Amund Grimstad

TEATER

En gorilla søker hjem

TEATER

Annie
Av T. Meehan, C. Strouse og M. Chornin
Regi og koreografi: Marita Rødset
Scenografi: Gunnar Fretheim
Musikalsk leiar: Sunniva Hovde
Med: Teaterlaget i BUL Nidaros
Teaterlaget i BUL – Tårnet på Munkholmen

Magisk er det einaste dekkande ordet eg finn for teaterlaget i BUL Nidaros si oppsetting av musikalen Annie.

Det blir laga mye god scenekunst. Både på institusjonsteatra og blant frigruppene blir det stadig presentert profesjonelle og perfeksjonistiske, velspela og godt regisserte oppsettingar. Men det er likevel langt mellom kvar gong eg opplever verkeleg magi i ein teatersal. Det skjedde i tårnet på Munkholmen i helga. Med oppsettinga av musikalen Annie spela teaterlaget i BUL Nidaros seg godt forbi den intellektuelle forståinga til denne teatermeldaren, og langt inn i hjarterøtene hans.

Annie starta som ein enorm teikneseriesuksess i mellomkrigstida, blei musikal og film og er blitt sett opp på dei fleste scener verda over. Historia er ei tåreperse av erkeamerikansk type om den foreldrelause barneheimsjenta som sjarmerar New Yorks rikaste mann slik at han til slutt vil adoptere henne. I utgangspunktet ei temmeleg klissete sak. Og ettersom det går femten på dusinet av godt påkosta Annieproduksjonar med profesjonelle aktørar, burde det meste vere gjort frå før. Men så opplever ein altså at eit førtitals amatørar der snittalderen ligg langt nedi tenåra, maktar det kunststykket det er å løfte seg sjølv og oppsettinga opp til magiske høgder. Og det er ikkje fordi spelet er så fantastisk, eller fordi songane blir framført perfekt. Det er heller ikkje fordi scenografien er spektakulær eller at musikken riv deg over ende. Nei, alt dette er relativt amatørmessig. Det magiske ligg i at instruktør og koreograf Marita Rødset har forstått kva for ressursar ho har hatt tilgjengeleg og greidd å odle dei fram til ein syntese som er blitt ei surrealistisk, sjølvironisk og dønn sjarmerande oppsetting. I trøndersk språkdrakt og med imponerande personinstruksjon og koreografi har ho fått ensemblet til å bli så struttande av sjølvtillit at det såg ut som dei ikkje ensa at det var publikum i salen. Ho har dessutan makta å få fram eit typegalleri så detaljrikt at det åleine er verdt billettprisen.

Tårnet på Munkholmen er scenografisk nærast umogeleg. Denne gongen har Gunnar Fretheim løyst det ved å lage ein scenografi som berre er indikatorisk. Det gir god plass til dans og masseopptrinn, men også til ein scenografisk genistrek i finalen, – ein liten konfekt til publikum!. Det vesle ompaorkesteret til Sunniva Hovde kler oppsettinga perfekt. Saman med ei sikker kostymeavdeling skapar musikken også tidsriktig koloritt.

Annie er eit kollektivt løft, der Marita Rødset har greidd å få likt og ulikt til å dra i same retning. Men det kryr samstundes av gode einskildprestasjonar. Berre elleve år gamle Kjersti Behrens Måsøval manglar songvolum, men tar det tifald att på si stillferdige og detaljrike tolking av Annie. Ingrid Kummeneje gir oss ei særs overtydande Miss Hannigan, og nærast forfører publikum. Thomas O. Dahl var ein meir enn sjarmerande skurk, og Niklas Kummeneje gir ein herleg parodi på ein finansminister. Om Otto Homlung skulle vere i beit for dyktige statistar til Trøndelag teater, så har han dei her! For å bruke Annies eige uttrykk: – Dette var steike bra!

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 14. juni 2005)

TEATER

House
Verk produksjoner
Av Robert Maxwell
Framført av Fredrik Hannestad, Saila Hyttinen, Anders Mossling og Jonas Bræin Selvig
Teaterhuset Avant Garden

Ei historie på mange plan i skjeringspunktet mellom teater og performance, diverre skjemma av uvanleg dårleg omsetting frå engelsk.

Den nordiske teatergruppa Verk Produksjoner held fram med å presentere spennande amerikansk samtidsdramatikk. Førre gongen eg såg dei, var det med «Andevariasjonene» av David Mamet. Nå har gruppa sett opp «House» av Richard Maxwell, og det er første gong hans dramatikk blir presentert på ei nordisk scene. Det er blitt ei ganske annleis framsyning, men eg er usikker på om ho yter Maxwell full rettferd.

I ein liten by kor som helst i statane, og i ei anonym familie som kunne ha vore kven som helst, blir det etter kvart rulla opp noko som nærmar seg både krim og action, men som slett ikkje er det. Denne familien, der kommunikasjon er eit framandord, og der alt blir iscenesett på eit merkeleg metavis, gøymer på ein gruvsam løyndom. Når ein framand dukkar opp, får vi litt om senn innblikk i kva som har skjedd og at ein hemn er i ferd med å finne stad. Men alt blir berre halvvegs kommunisert, det meste flyt, og i denne mangelen på det konkrete driv Maxwell likevel handlinga framover. Replikkane er ufullstendige, repeterande, og innimellom nesten surrealistiske. Det pirrar oss, og set publikum på alerten. Avslutninga blir ei merkeleg blanding av amerikansk valdslogikk og Stockholmssyndrom. Meir vil eg ikkje røpe om den saka.

Denne oppsettinga er teater på mange nivå. Det som skjer på scena er, trass i det ufullstendige, likevel ganske konkret. Men i alt som er usagt eller som berre blir indikert, får vi presentert ei heilt anna historie om framandgjering i forhold til samfunnet på alle nivå, frå familiens mikrokosmos til storsamfunnet og dets institusjonar. Og i den sceniske presentasjonen får vi eit inntrykk av at alt er sett i scene og regissert, men at det likevel ikkje fungerar. Faren instruerer sonen og spel og replikkar er tilgjorte til det nesten amatørmessige. Hadde eg ikkje sett Verk tidlegare og visst at dei eigentleg er dyktige skodespelarar, ville eg ikkje ha skjønt at dette var planlagt. Og nettopp her er det framsyninga får store problem fordi ho krev ei forståing av publikum som du ikkje kan vente at publikum har. I tillegg er det skjemmande at omsettinga frå engelsk er uvanleg dårleg.

Den scenografiske løysinga derimot er både god og særs illustrerande. Pappesker og papirkulisser symboliserer effektivt det sårbare og skjøre ved denne familiesettinga, der rapporten om ei varsla hending eigentleg er viktigare enn sjølve hendinga.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 3. mai 2005)

TEATER

Geita – eller hvem er Sylvia?
Av Edward Albee
Omsett og instruert av Carl Jørgen Kiønig
Scenografi og kostyme: Pekka Ojamaa
Med: Janne Kokkin, Terje Strømdahl, Are J. Rødsand og Jan Frostad
Trøndelag teater- Studioscena

TEATER

Radiohole is still my name.
Av og med Radiohole
Teaterhuset Avant Garden

Bildet: HARSELAS: Amerikansk kultur og ukultur får gjennomgå i ei framsyning som harselerar med det meste. Foto: Roee Dori/Radiohole.

Radiohole er kanskje provoserande teater i USA, men for eit norsk publikum er dette meir underhaldning enn særleg sjokkerande.

Teaterhuset Avant Garden, saman med Black Box i Oslo og BIT i Bergen, har fått den amerikanske undergrunnsgruppa Radiohole på gjesting. Alle tre teatra marknadsfører oppsettinga som sesongens høgdepunkt. Ja, dei tar jamvel i bruk så sterke omgrep som årets sensasjon og nærast åtvarar publikum om kva dei kan vente seg. Så står det att å vurdere om dette var så sensasjonelt. Personleg meiner eg at framsyninga ikkje heilt stod til omtalen.

Radiohole er ein kvartett frå New York. Dei har i løpet av få år vunne seg eit trufast publikum, og ein del særs god presse. Gruppa er så definitivt off Broadway, og eit slags heimesnekra garasjeteater der alle gjer alt, og der det går over stokk og stein både innhaldsmessig, dramaturgisk og ikkje minst i framføringa.

Oppsettinga dei gjestar Norge med for tida, heiter «Radiohole is still my name», og er ei syltynn historie, om ein i det heile kan seie det er ei historie. Men det er ganske uviktig, for det er heilt andre ting som er Radiohole sitt ærend. Dei vrir og vrenger på vanlege samanhengar, set metaforane inn i ny kontekst, driv harselas med pornografiens verkemiddel, heng opp eit vrengebilde av vanleg amerikansk kultur – eller ukultur og boltrar seg i upassande klisjear. På dette området er oppsettinga både særs politisk, og ganske vellukka. Ikkje så reint lite av framsyninga er i tillegg ei formidabel reise i bad taste og alt som blir rekna som motbydeleg. Det er så vidt eg kan forstå dette som har gitt dei slike sensasjonelle presseoppslag. Og det er mogeleg at ristande kjønnsorgan og ekstremt grisete eting er provoserande for eit amerikansk publikum, men for ei alternativ scene i Norge er dette neppe egna til anna enn latter. Og det er greitt nok. Vi lo og så samanhengar vi ikkje hadde sett før. Provoserande var det ikkje, men ganske underhaldande.

Scenografien er som framsyninga elles, ei temmeleg rølpete greie. Han er som eit Mekanosett for vidarekomande der sceneskift, lyd og lys blir styrte av skodespelarane sjølve. Ofte komplett usynkront. Det var artig, og når det var så gjennomført off pitch, så blei også dette ein harselas med alt det perfekte vi til dagleg omgir oss med, og ikkje minst med det teknisk fullkomne teater der alt skjer til rett tid og på rett måte. Det er mogeleg eg har misforstått alt, men i Radiohole is still my name fann eg først og fremst ein særs humoristisk kritikk av alt som er korrekt og main stream. Dei som vil sjå Radiohole for å oppleve noko provoserande, kan like gjerne gå i Vigelandsparken for å sjå pornografi!

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klasekampen onsdag den 20. april 2005)

TEATER

What is Thinking?
De Onderneming
Av og med Ryszard Turbiasz og Carly Wijs
Teaterhuset Avant Garden

Lågmælt fortellarteater som både er ein hyllest til all form for tenking, og samstundes ein vâr presentasjon av forholdet mellom Hannah Arendt og Martin Heidegger

Den belgiske teatergruppa De Onderneming har gjesta Trondheim med ein produksjon som er ei blanding av dramatisert filosofiførelesing og innføring i eitt av dei mest pikante kjærleiksforholda i førre hundreåret. Det er lågmælt, det er tekstrikt, det er annleis, og det er fortellarteater på sitt aller beste.

To skodespelarar på ei nesten nake scene. Ho er Hannah Arendt, førre hundreårets kanskje viktigaste kvinnelege filosof. Han er Martin Heidegger, sytten år eldre, gift, tobarnsfar, hennar lærar dei første åra på universitetet i Marburg, og alt då ein vidgjeten filosof. Det utviklar seg til eit kjærleiksforhold mellom dei to, og i utgangspunktet er ikkje det meir problematisk og uvanleg enn det som skjer ved alle lærestader den dag i dag. Det spesielle i denne situasjonen er, ved sia av at dei båe var blant førre hundreårets mest profilerte intellektuelle, at han blei medlem av nazipartiet i 1933, medan ho var jøde og måtte flykte til Paris same år. Og det endå meir spesielle er at dei tok opp att forholdet etter krigen. Her er stoff til både romanar og dokusåpe, men De Onderneming har laga ein produksjon der kjærleiksforholdet berre blir eit bakteppe for filosofiske betraktningar om å tenke, tankeløyse, og om noko så banalt som fotball.

Carly Wijs er Hannah Arendt og sit i retrospekt, ja faktisk posthumt, og blar gjennom gamle brev og nøstar opp forholdet til Heidegger samstundes som ho kommenterer det heile og meir til med utdrag frå eigen filosofi. Ryszard Turbiasz som Heidegger, sit meir som ein tilskodar og kontrollør og ser på. Det meste av den halvannan time lange framsyninga er ein monolog frå Arendt, medan Heidegger berre slepp til i nokre korte sekvensar der han har ein underfundig vurdering om ein ufullendt fuge av Bach, og der han, banalt nok, avslører sin store fascinasjon for fotball, og spesielt for Franz Beckenbauer. Det blir fullstendig crazy, men likevel så forståeleg, når gruppa illustrerer dette ved å syne Monty Pythons elleville og udøydelege landskamp i fotball mellom dei greske og tyske filosofar, der faktisk både Beckenbauer(!) og Heidegger spelar på det tyske laget.

Men det er ikkje fotball dette handlar om, men ein hyllest til tanken. Monologen til Arendt er lågmælt, resonnerande, og ei særs pedagogisk innføring i hennar måte å tenke på. Framsyninga opnar med videoopptak av prosessen mot Eichmann, brått avbrote av Aretha Franklins Think. Og der ligg heile framsyninga i eit nøtteskal. Då Adolf Eichmann, hovudansvarleg for jødedeportasjonane og gassinga av seks millionar under andre verdskrigen, blei stilt for retten i Jerusalem i 1961, dekka Arendt saka for New York Times. Det ho såg, og som ho seinare skreiv om i boka «Eichmann i Jerusalem», var at han ikkje var eit monster. I det ho kalla vondskapens banalitet gjer ho greie for at Eichmann sin største og kardinale feil ikkje var vondskap, men tankeløyse. Han gjorde den oppgåva han blei sett til utan på noko tidspunkt å stoppe opp og vurdere etikken. Om han hadde jobba for raude krossen, ville han sikkert ha gjort ein utmerka jobb! For desse utlegningane blei Arendt sjølvsagt ikkje særleg populær. Gjennom den intense, men særs lågmælte presentasjonen til De Onderneming får vi stor forståing for hennar avdemonisering av det vonde. Det er dessutan ei problemstilling som er blitt særs aktuell både i samband med ordskiftet rundt filmen «Der Untergang», og med Bushdoktrinen om Vondskapens akse. Og i tillegg får vi eit utal andre filosofiske innspel, ja så mange at det vil ta lang tid før eg får sortert og fordøydd dei alle. For først og fremst er «What is thinking?» ein hyllest til tanken. Det var ei framsyning av dei verkeleg sjeldne, og det er synd at gruppa førebels berre ser ut til å gjeste Trondheim med denne produksjonen.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 13. april 2005)

TEATER

Lilli Valentin
Av Willy Russell
Omsett av Arthur Arntzen og Arvid Hansen
Regi: Otto Homlung
Scenografi: Per Kristian Solbakken
Med Hildegunn Eggen
Trøndelag teater – Gamle scene

TEATER

BIG 2nd episode (Show/Business)
Av og med Superamas
Teaterhuset Avant Garden – Rosendal scene

Ein sjarmerande multimedia-aforisme, full av elegante stikk til det overflatiske, men heller ikkje så mye meir.

Med gjennomført bruk av musikk, video, playback og repetisjonar greier det fransk-austerrikske teaterkompaniet Superamas å syne oss eit spegelbilde av vår overflatiske postmoderne samtid der alt er like(-)gyldig. «BIG 2nd episode (Show/business)» er samtidskritisk, og i så måte politisk, men det meste av det som blir formidla på scena er sagt før, og såleis slår gruppa inn vidopne dører. Men dei gjer det så sikkert, og med slik humor og eleganse at det likevel blir godt teater.

Superamas boltrar seg i populærkulturelle effektar. Det ultimate ved denne kulturen er overflate, og kva er meir naturleg enn at settinga i hovudsak er ei kosmetikkforretning på ein flyplass. To menn og ei kvinne møtest, og scena blir repetert til det nesten keisame, men når du trur du har sett henne før, så tar ho ei litt anna vending. Og vendingar er det mye av i denne oppsettinga som vekslar mellom Ben Stillers Zoolander, Wham som musikalsk kulisse, eit førti år gamalt intervju med Jean-Luc Godard, den allereie omtala scena i kosmetikkforretninga, og eit utal andre uttrykk i det som må kallast ein multimedieframsyning der det heile er gjort med fingertippkjensle og eit humoristisk raffinement. Framsyninga bit seg sjølv i halen, går i loop, handlar om seg sjølv, frigjer seg og endar i ny loop att. Det skjer noko med persepsjonen i salen, for etter mange repetisjonar kan dei fjerne ein av aktørane utan at det gjer noko, for vi diktar han inn att ettersom vi har sett han før. Kva er røynd, og kva er teater? Kva er verkeleg, og kva er illusjon? Og når vi reint en passant får ein blowjob presentert nærast i full utfalding utan at korkje vi som publikum eller dei på scena lar seg affisere, syner det kva dette overflatiske tilveret kan gjere med oss som menneske.

Frå opninga med miming og luftgitar og gjennom heile framsyninga er all tekst rein playback. Heile tilveret er hermetisk og tatt opp på førehand. Med eit unntak som blir desto sterkare når den einaste kvinna i det namnlause ensemblet framfører 4 Non Blondes sin What’s up.

Superamas bodskap er overtydeleg, men som sagt framført så avansert, raffinert og med slik eleganse at det korkje blir moralistisk eller keisamt. Framsyninga er nå vist i Bergen og Trondheim, og blir sett opp på Black Box i Oslo i neste veke

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 11. mars 2005)

TEATER

Ronja Røverdatter
Av Astrid Lindgren
Omsett av Jo Tenfjord
Dramatisert av Jon Tombre og Per Ananiassen
Regi: Jon Tombre
Scenografi og kostyme: Kathrine Tolo
Med: Rannei Grenne, Børge Bruteig og eit dusin vaksne røvarar.
Trøndelag teater – Hovudscena

Bildet: TALENT: Rannei Grenne som Ronja gjer store sprang i dobbel tyding. Dette blir neppe siste gongen ho står på ei scene. Foto:Harald Sæterøy

Storslagen Ronjaoppsetting med mye teknologi og effektar, men hadde det ikkje vore for Rannei Grenne og Børge Bruteig, kunne dette ha blitt ein temmeleg langdryg affære.

Trøndelag teater si flotte hovudscene skulle vere vel eigna til å sette opp Ronja Røverdatter i storformat. Her er både teknologi og dimensjonar til å skape røvarborg, helvetesgap, skog og meir til. Og regissøren Jon Tombre synte med oppsettinga «Lilleskogen» i fjor at han er i stand til å forstå og ta vare på barnesinnet. Når teatret i tillegg nyttar unge amatørar som er så trygge på scena at ein skulle tru dei var fødde der, burde det meste vere til stades. Men resultatet er diverre blitt berre eit halvgodt forsøk på å gjere noko nytt utan å våge å ta steget heilt ut. Røvarfamiliane ter og kler seg som geriljasoldatar, og mye av effektane kan tyde på at det er krig. Det er ein spennande variant der Ronja og Birk kunna ha fått rolla som meklarar. Men krigen er berre utanpå. I det verbale er alle røvarar og ikkje soldatar, og då heng det ikkje heilt i hop.

Ronja er ikkje lett å dramatisere, og ei teateroppsetting set store krav til dramaturgi og scenografi. Det er raske skift frå borg til skog og kløfter. I første akt verkar det som om Tombre er redd for at alt ikkje blir med. Han tar oss med på det som nærmast blir ei vareopptelling der vi hastar av garde frå scene til scene. I andre akt lar han heldigvis Ronja og Birk få lov til å stoppe opp og dvele litt. Då blir det straks meir poesi. Og med så scenevande ungdomar i dei to berande rollene, burde Tombre ha gitt dei meir rom til å spele ut venskapen sin, brubygginga, og alle dei andre elementa det er mogeleg å dikte inn i denne historia. På premiera fredag var det Rannei Grenne og Børge Bruteig som spela Ronja og Birk. Med eit forrykande spel i høgt tempo og med stor energi, gjorde dei alle andre til statistar. I andre akta synte dei også at dei har eit større register då dei i meir rolege passasjar gav oss nokre av oppsettingas beste og mest poetisk scener.

Med unntak av Helle Ottesen som gjorde ei framifrå tolking av Skalle-Per, blei eg ikkje klok på dei vaksne (les; dei profesjonelle) på scena. Det er mogeleg Tombre ønska å vise at røvarane var nokre ynkelege vesen, men dei blei så anonyme, firkanta og sjablongmessige at det grensa til det parodiske. Og røvarhøvdingane Mattis og Borka var ikkje egna til å skræme nokon. Korleis dei hadde fått autoriteten sin, er for meg ei gåte.

Kathrine Tolo har ansvaret for scenografi og kostyme, og har gjort ein del ganske frie val. Røvarborga er bytta ut med ei hole, dei to røvarfamiliane er kledd som ei blanding av hippiar og paramilitære styrker, og vettene flyg rundt som sølvblinkande Ufoar. Alt dette er greitt, truleg gjort for å gjere Ronja meir moderne og spele på at det i røynda er krig dette handlar om. Eg er meir skeptisk til alle sceneskifta, effektane og dimensjonane på scenografien. Alle desse elementa skal vere med for å få fram og understreke det som skjer på scena. Men her tar det til tider litt overhand og er nær ved å sprenge formatet. Teaterlaget i BUL sette for ein del år sia opp Ronja i tårnet på Munkholmen, og greidde med enkle middel å skape dei nødvendige illusjonane. Resten fekk vi fantasere oss til. På Trøndelag teater er alt ferdigtygd. Med unntak av dei sjarmerande grådvergane og søte huldretussane, var det diverre ikkje så mye att som kunne pirre fantasien.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 7. mars 2005)