Amund Grimstad

TEATER

«En beretning om blindhet»
Haugesund Teater, YouTube
Basert på ein roman av José Saramago
Dramatisert av: Kristofer Grønskag
Regi: Lars August Jørgensen og ensemblet.
Redigering: Lars August Jørgensen
Med: Morten Joachim, Ane Skumsvoll, Henrik Bjelland, Rikke Westerlund Lie, Marina Popovic og Lars August Jørgensen

Medan mange teater permitterer dei tilsette, syner Haugesund Teater at det er mogeleg å skape scenekunst også i dagens situasjon.

For to månader sia hadde Haugesund Teater urpremiere på dramatiseringa av romanen «En beretning om blindhet» av den portugisiske forfattaren og nobelprisvinnaren José Saramago (1922-2010). I dagens situasjon er boka blitt meir aktuell enn nokon sinne. Ho fortel om ein pandemi som gjer at så godt som alle etter kvart mistar synet. Styresmaktene blir desperate og internerer dei blinde utan noka form for pleie eller tilsyn. Soldatar med skarpladde gevær vaktar på dei internerte, og skulle dei trakke over grenser dei ikkje kan sjå, blir dei skotne.

Det viktige i forteljinga, er ikkje først og fremst dei konkrete problema dei blinde opplever som manglande mat og hygiene, men at verdiar som demokrati og menneskeverd ikkje er like botnsolide som vi trudde. Styresmakter og mange blinde handlar i desperasjon, og det blir mykje motbydeleg vald og kortsiktig vinningskriminalitet. Men Saramago har også lagt inn ein god del humor og ei særs optimistisk ending. Og han let oss følgje ei lita gruppe som greier å tvihalde på menneskeverd og rettvise, og som slik syner at det sjølv i ekstremt vanskelege situasjonar er mogeleg å halde etiske og moralske faner høgt.

Haugesund Teaters oppsetjing i februar var ikkje heilt vellukka, mellom anna fordi ho ikkje fekk til balansen mellom forfallet og det sjølvdestruktive på eine sida, og humoren og metablikket på den andre. Nå er den produksjonen historie. Men i staden for å stenge og permittere, har teateret funne det rett å lage ei framsyning for dagens situasjon, og dramatisert Saramago på nytt for eit digitalt format. Det er blitt ein føljetong der ingen veit kor mange episodar det vil bli, og der dei to første ligg ute for alle å sjå. Eg må vedgå at eg er meir enn skeptisk til såkalla strøyming av teater. Det eg har sett til nå, er ikkje teater, men i beste fall dokumentasjon av ei framsyning. Difor var det med stor skepsis eg såg nettversjonen av «En beretning om blindhet». Men der tok eg feil, for dette var noko heilt anna. Det var korkje fjernsynsteater eller filma teater, men eit sjølvstendig kunstnarleg verk som står på eigne bein.

Skodespelarane sit i kvar sin heim, utan kostyme eller annan scenografi. Men ettersom dei nå i større grad har reindyrka forteljarteateret, skråblikket og metaforma, er det så langt blitt meir vellukka enn sceneversjonen. Det er meir leikent, og ikkje på langt nær så dystopisk. Dei fem vekslar på å fortelje og spele dei mange ulike rollene. Utsjånad, kjønn og alder er lite vesentleg, og faktisk ei eiga kjelde til mykje humor. Framsyninga blir vist ved ei rekkje splittbilde som er fikst og godt klippa og redigert av skodespelaren Lars August Jørgensen som saman med ensemblet let regien bli til undervegs. Det er oppfinnsamt og særs underhaldande.

Ettersom det til nå berre er produsert to episodar på om lag ti minutt kvar, er det uråd å vite korleis dei vil løyse scenografi og spel når det kjem til den meir dramatiske delen av forteljinga. Slik sett er dette også ei nokså uvanleg teatermelding, der ho i realiteten er skriven midt i første akt. Men ikkje noko er som før, så eg let det passere. Dei to episodane som til nå er produsert, syner at nydramatiseringa Haugesund Teater har gjort av «En beretning om blindhet», er blitt ei beretning om eit teater med klårsyn i ei vanskeleg tid.

(Episodane kan du finne på teaterets heimeside, eller på YouTube ved å søkje på stykkets tittel.)

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 8. april 2020.)

TEATER

«24 mislykka nordmenn»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Av: Jesper Halle
Regi: Eirin Wågan
Scenografi: Sondre Biltvedt
Kostyme: Nora Statle Løndal og Ida Haveraaen
Med: Nora Bjørvig, Marte Guldvog, Sofie Sende Iversen, Aksel Øien, Hanna Gravem, Arne Telseth, Rikke Skindlo, Elise Hegstad, Sigrid Festøy, Hedda Krogh og Julie Paulsen

Vi må gjerne påstå vi er mislukka og dyrke den kjensla, men røyndomen er nok ein annan.

Då Jesper Halle skreiv «24 mislykte nordmenn», og fekk den urframført på Trøndelag Teater i 2003, var det i ei setting som korkje han eller nokon annan hadde trudd var mogeleg. Teatersjef Catrine Telle opna opp heile teaterhuset og nærast sampla stykket med ein ellevill og hysterisk morosam musikal om Gro Harlem Brundtland i ein halsbrekkande teaterhappening som var dømt til å bli like mislukka som dei tjuefire nordmennene. Men i Jon Tombres regi, og med å ta i bruk alle husets skodespelarar, blei det ein braksuksess, som sette ein standard ingen har våga å nærme seg til nå. Kanskje er det difor det også er få som har freista å setje opp att Jesper Halles drama, for etter det eg har googla meg fram til, er stykket sett opp som studentteater i Bergen i 2004 og som skuleteater i Stavanger i fjor. Og dett var dett. Men nå har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) i Trondheim våga seg frampå, og måndag var det premiere på Knaus i Studentersamfundet.

Framsyninga er ei rekkje tablå, ei fragmentarisk framsyning av den eine personen meir mislukka enn den førre. Eller kanskje ikkje, for graden av å vere mislukka er høgst diskutabel, og det er sikkert mange som skulle ha likt å berre vere like mislukka som dei vi får presentert på scena.

Elleve skodespelarar spelar dei mange ulike rollene og tablåa, og så langt eg kunne oppfatte, var dei innom alle dei 24. Det opnar særs lovande med ei velspela og humoristisk sak om godtkjøpsfilosofi og ei vandring i alt som skal til for å bli lukkeleg. For så brått å gå over til ei med nakkesleng, til Petter på bakarste rad, incest og overgrep, til ei scene om blind vald og kor enkelt det i røynda er å ta drepe nokon Og slik held det fram om foreldrehat, ei peparmøy, at det slett ikkje er verdas lukke å vere universitetstilsett når ein ikkje får bli bibliotekar(!), til ein overvintra ml-ar som saknar Pol Pot og ein filosoferande drosjesjåfør. Og ein heil del andre. Sams for dei alle, er at dei ikkje struttar av lukke, jamvel om lyta og problema for einskilde bør vere absolutt handterbare.

Det er raske og stort sett ganske presise sceneskift. Spelet er ganske varierande og personinstruksjonen likeså. Nokre av aktørane slit med elendig diksjon, medan andre glitrar. Det er tidvis humoristisk, nokre gongar trist, og andre gongar motbydeleg. Men heile tida utan at vi får tid til å bli kjent med eller gå i djupna på figurane. Det blir fragmentarisk og episodisk, og lenge sit eg og lurar på kva SIT og regissør Eirin Wågan eigentleg vil fortelje oss med denne framsyninga. Det er spennande og interessante einskildtablå, men kva så?

Inntil den nyskrivne finalen der heile ensemblet syng Lars Kilevolds «Livet er for kjipt» som ein medley og også som ei sjølvironisk oppsummering av det heile. Då blir alt forståeleg, og dei fleste problema som blir skildra blir sett i sitt rette perspektiv, nemleg at det ein del av oss balar med er luksusproblem og at vi må gjerne dyrke dei. Men at vi er mislukka, – nei den er for dryg. Slik redda også framsyninga seg inn og blei slett ikkje mislukka.

TEATER

«Høstsonaten»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Ingmar Bergman
Omsett av: Toril Solvang
Regi: Marit Moum Aune
Scenografi og kostyme: Erlend Birkeland
Lysdesign: Eivind Myren
Komponist og lyddesign: Erik Hedin
Med: Janne Kokkin, Mari Hauge Einbu, Maria Omarsdottir Austgulen og Kenneth Homstad

Eit intenst kammerspel der det verbale får spele hovudrolla i eit dramatisk oppgjer.

Det er mange som har eit nært forhold til Ingmar Bergmans film «Høstsonaten» frå 1978, både fordi filmen var særs god, og fordi Ingrid Bergman og Liv Ullmann spela dei to hovudrollene. Det gjekk nesten 25 år før den første sceneversjonen hadde premiere, og i Norge er stykket berre blitt sett opp to gongar tidlegare. Om det skuldast ærefrykt for filmen, skal vere usagt, men Marit Moum Aunes tolking av dette intense kammerdramaet står så absolutt på eigne bein.

Charlotte Andergast (Janne Kokkin) er ein verdsberømt pianist. Nå har sambuaren hennar døydd, og dottera Eva (Mari Hauge Einbu) ser eit høve til å invitere mora heim. Eva har levd eit turbulent liv, men har etter kvart slått seg til ro på prestegarden i Bindal i eit fornuftsekteskap med presten Viktor (Kenneth Homstad). Etter at sonen deira, Erik, drukna då han var fire år, har Viktor tatt til å tvile på gudstrua si. Charlotte på si side var hektisk oppteken med eigen karriere, og så seg ikkje tid til korkje fødselen eller gravferda. Det ho ikkje veit, er at Eva for eit par år sia har henta den sterkt funksjonshemma litlesystera si, Helena (Maria Omarsdottir Austgulen), heim frå institusjonen der mora i si tid parkerte henne. Så kjem utruleg nok Charlotte på besøk i det som skal vere eit hyggeleg møte og kanskje ei forsoning mellom henne og Eva.

Det blir i staden eit opprivande døgn for alle fire, toppa av eit nattleg oppgjer mellom mor og dotter før Charlotte nok ein gong tyr til si vanlege løysing, stikk av frå alt, og Eva sit att med skuldkjensle og kanskje litt meir sjølvinnsikt enn mora.

Bergmans tekst er full av psykologisk innsikt, og i forteljinga avdekker han lag for lag av både Evas, Charlottes og deira felles historie. Det ramlar skjelett ut av alle skap, og sjølv om vi i starten får minst sympati for Charlotte, ser vi etter kvart at problema hennar kan ha gått i arv, og at heller ikkje Eva er berre god. Det blir eit forrykande og tett kammerspel som set store krav til alle på scena, krav dei innfrir til fulle.

I Toril Solvangs omsetjing til god munnleg norsk, og i Marit Moum Aunes stramme og innsiktsfulle regi, er det berre gjort ei forsiktig modernisering samt at dei har lagt inn ein god del humor som ein velfungerande undertekst. Og så har dei stolt på teksten og laga eit drama der det, trass i eit valdsamt og temperamentsfullt oppgjer, likevel er det verbale som får spele hovudrolla. Ved hjelp av små brot, forteljargrep der skodespelarane, og særleg Viktor, vender seg til publikum, og ved at dei tar seg god tid og lange pausar, får Bergmans tekst ekstra tyngd. Til og med musikken får god plass. Når Eva spelar Chopin for mora, og ho etterpå spelar same stykket med ei grundig forklåring om at Chopin skal spelast utan sentimentalitet, får vi ikkje berre presentert brokkar av musikken, men lange passasjar. Det er godt med regissørar som har tillit til publikum, og vil gi oss tid til forståing og kontemplasjon i staden for å pøse på med handling. Og at dei har vald ei finurleg teknisk løysing som får det til å sjå ut som Kokkin og Einbu faktisk spelar sjølve, gjer det endå meir autentisk. Autentisk verkar også Erlend Birkelands smakfulle og enkle scenografi.

Dei fire på scena har henta fram det inste av det dei har av kjensler og spel og leverer med ein intensitet og lågmælt styrke som er av det absolutt beste eg har sett på lenge. Janne Kokkin er både sjarmerande og usympatisk som ei utrygg diva som tek alt for stor plass, og som løyser alle problem ved å stikke av. Mari Hauge Einbu syner eit imponerande register der ho går frå den lågmælt forsonande til den bebreidande, og så attende til den angrande. Kenneth Homstad er særs truverdig som den litt forsiktige tilskodaren til dramaet, og ikkje minst er han avgjerande som forteljar. Og så er det Maria Omarsdottir Austgulen som greier å lage ei vakker og detaljrik tolking av litlesystera, ei oppvising i kva kroppsspråk, blikk og mimikk kan fortelje. «Høstsonaten» på Trøndelag Teater er i alle ledd scenekunst av verkeleg høg klasse.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 3. mars 2020.)

TEATER

«Fyr»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Espen Dekko, Marianne Meløy og Anne Marit Sæther
Regi: Morten Røsrud
Scenografi: Gilles Berger
Lysdesign: Eivind Myren
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Komponist: Martin Smidt
Med: Nami Kitagawa Aam, Roar Kjølv Jenssen, Espen Dekko, Marianne Meløy, Ingrid Bergstrøm og Anne Marit Sæther

Som installasjonskunst var «Fyr» ei makelaus oppleving, men diverre ikkje som teater.

Nokre av dei vakraste og mest poetiske teaterframsyningane eg har sett, har vore av den vesle frigruppa Cirka Teater i Trondheim. I meir enn 35 år har dei skapt rom, bilde og situasjonar med eit visuelt språk dei er ganske åleine om, og eit utal prisar er det også blitt. Ved fleire høve har dei samarbeidd med Trøndelag Teater, og i 2014 fekk den magiske familiemusikalen «Hundre hemmeligheter» to Heddaprisar. Nå er Cirka nok ein gong invitert inn til ein ny samproduksjon, og denne gongen er det blitt ei familieframsyning om ein over 2000 år gamal, men utdøyande tradisjon, nemleg fyrtårna.

Den vesle jenta Sinas, energisk og overtydande spela av Nami Kitagawa Aam, står ved stranda og snakkar i mobil, går tom for batteri og ropar om hjelp. Fyret Filos (Roar Kjølv Jenssen) høyrer henne, kjem til og blir irritert over at ho berre var tom for batteri og ikkje i havsnaud. Filos er også i ferd med å gå tom. Han vil sløkkje fyret for siste gong, og saman med fyra Patos, Kosmos, Faros og Kokus, er han lei av alt og vil søkje seg ned til Marianegropa, verdshavas djupaste grop. Men Sinas vil det annleis. Ho meiner det er livsfarleg om fyra sløkkjer. Og rundt dette freistar dei tre forfattarane Espen Dekko, Marianne Meløy og Anne Marit Sæther å spinne ei historie. Den forteljinga er det vanskeleg å skjøne så mykje av sjølv for oss vaksne, og eg er redd dei yngste vil fatte endå mindre. Morten Røsruds regi er litt retningslaus, og det gjer diverre ikkje saka betre at musikken ofte overdøyver replikkane. Det blir difor ekstra vanskeleg å fatte kva det er teateret vil fortelje oss.

Men om ein gløymer at ein skal på teater, og i staden skal sjå ein installasjon, eit kunstverk, så får ein verkeleg valuta for pengane og høve til å gle seg. Gilles Berger er ein trollmann med scenografi. Han opphevar tyngdekrafta og gir oss forunderlege og heilt magiske illusjonar. Denne gongen har han samarbeidd tett med Eivind Myren, ein av landets beste lysdesignarar, og saman har dei skapt ei opplevingsverd og eit kunstverk av fyr og prisme, skip, fiskestimar, skate, havhest, breiflabb, dokker og ikkje minst lys presentert med imponerande detaljrikdom og presisjon. Mykje samstemt mekanikk, presis dokkeføring og eit mangfald av opplevingsrike figurar. Der dette svikta som teater, har Myren og Berger i staden gitt oss ei visuell oppleving av det sjeldne, eit verkeleg kunstverk.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 21. februar 2020.)

TEATER

«Pinocchio. Du er bra nok, treskalle!»
Hålogaland Teater, scene vest
Basert på eventyret av Carlo Collodi
Dramatisering og regi: Toril Solvang
Songtekstar: Toril Solvang og Ragnar Olsen
Scenografi og kostyme: Marcus Olson
Maskedesign: Helena Andersson
Koreografi: Belinda Braza
Komponist: Benjamin Mørk
Lysdesign: Øystein Heitmann
Lyddesign: Jim-Oddvar Hansen
Musikarar: Benjamin Mørk og Ingvild Anette Staff
Med: Arthur Hakalahti, Jonas Delerud, Emil Rodrigo Jørgensen, Kristine Henriksen, John Sigurd Kristensen, Ellen Andreassen, Mariama F. Kalley Slåttøy, Anna Karoline L. Bjelvin m.fl.

Eit poetisk og vakkert formidla eventyr om å vere annleis, om eksistensielle val, om forsoning og å finne heim.

Heilt frå den italienske forfattaren Carlo Collodi gav ut boka om tredokka Pinocchio i 1883 har eventyret fascinert generasjonar av både barn og vaksne. Historia om snikkaren og dokkemakaren Gepetto som så inderleg ønska seg ein son, og som opplevde at ei av dokkene hans blei levande, har gitt rom for eit utal ulike tolkingar. Den ganske snille Disney-versjonen der det viktigaste er at du ikkje skal lyge for då veks nesa di, er nok mest kjend, men originalen til Collodi er langt meir morbid og har mange fleire lag. Når Hålogaland Teater har late Toril Solvang dramatisere historia på nytt, er sjølvsagt den veksande nasen der, men moralen om ikkje å vere løgnaktig er ikkje lenger det viktigaste. Solvang er ganske tru mot handlinga, men har lagt meir vekt på spørsmålet om å vere annleis, om å ta dei rette vala og ikkje late seg lure av kortsiktig lykke. Solid forankra i handlinga i eventyret har ho laga ei modernisert utgåve om mobbing, vennskap, val og kjærleiken mellom far og son. Resultatet er blitt ei storslått og magisk oppleving der teateret ikkje har spart på noko.

Alt frå opninga set Solvang tonen ved at Gepetto, lågmælt og inderleg spela av Jonas Delerud, vender seg til publikum og fortel oss om saknet ved å vere barnlaus. Slik skapar han ein intim og fortruleg kontakt med salen. Vi trur på han og føler verkeleg med denne snille og litt saktmodige snikkaren. Og så syner det seg altså at ei av dokkene hans får liv. Pinocchio (Arthur Hakalahti) blir Gepettos velsigning, – og utfordring. Han er ikkje som dei andre, og sjølv om han får seg ein god venn i Timmy (Emil Rodrigo Jørgensen) og blir tett følgd av fea (Kristine Henriksen), blir han eit mobbeoffer, likar seg ikkje på skulen, og set ut i livet på eiga hand. Der møter han utfordringar, tek galne val og forstår etter kvart at han må søkje attende til faren. Han har på si side lagt ut på ei båtreise for å finne sonen, og er blitt slukt av ein kval. Så ender det med at Pinocchio finn att faren, reddar han, og det blir ei lukkeleg forsoning.

Dette kunne lett ha blitt klissete lirumlarum, men i Solvangs regi er det i staden blitt ei visuell, poetisk, sanseleg og ikkje minst magisk reise i menneskelege utfordringar. Marcus Olson har i tillegg til fantasirike kostyme, laga ein scenografi som med diskré bruk av dreiescene og nydelege sceneskift skapar situasjonar, oppleving og rom for magien. Musikk av Benjamin Mørk til songtekstar av Toril Solvang og Ragnar Olsen gir ekstra dimensjonar til framsyninga. Og så er koreografien til Belinda Braza oppfinnsam og poetisk, særleg i ei vakker og kreativ dansescene mellom Pinocchio og den nye venninna hans, dokka Maria (Mariama F. Kalley Slåttøy) der dei nærast flyg over scena.

Men det mest imponerande er tolkinga av Pinocchio sjølv. Arthur Hakalahti er berre 24 år, har inga formell teaterutdanning, og sjølv om han har spela i ein del filmar og seriar, er han så godt som heilt fersk på teateret. Og for ein debut! Alt frå han keitete vaknar til liv, og kalvbeint og som ein trestokk tek seg fram i verda, til mimikk, spel, artikulert og godt framførte replikkar, og ikkje minst til vakker dans og song, er han rett og slett formidabel.

Toril Solvang har tidlegare gjort mye spennande teater både med og for barn, mellom anna med Tigerstadsteatret, og er kjend for å gjere god personinstruksjon. Men det er første gong ho regisserer ei hovudsceneoppsetjing av eit slikt format. Det greidde ho godt. Midtvegs er ho kanskje litt vel pedagogisk og redd vi ikkje skal sjå poenga. Men i hovudsak har ho skapt ei komplett og storslått teaterframsyning, eit godt fortalt eventyr om utfordringar og eksistensielle val, om vennskap forsoning og å finne heim. Alt sett inn i ei opplevingsrik, vakker, poetisk, velspela og heilt magisk innramming.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 18. februar 2020.)

TEATER

«Normaliteten»
Vinterlys, Nordland Teater, Black Box
Av og med: Normaliteten
Manus: Tuva Hennum med tekstutdrag av Gunleik Groven
Regi: Tuva Hennum, Ylva Owren og Judith Humer
Scenografi: Ylva Owren
Masker og gravidmage: Maria Magdaléna Lý Auraaen
Med: Benjamin Lønne Røsler, Hannah Karine Giske, Tobias Aksdal og Tuva Hennum

Eit uvanleg lovande frampeik om ei gruppe eg er overtydd om at vi vil høyre meir til i åra som kjem.

Det gror i underskogen av norsk teater, artsmangfaldet er stort, og sjølv om kvaliteten kan vere noko ujamn, er det mange svoltne og ambisiøse scenekunstnarar og frigrupper som fortener eit større publikum. På festivalar får mange av dei høve til å vise fram kva dei står for, og på «Vinterlys» i Mo i Rana fekk eg i helga møte eit kompani eg aldri hadde høyrt om, men som eg er overtydd om at både eg og fleire vil høyre meir til etter kvart. Kompaniet heiter Normaliteten, og det heiter også debutproduksjonen deira.

For snart femti år sia var spørsmålet kven er dei galne på alle sine lepper etter at Nationaltheatret sette opp det svenske dramaet «Tillståndet» av Kent Andersson og Bengt Bratt med norsk tittel «Hvem er de gale». Det stykket handla om ti pasientar på ein institusjon, men tittelen renn meg i hu når Normaliteten syner oss ein heilt vanleg kjernefamilie med mor (Hannah Karine Giske), far (Benjamin Lønne Røsler), son (Tobias Aksdal) og dotter (Tuva Hennum), den siste openbert gravid. Det mangla berre rekkjehus, bikkje og Volvo i garasjen på at det skulle vere familien Medelsvensson, eller Ola og Kari Normann vi møtte. I Ylva Owrens ganske opne scenografi der rekvisittane er heilt ordinære møbel, ei rekkje stålamper, kvitevarer av ulike slag, skjermar og gullfiskbollar berre for å nemne nokre, er det lett attkjennelege element frå ein kvar heim. Men møbleringa og samansetjinga er ikkje akkurat som ein interiørarkitekt ville ha gjort det. Det er normale element, men i eit omfang og ei plassering som gjer det kaotisk eller ganske unormalt.

Slik er det også med dei fire i den vesle familien. Med bakgrunn i stutte, kloke og ettertenksame tekstar av Tuva Hennum og Gunleik Groven, tekstar dei kallar kvardagspoesi, og det er nettopp det dei er, får vi presentert små tablå der dei fire personane fortel eller spelar ut sine ulike avvik frå det som er gjengs framferd. Men slik er det jo med oss alle. Vi har alle våre særmerke som isolert sett kanskje ikkje er så sære, og som vi også lett kjenner oss att i når vi får dei presentert på ei scene. Det er ikkje noko menneske som er heilt gjennomsnittleg, det ville i så falle ha vore fullstendig unormalt, og alle har vi fleire avvik frå «normalen». Difor er det anormale eigentleg det normale. Men kor anormale skal vi vere før vi også kan diagnostiserast som unormale? Rundt dette temaet leikar kompaniet seg medan dei er hyggjelege og serverer oss te, slår om seg med ein stor torsk som etter kvart gir lukt til heile teatersalen, og er langt frå hyggjelege med kvarandre. Det er eit sinnrikt og relativt stillferdig spel på kontrastar i ei både naturleg og litt surrealistisk setting.

Dei fire spelar overtydande og godt, og det er ikkje vanskeleg å få tak på og forstå kva det er dei problematiserer og set fingeren på. Regien kunne nok ha vore stramma opp noko sjølv om dei mange skifta mellom alle tablåa flyt greitt. Og så kunne det nok også ha vore arbeidd litt meir med dramaturgien for å skape stigning, pausar, skifte og ulike brot. Men trass i innvendingar om at Normaliteten framleis har eit stykke å gå, er denne produksjonen eit uvanleg lovande frampeik om ei gruppe som eg er overtydd om at vi vil høyre meir frå i åra som kjem. Dei har alt skapt seg eit særeige scenisk språk, litt i slekt med Verdensteatret og Verk Produksjoner, (og det er ikkje dei verste å bli samanlikna med), dei skriv gode og gjenkjennelege tekstar basert på framifrå observasjonsevne, og dei har openbert både vilje og ambisjonar om å skape noko.

TEATER 

«Peer på pub»
Av Henrik Ibsen
Lerkefugl Produksjoner
Vinterlysfestivalen, Nordland Teater, foajeen
Regi og tilarbeiding: Ida Høy
Kostyme: Gjøril Bjercke Sæther
Lysdesign: Erik Spets Sandvik
Komponist: Espen Gjelstad Gundersen
Musikar: Tor Egil Braseth
Med: Martin Karelius Østensen, Johanne Fossheim, Henrik Hoff Vaagen og Hanne Korsbrekke Askeland

Ein Peer som har potensiale til å nå langt fleire enn dei som kan bukkerittscena utanåt.

Lerkefugl Produksjoner er i følgje heimesida deira eit lite kunstnarleg kollektiv med base i Skien og Telemark, altså midt i Ibsenland slik også namnet «Lerkefugl» tyder på. Initiativtakarar er regissør og produsent Ida Høy og skodespelar Hadle Reisæter. Produksjonsselskapet er i ferd med å byggje opp ein bank av ulike tilbod med bakgrunn i Henrik Ibsens drama. Ettersom kompaniet starta opp i fjor, er ikkje «forvaltningskapitalen» i denne banken så stor ennå, men i juni i fjor debuterte dei med den første produksjonen som dei kalla «Peer på pub», og som er ein nesten fullformats versjon av Peer Gynt. Den har dei sidan turnert med i tre versjonar, ein dei kallar «fullt og helt» og dei to andre «stykkevis og delt». Vidare forklåring skulle vere unødvendig. På Vinterlysfestivalen som nå blir avvikla i Mo i Rana fekk eg høve til å sjå «fullt og helt», og det var ein overraskande god, tilgjengeleg og forståeleg Peer Gynt.

Eg snubla nok litt i tittelen og trudde at dette var ein lettbeint, upretensiøs og humoristisk Peer ved bardisken til det teateret, hotellet eller restauranten som ga oppsetjinga scene. Men dette var berre delvis rett, og eigentleg ganske langt frå den teateropplevinga eg fekk. Oppsetjinga er så tru mot originalen at dei like gjerne kunne ha kalla han «Peer Gynt», og eg har sett mange oppsetjingar av Peer som går mykje lenger frå originalen enn denne. Den største skilnaden er at dei har gitt fanden i eventuelle scenetilvisingar, og spelar dramaet i eit restaurantlokale. Denne gongen var det foajeen til Nordland Teater der det er ein bar, ei lita scene, ein midtgang og flust med stolar og bord. Og så er dei berre fire aktørar pluss ein musikar. Men resten er Ibsens Peer i ei særs sannferdig tapping.

Vi tek til ved eit kafébord der Peer (Martin Karelius Østensen) møter mor Åse (Johanne Fossheim), og ganske raskt får vi bukkerittet i ei litt meir munnleg, og ikkje bunden form. Framsyninga vidare går i ei blanding av det bundne og det litt friare, og det fungerte faktisk ganske bra. Så går det slag i slag der nokre av dei mest folksame scenene sjølvsagt er skalert noko ned, men der alt, så nær som dårekista og prestens tale er med. Med berre fire skodespelarar og ein musikar, og der Østensen berre er Peer og Hanne Korsbrekke Askeland berre er Solveig, blir det desto meir på dei to siste. Men både kostyme- og sceneskift går smidig og greitt. Martin Karelius Østensen er ein vital, spenstig og kaut Peer, sjølvsikker og ikkje så reint lite sjarmerande trass i at han også får godt fram dritsekken. Peer er ein horebukk som ser på kvinner som bruksgjenstandar, han lyg og bedrar og han tener seg rik på menneskehandel. Trass i dette er Peer blitt ein slags nasjonalhelt der ein til og med kårar årets Peer Gynt som om det var noko å trakte etter. I dei fleste tolkingar er det sjarmtrollet som blir viktigast, medan nokre andre er så opptekne av å syne den ufordragelege dritsekken at det er uråd å sjå korleis han kunne sjarmere seg fram i verda. Denne balansen greier Østensen godt, for han gir oss på ingen måte nokon likande Peer, men samstundes forstår vi korleis han kunne sjarmere både mor si og andre i senk. Ei stund. I oppgjeret med knappestøyparen og der Peer gjer opp rekning med seg sjølv, kunne nok oppsetjinga ha vore litt meir dvelande og grundig, men i hovudsak får vi ein Peer som er både forståeleg og truverdig.

Mor Åse blir vanlegvis framstilt som ei god, men også i overkant godtruande mor, men utover det med få karakteristikum. I Johanne Fossheims ganske infame tolking er ho ei innrøykt dame med røykestemme og med sterk sans for ein skarp ein i ny og ne. Det gir henne nokre ekstra dimensjonar og litt meir personlegdom, og gjer i tillegg at det etter kvart er heilt greitt at Peer parkerer henne på bardisken og også let henne døy der. Johanne Fossheim spelar også Ingrid, den grønkledde og Anitra, men med unnatak av den grønkledde, som er framstilt både heftig og erotisk, har ikkje regien gitt rom for at desse rollene har fått like tydeleg plass i framsyninga.

I eit restaurantlokale er det naturleg å nytte musikk. Eg trudde vel at ein på pub i 2020 ville ha unngått Edvard Grieg, men kompaniet leikar seg i staden med musikken hans og nyttar han i ei ganske fiffig blanding med Prince, Britney Spears og The Doors. I Peers møte med den grønkledde samplar dei slik at «I Dovregubbens Hall» ligg i botn som eit komp til Britney Spears «Toxic». Det var heftig, og då dampa det av erotikk.

Solveig blir spela av Hanne Korsbrekke Askeland. Ho er ein skolert operasongar som kontrasterer det litt røffe og populærkulturelle både med Griegs originalmusikk og med nyskriven musikk av Espen Gjelstad Gundersen. Ibsens Solveig er aldri lett å få tak på, men i Askelands tolking er ho meir ein representant for Peers tvisynte lengt etter ei madonna blant alle skjøkene, og ei hildring meir enn eit heilt menneske.

Vi er på pub, og då er det sjølvsagt ein bartender som både serverer Peer og Åse, og som ser til at alt er greitt. Henrik Hoff Vaagen akslar denne rolla i tillegg til Dovregubben, knappestøyparen og nokre til, og er i røynda den som er limet i framsyninga. Bortsett frå at Dovregubben har fått eit utruleg tåpeleg Hårek-kostyme (den såkalla vikinghjelmen med horn, du veit), får Vaagen likevel det vesentlege ut av Peers møte med trolla. Men når Peer mot slutten møter knappestøyparen blir det nok litt meir uforløyst.

«Peer på pub» er blitt ei nesten fullformats framsyning der det ikkje er kutta meir enn det som ofte er vanleg. Oppsetjinga er tru mot både tekst og innhald samstundes som settinga, lett modernisering og ikkje minst det gode musikalske gjer framsyninga både underhaldande, og ikkje minst forståeleg for den som ikkje er for godt kjend med Ibsens originalmanus.

KOMMENTAR

«Vinterlys»
Nordland Teater, Mo i Rana

Med Vinterlysfestivalen er det denne veka verkeleg magiske dagar i Mo i Rana.

Nordland Teater trassar denne veka både mørketid og dårleg ver, og presenterer høgkvalitets scenekunst i eit imponerande omfang. Teateret feirar 40-årsjubileum, og i 20 år har dei på etterjulsvinteren arrangert «Vinterlys», ein teaterfestival som har vakse seg til å bli landets nest største, berre slått av Heddadagane i Oslo. På eit titals scener i Mo i Rana blir det i løpet av denne veka sett opp eit syttitals produksjonar med rundt 200 visningar. Trass i at dei fleste publikummarane er frå Mo eller områda rundt, går brorparten av framsyningane for fulle hus. Det viser kva for posisjon Nordland Teater har fått i landsdelen, og kor glad nordlendingane er i teateret sitt.

«Vinterlys» er eit enormt dugnadsprosjekt, men i spissen står festivalgeneralen Wenche Bakken, til dagleg produsent og mykje meir ved Nordland Teater, og ein bauta i norsk teater. Festivalen er ikkje kuratert med eit gjennomgåande tema. Men gjennom store og små produksjonar frå heile landet får vi eit tversnitt av norsk scenekunst, og eit utstillingsvindauge for mange frigrupper. Her er alt frå store produksjonar som Hålogaland Teaters «Blå åker», vertsteaterets «Ei hand å holde i», Riksteatrets «Sult», og til lesing av scenetekstar, intimteater for få og ei rekkje framsyningar for dei minste i «Barnas Vinterlys».

Eg fekk med meg opningshelga, og åtte heilt ulike oppsetjingar der eg skal seie litt om fire av dei fordi dei speglar mykje av mangfaldet ved festivalen.

Statsteatret, fem eidsvorne menn som for nokre år sia sette seg føre å lage ti framsyningar om Norge frå 1066 til 2066, plar gjeste festivalen og er eit enormt populært innslag. Nå var dei her med «2010 – Lollywood» om ein norsk filminnspeling i Pakistan der dei boltrar seg med humoristiske skråblikk på rasisme, krenking, redsla for ikkje å vere politisk korrekt og mykje meir. Til sommaren er det premiere på den tiande produksjonen i serien, og i desember skal dei syne alle ti i ei maratonframsyning over to dagar i Oslo.

I ei ganske anna gate var «Normaliteten» av Normaliteten, ei heilt fersk gruppe vi truleg kan vente oss mykje av. I eit scenespråk som minna både om Verdensteatret og Verk Produksjoner, fekk vi møte ein kjernefamilie som slik sett representerte det normale, men som var langt frå A4. Med mange tablå basert på ei rekkje intelligente småtekstar, synte dei mangt som trass i å vere abnormt og utypisk, likevel var til å kjenne att. Så kanskje er det anormale det som representerer normaliteten? Innsiktsfulle tekstar og godt spel, men litt uferdig i dramaturgien.

Monica Isakstuen gjorde ein overtydande debut som dramatikar med «Se på meg når jeg snakker til deg» på Rogaland Teater i haust. Nå har ho gjort ferdig eit nytt drama, «En gang var vi krigere», som skal ha premiere hausten 2021. Anne E. Kokkinn las utdrag frå stykket, og dei synte tydeleg at Isakstuen har noko på gang, også som dramatikar.

Fordomsfull som eg er, trudde eg «Peer på pub» av Lerkefugl Produksjoner var ein lettbeint humoreske om Peer ved bardisken. Men så var det ei nesten fullformats «Peer Gynt», gjennomarbeidd, litt modernisert og framført av berre fire aktørar og ein musikar. Med ein truverdig Peer og ei infam mor Åse med røykestemme, og med musikk i ei herleg blanding av Grieg og The Doors, fekk vi faktisk ein særs tilgjengeleg og forståeleg Peer.

(Kommentaren stod i Klassekampen ondag den 12. februar 2020.)

TEATER

«En beretning om blindhet»
Haugesund Teater, Festiviteten
Basert på en roman av José Saramago
Dramatisert av: Kristofer Grønskag
Regi: Morten Joachim
Scenografi: Signe Gerda Landfald
Kostyme: Solveig Holthe Bygdnes
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Med: Ane Skumsvoll, Henrik Bjelland, Rikke Westerlund Lie, Marina Popovic og Lars August Jørgensen

Ein leiken metafreistnad på å kommentere ei beretning som er langt frå humoristisk.

Den portugisiske forfattaren og nobelprisvinnaren José Saramago (1922-2010) har i fleire romanar leika seg med hypotetiske situasjonar for å vise oss korleis vi menneske eigentleg er og ter oss. I boka «En beretning om blindhet» frå 1998 let han ein smittsam epidemi heimsøke verda. Alle blir etter kvart blinde. Styresmaktene blir desperate, og vi følgjer sju av dei første offera gjennom internering, umenneskeleggjering og fornedring der humanisme, demokrati og menneskeverd blir sett på alvorlege prøver, og der menneska blir stilt overfor store eksistensielle val. Bokas konklusjon er at vi er ikkje sjåande, men blinde som ser – utan å sjå.

Morten Joachim, den nye teatersjefen på Haugesund Teater, er svolten og ambisiøs, og har på kort tid greidd å markere teateret med eit par strålande produksjonar. Nå har han gitt Kristofer Grønskag, nytilsett dramaturg, den ganske vanskelege oppgåva å dramatisere «En beretning om blindhet», og onsdag var det urpremiere med Joachim sjølv som regissør.

Saramago skriv detaljrikt om ei langsam og gradvis utvikling, men Grønskag har vald ei anna tilnærming. I staden for ei dramatisering av romanen har han laga ein slags humoristisk kommentar til innhaldet og tematikken i den, og der dei fem på scena både er kommentatorar, forteljarar og skodespelarar. Det er mange lag og mykje meta, men i hovudsak eit forsiktig regissert forteljarteater. Det er eit greitt grep, og gjer det mogeleg å presentere dette eigentleg ganske store eposet på berre halvannan time.

Men samstundes er det også ein del som går tapt. Vi får ikkje gå i djupna på dei eksistensielle vala folk må ta. Og trass i Signe Gerda Landfalds stiliserte og ganske vellukka scenografi, blir det likevel uråd å få fram driten, stanken og søppelet, og vi kjem difor aldri heilt innpå det ekstreme forfallet. For samfunnet er skjørt, og når frykt og desperasjon vinn over rasjonalitet, blir vi sjølvdestruktive. Med den litt meir leikne sceneversjonen, blir det vanskeleg å syne kor inhuman og dyrisk verda kan bli etter berre nokre veker når ikkje noko lenger fungerer.

Trass i denne innvendinga er det også mykje fascinerande ved den leikne forma. Dei fem på scena er kanskje vel høgrøysta, men hoppar saumlaust og greitt inn og ut av dei ulike rollene samstundes som dei kommenterer både seg sjølve og situasjonen, og ofte med humoristiske og treffande skråblikk. Særleg imponerer Marina Popovic med fin nyansering og mykje detaljrikdom i dei mange rollene ho akslar.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 8. februar 2020.)

TEATER

«Status Quo»
Rogaland Teater, Intimscena
Av Maja Zade
Omsetjing og regi: Audny Chris Holsen
Scenografi og kostyme: Åse Hegrenes
Lysdesign: Haakon Espeland
Lyddesign: Åsmund Skretting Austvoll
Med: Marko Kanic, Mari Strand Ferstad, Mette Arnstad, Svein Solenes og Marianne Holter

Merkeleg nok er det lettast å forstå røyndomen når han blir snudd opp ned.

Tysk-svenske Maja Zade har arbeidd som dramaturg og omsetjar ved Schaubühne i Berlin i tjue år, og debuterte i fjor også som dramatikar med komedien «Status Quo». I helga hadde stykket norgespremiere på Rogaland Teaters intimscene.

Mange konvensjonar og veremåtar er så inngrodde og vanlege at vi ser dei som normale same kor galne, eller absurde dei måtte vere. Dette gjeld i særleg grad kjønnsroller. Trass tiår, ja hundreår med kvinnekamp sit konvensjonane i ryggmergen, og sjølv om dei burde vere heilt openberre, er dei likevel ikkje så lette å sjå fordi dei trass alt framstår som del av normaliteten.

Då trengst det nokon som held opp ein spegel og syner oss vrengjebildet av røyndomen. Her heime gjorde Gerd Brantenberg det alt i 1977 med «Egalias døtre», ein satirisk roman om fantasilandet Egalia der kjønnsrollene var snudd opp ned. Og nå gjer Maja Zade det same i komedien «Status Quo». Gjennom tre parallelle historier der hovudpersonen er tre menn som alle heiter Michael, syner Zade oss verda slik ho ville vere om kjønnsrollene blei snudde på hovudet. Michael (Marko Kanic) er gift og apotekarlærling, han er assistent hjå ein eigedomsmeklar og han er skodespelar på eit teater. I alle roller er han prisgitt kvinnene som både styrer heilt konkret og gjennom usynlege maktapparat. Mennene er heime med barn, er dårlegare betalt, og blir tafsa på og utsette for hersketeknikkar og sexpress. Gjennom eit utal tablå syner Zade oss det som nå framstår som temmeleg komisk, men som altså er røyndomen, berre med motsett forteikn.

Audny Chris Holsen har ansvar for både omsetjing og regi. Språket er munnleg og naturleg, og dialogen flyt godt. Men regien har ein del problem. Sceneskifta går relativt greitt sjølv om det ikkje alltid er like enkelt å hengje med. Men framsyninga er blitt ei lang rekkje humoristiske tablå utan særleg dramaturgisk stigning, og då blir det etter kvart litt monotont og føreseieleg. Åse Hegrenes’ relativt opne scenografi gir med nøktern møblering og enkle middel god plass til mange ulike rom og situasjonar. Spelet er ensemblespel av beste klasse slik Rogaland Teater har for vane. Marko Kanic er ein truverdig og litt naiv Michael som stillferdig og utan problem sjonglerer dei tre Michael-ane. Bak all humoren ligg sjølvsagt også eit alvorleg bakteppe. Særleg synleg blir dette i møtet med Elizabeth, ein kynisk, sexistisk og manipulerande teaterleiar, så infamt og glitrande portrettert av Mette Arnstad at ein kunne mistenke henne for å ha vore borti nokre av sorten.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 3. februar 2020.)