Amund Grimstad

TEATER

«Hedda Gabler»
Hålogaland Teater, Scene Vest
Av: Henrik Ibsen
Tilarbeidd av: Sigrid Strøm Reibo
Regi: Atle Knudsen
Tilarbeiding til nordnorsk: Ragnar Olsen
Scenografi: Gjermund Andresen
Komponist: Peter Baden
Koreografi: Oleg Glushkov
Lysdesign: Øyvind Wangensteen
Lyddesign: Jim Oddvar Hansen
Med: Ingrid Mikalsen Deinboll, Sindre Arder Skildheim, Ketil Høegh, Espen Mauno, Hanne Mathisen Haga og Guri Johnson

Utan freistnad på modernisering gir Hålogaland Teater oss ei uvanleg rein, tydeleg og forståeleg «Hedda Gabler».

I løpet av eit snautt år er Henrik Ibsens «Hedda Gabler» blitt sett opp på i alt fire norske institusjonsteater, og med særs vekslande kvalitet for å seie det forsiktig. Eg må difor vedgå at det var med ein viss porsjon skepsis eg i helga drog til Hålogaland Teater for å sjå deira oppsetjing. Men i Tromsø blei all skepsis feid til sides alt frå første scene. Sjeldan har eg sett Ibsens mest gåtefulle drama tydelegare, meir forståeleg og ikkje minst meir velspela. Og med ein scenografi som bokstaveleg talt gir oss mange rom.

«Hedda Gabler» er eitt av Ibsens meir psykologiske drama, og Hedda sjølv er kanskje hans mest gåtefulle person. Ho (Ingrid Mikalsen Deinboll) er i slutten av tjueåra, gravid og har nyleg kome heim frå bryllaupsreise etter å ha inngått eit fornuftekteskap med den ganske middelmåtige akademikaren Jørgen Tesman (Sindre Arder Skildheim), mykje fordi han ventar seg eit professorat og slik kan by på økonomisk og sosial tryggleik. Så dukkar ein tidlegare flamme opp, den litt mystiske og turrlagde Eilert Løvborg (Espen Mauno). Og saman med husvennen, assessor Brack (Ketil Høegh) ber dei to på løyndomar Hedda ikkje har fortalt til Tesman. Trass sin unge alder er Hedda allereie livstrøytt, og i rein keisemd driv ho eit øydeleggjande renkespel der både Løvborg, og hans meir jordnære assistent Thea Elvsted (Hanne Mathisen Haga) raskt blir offer for intrigane hennar. Alt til ho fell for eige grep, etter å ha møtt sin overmann i assessoren.

Det er befriande å sjå ei oppsetjing som i så stor grad stoler på Ibsens originaltekst. Med unnatak av nokre fine scenografiske brot for å syne det ålmenne, har regissøren Atle Knudsen (med opphaveleg tilarbeiding av Sigrid Strøm Reibo) ikkje gjort nokon freistnad på modernisering. Vi er i 1890, men tematikken kunne ha vore i dag. Knudsen har laga ei tydeleg og rein framsyning der bruk av musikken til Peter Baden og koreografien til Oleg Glushkov byr på fine brot i samband med sceneskifta. Gjermund Andresens omfangsrike og kreative scenografi er samstundes ein særs viktig del av framsyninga. Opningsscena er ein sekskanta konstruksjon der Hedda nærast presenterer heile rollegalleriet og der dei alle har sitt eige rom. Etter kvart løyser scenografien seg opp, og ved utsøkt bruk av dreiescena og dei mobile «romma», gir Andresen oss ei setting som både symbolsk og bokstaveleg syner at dette er ei framsyning med mange rom, – og lag.

Ingrid Mikalsen Deinboll er berre 26 år gamal, og relativt nyutdanna, men med bakgrunn frå Hålogaland Teaters barne- og ungdomssatsing, Lille HT, er ho for lengst ein røynd skodespelar. Hennar tolking av Hedda er imponerande mangefasettert. Frå å bli sett på som Ibsens mest gåtefulle rollefigur, gir ho oss i staden ei Hedda som, trass aparte val, likevel blir særs forståeleg. Med lågmælt spel, finstemt mimikk, og i sceneskifta litt ekspressiv dans, byggjer ho gradvis opp til Heddas fall. Jørgen Tesman blir ofte framstilt som ein parodisk nerd, men i Sindre Arder Skildheims tolking blir også han i langt større grad forståeleg og eit heilt menneske. Skildheim er jamgamal med Deinboll, men har også lang fartstid frå Lille HT, og det får han god bruk for i sitt nyanserike spel. Også Eilert Løvborgs fall og endelege lagnad blir meir forståeleg i Espen Maunos tolking, og nokre av scenene med Hedda byr på intenst spel. Hanne Mathisen Haga som den meir nøkterne og kanskje litt naive Thea Elvsted, representerer fornufta og det jordnære, og i den vesle rolla som Tante Julle, får Guri Johnson briljere og gi framsyninga eit kjærkome snev av humor. Og så er det Heddas intrigante overmann, assessor Brack, infamt og presist formidla av Ketil Høegh.

«Hedda Gabler» på Hålogaland Teater er velspela og tematisk tydeleg. Musikk, koreografi og scenografi gjer i tillegg framsyninga til ei audiovisuell oppleving.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 30. september 2025.)

TEATER

«Keiserlosen»
Nordland Teater, Brønnøy samfunnshus
Av: Hanne Brincker og Ketil Kolstad
Regi: Terje Ranes
Scenografi og kostyme: Mariann Rostad
Maskør: Eva Sharp
Lysdesign: Johan Haugen
Lyddesign: Thomas Hammer
Med: Roger Opdal Paulsen og Olaf Leiros Galicki

Sjølv «stabile geni» må stundom gi tapt for lokal ekspertise. Og også umake par kan bli nære venner.

På ei kunstutstilling i Berlin såg den tyske keisaren Vilhelm II (1859-1941) eit måleri frå Digermulen og bestemte seg for at dit skulle han. Det blei starten på den nordnorske masseturismen, og frå 1889 og fram til verdskrigen braut ut sommaren 1914, vitja Vilhelm Norge kvart år med lystyachten sin «SMY Hohenzollern». Til det trong han ein god los. Valet fall på Johan Martin Pareli Nordhuus (1849-1923). Det skulle utvikle seg til eit 25-årig vennskap mellom ein av verdas mektigaste monarkar og ein røsleg los frå Brønnøy på Helgelandskysten. Forholdet deira var godt kjend i samtida, og blei omtala i presseartiklar over heile verda. I 1935 skreiv Lars Hansen boka «Keiserlosen», og i desse dagar kjem ei ny bok, «Hohenzollerns siste los», skriven av Tor Erlend Nordhuus, keisarlosens oldebarn.

Med utgangspunkt i boka frå 1935 og eiga slektsgransking, har nytilsett sjef på Nordland Teater, Ketil Kolstad, saman med kona, Hanne Brincker, skrive dramaet «Keiserlosen» som hadde premiere i Brønnøysund torsdag. Det er blitt ei anekdotisk forteljing om to heilt ulike personar som på eitt eller anna vis likevel fann noko hos den andre. Den som ser etter eit psykologisk drama om dette umake paret, må gå til andre kjelder, for Brincker og Kolstads prosjekt har nok vore å skape rein nordnorsk underhaldning.

Terje Ranes, ein røynd frilans skodespelar, debuterer her som regissør, og har nytta ei mengd ulike gags og metagrep for å bygge opp under humoren og underhaldningsaspektet i forteljinga. Med unnatak av at det dramaturgisk stoppar litt opp midtvegs, har han i hovudsak lukkast.

Det tek til med at Roger Opdal Paulsen som losen Nordhuus vender seg til publikum og syner fram gulluret han fekk av keisaren. Før vi møter Vilhelm sjølv (Olaf Leiros Galicki) som på si første reise til Norge trong ein los. Raskt forstår vi at dette er to særs sjølvmedvitne karar som ikkje let seg pille på nesa. Vilhelm trur openbert at han er «eit stabilt geni», og at han kan styre skipet like godt som losen, men etter ei dramatisk ferd gjennom det tronge Stokksundet, må han motviljug erkjenne at vel er han keisar av Guds nåde, men det held ikkje for norske fjordar. Og når losen skal gjere sine hoser grøne for keisaren, får vi sjå ein skrønemakar og ein ellevill parodi på bukkerittet til Peer Gynt.

Premieren var i ein sliten gymsal i Brønnøysund, og scenografien til Mariann Rostad er enkel og tilpassa turné og slike små scener. Nokre segl med artig bruk av skuggebilde, og ein mobil vegg som effektivt kan bli både skipsdekket og den keisarlege lugaren. Og kostyma ho har utstyrt keisaren med, er fulle av kreativitet og humor.

Så følgjer vi dei to gjennom storm og stille, jakt og drykk i anekdote etter anekdote. Roger Opdal Paulsen er stor og kraftig med losjakke og eit vilt skjegg, og får godt fram den i overkant sjølvmedvitne kjentmannen som veit at på sjøen er det han som er keisar. Medan den langt mindre Olaf Leiros Galicki med knebelsbart og keisarlege mundurar syner ein monark som slit med å erkjenne at i slike farvatn er han berre andrestyrmann. Og ettersom Nordhuus var ein avislesande og opplyst kar, er bakteppet også den geopolitiske situasjonen.

Vilhelm hadde diverse kroppslyte frå ein vanskeleg setefødsel, og til liks med alle stormenn, freistar han å løyne dei. Verre å skjule er det at kroniske smerter gjorde han ustabil og oppfarande, og det gjekk mang ein kule mellom keisar og los i løpet av desse åra. Dei to på scena får godt fram både kontroversane og vennskapen, men innimellom blir spelet vel høgrøysta og litt for lite rikt på nyansar.

«Keiserlosen» er nok meir rorbu og fri dikting enn eit historisk drama. Personleg kunne eg ha ønska meg litt høgare ambisjonar, men på underhaldande, og tidvis litt overspela vis, får vi likevel eit artig innblikk bak den keisarlege fasaden.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 29. september 2025.)

TEATER

«Rent»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Jonathan Larson
Arrangement: Steve Skinner
Konsept/ekstra songtekstar: Billy Aronson
Musikalsk rettleiing og tilleggsarrangement: Tim Weil
Omsett av: Kristofer Blindheim Grønskag og Maren E. Bjørseth
Regi: Maren E. Bjørseth
Scenografi: Olav Myrtvedt
Kostyme: Tone Aminda Gøytil Lund
Koreografi: Charlott Madeleine Utzig
Lysdesign: Oscar Udbye
Lyddesign: Eskild Johansen Næss
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Med: Karl Bekele Steinland, Snorre Ryen Tøndel, Natalie Grøndahl Tangen, Emma Caroline Deichmann, Synnøve Fossum Eriksen, Daniel Mauricio, Patrick Hilmar Ingvaldsen, Vegard Bjørsmo, Thomas Jensen Takyi, Tiril Ramberg, Bendu Hammervold, Ingrid Myhre Løvik, Karen Bernardino, Tor Ivar Hagen, Fredrik Vildgren og Audun Kvam

Ein situasjonsrapport og ein velspela musikal som likevel ikkje greier å formidle smerta og lidingane med eit liv truga av hiv og aids.

Då hiv og aids herja som verst på 1980- og 90-talet, var det ingen stader som blei hardare råka enn dei skeive miljøa og subkulturane i New York City. Medan helsevesen og homo-organisasjonane her i landet samarbeidde tett for å minimalisere omfanget, var det festing, dop og business as usual i New York. Med bakgrunn i dette, med inspirasjon frå Puccinis opera «La Bohème» frå 1896, og med symbolikk og bibelske referansar, skreiv den amerikanske komponisten og dramatikaren Jonathan Larson musikalen «Rent» som hadde premiere i 1996. Den fanga tidsånda og blei ein stor suksess. Norgepremiere var på Trøndelag Teater i 1999, og sidan er den her heime berre blitt sett opp i ein konsertversjon av Rikskonsertane i 2001. Nå har Trøndelag Teater sett den opp att. Sjølv om song, musikk og dans er forrykande, og ein i programmet freistar å knyte handlinga opp til dagens handsaming av LHBTQ+, blir framsyninga i hovudsak berre eit tidsbilde frå New York for trettifem år sia.

Vi er i East Village i jula 1991. Trass i at hiv og aids har herja bydelen i ti år, er det full fart, dop, festing, og få som tar virus og sjukdom på alvor. Som tittelen «Rent» viser til (i tillegg til manglande husleige), er livet berre til låns, og med flagget til topps får ein leve mens ein kan. Her møter vi forfattarens alter ego, Mark (Karl Bekele Steinland) som fortel, betraktar og videofilmar det heile. Romkameraten, Roger (Snorre Ryen Tøndel), er hiv-smitta, og vil komponere den ultimate låta før han dør. Den prostituerte junkien Mimi (Natalie Grøndahl Tangen) legg an på han, og det umake og særs vanskelege kjærleiksforholdet deira er gjennomgangstema i historia. Mark og Roger greier ikkje husleiga, og i nabolaget er det ein teltleir for heimlause. I dette miljøet møter vi ei mengd menneske av ulike slag og legningar, litt i meste laget for å henge heilt med. Men sentralt er to skeive par med heilt forskjellige lagnadar. Det er Tom Collins (Daniel Mauricio) og transen Angel (Vegard Bjørsmo) der Angel etter kvart lir ein smertefull død. Og det er aktivisten og juristen Joanne (Synnøve Fossum Eriksen) og den frodige performanceartisten Maureen (Emma Deichmann), to som trass i mykje om og men, likevel ser ut til å greie seg. I dette sjølvskadande miljøet er det likevel både varme og omsorg, og også mykje, men vanskeleg, kjærleik.

Olav Myrtvedts scenografi er ei ope scene med enkle stillas på båe sider og orkesteret plassert på ei mobil plattform i bakkant. Ved hjelp av Oscar Udbyes særs gode lyssetting, blir det skapt fine rom og situasjonar, og med rikeleg plass til store opptrinn og dansetablå. Orkesteret, leia av Åsmund Flaten, leverer musikalsk akkompagnement med trøkk og driv, men utan å overdøyve songarane.

Larsons tekst og dramaturgi er komplisert, og det er for mange og uklåre lagnadar. Det tar difor lang tid å etablere rollene. Med tidsriktige rekvisittar og påklednad, freistar regissøren Maren Bjørseth å fange tidsånda frå East Village i 1991. Men ho lukkast diverre i for liten grad, særleg når det gjeld å kome under huda på og forstå dei ulike menneska. Det blir meir ein situasjonsrapport og spela teater, og med unnatak av nokre scener i andre akt, er det for lite att av den frosten, lidinga, smerta, frykta og alle dei andre kjenslene som må ha prega desse menneska. Men dødskampen til Angel var overtydande tolka av Vegard Bjørsmo.

Ensemblet er samspelte, og koreografien til Charlott Madeleine Utzig sit bra. Ettersom her er både skodespelarar og songarar, og ikkje alle meistrar alt, er song- og spelprestasjonane noko varierte. Men stemmeprakta til både Snorre Ryen Tøndel og Natalie Grøndahl Tangen er framifrå. Emma Deichmann leverer eit heilt surrealistisk tablå som er framsyningas høgdepunkt, og så var Karl Bekele Steinlands neddempa spel som Mark ein nydeleg kontrast og kommentar til alle dei andre.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 26. september 2025.)

TEATER

«Den innbilt syke»
Hålogaland Teater, Scene øst
Av: Molière
Tilarbeidd av: Geir Sveaass og Jenny Gisladottir
Nordnorsk omsetting: Ragnar Olsen
Regi: Geir Sveaass
Kostyme: Gry Norberg
Med: Kristian Fr. Figenschow, Jørn-Bjørn Fuller-Gee og Kristine Henriksen

Ei fornøyeleg og attkjenneleg tolking av ein hypokonder som forelskar seg i sin eigen diagnose.

Når folk i dag kan gjere nettsøk på eigne skavankar for å finne kva som måtte feile dei, for deretter å forelske seg i og dyrke sin eigen diagnose, er Molières 350 år gamle komedie «Den innbilt syke» faktisk meir aktuell enn på lenge. Og det får vi synleg prov for i Hålogaland teaters nye og nedstrippa versjon.

Argan (Kristian Fr. Figenschow) er ein aldrande enkemann som har fått det for seg at han er sjuk, særs sjuk, og at det berre er medisinane som held han i live. Han har gifta seg att med ei mykje yngre og spyttslikkande kone som mest av alt ønsker seg at han skal døy fortast råd så ho får hand om formuen hans. Han blir fora med kostbare pillar og miksturar frå apotekaren og den kvakksalvaren av ein lege han nyttar, også dei berre ute etter pengane hans. Argan har to døtrer frå sitt første ekteskap, og for å sikre si eiga helse, vel han å gifte bort den eldste til ein nyutdanna lege, som også er nevøen til den legen han sjølv held seg med. Dottera på si side, har funne kjærleiken i ein heilt annan person, men det er ingen nåde hjå faren som trugar med å sende henne i kloster om ho ikkje giftar seg som han vil. Sjølvsagt til applaus frå kona, som då vil ha endå lettare tilgang til pengane hans. I tillegg til desse personane, er det og ei fritalande tenestejente og Argans bror, båe med fornuft og beina på jorda.

I denne komedien tek Molière eit oppgjer både med legevitskapen (som han ikkje hadde mykje til overs for) og menneskeleg dårskap. Og i det som etter kvart også blir ein klassisk forvekslingskomedie, er det mykje å gle seg over, sjølv etter 350 år. Legevitskapen har nok utvikla seg mykje sia 1673, men menneska kan framleis vere sjølvopptekne til det sjukelege (ja, akkurat sjukelege), så denne delen av komedien har ikkje mista relevans. Kanskje tvert om.

Hålogaland Teater har laga ein særs forenkla versjon. I originalteksten er det i alle fall elleve roller i tillegg til Argan. Men i Geir Sveaass’ regi er det to skodespelarar (Jørn-Bjørn Fuller-Gee og Kristine Henriksen) som spelar alle desse elleve rollene. Scena er stova til Argan der han sit som på ei trone omkransa av medisinbord, og med nokre omkledingsskjermar bak. På sidescena er det klesstativ og plass til skift. Kristian Fr. Figenschow kosar seg i rolla som Argan, byr på det meste av sitt store register og serverer små komiske hint i alle retningar langt ut over det rolla skulle tilseie. Hans tolking er åleine verd teaterbilletten. Henriksen og Fuller-Gee, som må skifte mellom alle dei andre rollene, har fått langt mindre å spele på, men trass i at dei må nytte mykje overspel for å gjere seg tydelege, kjem dei likevel overraskande bra frå oppgåva.

Hålogaland Teater kallar det dogmeteater å nytte berre tre skodespelarar. Eg er ikkje overtydd om at det var spesielt vellukka. Slike komediar er avhengige av høgt tempo, raske skift og presis timing, og når ein må vente på stadige klesskift, hjelper det ikkje nok for framdrifta at Figenschow er ein kløppar i å halde publikum i age.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 16. september 2025.)

TEATER

«Hvis byen lyser»
Rogaland Teater, Hovudscena
Av: Fredrik Høyer og Mattis Herman Nyquist
Regi: Mattis Herman Nyquist
Scenografi og lysdesign: Øyvind Wangensteen
Komponist: Gaute Tønder
Med: Amund Harboe, Malin Landa, Marianne Holter, Torbjørn Eriksen, Malene Wadel, Penda Faal og Kaleb Isaac «Isah» Ghebreiesus

«Hvis byen lyser» freistar å fange Stavangers sjel, men fangar først og fremst det lokale publikummets attkjenning.

På konsertar tar publikum ofte til å klappe entusiastisk med ein gong ei låt blir starta. Med det applauderer dei ikkje utøvaren, men seg sjølve fordi dei kjenner att songen. Det må dei sjølvsagt få lov til. Slik tenkte eg då eg såg premieren på «Hvis byen lyser» på Rogaland Teater og applausen stod i taket. Framsyninga handlar om Stavanger og byens sjel, og det lokale publikummet kjende seg att og blei rørt. Men var det dermed godt teater?

Duoen Fredrik Høyer og Mattis Herman Nyquist har gjennom dei siste åra laga ei rekkje vellukka produksjonar som har det sams at dei handlar om identitet, tilhøyrsle og mellommenneskeleg kontakt. Særleg dei to siste, «Cassandra» som blei laga for Rogaland Teater i 2023, og «Den fræmende» for Teater Innlandet i fjor var både grensesprengande og framifrå produksjonar. Nå har dei to, båe austlendingar, brukt to år med å dykke ned i det Stavangerske gjennom eit femtitals djupneintervju, nitid transkribering, for så å lage ei framsyning om kva som er Stavangers sjel.

Scena er eit heilt ope rom med eit piano og nokre stolar ved bakveggen. Som det einaste scenografiske elementet har Øyvind Wangensteen nytta eit opphengd rektangel som kan bli opplyst, senkast og reisast i vertikal posisjon. Det er ikkje ei spesielt kreativ løysing som er særs lik scenografien til både Riksteatrets «Prima Facie» og «Eg er vinden» på Trøndelag Teater for å nemne nokre. Og som på Rogaland Teater berre får ein brukbar funksjon når Marianne Holter dreg til Kautokeino og under nordlyset forstår kva heimbyen Stavanger verkeleg betyr for henne. Ei «borte fann eg bygda att»-oppleving, og eitt av dei betre tablåa i denne framsyninga.

Songaren og rapparen Kaleb Isaac «Isah» Ghebreiesus, som her debuterer som skodespelar, og dei seks aktørane frå teaterets ensemble, har alle bakgrunn frå regionen, rett dialekt og god kjennskap til lynne, veremåte og det stadspesifikke. Frå salen kjem dei samtalande og slentrande inn på scena, alle i dongeridressar. Med særs lite spel og interaksjon, med unnatak av eit kakofonisk talekor i starten av framsyninga, blir vi presenterte for ei rekkje tablå, i hovudsak framført som monologar. Alt med eit fint stemningsskapande tonefølgje av Gaute Tønder. Tekstane er skrivne på grunnlag av intervjua, og her er eit utal ulike typar som sjølvsagt omhandlar forskjellige sider ved å vere frå Stavanger.

Det er sju dyktige skodespelarar, men det hjelper lite for dette blir (med atterhald om at denne meldaren er austlending busett i Trøndelag) for internt og generelt, og kunne med få unnatak ha vore skrive om dei fleste stader i landet. Nokre scener skil seg likevel ut. «Isah» er overtydande i sin scenedebut, og Torbjørn Eriksen kan skape gull av gråstein, og også av sild og eincella vesen. Men det er Amund Harboes litt såre monolog om reinhaldaren som verkeleg skil seg ut, sjølv om den både blir noko skjemma av overdriven politisk korrekt framsnakking av arbeidarklassen, og heller ikkje er spesielt stadspesifikk.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. september 2025.)

TEATER

«Evig ung»
Nye Hjorten Teater, hovudscena
Av: Erik Gedeon
Regi: Mads Bones og Olve Løseth
Scenografi/kostyme: Olve Løseth
Musikalsk ansvarleg: Kyrre Havdal
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien
Maskedesign: Hege Ramstad
Med: Benedicte Søreng, Emil Olafsson, Julie Dahle Aagård, Kirsti Lucena, Olve Løseth, Kyrre Havdal og Mads Bones

Ein musikal som ikkje handlar om noko som helst anna enn om seg sjølv. Men det viste seg å vere meir enn nok.

Frå opninga i midten av januar i år har det vesle nystarta privatteateret Nye Hjorten Teater produsert framsyningar i eit imponerande tempo, i hovudsak musikalar, men også to framsyningar i heilt andre sjangrar. Og publikum ser ut til å elske teateret, for i skrivande stund er det imponerande nok i ferd med å passere totalt 100 000 besøkande på hovudscenas hittil seks produksjonar. Sjølv om repertoaret på Nye Hjorten i stor grad er kjende og kjære musikalar som tradisjonelt dreg mykje publikum, har det likevel ikkje gått utover dei kunstnarlege ambisjonane eller standarden, og med «Doktor Proktors Prompepulver» som det foreløpige høgdepunktet. Litt publikumsfrieri er det sjølvsagt, men ikkje meir enn vi kan leve med. Nå har dei sett opp det som er musikalsjangerens største metaframsyning, «Evig ung» av den sveitsisk-svenske dramatikaren og regissøren Erik Gedeon (som sjølv var til stades i salen på premieren).

Gedeon skreiv «Evig ung» på tidleg 2000-tal, og framsyninga hadde norgespremiere i regi av han sjølv på Det Norske Teatret i 2009. Sidan er det blitt sett opp sju gongar over heile landet, sist på Hålogaland Teater i vår. Og alle stader til fulle hus og stort sett gode kritikkar. Når eg omtalar «Evig ung» som musikalsjangerens metateater, er det fordi det i hovudsak ikkje handlar om noko som helst, anna enn om seg sjølv. Gedeon har i staden for å skrive ein musikal med libretto og musikk, laga noko som meir er som eit rammeverk som dei ulike teatera kan fylle som dei vil og med sitt lokaltilpassa innhald. Og det gjer dei, også på Nye Hjorten.

Vi er i 2065, og utan at vi veit heilt kva som skjedde, eller når, har det (som ein ofte kan frykte) gått til helvete med kulturen. Institusjonane er nedlagde, og trass i rekordstore publikumstal i opningsåret, har den same triste lagnaden også råka Nye Hjorten Teater. Institusjonen er ombygd, eller rettare gitt nytt liv, som Nye Hjorten helse- og velferdssenter, og alle bebuarane er frå det gamle ensemblet. Det er ein stusseleg gjeng som haltar seg rundt med stokk og krykker, og som nok blir plaga av både gikt, demens, inkontinens og andre gamalmannsfenomen. Pleiaren Kirsti (Kirsti Lucena), som sjølvsagt er overarbeidd på grunn av underbemanning og difor lite til stades, freistar å lage hyggestund med allsong i tradisjonen – nå skal vi ha det hyggeleg, dere – men repertoarvalet hennar fell ikkje akkurat i smak. Når ho forsvinn, mellom anna for å ta seg av den døyande Lisa Tønne(!), vaknar dei seks bebuarane til liv, og trass i alle mogelege skavankar, er det ein rocka gjeng som framleis kan sine songar og veit å framføre dei.

Alle spelar seg sjølve, og her blir det masse nostalgi knytt til tidlegare produksjonar og songar, og sjølvsagt intrigar og mykje anna. Mads Bones tviheld på si gamle rolle som teatersjef sjølv om autoriteten hans er temmeleg svekt for å seie det forsiktig. Og han hegner også godt om urna med oska etter den opphavelege eigaren, Ole Robert Reitan. Olve Løseth er noko dement og ikkje heilt på nett, men glimtar til, særleg med herleg sjølvironisk homsehumor, men også i ein forrykande kamp med den gamle teatersjefen. Kyrre Havdal er nesten like skrøpeleg, men kan heldigvis framleis handtere tangentane. Julie Dahle Aagård har tatt mantraet om å «break a leg» litt for bokstaveleg, og har måtta amputere ein fot. Ho sit såleis stort sett roleg under eit pledd, før også ho stundom nærast eksploderer i forrykande song og «dans». Emil Olafsson er den mest ungdommelege av dei seks, men blir likevel stadig sett på plass. Og så er det navet i det heile, Benedicte Søreng som her leverer det beste eg har sett av henne nokon gong. Vi forstod jo at ho hadde komikktalent i Doktor Proktor, men i «Evig ung» tek ho det heilt ut. Som ein aldrande diva, ein Wenche Foss look alike, mimrar ho om alle hovudrollene ho har hatt med stort overskot og formidabel innleving og leverer den eine replikken meir infam enn den hine.

Og alt medan vi får rippa opp i minner, intrigane, alle som er gått bort, og kven som låg med teatersjefen for å få roller, for ikkje å snakke om kven som er far til barna til Mads Bones, – alt medan vi får presentert desse historiene, blir dei akkompagnerte av den eine musikalske sviska, potpurriet og samplinga etter den andre. Dyktige songarar er dei alle, sjølv om det først og fremst er Kirsti og Benedicte som får briljere.

Publikum var tydeleg oppglødd og applausen stod i taket. For, ja, det var mykje humor, masse herleg sjølvironi, og eit gjenhøyr med ei mengd kjende og kjære songar. Om du spør om kva for musikalar låtane var frå, så er det enklare å fortelje kva for musikalar som ikkje var representerte. Her var henta svisker frå alle hald. Så kan sjølvsagt ein meldar som skal ha det kritiske blikket og distanse til det heile påpeike at ikkje all humoren var like artig, og at det ikkje alltid er like overtydande når overspelande tretti-førtiåringar skal illudere skrøpelege gamlingar. Men la det vere. Stundom er det godt å berre slappe av og late seg underhalde.

TEATER

«Nerbyen – Et blaff i historien»
Jødisk kulturfestival, Trondheim
Av: Øyvind Brandtzæg og ensemblet
Regi: Øyvind Brandtzæg
Kostyme og scenografi: Jenny Hilmo Teig
Maske, lausskjegg, parykkar: Leo Thörn
Komposisjon: Øyvind Jo Heimdal Eik
Musikarar: Ola Lindseth og Sunniva Hovde
Med: Bendik Sjømæling Nordgaard, Vilde Søyland, Madeleine Brandtzæg Nilsen og Cengiz Magnus Sicakkan Nereid

Ei viktig historieforteljing i ei fullstendig upretensiøs, humoristisk og kreativ innpakking.

I femten år har det vore jødisk kulturfestival i Trondheim i månadsskiftet august/september. I samband med årets jubileum, er det sett opp eit lite historisk vandreteater for å minnast og markere det som i si tid var Norges einaste jødiske kvartal. I Nerbyen, heilt nord i sentrum, mellom Olav Tryggvasons gate og Fjordgata, og mellom Kjøpmannsgata og Søndre gate var det frå 1870-talet og fram til jødedeportasjonane under andre verdskrigen eit blomstrande jødisk liv med eit trettitals butikkar. I forhold til folketalet hadde Trondheim den største jødiske busettinga i Norge i desse åra. Vi veit alt for godt korleis det gjekk, men mindre om kor dei kom frå, og kvifor til Trondheim?

Regissøren Øyvind Brandtzæg har, saman med ensemblet og med god historisk bistand av produsenten Rita Abrahamsen, dykka ned i historia og laga eit fornøyeleg og fullstendig upretensiøst lite vandreteater gjennom kvartalet der alt skjedde for hundre år sia. I dag er det berre eitt synleg minne att frå dette blomstrande livet, ei ringeklokke med namneskiltet «D. Isaksen», til alt overmål dekka av stillas og presenning i desse dagar. Men med den nomadiske bakgrunnen sin der det heile tida har vore flukt frå pogromar og undertrykking, har det jødiske samfunnet alltid vore opptatt av å hegne om historia, kulturen, religionen og tradisjonane sine.

Både Brandtzæg og tre i ensemblet (Vilde Søyland, Madeleine Brandtzæg Nilsen og Cengiz Magnus Sicakkan Nereid) har bakgrunn frå Rabarbrateateret, ei lauseleg samansett gruppe som spelar folkeleg og litt rølpete bakgardsteater. Og som vår guide har dei fått med seg Bendik Sjømæling Nordgaard, primus motor i den norske avdelinga av «The Flying Seagull Project», ei verdsomfemnande gruppe som dreg til flyktningeleirar og får traumatiserte ungar til å le. Ensemblebakgrunnen til dei fire er perfekt for denne framsyninga, og frå første stund har dei publikum i si hole hand.

Vi blir tatt attende til Eidsvoll 1814 og «jødeparagrafen» som, trass i redsle for ei ukontrollert jødisk innvandring, blei oppheva i 1851. Det blei inga migrasjonsbølge, og først på 1870-talet kom dei første jødane. Då pogromane i Russland tok til, auka innvandringa, og for hundre år sia blei den nåverande synagogen på Kalvskinnet innvigd, den nordlegaste i Europa. Då budde det om lag 300 jødar i Trondheim. Men sjølv om innvandringshistoria ligg i botn, er det først og fremst dagleglivet og den blomstrande handelen i Nerbyen som blir skildra i framsyninga, og det med humor, skråblikk, song, dans og ei mengd kreative påfunn. Øyvind Jo Heimdal Eik har skrive musikk og Ola Lindseth på fiolin og Sunniva Hovde på trekkspel gir oss illustrerande tonefølgje i klezmertradisjonen. I Jenny Hilmo Teigs passeleg overdrivne kostyme og med Leo Thörns lausskjegg og parykkar spelar dei fire eit utal roller, dukkar opp som troll av eske, dreg publikum aktivt inn i framsyninga og sjarmerer oss i senk. Dei leikar seg med språket, gir blaffen i konvensjonane og gir oss ei lærerik framsyning til å bli i verkeleg godt humør av.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 9. september 2025.)

TEATER

«Eg er vinden»
Trøndelag Teater, Studioscena
Av: Jon Fosse
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Komponist: Erik Hedin
Videodesign: Stein Jørgen Øien
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Hans Petter Nilsen og Ronny Patrick Jacobsen

To skodespelarar som knapt forstår kvarandre, men som likevel leverer eit tett og imponerande synkront samspel.

«Eg ville det ikkje. Eg berre gjorde det», seier «Den eine» i opninga av Jon Fosses «Eg er vinden» frå 2006. Dramaet tek til med denne replikken etter at «Den eine» har teke livet av seg ved «berre å gjere det». I retrospekt og gjennom ein tenkt samtale freistar «den andre» å nøste opp trådane frå den fatale båtturen deira der det heile endar med at «den eine» hoppar på sjøen. Attende står «den andre» med fortviling, redsle og kanskje både raseri og skuldkjensle.

«Eg er vinden» handlar om to personar i ein båt. Teksten seier lite om kva for relasjon det er mellom dei, men det er tydeleg at «den eine» er båtvand, medan «den andre» ikkje er det. I tilvisinga skriv Fosse at «Eg er vinden speler seg ut i ein tenkt og så vidt illudert båt, og handlingane er også tenkte, og skal ikkje utførast, men illuderast.» Det er samtalen mellom dei to, det som til slutt endar med sjølvmordet, som er det viktige. Samstundes blir det stadig ytra at «det er berre ord», og at orda ikkje tyder noko. Men bakom den tenkte dialogen, som er full av daglegdagse trivialitetar, byggjer Fosse likevel opp til det som skal skje.

Trøndelag Teaters oppsetjing av «Eg er vinden» er eit samarbeid med Teater Manu, det norske teiknspråkteateret. I deira oppsetjingar blir det som oftast spela med teiknspråk, og teksta eller lese for høyrande, eller som ein kombinasjon av tale og teiknspråk der talen blir døvetolka. I denne oppsetjinga har dei vald ein heilt ny vri. «Den eine» (Hans Petter Nilsen) snakkar, og «den andre» (Ronny Patrick Jacobsen) nyttar teiknspråk. Og for at alle skal forstå, tek dei opp att i eige språk kva motspelaren seier. Løysinga er ikkje uproblematisk. For oss som ikkje kan teiknspråk, måtte vi stø oss på «den eines» utsegner, og hans attgjeving av den andre. Når alt er særs lågmælt, og utan varierande tonefall eller dialekt, blir det ofte vanskeleg å fatte kven det er som snakkar. Til ein finn ut det kanskje ikkje er så viktig. For alt er jo berre ord, ein endelaus straum av ord om heilt kvardagslege ting.

Kjersti Haugen har i sin regi både brote med Fosses scenetilvising og samstundes vore tru mot han. Katrin Bombes scenografi er eit plan som heng i fire kjettingar og som kan heisast og setjast i rørsle som ei stor disse. Kombinert med videoprojeksjonane til Stein Jørgen Øien, blir det slik skapt illusjonar av gyngande og etter kvart opprørt hav. Og når dei to går i land på ein holme, fyrer dei opp primus og tar til seg ekte føde. Med andre ord langt frå Fosses tilvising om illudering, men samstundes tru mot teksten som har med alle desse kvardagslege detaljane.

Dramaet handlar om sjølvmord, og den skjøre lina som dei fleste av oss held oss frå å krysse, men ikkje alle. Den attendeskodande kvardagspraten mellom dei to indikerer og byggjer opp under det som etter kvart blir «den eines» val. Først berre som små teikn mellom alle orda, men stadig sterkare når han som båtførar set rett til havs jamvel om vêret dreg seg til, og «den andre» blir meir og meir redd. Fosse gir ingen svar på kva som fører til at «den eine» hoppar på sjøen. Sjølvmord er ei djupt egoistisk handling utan tanke på dei som blir att. Og dette blir uvanleg tydeleg i denne versjonen der Kjersti Haugen har gjort endelykta meir realistisk og dramatisk enn det eg har sett tidlegare. Ikkje berre hoppar «den eine på sjøen», men han gjer det framfor augo på «den andre» og set samstundes han også i livsfare som lite båtvand på opprørt hav.

Hans Petter Nilsen og Ronny Patrick Jacobsen står godt til kvarandre og det tette samspelet deira er ein formidabel prestasjon i eit særs teksttungt drama der dei i røynda må spele båe rollene utan å kunne nytte motspelarens replikkar som støtte for sine eigne. Det er ikkje alltid like vellukka. Men det hjelper at typane er så ulike. Hans Petter Nilsens «den eine» er roleg og lågmælt nærast til det kviskrande, medan Ronny Patrick Jacobsen er langt meir fysisk, og hans særs ekspressive spel i finalen er ei overtydande tolking av redsla og fortvilinga han kjenner.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 8. september 2025.)

ROCKEOPERA

«Det brinn på kvart fjell»
Innherred Musikkteaterkompani, Vaskeriet Arena, Levanger
Libretto: Torvald Sund
Komponist: Knut Anders Vestad
Regi og scenografi: Tore B. Granås
Koreografi: Arne Fagerholt
Musikalsk leiar: Asgeir Skrove
Lysdesign: Geir Ola Brattaker
Med: Paul Ottar Haga, Jeanette Hoseth Granås, Arnstein Morken, Ingrid Elise Andersen, Julie Vikestad Olsen, Fredrik Johansen Haugen mfl.

Ein mektig og storslått rockeopera og eit psykologisk drama om andre sider ved krigen enn det heroiske.

Karl XII’s stormannsgale felttog mot Norge i 1718 er tidlegare omhandla i fleire ulike dramatiseringar, særleg om general Armfeldts katastrofale retrett etter det mislukka forsøket på å ta Trondheim. Nå har dramatikar Torvald Sund og komponist Knut Anders Vestad skrive ein opera om starten på felttoget då den overmektige svenske hæren tok seg inn over Innherad i september 1718. På Levanger, ikkje langt frå der det heile skjedde, har det nystarta Innherred Musikkteaterkompani i samarbeid med Turnéteatret i Trøndelag og Fylkesmusikerne i Trøndelag produsert ein mektig og velspela rockeopera, meir som eit psykologisk drama enn noko helteepos. Og som tek oss frå antikkens «Lysistrata» til dagens Ukraina og Gaza.

Dåtidas varslingsteneste var vardebrenning, og operaen går rett på sak. Folket i Levanger ser at det «brinn på kvart fjell», og skanse for skanse er tapt til svenskane. Redsla brer seg og kvinner og barn søker tilflukt på Skånes skanse. Det er eit lite forsvarsverk med rundt hundre mann, leia av den aldrande kommandanten Fredrik Johan von Wahlen (Paul Ottar Haga) og hans yngre NK, stykkjunker Gran (Arnstein Morken). Ordren frå general Budde var å halde skansen til siste mann. Korleis greie det mot overmakt, og med plassen full av flyktningar? Oppi det heile er junkeren i ferd med å forelske seg i Maren (Jeanette Hoset Granås), ei av dei sivile. Kvinner og barn får til slutt bli, men etter kort tid får von Wahlen nok eit dilemma. Svenskane er overmektige, og det vil bli nedslakting og eit blodbad. Skal han verkeleg følgje ordre? I bakgrunnen blir han heimsøkt av si avdøde kone (Julie Vikestad Olsen) som ber for barna. Lif (Ingrid Elise Andersen), som alt har mista ein av sine, står opp mot krigsretorikken, men er i starten sørgjeleg åleine. Det endar med overgiving, og at von Wahlen og Gran går i fangenskap som sonoffer. Var det eit svik, eller var det fornufta som vann?

Tore B. Granås har ansvar for både regi og scenografi, og har skapt ei scene der kreativ bruk av treleggar illuderer palisade og skanseverk og samstundes gir rom for store opptrinn. Personinstruksjonen er formidabel for eit drygt femtitals aktørar fyller scena i saumlause skift og med fin veksling mellom intime tablå og spektakulære masseopptrinn. Musikken til Knut Anders Vestad er skikkeleg rock ‘n roll med feite gitarriff, men også lyriske passasjar. Krigens rytme er marsjtakta, men i to nummer bryt han med dette og let kvinner og barn nytte valsetakt. Forma er smektande, men innhaldet svart. Slik blir krigens kontrastar godt illustrert. Og særleg sårt blir det når ungane syng «Ka gæli har vi gjort?»

Tvilen og dei vanskelege vala blir framifrå tolka av Paul Ottar Haga. Men det store ensemblet, i hovudsak amatørar, står ikkje attende. Eit utal solistar med imponerande stemmeprakt, mektig koring og synkront spel. «Det brinn på kvart fjell» er eit storslått antikrigsepos som gjennom historia tek oss rett inn i vår eiga samtid. Det forstår vi godt utan den overtydelege finalen som diverre blei eit antiklimaks.

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 5. september 2025.)

TEATER

«Next to Normal»
Nye Hjorten Teater, Hovudscena
Av: Brian Yorkey
Musikk: Tom Kitt
Omsett av: Mathias Luppichini
Regi: Renate Stridh
Musikalsk ansvarleg: Petter Kragstad
Scenografi og kostyme: Gjermund Andresen
Koreografi: Miguel-Angel Escobar
Lysdesign: Eirik Brenne Torsethaugen
Kapellmeister: Øyvind Jo Heimdal Eik
Med: Jannike Kruse, Håvard Bakke, Ingvill Siegel, Martin Hopland Dyngeland, Thomas Kvamme Urnes og Mathias Luppichini

Det tok litt tid å etablere historia, men så blei det eit intenst familiedrama om umogelege val og djup fortviling.

Då rockemusikalen «Next to Normal» hadde premiere i 2008, var det eit kraftig brot med musikaltradisjonen der storslagne dansetablå, kor og happy ending var det vanlege. I staden fekk vi eit sosialrealistisk kammerspel om psykisk liding, om ein familie i oppløysing og ein heilt ope finale der sjansane var størst for at det ikkje gjekk så bra. Og alt dette i form av ein musikal. Framsyninga tok publikum med storm, hausta ei rekkje prisar, og europapremieren på Det Norske Teatret alt i 2010 blei også ein kjempesuksess. Nå har Nye Hjorten Teater i Trondheim sett musikalen opp på hovudscena si, og sjølv om det i all hovudsak er ein vellukka produksjon, slit han litt med både å kome i gang, og ein del andre forhold.

Vi er i ein amerikansk forstadsfamilie, tilsynelatande både vellukka og normal. Det er langt på natt og Diana, mora i familien, (Jannike Kruse) sit oppe og er redd for den nesten attenårige sonen Gabe (Martin Hopland Dyngeland) som omsider kjem heim. I naborommet sit den litt yngre og skuleflinke dottera Natalie (Ingvill Siegel) og gjer lekser. Dan, faren i familien (Håvard Bakke), vaknar av praten og kjem ned til dei tre, men blir send i seng att av Diana med lovnad om at ho straks kjem opp og har sex med han. Med andre ord ein nokså vanleg familie med to krevjande tenåringsbarn. Men berre tilsynelatande. For sonen Gabe finst ikkje lenger. Han døydde berre elleve månadar gamal, men heimsøkjer Diana stadig vekk. Og då Gabe døydde, fekk ho diagnosen bipolar liding.

Lag for lag blir det avdekka forhold som gjer at vi skjønar at alt ikkje er på stell i denne familien. Vi forstår raskt at Diana har sitt å stri med, og vi ser også snart at Natalie forsyner seg av moras dop. Men at Gabe ikkje er i live, blir ikkje avslørt før eit stykke ut i framsyninga. Etter kvart openberrar det seg ein temmeleg dysfunksjonell familie der spesielt kvinnene slit. Natalie blir i liten grad sett av mora, og var nok ein kompensasjon for foreldra etter tapet av Gabe. Men Natalie ser heller ikkje langt, for trass i at ungguten Henry (Thomas Kvamme Urnes) har sete på pulten bak henne i fleire år, hadde ho ikkje oppdaga han før dei blei kjærastar. Kvinnene slit, medan dei to klippane i livet deira, Dan og Henry, vil så vel, men når ikkje heilt fram.

Etter å ha gått hjå ein pilleglad lege skiftar Diana etter kvart til Dr. Madden (Mathias Luppichini) der ho får det umogelege valet mellom medisinering og elektrosjokk. Ho vel det siste, noko som fører til fullstendig minnetap, og eit nitid arbeid for Dan og Natalie med å rekonstruere minna, men kanskje utan dei vondaste? Korleis det vidare går, skal eg halde meg frå å røpe, og finalen er faktisk heilt open. I staden for ein konklusjon får vi eit djupdykk i menneskeleg psyke og i vanskelege familierelasjonar, og det meste framført i vakker musikalsk innpakking.

I Renate Stridhs regi går det vel lang tid med å etablere historia, og det var først mot slutten av første akt at det drog seg til og handlinga tok til å gripe meg. Etter det greidde ho i hovudsak å halde intensiteten oppe. Gjermund Andresens scenografi er spiserommet hjå familien Goodman, eit naturleg samlingspunkt som gir godt rom for både handling og mange mindre danseopptrinn. I dette rommet, med ein liten avstikkar til eit sjukehus og elektrosjokk, blir det intense familiedramaet rulla ut. Og med eit vel trettitals songar, blir det meste sunge. Orkesteret på seks, og under god leiing av Øyvind Jo Heimdal Eik, sit diverre ikkje synleg, til det er scena for lita, men leverer solid akkompagnement. Eit problem premierekvelden var at lydnivået på musikken var litt for høgt til å få med seg tekstane, men slikt går seg til. Alle dei seks skodespelarane i ensemblet er gode songarar, og sjølv om det stundom er litt manglande diksjon, er også spelet truverdig. Trass i at dette er eit familiedrama, handlar det likevel først og fremst om Diana. Jannike Kruse spelar henne varsamt og neddempa, men overtydande og med stor kjenslemessig innleving. Det er ikkje vanskeleg å leve seg inn i og med hennar fortviling, og dei heilt umogelege vala ho må ta.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 2. september 2025.)