Amund Grimstad

TEATER

«Everything is Awesome»
Cissi Klein videregående skole, Trondheim
Av: 3. klasse drama
Kunstnarleg leiar: Kjerstin Eidsaune
Teknikk: Fredrik Bjørk
Koreografisk rettleiing: Åsne Hakvåg
Med: Joakim Ebeltoft Anselm, André Bakken-Lomheim, Maxmillian Nguyen Basmo, Marit Bårdli, Jacob Vinje Fjellås, Samuel James Hovind Garwood, Johannes Spets Gjersøe, Malin Hoff, Ella Haanæs Høiseth, Thea Lyng Knudsen, Gunnhild Hassel Pedersen, Runa Skjolden, Julia Sofia Brol Sakshaug, Karen Marie Stavli, Thor Mani Thordarson, Amund Holen Utle og Marianne Bryne Wærøy.

Som vanleg er det dei store eksistensielle spørsmåla som opptek ungdomen, men denne gongen med stor grad av humor og sjølvironisk distanse.

Underskogen er viktig, for det er frå den det kjem nye skot som ein dag veks seg store og kraftige. Og det er her framtida bryner seg, snublar og fell, men stundom finn si eiga røyst og ein god uttrykksmåte. Som teatermeldar har eg i alle år forsøkt å følgje både barne- og ungdomsgruppa i Teaterlaget BUL Nidaros, Studentersamfundets Interne Teater og dramastudentane på NTNU, men det er alt for lenge sia eg vitja ei framsyning av dramaelevar på vidaregåande. Men denne veka let eg meg overtale til å sjå framsyninga «Everything is Awesome» av dramaelevane i tredje klasse på Cissi Klein VGS i Trondheim. Og det var meir enn vel verd besøket.

Det tar til i vrimlehallen på skulen når to aktørar med t-skortene «Wonderful» og «World» kjem inn, syngjande på Louis Armstrongs ikoniske «What a wonderful World» frå 1967, ein song som i dag diverre blir meir og meir ironisk. For det er sjølvsagt dei store og eksistensielle spørsmåla ungdomen er opptatt av. Kva gjer vi med den kloden vi har fått i arv frå tusenvis av generasjonar før oss, men som vi nå køyrer rett utfor stupet?

Dei to handhelsar innsmigrande på publikum, deler ut program og tek oss inn i den vesle rektangulære teatersalen som ikkje har annan scenografi enn ein lang, kvit vegg og ei trapp opp til ei dør i veggen, og der publikum sit benka på motsett langside. Ein intro med voice-over på engelsk tek oss inn i historia frå the big bang før vi er i gang. Med utgangspunkt i vår eiga samtid, det store paradokset at Norge som verdas rikaste land har tufta velstanden sin på ein oljeindustri som er alt anna enn berekraftig, og med skråblikk på, og som ein parafrase over, Henrik Ibsens «En folkefiende», har dei laga ei særs mangefasettert framsyning både i form og innhald. I tillegg er ho både leiken og sjølvironisk i si tilnærming til stoffet. I programmet seier dei sjølve at teksten er basert på så ulike kjelder som Henrik Ibsen, chat GPT, kommentarfelt i SoMe, Trond Viggo Torgersen og nettsida til Equinor. Prosjektet er utvikla av dei sjølve, men med bistand frå kunstnarleg leiar Kjerstin Eidsaune, og ikkje minst viktig koreografisk hjelp frå Åsne Hakvåg.

Framsyninga er bygd opp som ei rekkje tablå med ei mengd brot, men gjort forbausande saumlaust. Dei tek oss med til oljearbeidarar, protesterande ungdomar og politikarar, og gjer det utan andre effektar enn små enkle skifte i klede og litt bruk av video og musikk. Det fungerer utmerka og gjer dei ulike scenene lett forståelege sjølv om dei er mange, ja kanskje i meste laget. Og dette er generasjon smart-telefon, så dei har funne på ein overraskande kreativ bruk av desse nye kjæledyra dei sikkert er fullstendig avhengige av. Fleire av tablå har ikkje anna lyssetting enn lommelyktene på telefonane, og det er nytta på ein særs effektfull måte.

Framsyninga blir spela i breiddeformat, og jamvel om her ikkje er nokon scenografi å snakke om, er scena meir enn tilstrekkeleg møblert ved i alt 17 aktørar, – ingen nemnt, ingen gløymd. For dette er openbert eit kollektivt verk utan hovud- eller biroller. Tablåa er nesten tallause, kanskje litt for mange, men spelet er så synkront og godt at brot og sceneskift går forbausande bra. Ein viktig grunn til det, er den koreografiske rettleiinga dei har fått. For her er overraskande smidige rørsler, lite stivt og ulenkeleg spel, og faktisk fleire særs synkrone og fine danseopptrinn, nokre av dei framført med stor grad av humor, – og ironi. Replikkane blir framført naturleg og munnleg, og diksjonen er betre enn på mange profesjonelle scener.

«Everything is Awesome» handlar om dei store og avgjerande eksistensielle spørsmåla, og sjølvsagt det paradokset denne generasjonen lever med. Dei ser at det går til helvete med kloden, og vil gjerne gjere noko med det. Dei kan setje seg ned, protestere og meir til. Men det syner seg å koste å ha haldningar. Tyder det at dei må kutte russebussen om nokre månadar og kanskje forsake fredagstacoen? Og har dei rett som hevdar at norsk oljeutvinning er betre for kloden enn til dømes Venezuelas? Her er så mykje å ta stilling til for eit ungt og tidvis idealistisk menneske, og ikkje alltid like lett å orientere seg. Med stor grad av humor, og ikkje minst sjølvironisk distanse behandlar dei slike tema. Og dei dreg avslutningsvis publikum inn i ei avrøysting som nok tvingar fram det politisk korrekte i salen meir enn dei eigentlege haldningane.

Henrik Ibsens mantra frå «En folkefiende» om at den er sterkast som står mest åleine, blir stadig sitert og ligg som eit bakteppe over framsyninga. Då eg sjølv var på alder med desse elevane og las «En folkefiende» første gongen, såg eg Thomas Stockmann som ein miljøvernar i tillegg til ein sanningas faneberar, men eg fann avslutninga litt rar. Etter kvart innsåg eg at Stockmann ikkje var nokon helt, men eit døme på ein fullstendig feilslått strategi. Han veit han har rett, men når han møter massiv og uforståeleg motstand, held han ikkje fram med tolmodig arbeid og å leggje stein på stein, men blir nærast gal. Då er vegen til blind aksjonisme, og i verste fall terrorisme, ganske stutt. Og det er eit farleg blindspor for miljørørsla. Eg oppfattar at framsyningas credo og endelege konklusjon var i same gate når dei avslutta med å slå fast at ein i alle fall ikkje er sterkast ved å stå åleine.

Denne framsyninga har mykje på hjartet, og stundom blir det i meste laget. Dei kunne nok med fordel ha tatt livet av nokre «darlings» og spissa og konsentrert innhaldet, kanskje bora litt djupare i nokre av temaa. Det ser ut som dei har kasta den eine gode ideen etter den andre i potten utan å vere tilstrekkeleg kritiske, og slik blir dette tidvis som ei vareoppteljing og summarisk innblikk i kva som rører seg blant ungdomen meir enn ei grundigare handsaming av nokre få utvalde tema. Så det er i mangelen på konsentrasjon i tekstgrunnlaget denne framsyninga har sine største problem. Men for all del. Dette er tenåringar som leikar seg i eit teaterlaboratorium og må vurderast deretter. Tredjeklassa ved Cissi Klein VGS har faktisk laga ei overraskande velspela framsyning der form, det vil seie spel, rørsle, dans, synkronisering, sceneskift og effektbruk var framifrå, men der det stod litt attende på tekst og innhald.

TEATER

«Moby Dick»
Det Norske Teatret, Hovudscena
Av: Herman Melville
Omsett av Bjørn Alex Herrman, til nynorsk ved Tove Bakke
Dramatisert av Johannes Holmen Dahl og Sara Tangenes
Regi: Johannes Holmen Dahl
Scenografi: Nia Damerell
Lysdesign: Norunn Standal
Komponist og lyddesign: Alf Lund Godbolt (og musikarane)
Musikarar: Elisabeth Mørland Nesset, Kaja Fjellberg Pettersen og Peder Varkøy
Med: Thea Lambrechts Vaulen, Kenneth Homstad, Terese Mungai-Foyn, Ane Dahl Torp, Sara Khorami, Vetle Bergan, Kyrre Hellum og Khalid Mahamoud.

Ei framsyning som trass i dei fine visuelle kvalitetane blir for retningslaus og dermed lite interessant.

Det er mange, både på lerret og scene, som har freista å tolke Herman Melvilles ikoniske roman frå 1851 om den kvite kvalen Moby Dick. Og med vekslande hell. Fullstendig skruppellaus, og der hemna er einaste motiv, set kaptein Akab på kvalfangarskuta Pequod ut for å vinne over det dyret som for fleire år sia beit av han eine foten. I forteljinga om denne hemningslause jakta, som ikkje er kvalfangst, men eit reint hemntokt, greier ikkje Melville å avgrense seg og skriv om alt og inkje. Slik blir denne enorme romansyklusen på rundt 800 sider eit verk både om hemn, elementa, mennesket og maktene, rasisme, menneskeleg dårskap, religiøse metaforar og mykje meir. Tolkingshøva er fullstendig legio, og det gjer at ei dramatisering fort kan bli i meste laget.

Og det er akkurat det som er hovudproblemet i den relativt stutte versjonen (100 minutt utan pause) som Johannes Holmen Dahl gir oss på Det Norske Teatrets hovudscene. I tillegg til dei ulike temaa som er nemnt over, tek han også opp nyare emne som miljøvern og kjønnsroller, alt for så vidt med god dekning i teksten. Men dette ønsket om å fortelje så mange historier og vere innom så mykje, gjer framsyninga noko retningslaus og difor lite relevant.

«Moby Dick» er ei særs mangefasettert beretning, fortald i ettertid av Ismail (Thea Lambrechts Vaulen) som er den einaste som overlever jakta på den kvite kvalen. Ho tek oss med på heile turen frå oppmøte i Nantucket, hyre på Pequod, åtvaring om kaptein Akab, kva som skjer undervegs til dei endeleg finn den myteomspunne kvalen og det heile endar i katastrofe. Undervegs er det spektakulære scener skapt i godt samarbeid mellom scenograf Nia Damerell og lysdesignaren Norunn Standal, og med eit tidvis litt for kraftig lydbilde av Alf Lund Godbolt. Det er visuelt, det er vakkert, og for så vidt også opplevingsrikt. Men heller ikkje så mykje meir. Thea Lambrechts Vaulen er ein god formidlar og truverdig som Ismail, og det er eit dyktig og samkøyrd ensemble som særleg er overtydande med mykje krevjande fysisk spel. Men utanom det har dei fått så alt for lite å spele på. Og kor blir det av elefanten (eller kvalen) i rommet? I starten er han knapt eit samtaleemne eller metafor, og når han endeleg dukkar opp, er det heile over utan at vi får særleg inntrykk av kva som skjer. Ane Dahl Torp som den gale kaptein Akab, kjem ikkje på banen før langt uti framsyninga, og får korkje tid eller rom til å etablere seg i den viktige rolla.

Attende sit eg og lurer på kva det er regissøren ønsker å seie med denne framsyninga. Ja, ho er tidvis vakker og visuelt opplevingsrik. Men som dramatikk er ho utan retning og relevans. Det er synd, for her er mange fine ansatsar, men ingen som det blir bora djupt nok i. Så kan ein sjølvsagt tru at romanen er for omfattande til å forsvare dramatisering, men det er beviseleg feil. Dei siste åra har eg sett to heilt ulike, men særs gode sceneversjonar. Ole Johan Skjelbred lagde ei leiken, velspela og kreativ oppsetjing for Trøndelag Teater og Black Box for ti år sia der han også greidde å sveipe innom oljeutvinninga i Nordsjøen. Og Plexus Polaires og Yngvild Aspelis multimediale og heilt fantastiske versjon på Nordland Teater for fire år sia er kanskje den beste teaterframsyninga eg nokon gong har sett. Så det er mogeleg. Men «Moby Dick» på Det Norske Teatret er blitt for fragmentarisk. Framsyninga er tidvis spennande i forma, men kor blei det av innhaldet?

TEATER

«Nære relasjonar»
Det Norske Teatret, Scene 3
Av: Maria Tryti Vennerød
Regi: Marie Blokhus
Med: Christian Ruud Kallum, Josefine Frida Pettersen (på video), Oddgeir Thune og Tiril Heide-Steen

Ei framsyning som syner at det er mogeleg å lage sterkt og gripande teater også utan mykje ytre staffasje.

Menn kan ikkje bli valdtekne, heitte det ein gong. Og det har lenge vore ei ålmenn sanning at mishandling, det er noko menn driv med. Men så syner det seg at bildet ikkje er så eintydig, og at det faktisk også er kvinner som slår. Menn er tradisjonelt fysisk sterkare, og både av den grunne, og av mange sosiokulturelle årsaker er fenomenet særs skambelagt for dei mennene som opplever dette. Allereie for ti år sia tok dramatikaren Maria Tryti Vennerød opp tematikken, men la han vekk for så å ta tak i han att nokre år seinare. Parallelt har ho skrive både eit drama og ein roman om temaet. Vennerød har meir enn tjue års fartstid som dramatikar, og er ein av dei mest velrenommerte og produktive i landet, men som skjønnlitterær forfattar var det først med romanen «Nære relasjonar» at ho debuterte. Den kom ut på førjulsvinteren i fjor. Nå har Det Norske Teatret tatt tak i dramaet med same namn, og i regi av Marie Blokhus var det premiere på Scene 3 i førre veke. Romanen og teaterframsyninga er innhaldsmessig og tematisk like, men må sjåast som to sjølvstendige verk som med fordel kan opplevast uavhengig av kvarandre.

Oppsetjinga er ein verkeleg lågkostproduksjon, der scenografi og andre fysiske remediar er strippa ned til nesten inkje, men la deg ikkje lure av det, for godt teater er først og fremst avhengig av tekst, regi og spel, og ikkje masse teknologi og påkosta staffasje. Inst på Scene 3 er det rigga eit avlukke, som vi kunne ha kalla ein «white box». Fire veggar av kvite papirstrimlar og sitteplass til eit par-tre dusin publikummarar. Framom stolradene er det så vidt plass til ei scene, og spelet skjer både her, mellom benkeradene og bak og gjennom papirveggane. Vi kjem særs tett på, og ikkje utan grunn, for dette handlar, slik namnet seier, om nære relasjonar.

Are (Christian Ruud Kallum) er håplaust forelska. Han har funne kvinna i livet sitt, og kjærleiken går openbert båe vegar. Kjærasten Kine (Josefine Frida Pettersen) er berre med på filmsnuttar projisert på dei kvite veggane, og i hoppande og flimrande bilete frå mobiltelefonopptak, på line med slike opptak alle nyforelska kunne finne på å lage. Samstundes er dette eit særs vellukka og godt regigrep for då får vi ein viss distanse til Kine der ho på same tid kan vere både tydeleg og litt gåtefull. Og dei konfrontasjonane som etter kvart kjem blir heller ikkje spela ut, men fortald av Are.

Are er som sagt botnlaust forelska, og vi er med på etableringa av forholdet og at dei to etter kort tid flyttar saman. Alt formidla av ein, i starten, entusiastisk Are som eit slags forteljarteater i samspel med projeksjonane. Gradvis kjem det ei vending. For Kine slår. Etter det første slaget og hennar orsaking og forsikring om at ho ikkje er slik, fortel Are at han aldri har følt seg nærare henne. Litt om litt blir det meir, – kraftigare og oftare. Men som i dei fleste slike forhold bagatelliserer Are det heile, ser delvis seg sjølv som årsaka, og endå når bestekameraten Gard (Oddgeir Thune) finn han med blåmerke og på sjukehus, er Are klar med orsaking og bortforklaringar. Kollegaen Benedikte (Tiril Heide-Steen) ser også at noko er gale med Are, men når heller ikkje fram. Forblinda og med skylappar nektar Are å vedgå at dette er heilt øydeleggjande for han. Og som i så mange slike situasjonar leitar Are og Kine etter ein vises stein for å løyse det heile. Det blir å få sonen Leo. Med han skal alt bli bra. Det blir det sjølvsagt ikkje.

Marie Blokhus har laga ei tett og intens framsyning, nesten utan daudpunkt. Ho nyttar heile scenerommet, og let Christian Ruud Kallum også vende seg til og spele på publikum. Det er stramt, og det er tekstrikt, og Kallum får nytta heile registeret sitt frå entusiasme til fortviling og meir til. Han spelar med høgt tempo, stor intensitet og er særs truverdig. For folk som ikkje har erfart slike valdelege forhold, er det sjølvsagt uforståeleg at offera ikkje berre blir, men held fram med sjølvbebreiding og forsvar av overgriparen. Men Kallum greier på overtydande vis å gi oss eit innblikk i mekanismane som gjer at han blir i forholdet.

Ved å snu problemstillinga frå den vanlege mannlege valden til at det er kvinna som slår, har Vennerød og Blokhus greidd å ålmenngjere slike overgrep og syner oss, ikkje først og fremst at kvinner også kan vere valdelege, men kva for hierarki og mekanismar som oppstår i slike forhold uakta kven det er som slår.

Maria Tryti Vennerøds tekstgrunnlag byggjer openbert på god research. Teksten er både truverdig og munnleg, og fell særs naturleg. Og forteljinga og handlinga blir bygd opp dramaturgisk på meisterleg vis. Blokhus følgjer opp dette i regien, og med enkel og kreativ bruk av papirforhenga, skapar ho overraskande vendingar, og sterke brot. Og der romanen sluttar med, om ikkje ei løysing, så i alle fall ei retning, er teateroppsetjinga gitt ei heilt ope ending. Det er eit godt val, for denne oppsetjinga vil for mange i publikum neppe bli avslutta ved teppefall, men halde fram med refleksjonar og diskusjonar i ettertid, slik ei god framsyning skal. Då er det godt at vi ikkje får ei ferdigtygga løysing.