framsyning som er minst like underhaldande for vaksne som for barn, og som trass i at det framleis er seks veker til jul og ikkje eit snøfnugg å sjå, likevel fekk denne meldaren til å få ein ørliten flik av julestemning. Men mest av alt kosa han seg med godt og underhaldande teater. Og for dei som måtte vere redd for at julenissen skulle liggje i koma, kan eg forsikre om at det gjer han ikkje lenger, og at det blir jul i år også.

TEATER

KAOS: Handlinga finn stad i eit kaotisk hovud som tidvis likevel er forbausande analytisk og klårtenkt. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«04:48 Psykose»
Rogaland Teater, Intimscena
Av Sarah Kane
Omsett av Jon Fosse
Regi og bearbeiding: Eline Arbo
Scenografi og kostyme: Katja Ebbel Fredriksen
Musikalsk ansvarleg: Thijs van Vuure
Med: Ragnhild Tysse, Ingrid Unnur Giæver og Svein Solenes

Ei tekstrik og innsiktsfull oppsetjing der det er lett å sjå smerta, men ikkje like lett å kjenne henne.

Den britiske dramatikaren Sarah Kane blei ikkje meir enn 28 år før ho i 1999 avslutta sitt eige liv, og ho rokk berre å skive fem drama og eit filmmanus. Jamvel om ho ikkje opplevde særleg suksess medan ho levde, blir ho i dag rekna som ei av dei viktigaste teaterrøystene i si samtid. Ho skreiv svart og dystopisk, og «04:48 Psykose» handlar om eit særs depressivt og suicidalt menneske der tittelen peikar på det tidspunktet om morgonen då mange vel å avslutte livet, den såkalla vargtimen før det livgivande lyset kjem attende og dagen gryr. Stykket blei skrive rett før Kane tok sitt eige liv og blei ikkje framført før året etter. Det er sjølvsagt tilnærma umogeleg å ikkje ha forfattarens eigen lagnad som bakteppe når ein ser oppsetjinga av «04:48 Psykose».

I Rogaland Teaters oppsetjing møter vi tre skodespelarar. Det er hovudpersonen (Ragnhild Tysse) som har mange ulike identitetar, og i alle fall tre meir tydelege enn resten. Vi møter henne i hovudsak som ei ung kvinne (forfattarens alter ego?), men også i retrospekt som barn, og som ein mogeleg framtidig mann. Ettersom heile handlinga går føre seg inne i eit sjukt hovud, er vekslingane relativt saumlause og ikkje alltid like lette å henge med i. Dei to andre på scena (Ingrid Unnur Giæver og Svein Solenes) spelar resten av hovudpersonens næraste kosmos, det er venner, psykologar, legar, anna helsepersonell og kommenterande omgivnadar, folk ho spelar på og samtalar med, kanskje reelt, og kanskje berre i sitt eige hovud.

Den scenografiske løysinga er eit langstrakt, rektangulært og ope scenerom der både golv og veggar er måla i fersken, der dei einaste rekvisittane er nokre kombinerte lys- og mikrofonstativ, og der to lag med transparente plastdraperi kan skyvast sidevegs. I dette relativt tomme og sterile rommet, som likevel har ein viss varm lød, får vi presentert hovudpersonens tankar, kjensler, lengt og smerte, eit motsetnadsfylt kaos der mangelen på og lengta etter kjærleik er det gjennomgåande. I prinsippet kan ein seie at framsyninga er hennar litt usamanhengande monolog, kontrastert og kommentert av dei to representantane for alle dei andre, berre avbrote av utsøkte små musikalske innslag og ein symboltung bruk av xylofon. Det er ei tekstrik framsyning der hovudpersonen i overtydande grad greier å reflektere over eigen situasjon. I innsiktsfulle og metaforiske vendingar kjem ho med eigenanalysar og onelinerar som at ho druknar i ein sjø av logikk, at ho trudde at det var stille heilt til det blei stille, og at ho lenge har vore død, men nå vil bli det fysisk.

Slik blir oppsetjinga ein oppstykka og ikkje heilt samanhengande samtale mellom det rasjonelle og det sjuke, heile tida kommentert og delvis motsagt og kontrastert av dei to andre. Og så merkeleg det enn kan høyrast, framført med ganske mye varme og ein god porsjon humor. Med så få fysiske verkemiddel, har regissør Eline Arbo valt å gjere Sarah Kanes tekst til det viktigaste og berande og der det motsetnadsfylte i han får stå som uløyste spørsmål.

Omsetjinga er ved Jon Fosse, eit arbeid han gjorde for Rogaland Teater då barne- og ungdomsteateret deira hadde norgespremiere på oppsetjinga for 15 år sia. Men Eline Arbo har bearbeidd Fosses nynorsk til ulike dialektar for å kunne skilje rollene frå kvarandre, eit val som fungerer godt. Det er ei blanding av daglegdags munnleg språk, og litt pompøse vendingar frå hovudpersonen når ho blir på det mest metaforiske.

Skodespelarane er truverdige og trygge i rollene, Tysse som den lengtande og analytiske, men samstundes desperate og kaotiske, medan Giæver og Solenes er langt meir leikande og kan vere både hovudpersonens indre stemmer, og alle folka utanfor. Alt dette fungerer godt og forståeleg, men både i framføringa, og eg vil tru også i Kanes tekst, er det ein intellektuell og ganske kjøleg distanse til det som faktisk skjer. Dette gjer at eg heilt tydeleg ser hovudpersonens smerte og lengt etter kjærleik, men eg kjenner det ikkje. Det som skjer på scena kjem aldri under huda på meg, og eg vil tru at Arbo og teateret hadde høgare ambisjonar enn berre å lage ein velspela situasjonsrapport om eit menneske på randa.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 12. november 2018.)

TEATER

PÅ SPORET: Lars, Odin og Ida blar i hundre år gamle dagbøker for å løyse mysteriet med den forsvunne skrothandlaren Skrotus. FOTO: BJØRN LEIRVIK

«Monsterunga»
Nordland Teater, Hovudscena
Av Marius Leknes Snekkevåg
Basert på «Skrotus Skrapps Hemmelighet» av Hilde Ira Torvenes
Regi: Øystein Ulsberg Brager
Scenografi: Silje Sandodden Kise
Kostyme: Line Maher
Med: Rune Storsæther Løding, Maria Agwumaro, Kristoffer Hjulstad, Linda Mathisen, Andreas Kolstad og Torgny Aanderaa.

Først og fremst ei god historie i tradisjonsspennet mellom Grev Dracula og Frøken Detektiv.

Det er tid for halloween, og dei tre 12 år gamle venene Odin (Rune Storsæther Løding), Ida (Maria Agwumaro) og Lars (Kristoffer Hjulstad) har bestemt seg for å lage «best halloween ever». Dei varmar opp med grøne vaflar og det som verre er heime hjå Sissel, mora til Odin, ei nyskild, hektisk og velmeinande dame, fornøyeleg og sikkert framstilt av Linda Mathisen. Sissel vil gjerne vere både god mor og litt kul, men syner seg etter kvart å vere meir opptatt av Tinder og seg sjølv enn av ungane. Dei tre venene er som ungar flest, kanskje med litt meir problematisk bagasje heimanfrå enn dei vil snakke om, men saman er dei dynamitt og kan få til kva det skal vere. Trur dei. Og nå skal dei gjere gatene på Mo utrygge. Men så syner det seg at knask eller knep kastar håplaust lite av seg og i hovudsak byr på større overraskingar for ungane enn for dei som dei skulle skremme. Opninga er ganske fornøyeleg der det er litt av eit menasjeri dei tre møter etter kvart som dei bankar på dørene, opplevingar som gjer det meir enn forståeleg at dei minste bør ha med seg foreldre når dei driv på med skremminga si.

Det er altså ein ganske tradisjonell halloweenkveld for dei tre, og langt frå «best ever». Men det er før dei kjem til Oldus (Andreas Kolstad), ein utgamal mann på nærare 300 år. Han saknar den minst like gamle kameraten sin, Skrotus (Torgny Aanderaa), ein skrotnisse som nyss har forsvunne sporlaust. Det gjer at Oldus ikkje lenger får servert teen som held han ung, men verst er sjølvsagt at han er redd for kva som kan ha skjedd med kameraten. Mot alle odds, og ikkje minst i full forakt for Oldus sine åtvaringar, set dei tre venene seg føre å finne ut av forsvinninga, og så er vi i gang med ei klassisk detektivhistorie der ungane ordnar opp.

Oppsetjinga er basert på manuset «Skrotus Skrapps Hemmelighet» av Hilde Ira Torvenes, tidlegare mangeårig rekvisitør ved Nordland Teater. Marius Leknes Snekkevåg har dramatisert historia, og i Øystein Ulsberg Bragers regi er det nå blitt teater. Malen med unge, kreative detektivar som ordnar opp der dei vaksne kjem til kort, er sjølvsagt vel kjend, og ikkje minst godt utprøvd, men det spesielle denne gongen er alle dei kreative påfunna og artige små detaljane som dei har greidd å fylle inn. I tillegg til alt det litt skumle med flaggermus, vampyrar, sarkofagar og blodtappa kattelik. Her er det lånt hemningslaust i verdslitteraturen frå Grev Dracula til Frøken Detektiv, og i tillegg pøser Snekkevåg og Brager på med stadige dramaturgiske vendingar og små høgdepunkt. Slik blir det etter kvart ei ganske underhaldande historie for alle generasjonar i salen.

Scenografien til Silje Sandodden Kise er ein vesentleg grunn til at dette blei så vellukka. Å lage scenografi som både er illustrerande og egnar seg for turné er ikkje enkelt, men ho har greidd det ved kreativ og saumlaus bruk av dreiescena og ein firesidig opplevingsrik installasjon som etter kvart på eit sinnrikt vis kan falde seg ut til å bli både krypten i ei mellomalderkyrkje og meir til.

Dramatikar Snekkevåg og regissør Brager har gjort dei tre ungane mangefasetterte, og dermed også meir interessante. Spesielt godt portrettert var Kristoffer Hjulstads tolking av Lars, ein litt smånervøs nerd med mye unyttig sakkunnskap og ikkje like kjepphøg som dei to andre. Men som i den endelege kampen mot erkeskurken Harribald den horrible var underdogen som redda situasjonen då det galdt som mest. Personinstruksjonen er god, dei tre ungane er truverdige så det held, og dei tre andre vekslar raskt og synkront mellom ei rad ulike roller som nok kan vere skumle, men aldri verre enn at dei yngste (frå åtte år og oppover) toler det.

«Monsterunga» er blitt eit velspela overskot av påfunn og gode historier, og då får vi bere over med at teateret fekk litt problem med å samle trådane mot slutten, for finalen blei nok diverre litt uforløyst.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. oktober 2018.)

TEATER

NOOB: Elgen er ein noob som også seier noob. Det kan ein koke suppe på. FOTO: ESPEN STORHAUG

«Noob»
Turnéteatret i Trøndelag, Hovudscena
Av Ane Aass og Rasmus Rohde
Regi: Ane Aass
Scenografi: Gjermund Andresen
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Musikk: Rasmus Rohde, Siri Gjære og Erlend Solli Aune
Med: Pia Aamodt-Løken, Sebastian Skytterud Myers, Siri Gjære og Erlend Smalås

Føreseieleg og langt frå vanleg standard for Rohde & Aass produksjoner.

Rasmus Rohde og Ane Aass (Rohde & Aass produksjoner) har laga mye bra teater for barn. Eit varemerke har vore å ta barna og deira dagsaktuelle røyndom på alvor, men gjerne med eit lunt skråblikk. Slik er det også i «Noob» som hadde urpremiere på Turnéteatret i Trøndelag i Verdal torsdag. Denne gongen er det fenomenet gaming som er tema. Maria (Pia Aamodt-Løken) er 13 år, pendlar mellom mor og far, er lidenskapeleg opptatt av playstation og dataspel, men er tilsynelatande også ein habil fotballspelar. Og slik sett altså ingen heilt typisk dataspelnerd.

Når ho vekslar på å vere hjå dei to foreldra, vil dei ha kvalitetstid ut av opphaldet, medan Maria er meir opptatt av skjerm og spel. Det går sjølvsagt ikkje bra, og når ho i framsyninga kjem til pappa (Erlend Smalås) blir det full skjering og konfiskering av spelutstyr. Det kjennest sjølvsagt urettvist. Og er det lov? spør Maria seg. Ho stikk av frå teite og omsorgsfulle foreldre, og hamnar i skogen der ho som ein yngre Doppler møter ein eitt år gamal elg (Sebastian Skytterud Myers) som har det motsette problemet. Han vil vere med mora (Siri Gjære) og småsyskena sine, men blir avvist og kasta ut. I skogen er det darwinismen som rår. På eit merkeleg vis finn Maria og elgen kvarandre, og meir skal eg ikkje røpe av handlinga. Som ein forstår er «Noob» eigentleg eit klassisk drama om generasjonsmotsetningar, men denne gongen med vekt på ungdomens fascinasjon for spel.

Gjermund Andresen har laga ein scenografi som faktisk både kan illudere ein digital bakgrunn og ein skog, og ved sinnrik hjelp av to hjul og fin lyssetting kan scenografien tvinnast og skapast om til det ein måtte ønske. Saman med flott musikk og dyktige songarar og musikarar blir dette ei vakker og særs sanseleg framsyning, men heller ikkje meir. Historia er ikkje heilt grei å få tak i. Tittelen «noob» er for den uinnvigde eit slanguttrykk for ein nybegynnar i gaming, men kan med litt velvilje også vere lyden av ein elg. På dette noko søkte viset freistar teateret å syne samanhengen mellom Maria og elgen. Historia er ganske tunn, og handlinga er tidvis særs føreseieleg. Som når pappa fiklar med mobilen og samstundes kritiserer Maria for å vere for opptatt av datamaskina. Det er så synleg og så openbert at det blir nesten pinleg.

Pia Aamodt-Løken er absolutt til å tru på som Maria, og Sebastian Skytterud Myers elgtolking er ei lita framsyning i seg sjølv. Men trass i ein del fine små tablå, flott musikk og god scenografi, blir «Noob» litt for overflatisk og føreseieleg til å kunne bli godt teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. oktober 2018.)

TEATER

STEREOTYPI: Å vere kvinne er ikkje berre å utfordre, men kan også vere å leve opp til konvensjonane og stereotypiane. FOTO: ELISABETH JAKOBSEN

«Bare en våt munn»
Teaterhuset Avant Garden
Av og med: Madeleine B. Nilsen og Katja Brita Lindeberg
Regi: Madeleine B. Nilsen og Katja Brita Lindeberg
Scenografi og kostyme: Sylvia Denais
Komponist: Martin Mulholland

Om den verkeleg mangefasetterte kvinna som først og fremst vil bli tatt på alvor i sitt eige bilde.

Det er nå 70 og 65 år sia dei to Kinsey-rapportane slo ned som ei bombe i vesten og fortalde relativt ope kva som var menns og kvinners seksuelle røyndom. Særleg var nok rapporten om kvinneleg seksualitet frå 1953 overraskande for mange, og saman med oppfinninga av p-pilla nokre år seinare, var rapporten med på å danne grunnlaget for den seksuelle revolusjonen som tok til på 60-talet, for ikkje å seie kvinnefrigjeringa og alt som følgde i kjølvatnet av henne..
I 1996 skreiv Eve Ensler «Vaginamonologene» som på mange vis var ei scenisk vidareføring av Kinseyrapporten. Då eg for ein god del år sia såg stykket som gjestespel på Trøndelag Teater, var eg einaste mann blant relativt godt vaksne damer. Og inspisienten møtte meg med følgjande kontante utsegn då eg gjekk inn i salen: «Dette er ikkje noko for deg!» Det hadde han for så vidt rett i. Ikkje fordi eg var mann og såleis neppe målgruppa, men fordi framsyninga var i overkant amerikansk og slo inn vidopne dører i den norske røyndomen.
Nå har dei to scenekunstnarane Katja Brita Lindeberg og Madeleine B. Nielsen laga teaterframsyninga «Bare en våt munn», basert på eit drygt tjuetals intervju med kvinner i ulike aldrar om kva det vil seie å vere kvinne, og eit tilsynelatande ganske uredigert og randomisert utdrag blir presentert scenisk som var det dei to skodespelarane sine eigne fantasiar, draumar, og intime vitnesbyrd vi fekk servert. Og sjølv om framsyninga er i same gata som «Vaginamonologene», var dette langt meir aktuelt og spennande. Ho utfordra tabu, og ho synte at å vere kvinne kan vere ganske mye temmeleg ulikt. Men framsyninga var likevel ikkje utan openberre problem. Når det er sagt, må eg ile til og understreke at denne meldaren er ein heteroseksuell mann som nærmar seg pensjonsalderen, og såleis neppe i målgruppa, så eventuelle kvinnelege lesarar får ha meg orsaka for å måtte ta ei ganske akademisk og lite personleg eller kjensleladd tilnærming til framsyninga.
Det er eit stort og omfattande tema Lindeberg og Nilsen har gitt seg i kast med, og dei pretenderer heller ikkje å gi oss det endelege bildet, men i staden mange små puslespelbitar av det. Det heile blir presentert med ei gi-faen-innstilling som kler framsyninga. Regi og framføring er på mange vis i slekt med Lisa Lies produksjonar der ein gir fullstendig blaffen i vande teaterkonvensjonar, gjer seg ferdig med eitt tablå utan eingong å freiste å gjere forsøk på ein glidande overgang til neste som ein anten berre snublar over i, eller der ein tar seg god tid i eit heilt ope sceneskift. Det er eit på mange vis frigjerande regigrep, og samstundes blir presentasjonen både litt uferdig og ikkje minst uhøgtideleg. Det står til innhaldet.

I ei blanding av lateks og rosa tyll, berre for å gni stereotypiane inn, fortel dei to i første person om seksuelle fantasiar, ofte relativt tabubelagde, om hårfine grenser mellom nyting og overgrep, og om kravet om å bli tatt på alvor, samstundes som dei syng, dansar og onanerer. Og presenterer ein og annan oneliner. Mye av dette skal sikkert vere både litt kleint og kanskje også provoserande, men blir eigentleg aldri nokon av delane. Dei to er leikne, fortrulege med stoffet, og presentasjonen er det heller ikkje noko å seie på. Og eg forstår det slik at framsyninga i hovudsak skal reise spørsmål utan å peike ut svar. Men ho kunne nok med fordel likevel ha hatt ei tydelegare retning, eller gått litt djupare inn i problematikken. For meg, med dei atterhald eg alt har presentert, blei dette i for stor grad relativt overflatiske risp, og eg trur vi kunne ha tolt langt meir. Når det er sagt, skal dei to ha kred både for prosjektet, for viljen til å gå nye vegar, og ikkje minst for den nesten foraktfulle haldninga til vanlege teaterkonvensjonar.