Amund Grimstad

Migrating Birds
Av Ane Lan
Regi: Ane Lan
Framført av Rikke Lundgreen, Siv Bugge Vatne, Ingrid Lindberg og Ane Lan
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Slik skal det faktisk vere, og presentasjonen og forma er medvitne val. Det er stivt, ubehjelpeleg og altså pinleg dårleg. Eit ørlite opptrinn greier å dra det heile ut av den stramme ramma når ein mobil ringer, ein av aktørane tar han og pratar lågmælt så vi knapt kan høyre kva som blir sagt. Men vi får med oss at ho seier ho ikkje kan prate av di ho held på med noko. Publikum kjenner seg att, ler og slappar av, før vi blir dregne inn att i den pinlege tvangstrøya vi sit i. Finalen er ein komplett antifinale, og publikum blir fullstendig i villreie.

Alt dette skal altså vere slik, og framsyninga er vel i seg sjølv ein litt provoserande utfordring av publikum. Slik gjer Ane Lan seg uangripeleg for kritikk. Det skal jo vere slik! Men personleg har eg vanskar med å fatte at medviten dårleg og hjelpelaus presentasjon, utan at han blir betre kontekstualisert eller problematisert, skal vere godt nok. Ikkje fann eg det særleg underhaldande, ikkje sa det meg noko, ikkje fekk eg mye å tenke på, og eg blei langt frå provosert. Kva blir det att då?
Amund Grimstad

TEATER

Gob Squad’s Kitchen (You’ve Never Had It So Good)
Av Gob Squad
Produksjonsleiar og dramaturg: Christina Runge
Scenografi: Chasper Bertschinger
Video: Miles Chalcraft
Framført av Sean Patten, Simon Will, Sharon Smith og Laura Tonke.
Teaterhuset Avant Garden, Verkstadhallen, Svartlamon, Trondheim

Bildet:

Den britisk-tyske teatergruppa Gob Squad gjesta Norge for to år sia med framsyninga Super Night Shot der dei i løpet av ein time på byen laga ein videopresentasjon med lokale statistar som var forskjellige frå kveld til kveld. Det var den gongen uråd ikkje å bli imponert over timing, synkronisering, teknikk og ikkje minst iscenesettinga i ein framand by og med totalt ukjende statistar dei berre plukka opp der og då. Nå har dei gjesta oss igjen med produksjonen Gob Squad’s Kitchen (You’ve Never Had It So Good), og denne meldaren er minst like imponert som førre gongen.

Gob Squad tar oss både faktisk og tematisk attende til Andy Warhols sekstital. Ein av dei mange filmane Warhol laga på denne tida, var Kitchen . Han blei produsert i eit kjøken i New York i 1965, og Gob Squad har nå sett seg føre å lage denne og to andre Warhol-filmar (Sleep og Screen Test) på nytt. Dette er kultfilmar eg ikkje har sett, men det er eg tydelegvis ikkje åleine om ettersom Gob Squad koketterar med at det har heller ikkje dei! Slikt blir bagatellar i denne samanhengen. Med publikum plassert framfor tre lerret der studio, eller kjøkenet om ein vil, er bak lerreta, får vi sjå videopresentasjon frå rekonstruksjonen. Det startar både underhaldande og særs komisk. Når relativt unge menneske skal gjenskape ein situasjon frå 45 år attende, held det sjølvsagt ikkje med coole solbriller, og stadige utsegner som ”far out, man”. Slik opnar framsyninga med ei visualisering av det umogelege i å gå attende i tid, eller for dei meir filosofiske; vanskane med å gå ut i same elva to gongar.

Men Gob Squad har atskilleg høgare ambisjonar enn berre å underhalde. Warhol var popkunstens fremste, og mye av det han arbeidde med gjekk på temaet kopi og repetisjon. Eitt av hans mest kjende kunstverk er bildet av suppeboksen frå Campbell. Her blir det autentiske problematisert ved at bildet er ein kopi av ein kopi av eit masseprodusert produkt som difor også er ein kopi. Kor blir det då av det autentiske? Slik blei denne framsyninga for meg ei dramatisering av suppeboksen til Warhol, så umogeleg det enn kan høyrast. Om ikkje Gob Squad har sett Kitchen, så kjenner dei nok både kunst- og litteraturhistoria, og det er tydeleg å sjå parallellar til, – og problematisering av – langt meir enn denne kultfilmen frå 1965. Produksjonen er sjølvsagt metateater i aller høgste grad. Og også her ligg assosiasjonane og dei historiske referansane tydeleg i dagen. Det er Cervantes, som med boka Don Quijote, har fått æra for å ha funne opp meta-sjangeren. Den argentinske forfattaren Jorge Luis Borges skreiv på trettitalet novella Pierre Menard, forfattar av Quijote, der han lagar meta av meta ved at hovudpersonen Menard set seg føre å skrive Don Quijote på nytt. Det absurde, og det umogelege i dette prosjektet er det i røynda Gob Squad nå syner oss.

Så langt er dette ei underhaldande visualisering av eit sentralt tema i kunsthistoria, og for så vidt ei stadfesting av det vi alle veit. Men det er før framsyninga gradvis tar ei dramatisk endring. Dei fire på scena spelar seg sjølve, men bytter tidvis roller og kjøn, og det er relativt uproblematisk. Men så blir det heile etter kvart interaktivt ved at ensemblet hentar inn statistar frå publikum som delvis overtek rollene, og som får spontanregi der og då gjennom headset. Med ein imponerande timing greier dei fire i ensemblet å instruere sine heilt ukjende understudies både fysisk og verbalt. Det kunne, og burde, sjølvsagt ha gått heilt gale, blitt stivt, ulenkeleg og amatørmessig. Men så syner det seg at dei fire frå salen ikkje berre tek regi, men på mange vis overtek heile scena. Og vi blir verkeleg sittande att med spørsmålet om kva som var autentisk i det vi var vitne til. Kven er kven, kva er kva, og finst det i det heile tatt ein røyndom der ute?

Tanken bak denne produksjonen er like genial som han er umogeleg. På eit særs intelligent, underhaldande og pedagogisk vis får vi problematisert og dokumentert det som i utgangspunktet ikkje skulle kunne la seg gjere. Ideen er fantastisk, men den tekniske gjennomføringa til ensemblet er vel så imponerande. Så mye teknologi, spontansynkronisering, fleksibilitet, improvisering, timing, – og samstundes så leikande avslappa!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. mars 2009)

TEATER

Chicago
Av Fred Ebb og Bob Fosse
Musikk: John Kander
Omsett av Svein Selvig
Regi og koreografi: Tomas Adrian Glans
Scenografi: Even Børsum
Kapellmeister/orkesterarrangement: Åsmund Flaten Kostyme: Anette Werenskiold
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Evelyn Jons, Silje Lundblad, Pål Christian Eggen, Mads Bones, Helle Ottesen m. fl.
Trøndelag teater, Hovudscena

Bildet:
SPEKTAKULÆRT: Teknisk nærast perfekt når Velma Kelly (Evelyn Jons) og songsterke dansarar dreg i gong opningsscena All that Jazz. FOTO: GT NERGAARD

Teknisk briljant, men tidvis overspela og litt masete framført.

Trøndelag teater har dei siste åra hatt store ambisjonar om å bli ei av landets leiande musikalscener. Og ikkje utan grunn. Megasuksessen Les Miserables for tre år sia går det framleis gjetord om, og oppsettinga av Cabaret i fjor stod heller ikkje mye attende. Denne sesongen er det Chicago som skal fylle stolradane i Prinsens gate. Det vil han sikkert gjere, men eg må vedgå at han har ikkje heilt same format som dei to føregåande.

Chicago bør vere kjend for publikum frå den stjernespekka og Oscarvinnande filmen frå 2002. Mange har sikkert òg fått med seg musikalen anten på Broadway eller i London. Vi er altså i lovløysas og tjuetalets Chicago der det enklaste er pistol, der livet ikkje er mye verd, der dobbeltmoralen har høgsesong med fråhald og religion som fremste dygder, medan røyndomen er heilt motsett. Historia er ganske tunn, og sjølv om ho er basert på ei verkeleg hending, er ho nok eigentleg berre eit påskot for å lage show. Roxie Hart (Silje Lundblad), i utgangspunktet nærast eit gudsord frå landet, drep elskaren sin og hamnar i eit gjennomkorrupt kvinnefengsel leia av den ganske ryggelause Mama Morton (Helle Ottesen). Der sit også artisten Velma Kelly (Evelyn Jons). Prognosane for mordariske kvinnfolk er henging, men i Chicago er alt til sals, og stjerneadvokaten Billy Flynn (Pål Christian Eggen) er ein ekspert på å regissere rettssaker så dei blir reine sirkus. Rettferda er ei salsvare, og jusen er showbiz. Det blir sjølvsagt også ei rivalisering mellom Velma og Roxie, og i eit enormt tempo får vi presentert drap, fengsel, intrigar, farseaktig rettssak og you name it, alt til akkompagnement av forrykande danseopptrinn og framifrå songnummer. Det heile blir kontrastert av Roxies naive og forsmådde ektemann, Amos Hart (Mads Bones), den einaste med menneskelege trekk i denne settinga.

Med Orderudsaka og kjendisadvokatar med meir enn open tilgang til media som bakteppe, for ikkje å snakke om rettssaka mot O. J. Simpson, er det nok av attkjennelege element i denne historia. Men Chicago er altså ikkje først og fremst eit kritisk oppgjer med kjendiseriet, tvert om vegeterer framsyninga på nettopp slike overflatefenomen. Det er eit premiss ein berre må godta, for dette er underhaldning og ikkje noko anna. Og det er greitt nok, – om det er godt nok.

Tomas Adrian Glans har ansvar for både koreografi og regi. Dansenumra er framifrå gjennomført, teknisk briljante, og dei syngande dansarane er tydeleg plukka på øvste hylle. Ved sia av flott koreografi og spektakulær dans, er dei også særs dyktige songarar. Åsmund Flaten har ansvaret for orkesterarrangement i tillegg til at han er kapellmeister. Som om ikkje dette var nok, går han òg inn i rolla som herold og grip stadig inn i handlinga. Dei musikalske arrangementa er gode, og det er skikkeleg trøkk i det ni mann store orkesteret. Teatret har eit lite problem med at musikken tidvis blir så sterk at ein ikkje høyrer det som blir sagt og sunge, men dette er tekniske detaljar eg vil tru det er lett å justere. Even Børsum har laga ein scenografi som står godt til framsyninga, og som på fleksibelt vis gir rom for raske og saumlause sceneskift. Særleg heldig er han med bruken av speil som gjer den allereie store scena tre gonger så brei. Chicago er ein musikal, og når songnumra også sit akkurat som dei skal, og ensemblet er på meir enn trygg grunn songleg, så skulle vel alt vere vel?

Framsyninga er tematisk ein musikalsk harselas med tjueåras dekadanse og dobbelmoral. Ikkje eit særs kritisk og undersøkande blikk, men ein parodiering. Dette har nok også vore regissør Tomas Adrian Glans sitt utgangspunkt. Men parodi kan vere ein risikosport, og faren for overspel ligg snublande nær. Den særs farseaktige rettssaka der forsvararen set i scene og skapar ein tiltalt som ikkje finst, men som han altså kan selge inn til juryen, er døme på ein situasjon som toler å bli tatt heilt ut i det absurde, burleske og fullstendig parodiske. Denne scena er glitrande framført av Silje Lundblad og Pål Christian Eggen. Men for å skape truverd, bør scena stå i kontrast til resten, og ikkje bli berre eitt av mange overlessa og overspela tablå. Særleg første akt blei diverre masete. Vi fekk aldri tid og rom til å dvele og ta inn over oss inntrykka. Dei to rivaliserande kvinnene Velma og Roxie, fengselsstyraren og ikkje minst advokaten er alle særs fargerike personar som er så spesielle at dei godt kan stå på eigne bein utan all mogeleg ekstra staffasje. Evelyn Jons greier nok å syne oss den infame, fandenivaldske Velma, og opningsnummeret hennar med All that Jazz sit som støypt. Men når Glans har vald å satse på overspel, blir dei berande rollene fort pappfigurar og ikkje heile menneske. Det blir lite att til fantasien, og det meste er ferdig togge. Dette blir særs synleg i kontrasten med stykkets antihelt, den forsmådde ektemannen. I eit samfunn der alle ropar, er det den som kviskrar som blir høyrd. Mads Bones er rett nok den einaste med ei menneskeleg rolle i denne oppsettinga, men han er også i stand til å underspele. I ei roleg, neppe den beste songlege, men likevel intens framføring av Mr. Cellophane gir han oss ei gripande og truverdig innføring i korleis det er å leve usynleg i ein parentes. Denne scena hadde ein dimensjon resten av framsyninga mangla.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 23. mars 2009)

TEATER/DANS

Norma Jeane
Av Helle Siljeholm, Sara Christophersen, Mari Meen Halsøy og Mari Sømme Hammer
Framført av Helle Siljeholm og Sara Christophersen
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:

Av tittelen på framsyninga er det meir enn tydeleg at det er Marilyn Monroe som dannar bakteppet. Hennar historie er i seg sjølv ei synleggjering av kveldens tema, og jamvel om vi berre sporadisk sveipar innom ikonet sjølv, er det ikkje vanskeleg å sjå og dikte inn parallellar frå livet hennar i dette. Framsyninga blir dessutan delvis følgt av projisert tekst, og mye av den er henta frå boka Gloria Steinem skreiv om Marilyn for drygt tjue år sia. Men denne produksjonen er atskillig meir enn berre nok ein hommage til Marilyn Monroe, og står så avgjort på eigne bein.

Meredith (Helle Siljeholm) er ei tilsynelatande verdsvand, monden og tidvis politisk korrekt kvinne som på eit ubetaleleg engelsk fortel, instruerar og guidar oss gjennom framsyninga. Ho er ufrivillig komisk, særs sjarmerande og flørtar hemningslaust med publikum. Hennar prosjekt er å dele røynslene sine gjennom den vakre dansaren Sara (Sara Christophersen) som er ein slags dansens svar på Bo Derek; – den ideelle kvinna! Meredith fortel og instruerer, og Sara visualiserar. Framføringa er sjølvironisk, litt sjølvhøgtideleg i forma, men med stadige formbrot. Den spesielle humoren som gjennomsyrer framsyninga ligg særleg i kontrastane mellom det pompøse og det nesten vulgære.

Tilsynelatande er dette ei relativt upretensiøs og leiken oppsetting, og som eit humoristisk skråblikk på kvinnerolla er ho meir enn vellukka. Men eg trur dei fire bak produksjonen har høgare ambisjonar enn berre å underhalde. I bruken av projisert tekst anar eg at det er sosiologen og biletkunstnaren som freistar å seie noko. Det er ikkje like vellukka, og fell litt mellom to stolar ettersom teksten på eine sida tidvis blir for tydeleg og pedagogisk, og på andre sida litt uforløyst.

Avslutninga blir ei dramaturgisk overrasking. På eitt eller anna tidspunkt raknar draumebildet av den ideelle kvinna, og det meste tar til å gå i oppløysing. Dette vel ensemblet å visualisere gjennom dans, og brotet med den humoristiske fortellinga blir med det total. Vi får med eitt ei heilt anna historie, og kanskje er det røyndomen som har innhenta oss?
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag den 12. mars 2009.)

TEATER

Disney-Killer
Originalens tittel: The Pitchfork Disney
Av Philip Ridley
Produsert av Studentersamfundets Interne Teater (SIT)
Instruert av Kristofer Blindheim Grønskag
Scenografi: Ingrid Grændsen
Med: Andreas Ven Langø, Mira Dyrnes Askelund, Sigmund Østtveit Størset og Sivert Ericson Aarnes
Knaus, Studentersamfundet i Trondhjem

Bildet:
Survival of the sickest: Cosmo (Sigmund Østtveit Størset) får a moment of pleasure ved å forgripe seg på den sovande Haley (Mira Dyrnes Askelund). FOTO: KARINA NILSEN, UNDER DUSKEN.

Ei tett, velspela og særs dyktig regissert oppsetting som maktar å formidle frykta så godt at du verkeleg kjenner ubehaget.

I samband med avviklinga av ISFiT (International Student Festival in Trondheim), har Studentersamfundets Interne Teater (SIT) sett opp heile to produksjonar. Båe blir spela på engelsk, og imponerande nok er forfattaren av den eine oppsettinga også instruktør for den andre. Kristofer Blindheim Grønskag har skrive Night-days som eit bestillingsverk for ISFiT. Det blei framført i Storsalen i Samfundet. På biscena Knaus har SIT sett opp Disney-Killer av den britiske forfattaren Philip Ridley, og denne produksjonen er instruert av Kristofer Blindheim Grønskag. Eg har sett båe oppsettingane, men vel å konsentrere meg om Disney-Killer.

I mange år har eg hatt gleda av å følge produksjonane til SIT. Rett nok usystematisk, og med altfor mange hol, men eg har både sett eit utal komande skodespelarar, og ikkje minst dyktige instruktørar in spe. To av dei beste teateroppsettingane eg nokon gong har fått med meg, har vore nettopp i Studentersamfundet. For rundt femten år sia sette SIT, i regi av Marit Moum Aune, opp Milkwood på dreiescena i ei nærast genial sceneløysing, og då SIT under UKA ’95 sette opp den første Nattframsyninga (i regi av Marit Moum Aune og Nora Evensen), var det ikkje berre eg som blei imponert. Det vil føre alt for langt å ramse opp alle dei dyktige teaterfolka som har fått grunnutdanninga si i SIT, og jamvel om mange produksjonar sjølvsagt ikkje er like gode, er det jamt over eit særs høgt nivå til amatørteater å vere. Eg skriv såpass omstendeleg om dette fordi eg nok ein gong har fått gleda av å sjå verkeleg stor teaterkunst frå SIT, og om nokon der ute skulle tru at eg i det etterfølgande skriv velmeinande av di dette er amatørar, så er det heilt feil. Produksjonen Disney-Killer kunne forsvare å bli sett opp på dei fleste scener i Norge. Punktum!

Philip Ridley er både romanforfattar og dramatikar i tillegg til at han skriv for lerretet. Han debuterte i 1986, og har etter det vore særs produktiv. Disney-Killer frå 1991 er debuten hans som dramatikar, og har vore sett opp på fleire ulike scener i Norge. Eg har sjølv ikkje sett noko av Ridley tidlegare, men om eg ikkje kjenner forfattarskapen, er det likevel ikkje særleg vanskeleg å sjå kor han vil. Eit syskenpar i tjueåra, Presley (Andreas Ven Langø) og Haley (Mira Dyrnes Askelund) lever i ei naivistisk, barnleg verd, fristeld frå det meste, og i ei dystopisk setting. Foreldra døydde for fleire år sia, og jamvel om dei to unge nå er godt vaksne, held dei fram som barn i sitt eige vesle univers der det i hovudsak dreier seg om sjokolade og nostalgisk lukt av foreldra, der heimen er kosmos, og alt utanfor er eit skummelt og ubestemmeleg kaos vi berre får indikasjonar om. Inn i dette etter måten trygge hiet kjem med eitt Cosmo Disney (Sigmund Østtveit Størset), ein sjølvopptatt Mr. Perfect og makkaren hans Pitchfork Cavalier (Sivert Ericson Aarnes) som ber maske og løyner eitt eller anna frykteleg vi berre kan gjette oss til. Og så er kanskje helvete laus?

Disney-Killer er eit tett kammerspel der replikkane tidvis blir skote fram og attende som mitraljøse-eld. Det er ein svært tekstrik produksjon, og når det heile i tillegg blir framført på eit meir enn forståeleg engelsk, med god diksjon, og framifrå uttale, er det i seg sjølv imponerande. Skodespelarane leverer særs gode og truverdige rolletolkingar. Samspelet mellom Haley og Presley med stadig veksling mellom omsorg og aggresjon, er tett og godt, og den nesten suggestive Cosmo lurar ikkje berre Presley, men kan også forføre publikum.

Jamvel om det er god framdrift og spennande dialogar, er det så avgjort ikkje den ytre handlinga denne framsyninga dreier seg om, men stemninga og settinga. Ridley skriv om og skildrar frykt. Frykt med stor F! Dramaturgien bygger heile tida opp om ei uhyggekjensle, eitt eller anna skummelt og uforløyst. Og det flotte med denne produksjonen er at han er så komplett at det ikkje berre blir godt spel, men regissør og aktørar greier også å få fram ubehaget. Knaus er ei intim og lita scene der det er små avstandar. Som teatermeldar sat eg sjølvsagt på første rad, men kjende heile tida at eg ønska med lenger bak i salen. Eg skal ikkje røpe KVA som skjer, eller OM noko skjer, for det er eigentleg uinteressant. Det spesielle ved denne produksjonen er det han gjer med deg som tilskodar medan han bygger opp til at noko kan eller vil skje. Ikkje ”det vidunderlige” denne gongen, men det forferdelege!

Amund Grimstad

TEATER

Til Panama, til Panama
Basert på tekst av Janosch
Av Inki Storleer
Regi: Ian Magilton
Med: Inki Storleer, Aina Charlotte Totsås og Ian Magilton
Magna Vox Produksjoner, Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
VENER: Den vesle bjørnen og den vesle tigeren slik Janosch sjølv meiner dei ser ut. TEIKNING: JANOSCH

Ei upretensiøs, leiken, litt surrealistisk og ikkje minst underhaldande musikalsk reise.

Inki Storleer, ei av drivkreftene bak det vesle teaterkompaniet Magna Vox i Trondheim, har i ein mannsalder ønska å lage teater av Janosch si bok om den vesle tigeren og den vesle bjørnen som ønska seg til Panama der alt var så mye større og betre. Historia er kjend frå barne-TV på tidleg 80-tal, og nå som målgruppa den gongen er blitt vaksne og foreldre, har Storleer gjort alvor av planane. Det er blitt ei søt og naiv lita musikalsk fortelling som for tida blir spela på Teaterhuset Avant Garden.

Janosch (som er eit pseudonym for Horst Eckert) er ein av Tysklands mest vidgjetne barnebokforfattarar og illustratørar. Fleire av bøkene hans er omsette til norsk, men mest kjend er nok historiene om den vesle bjørnen og den vesle tigeren. Dei har mye sams med andre kjende litterære figurar som til dømes Ole Brumm og Tussi, eller Ludvig og Solan. To ulike typar som kontrasterar og utfyller kvarandre. Den vesle tigeren (Inki Storleer) er naiv og leiken medan den vesle bjørnen (Aina Charlotte Totsås) er klok og traust, – og med veldig trong til å sove. Dei bur trygt og godt i eit skogholt ved elva, men får ein dag ferten av Panama, eit forjetta land med søte bananar. Og med det er draumen vekt. Så legg deg i veg utan heilt å vite korleis dei skal kome fram, og på vegen møter dei ulike dyr, underfundig og humoristisk presentert av Ian Magilton, og som alle fortel at vegen til Panama er til venstre. Om du går lenge nok til venstre, endar du sjølvsagt opp ved utgangspunktet, men når draumen er som sterkast, blir trua likeeins, og dei to er lukkeleg uvitande om at dei eigentleg er heime att.

For den som vil legge ei djupare meining i dette, kan ein tolke inn både livsløgner, dei nye kleda til keisaren, at alt går i ring, eller at dei fleste likar å la seg lure. Men dette er først og fremst upretensiøst og sjarmerande teater utan større intensjonar enn å vere god underhaldning. Stort sett lukkast dei tre på scena med det prosjektet. Dei er leikne og nysgjerrige, naive og ikkje så reint lite søte. I tillegg har dei sydd dei ulike scenene saman med artige musikalske innslag, godt harmonisert og kora, og akkompagnert av eit utal ganske uvanlege instrument. Ikkje noko teater kan bli så interaktivt som barneteater, og i denne produksjonen ligg det masse invittar til dei unge i salen. Nokre av dei er lette å be, og slik kan framsyninga raskt ta til å leve sitt eige liv.

Amund Grimstad

TEATER

Jeg er vinden i trærne
Av Jesper Halle
Regi: Jon Tombre
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Lysdesign: Morten Reinan
Med: Trond-Ove Skrødal, Marianne Meløy, Børge Bruteig, Ingrid Bergstrøm, Ola G. Furuseth, Ane Skumsvoll, Hans Petter Nilsen og Wenche Strømdahl.
Trøndelag teater, Studioscena

Jeg er vinden i trærne er ei retrospektiv framsyning, litt surrealistisk i forma, og i starten ikkje heilt grei å kome inn i. Vi møter Andreas (Trond-Ove Skrødal) midt i livet, på eit torp der han har tilbrakt mang ei stund, og der minna er mange, – særs mange. Både livet og folk han har stått nær passerer revy i ei saumlaus hopping fram og attende i tid. I byrjinga er det litt krevjande å følge med i alle skifta, og mye blir hengande att usagt slik at ein fort kan bli redd for ikkje å forstå alt. Men det er truleg eit medvite regigrep, for når Halle og regissør Jon Tombre etter kvart tar til å avdekke lag for lag, fell brikkene på plass. Dei fleste, men ikkje alle. For her er framleis mye usagt, mye undertekst, og haugevis av næring for ettertanken.

Livet til Andreas har vore fullt av svik. Ikkje for økonomisk vinning, men for den kortvarige og heftige lukka der og då. Han har følgt sine drifter og kjensler, og svike både si første kone Monica (Marianne Meløy), og sonen deira (Børge Bruteig). Nå er han forlate også av si andre kone (Ingrid Bergstrøm), og han står relativt naken attende. ”Kva vann du?” spør Monica inkvisitorisk. Her er ingen gud som gjer opp rekneskap, den må han sjølv stå for, og resultatet er ikkje vakkert. I ei verd der alt er forgjengeleg står inkje att. Det er evige tema Halle tar opp, men i eit språk og med bilde som er så alt for lett å kjenne seg att i. Seriemonogamiet, kjensler framfor ansvar, seg sjølv framfor barna og eit utal andre lite flatterande kjenneteikn ved menneska. Så er vel Halle berre nok ein nymoralist som held opp gamle dygder mot menneskeleg forfall og umoral? Om så var, hadde dette vore lett å avfeie. Men ”Jeg er vinden i trærne” er ikkje moralistisk i negativ tyding. Halle og Tombre reiser eit utal spørsmål vi som menneske bør ha plikt til å stille oss sjølve om vi ikkje skal framstå som viljelause dyr. Det er gjort intelligent, og det gjer vondt slik det skal gjere.

I den scenografiske løysinga til Milja Salovaara blir handlinga spela ut på ei plattform dekorert med negativ av feriebilde (negative minne?), og med fire forheng som brått og dramatisk skapar rom og stengsel. I minimalismen til Salovaara er det tekst og handling det dreiar seg om. I Jon Tombres regi er mye av spelet litt teatralsk, og ofte repeterande. At replikkane tidvis går i loop som eit hakk i plata, gir ein fin effekt som understrekar både det som blir sagt, og at historia ikkje er ein endelaus lineær straum, men ofte kan gå i sirklar. Ensemblet er uvanleg godt samkøyrd og leverer eit presist og tett kammerspel som er særs truverdig. Trond-Ove Skrødal gir oss ei sterk rolletolking av ein undrande om ikkje angrande Andreas. I samspelet både med dei to konene, og særleg med sonen Kristian (Børge Bruteig) blir det levert mye menneskeleg innsikt. Jesper Halles tekst er intelligent, særs gjenkjenneleg, og syner oss menneske som i jakta på den kortvarige lukka ofte gløymer dei verkelege verdiane i livet. Vi lev bak ein tunn vegg av tid, livet er forgjengeleg, og snart er det ikkje anna att enn vinden i trea. Finalen er eit nydeleg bilde på den urealiserte, vesle lysande draumen som står att til slutt. Jeg er vinden i trærne er ei oppsetting som gjer noko med deg, som stiller vesentlege spørsmål, og som sit i deg lenge etter teppefall.

Amund Grimstad

Triptych on Essence
(Tomteland Lieland Ridflickeland)
Av og med Institutet
Tekst: Ludvig Uhlbors
Regi: Anders Carlsson
Scenografi: Linn Lamberg
Med: Anders Carlsson, Iggy Malmborg og Bodil Mårtensson
Teaterhuset Avant Garden, Verkstadhallen, Svartlamon

Bildet:
KONTROLL: I ei fascistoid setting har Institutet full kontroll på si eiga undersøking av kjerna i det menneskelege tilveret. FOTO: BODIL JOHANSSON

I form ein kulturpolitisk pamflett, men også ei reise frå illusjon til røyndom.

Det Malmøbaserte svenske teaterkompaniet Institutet sette i fjor opp produksjonen The Rise and Fall of the Roman Empire som rett nok trakk fulle hus, men som representerte noko så uhøyrd som å bli endra frå gong til gong. I tillegg blei kompaniet skulda for at framsyninga ikkje blei vist mange nok gongar, og at intensjonane deira ikkje var til å forstå. Som ein parallell til vårt heimlege Kulturråds nulling av Miss Landmine, mista kompaniet offentleg støtte. Svenske frigrupper er organisert heilt annleis enn her i landet. I Sverige har dei ofte eigne scener og er som små autonome institusjonsteater å rekne. Å tape offentleg støtte blei såpass dramatisk at Institutet i november i fjor måtte flytte ut av lokala sine. Nå er dei etablert på nytt, og som svar på tiltale har dei laga ein produksjon som skal vere uangripeleg for millimetermåla til løyvande styresmakter og kulturbyråkratar, og som i form er ei fascistoid stoppeklokkeframsyning der ingen skal kunne tvile på kva dei vil.

Triptych on Essence er, som namnet indikerar, ein treaktar som freistar å gå inn til kjerna – til essensen – av det menneskelege tilveret. Kvar akt er nøye tilmålt med nedtellingsklokke som avgjer når akta er slutt, og i opninga fortel regissør og skodespelar Anders Carlsson pedagogisk og utvitydig om kva vi har i vente. Slik blir det heile presentert som særs føreseieleg, og der ikkje noko uventa kan skje. Dei tre skodespelarane, og også dei to særs synlege teknikarane, er kledd og sminka på eit vis som gir assosiasjonar til tyske brunskjorter og andre med overdriven trong til kontroll. Scenografien er ei blanding av sekstitalsteknologi og Reodor Felgen, og der sal og scene er omkransa av eit forheng som både blir nytta til pedagogisk presentasjon av kva vi har i vente, og som ei avgrensing mot noko uvisst som er utanfor. I denne settinga der vi ofte kan få ei kjensle av å vere innestengd i kompaniets eksperiment, spelar dei ut ein millimeterpresis produksjon som i hovudsak er ein drepande kritikk av offentleg detaljstyring av kulturlivet. Om det var alt, ville oppsettinga berre hatt akademisk interesse for oss i Norge, og vore meir som eit kulturpolitisk flygeblad. Men sjølv om Institutet er tydelege i sine intensjonar, i alle fall så tydelege at dei får att offentleg støtte, er framsyninga ikkje berre sin eigen antitese, men fungerer også på mange andre plan.

Dei tre aktene er tilsynelatande heilt autonome, med den samnemnaren at dei skal freiste å gå inn til essensen. I første akt blir vi presentert for den altoppslukande kjærleiken som er så total at HAN også elskar avføringa HENNAR og kosar seg med å ete skit. Det er spela teater, og det er vanskeleg å la seg provosere. I andre akt, som dei sjølve hevdar ikkje har noko innhald, får vi ein absurd og komisk presentasjon av eit lite fungerande familieliv representert ved ein nissefamilie som ender opp med å ta livet av stakkars Rudolf. Men i tredje akt er det ikkje lenger teater. Då har røyndomen innhenta oss, torturscenene er verkelege, scena eit fengsel, og vi er alle letta over vekkarklokka som omsider har talt ned og reddar oss frå ubehaget.

Triptych on Essence er ei utforsking av om det menneskelege tilveret har ei meining. Skodespelarane er dyktige, med tydeleg klassisk skolering, og spelar tidvis i eit formspråk som står i skrikande kontrast til innhaldet. Metaforar og parallellar til litteratur og teater sit meir enn laust, og i den pseudoalvorlege forma dei har gitt oppsettinga ligg det mye komikk. Slik blir det føreseielege uføreseieleg, og framsyninga si eiga motseiing. Vegen fram til svaret på essensen i tilveret er nok i lengste laget, og svaret kompaniet gir på si eiga undersøking blir hengande i lufta som eit postmodernistisk tja. Eg er litt uviss på kva Institutet meiner essensen eigentleg er, men kanskje er det nettopp det som er svaret?

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 2. februar 2009)

TEATER

Om mus og menn
Av John Steinbeck
Omsett og instruert av Harry Guttormsen
Scenografi og kostyme: Bård Thorbjørnsen
Med: Torgeir Reiten, Øyvind Brandtzæg, Pål Christian Eggen, Arne O. Reitan, Cici Henriksen, Mads Bones, Hermann Sabado, Jan Erik Berntsen, Richard Sseruwagi og Hallbjørn Rønning.
Trøndelag teater, hovudscena

Det er krise, depresjon og intern folkevandring i California. Arbeidslause landarbeidarar går frå gard til gard etter arbeid der målet er å legge seg opp litt til ei betre framtid, men der realiteten er å leve frå hand til munn. To menn, George og Lennie er blant dei mange. Lennie er stor og umåteleg sterk, men noko tilbakeståande. Han er enkel, naiv og eigentleg harmlaus, men styrken, som han ikkje sjølv har styr på, kan gjere han farleg. George har tatt seg av kameraten i alle år, ikkje fordi han er særskilt medviten om å vere eit godt menneske, men meir fordi det berre er blitt slik. Så kjem dei til ein gard der dei får arbeid, og gjennom enkel miljøskildring syner Steinbeck oss ulike mennesketypar frå den svarte, og boklærde Crooks, som må bu i stallen, den funksjonshemma Candy, via den unge og optimistiske Whit og til sjefen og den ufordragelege og grenselaust sjalu sonen hans, Curley. Og oppi det heile den djupt ulykkelege kona til Curley, ei tikkande bombe det er lurast å halde seg langt unna. Eit lite samfunn i miniatyr med kontrastar, maktforhold, kjensler, kontaktbehov og ikkje minst draumar.

Harry Guttormsen har både omsett og instruert oppsettinga. Han har, som Steinbeck, gitt ho eit munnleg språk som flyt godt, verkar naturleg og gir aktørane stor truverd. Bård Thorbjørnsens scenografi er relativt enkel, men får likevel fram det rette miljøet og gjer sceneskifta saumlause. Rekvisittane er få, og på den store hovudscena kan det bli store avstandar og nesten verke umøblert, men på dette viset syner Guttormsen og Thorbjørnsen òg at jamvel om landarbeidarane bur og jobbar tett, så er det stor avstand mellom menneska.

Det er ein fryd å sjå Øyvind Brandtzæg i rolla som Lennie. Det er ein person til å bli glad i, til å tru på, til å le litt av og med, eit menneske så enkelt og naivt, og dermed så uskuldig som berre eit barn kan vere. Lennie er langt frå klok, men i møta med dei andre utløyser han menneskelege sider i dei som elles ikkje alltid er like tydelege. Denne rolla meistrar Brandtzæg til fulle. Torgeir Reiten er kameraten George, atskillig meir samansett, litt oppfarande og stundom temmeleg irritert over Lennie. Men så er han altså likevel eit menneske som gjennom Lennie har fått si oppgåve i livet. Samspelet mellom dei to er særs godt, og dei får fram den konstante vekslinga mellom ulikskap og venskap.

Det er berre åtte aktørar i dette minisamfunnet, og dei øvrige er i hovudsak statistar i George og Lennie sitt liv. Men rolletolkingane deira er så gode at oppsettinga får ein ekstra dimensjon ved at mange av tablåa blir små perlar som står fullstendig på eigne bein. Som Crooks (Richard Sseruwagi) når han litt motvillig opnar stallen og seg sjølv for dei andre. Eller når Whit (Mads Bones) gir oss ei levande, humoristisk og glitrande skildring av dei to lokale horehusa. Det nære, men etter kvart fatale møte mellom Curlys kone (Cici Henriksen) og Lennie, er kjenslevart presentert, og Arne O. Reitan gir oss ei varm og innlevande tolking av den funksjonshemma Candy. Som den verkelege humanisten, den respekterte og empatiske, står Slim (Pål Christian Eggen) som ein tydeleg representant for det beste i oss.

I Harry Guttormsens regi er Om mus og menn blitt ei varm og lågmælt framsyning om menneske som alle på sitt vis er funksjonshemma, det vere seg av økonomiske, intellektuelle eller strukturelle årsaker, ei framsyning om draum, lengt, om samvær, sjølvrespekt, – kort og godt om det å vere menneske. Oppsettinga er like trist som ho er løfterik. Det er ikkje lett å vere menneske, men vi får gjere så godt vi kan. Eg skal ikkje røpe korleis dette endar, men Guttormsen har vald ein finale som er litt mindre eintydig enn Steinbeck. Slik blir det opp til oss å tolke vidare. Det kunne ha vore eit godt grep, men for meg blei finalen litt uforløyst i ei oppsetting som elles er særs klår og tydeleg.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 19. januar 2009)

TEATER

John Gabriel Borkman
Av Henrik Ibsen
Instruert og bearbeidd av Bentein Baardson
Scenografi og kostyme: Milja Salovaara
Lysdesign: Torkel Skjærven
Med: Erik Hivju, Hilde Olausson, Hildegunn Eggen, Kristofer Hivju m.fl.
Trøndelag teater, Gamle scene.

Bildet: OPPGJER: Det økonomisk og juridiske oppgjeret var vanskeleg nok, men det menneskelege er langt verre. (Hildegunn Eggen, Hilde Olausson og Erik Hivju) FOTO: GT NERGAARD

Bentein Baardson syner oss at Ibsens tekst framleis er sterk nok i seg sjølv til å tole å bli presentert utan såkalla moderniserande påhitt.

Gamle scene på Trøndelag teater er, som namnet fortel, ei gamal scene, faktisk den eldste i landet. I tråd med desse fysiske omgivnadene, i utsøkt scenografi av Milja Salovaara, rett nok noko stilisert, men likevel med klår adresse til 1890-åra, har Bentein Baardson vald å presentere John Gabriel Borkman i opphavleg miljø og tidsand. Her var ingen moderniserande påhitt for å gjere Ibsen meir aktuell. I staden fekk vi ei framsyning som ga oss meisteren inn til beinet, rett- og tett på! Det var befriande, og synte tydeleg at Ibsen meir enn toler å bli presentert i sin eigen tidskoloritt.

John Gabriel Borkman er Ibsens nest siste nåtidsdrama, og på mange vis nesten å sjå som ei vareopptelling av tidlegare produksjonar. Den vande teatergjengaren kan her finne element frå mye av det Ibsen tidlegare har skrive, og dette kan fort gjere tematikken litt utydeleg. Her er islett av å gjere alt fullt og heilt, livsløgnsproblematikk, eigedomsrett til andre menneske, overmennesket som er heva over jordiske lover, og mye meir. Alt dette er rett nok med i Bentein Baardsons oppsetting, men utan at det er mogeleg å vere i tvil om at dette først og fremst handlar om svik. Svik du kjærleiken, – ideala dine og dei næraste, så svik du òg deg sjølv. Saman med dramaturg Bodil Kvamme har Baardson skore kraftig i teksten, modernisert språket noko, men er elles hundre prosent tru mot Ibsen. Og dei går rett på sak utan utomsnakk. Opningsscena er symptomatisk der dei elegant hoppar over introduksjon og går direkte inn i møtet mellom Ella Rentheim og Gunhild Borkman, dei to systrene som har elska same mann. Det er konfrontasjonen med ein gong, og heile oppsettinga er ei rekke tablå der nettopp konfrontasjonane er det sentrale. John Gabriel Borkman sveik kjærleiken til Ella for å kunne bli banksjef, gifta seg i staden med Gunhild, spela høgt med innskytarane sine pengar, blei avslørd og fekk fleire år i fengsel. Gunhild og John Gabriel har sonen Erhart, som i dei vanskelege åra vaks opp hjå Ella. Nå, mange år seinare, kjem Ella attende og gjer krav på Erhart, og i løpet av eit snautt døgn blir dei alle konfrontert med vala sine, og må gjere opp rekneskap.

Dei sentrale aktørane står særs godt til kvarandre i det tette spelet der det stundom formeleg gnistrar i møta mellom dei. Erik Hivju som Borkman er ein arrogant faen, ein livsløgnar som trur seg heva over menneskelege lover. I starten utilnærmeleg, bitter og hard. Men i møtet med Ella blir han tvunge til å stå til rekneskap, og det toler han til slutt ikkje. Hilde Olausson gir oss ei relativt lågmælt, og til tider både mild og forsonande Ella som står i sterk kontrast til systera Gunhild som i Hildegunn Eggens tolking er både bitter, hemngjerrig og ikkje minst infam. Båe gjer dei krav på eigedomsretten til Erhart, og i nokre av desse konfrontasjonane får vi ein verbal ping-pong som blir nesten elektrisk. I frigjerande opposisjon til dei tre gamle og deira forstokka syn på menneska, kjem Erhart (Kristofer Hivju) med sitt enkle credo om at han vil leve. Så enkelt, – og så vanskeleg!

Milja Salovaara har laga ein effektfull, lett stilisert, vakker og tydeleg scenografi som gir oss meir enn tilstrekkelege assosiasjonar til dei lumre salongane frå 1890-talet. Med enkle grep får ho skifta mellom stue, loft og skogen utanfor utan forstyrrande sceneskift. Og Bentein Baardsons stramme regi syner oss at Ibsens tekst framleis har sprengstoff nok i seg til å stå på eigne bein utan alle mogelege moderniserande påfunn.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 12. januar 2009)