Amund Grimstad

MIN STÖRSTA SMÄRTAS BARN
Tekstutval og tilrettelegging: Wenche Strømdahl
Instruert og framført av Wenche Strømdahl og Hallbjørn Rønning
Musikar: Jarl Strømdahl
Trøndelag teater, Gamle scene

Forholdet mellom Sveriges største kvinnelege skodespelar på tidleg nittenhundretal, Harriet Bosse, og landets fremste dramatikar, August Strindberg, er godt kjend og veldokumentert, mellom anna gjennom Bosses eiga bok Strindbergs brev til Harriet Bosse, og frå Strindbergs dagbok Ockulta dagboken som han skreiv i ti år rundt sekelskiftet. To sterke, kompromisslause kunstnarsjeler med nærare 30 års aldersskilnad var gift frå 1901 til 1904. Det var eit stormfullt ekteskap som sjølv om det tok slutt etter berre tre år, heldt fram som eit kjærleiksforhold med sterke band for dei båe fram til Strindberg døydde i 1912.

Harriet Bosse gifta seg att to gongar, og i det andre ekteskapet fekk ho sonen Bo. Dottera hans bur i Trondheim, og sit på ei samling brev og fortellingar frå bestemora. Det har skodespelaren Wenche Strømdahl fått tilgang til, og etter å ha gått gjennom både dette materialet og det som tidlegare er kjend om Bosse og Strindberg, har ho laga ei lita framsyning om det turbulente forholdet mellom dei to. Ho spelar sjølv Harriet Bosse, og ektemannen Hallbjørn Rønning er Strindberg. I tillegg spelar broren, Jarl Strømdahl, gitar og syr dei ulike scenene saman musikalsk.

Resultatet er eit lite kammerspel som diverre gir oss lite nytt. Biografens dilemma når han får tilgang til nytt stoff, er ofte at han blir så blenda av materialet at han ikkje får den naudsynte kritiske distansen. Eg skal ikkje påstå at det er årsaka i denne oppsettinga, men det er nærliggande å tenke i slike banar. Skal ein biografi, eller dramatisering av kjende personars liv eller forhold vere interessant for ålmenta, må det fortelle oss noko om kva som førde til at kunsten eller produksjonen til den presenterte blei som han blei, gi eit viktig og tidstypisk bilde av samtida, eller omhandle ein konflikt som kan seie oss noko generelt som menneske. Berre å få presentert to personar som ikkje har det greitt med kvarandre, blir ganske privat og uinteressant, uakta om personane er aldri så namngjetne. Denne oppsettinga dokumenterer dette til fulle, for her er lite som kan gi noka ny forståing av Bosses skodespelarkunst eller Strindbergs forfattarskap.

Framsyninga tar til når Harriet Bosse kjem til Dramaten i Stockholm berre 21 år gamal og etter kvart blir kurtisert av den mye eldre dramatikaren. Scena er to bord der Bosse og Strindberg sit og les frå eigne brev og dagboksnotat, og vi følger dei to kronologisk gjennom ekteskap og skilsmål, fram til Strindberg døyr. Dramaturgisk er det heile på det jamne og utan spesielle høgdepunkt. Vi får rett nok presentert heftig ordbruk og store konfliktar, men like etter er det forsoning utan at nokon kan forstå kvifor. Dette er eit kammerspel om ein liten familie, skrive, presentert og regissert av ein liten familie. Eg trur det hadde vore ein fordel om det hadde vore henta inn litt ekstern regihjelp frå nokon som ikkje var så involvert i stoffet.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 11. april 2008)

TEATERCABARET
Av Joe Masteroff, Fred Ebb og John Kander
Omsett av Finn Ludt
Bearbeidd av Otto Homlung
Regi: Tomas Adrian Glans og Otto Homlung
Koreografi: Tomas Adrian Glans
Scenografi og kostyme: Per Kristian Solbakken
Musikalsk leiing: Åsmund Flaten
Med: Silje Lundblad, Svein Tindberg, Ola G. Furuseth, Helle Ottesen, John Yngvar Fearnley m.fl.
Trøndelag teater, hovudscena

Vi er i Berlin i 1933, nazistane meir enn rører på seg, det er enorme motsetnader, sosial uro, og stor uvisse, men samstundes eit dekadent samfunn der det meste (framleis) er tillate, der det er lite som sjokkerer, og der festen er på sitt høgaste. Den engelske cabaretartisten Sally Bowles gjer stor suksess på Kit Kat Club, og hit kjem den amerikanske forfattaren Cliff Bradshaw. Søt musikk oppstår, og med det eit heftig forhold mellom to temmeleg ulike menneske. Samstundes får vi og presentert ei parallell kjærleikshistorie om to menneske i ein litt annan livssituasjon. Og heile tida er bakteppet det etter kvart meir og meir nazistiske Berlin, kontrastert med det frivole og laussloppe livet på Kit Kat. Stykket går føre seg på mange plan, det er symbolmetta, og sjølvsagt fullt av godt kjende songar og spektakulære danseopptrinn.

Opningsscena er som klipt ut av ein James Bond-film der konferansieren (Svein Tindberg) stig ut av ein raud sol eller eit kamerafokus, om du vil. Han ønsker velkommen, og gjennom resten av framsyninga leier han oss med stor autoritet og sikker hand gjennom både det som skjer i klubben og på teaterscena. Dette er eit metagrep som også ligg i originalen, men som Glans og Homlung har dyrka vidare i fullt mon. Nettopp ved at konferansieren også blir framsyningas eigen konferansier, kan han både kommentere, supplere, og ikkje minst gjere dei mange sceneskifta nesten heilt saumlause.

Silje Lundblad kom rett frå teaterskulen til Trøndelag teater i fjor, og Sally Bowles er den første store rolla hennar. Ho imponerer stort både som songar og skodespelar. Ho er den naive songartisten som ikkje forstår at verda rundt også vedgår henne. I samspelet med den langt meir nøkterne Cliff (Ola G. Furuseth) kjem kontrastane tydeleg fram. Han er den einaste som ser kor det ber, men åtvaringane fell på steingrunn. Parallelt med den umogelege kjærleiken til hovudpersonane, finn fräulein Schneider, Cliffs hybelvertinne, og den jødiske fruktselgaren Herr Schultz, kvarandre. To einsame personar i livets haust. Det er ei vakker og trist lita historie i historia, glitrande framført av Helle Ottesen og John Yngvar Fearnley. Kjærleiken kjenner inga aldersgrense! Når Fearnley framfører songen Nygift (Married), er det til å grine av. Når denne framsyninga er blitt så vellukka, og ikkje minst komplett, heng det også saman med ei særs bra sceneløysing. Per Kristian Solbakken har nytta heile formatet på hovudscena, plassert orkesteret på eit flyttbart galleri i bakkant, men elles laga ein relativt minimalistisk scenografi der enkle stålrørskonstruksjonar kan bli både husvære, togkupé og meir til. Den nøkterne rekvisittbruken gir høve til raske og gode sceneskift, og ikkje minst plass til dei mange danseopptrinna. Der Solbakken er diskret i scenografi, tar han det att i kostyme. Særleg gjeld det danseensemblet, særs godt koreografert av Tomas Adrian Glans. Gjennom dans, song, og ikkje minst kostyme, kommenterer og utfyller dei framsyninga. Utmerka hjelp har dei av det berre ni mann store orkesteret som under kyndig leiing av Åsmund Flaten leverer meir enn godt nok musikalsk trøkk. Berlin er kosmopolitisk og opningssongen Willkommen er på fleire språk. Homlung og Glans har vald å halde på det fleirspråklege, og både songar og tekst blir framført på norsk, engelsk og tysk i stor tillit til at folk forstår, og med særs godt resultat. Her som elles spelar dei på kontrastane. Særleg er dette vellukka i framføringa av Tomorrow belongs to me som på tysk (Der morgige Tag ist mein), blir langt meir autentisk. Frå starten nærast som ein nasjonalromantisk parafrase over Heines og Silchers Die Lorelei, utviklar han seg til reine Horst Wessel-songen, og blir slik si eiga motsetning, samstundes som han også står i skarp kontrast både til andre songar og til handlinga elles. Finalegrepet til Homlung og Glans er for meg heilt nytt, og desto sterkare. Ringen blir slutta ved at dei nyttar symbolikken frå opningsscena i nok eit kontrasterande grep. Eg skal ikkje røpe kva som skjer, men den som ikkje blir gripe av denne scena, må vere temmeleg historielaus, for ikkje å seie hjartelaus.
Amund Grimstad.

(Meldinga stod i Klassekampen den 7. april 2008)

No Dice
Av og med: Nature Theater of Oklahoma
Idé og regi: Pavol Liska og Kelly Copper
Med: Anne Gridley, Robert M. Johanson, Zachary Oberzan, Thomas Hummel og Kristin Worrall.
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Oppsettinga tar opp i seg formspråk og referansar frå heile teaterverda, men er samstundes meir amerikansk enn eplepai. Pedagogisk nok har difor kompaniet utstyrt oss med eit tresiders referanseskriv der dei minst amerikanske av oss kan få ei viss innføring på førehand. Dinner theater er til dømes eit ukjent omgrep i norsk teater, men var ei populær teaterform i statane for ein del år sia. Saman med ei ofte amatørprega framsyning, fekk ein servert eit måltid. I denne tradisjonen startar det heile ved at regissørane sjølve serverer Dr.Pepper eller Diet Coke og smørbrød med ham and cheese- eller peanut butter. Med det er stemninga sett, og etter kvart tar framsyninga til. Ho er basert på meir enn hundre timars opptak av private telefonsamtalar, og handlar om alt og inkje. Aktørane er storytellers og vil så gjerne fortelle ei historie, men innhaldet uteblir. Eller kanskje ikkje? -Kva handlar det om? spør dei sjølve tidleg i framsyninga. Og frå å svare at dei ikkje har peiling, blir svaret gradvis endra til at dette er ei historie om det som det handlar om! Og det er ganske korrekt, for dette er så absurd som vår vanlege smalltalk og kvardag i røynda er. Det er trivialitetane opphøgd til teaterkunst, og kvardagen vår spegla for oss i all si meiningsløyse. Det er observant og særs intelligent.

Forfattarane har tydeleg god kunnskap om teater, film og litteratur, og boltrar seg i referansar og metaforar frå ulike sjangrar og med slektskap til det meste innafor film- og teaterverda. Sjølv fann eg parallellar både til Ionescos Den skalla sangerinna, og David Byrnes åttitalsfilm True Stories. Aktørane snakkar eit litt gebrokkent engelsk som for å framandgjere eller gi distanse, men det er utanpå, for dette er veldig amerikansk. Eit speilbilde av amerikansk kvardagsliv og konversasjon, men likevel langt frå framandt for det overflatiske livet vi sjølve lev. -Det er godt å snakke med deg, seier ein etter å ha gjennomført ei innhaldslaus samtale. Og slik er det! I form er framsyninga eit slags episk teater fullt av små tablå utan påfallande samanheng, start eller slutt. Tablåa er fragmentariske, men likevel står produksjonen fram som uvanleg heilskapleg. Eit paradoks, kanskje, men slik er vel både røyndomen og liva våre, – ein fragmentarisk heilskap. Regigrepet er særs spesielt. Dette er marionetteteater på høgt nivå. Det rikhaldige tekstmaterialet blir sett saman på ulikt vis frå framsyning til framsyning. Alle aktørane har øyretelefon der dei mottar teksten for så å måtte gi den sitt eige innhald og uttrykk der og då. Det gjer dei medan dei også lagar eit slags mimeteater som eit døvespråk ingen førebels kan, men som vi etter kvart tar til å kjenne att, – om ikkje forstå.

Framføringa er ein prestasjon i seg sjølv. Presentasjonsforma er særs krevjande, oppsettinga er tekstrik, og ho varar i nesten fire timar! I tillegg blir ho toppa av nokre velkoreograferte dansenummer som er hysterisk morosame, men også fysisk krevjande. Dialog og spel er litt naivistisk, pompøst og sjølvhøgtideleg, som eit middels amatørteater, og i denne framføringsforma ligg mye av humoren som også er eit viktig element. Han er særs lågmælt og ytrar seg ved uttrykk som blir vridd og vrengt på, små diskrete gags, eit vell av absurditetar og masse undertekst.

Oppsettinga er på eit vis ei metaframsyning av ei metaframsyning, ein produksjon som bit seg i halen og handlar om seg sjølv. No Dice er både underhaldning og sivilisasjonskritikk, det er ein leik med metaforar og referansar, det er absurd teater på sitt beste, og eigentleg har eg vel aldri opplevd det absurde så realistisk!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 31. mars 2008)

Den ungarsk-austerrikske forfattaren Ödön von Horváth (1901-38) rakk å skrive heile 17 skodespel før han døydde i fransk eksil i alt for ung alder. Det meste skreiv han frå Tyskland og Austerrike, og han var blant dei som tidleg åtvara mot den framveksande nazismen. Stykka hans blei forbode i Tyskland, og i stor grad var produksjonen hans lenge gløymt til han blei gjenoppdaga på sekstitalet, og nå blir han spela mye i Tyskland. Kasimir & Karoline frå 1932 er ein komedie som korkje er blant dei mest politiske eller mest spela av stykka hans, og Trøndelag teaters oppsetting er, så vidt eg veit, norgespremiere.

Vi er i München på oktoberfest, det er tivoli og alle er i feststemning. Men ikkje vår mann, Kasimir, som mista jobben sin dagen før. Han vil helst gå heim, medan kjærasten, Karoline, vil ha med seg det som er artig. Ein krangel fører dei kvar sin veg, og i løpet av kvelden møter dei to utfordringar og nederlag i ei uskjønn foreining før dei treff kvarandre att til det som kanskje kan bli ei forsoning. Den ytre handlinga er med andre ord kjent stoff for dei fleste. Menneskelege relasjonar er ikkje lette å handtere, og spesielt ikkje kjærleiken. Samstundes er vi i det førnazistiske Tyskland, eit klassedelt, men dekadent samfunn, på stupet av eitt eller anna der ein er i ferd med å gå til helevete på første klasse. Ein småborgarleg, idyllisk fasade som dekker over atskillig sprengstoff. Eg kjenner ikkje von Horváths tekst, men har meir enn ei mistanke om at i denne produksjonen har regissør Catrine Telle leika seg nokså fritt på bakgrunn av før nemnde tematikk. Vel er vi kanskje i München i 1932 der ein zeppelinar er det store trekkplasteret, men resten må vere ei ganske fri attdikting, for her er speilreflekskamera, karaoke, polsk danseband og Abba! Vi er med andre ord fristilt frå tid og rom. Slike grep gjer vanlegvis tematikken tydelegare, men i dette tilfellet blir det meir absurd og morosamt enn eigentleg forståeleg.

I Catrine Telles tapping er Kasimir & Karoline blitt ein burlesk og frodig folkekomedie spela i ganske store bokstavar. Karakterane er meir enn tydelege, og tidvis overspela. Det fungerer for så vidt godt sjølv om einskilde av personane, og særleg den ekstremt forhutla skreddaren Schürzinger (Øyvind Brandtzæg), blir så karikerte at dei blir vanskelege å tru heilt på. Hovudpersonen Kasimir, derimot, er den einaste heilt truverdige (og kanskje verdige?) personen i dette galleriet. I Hermann Sabados nydelege, diskrete og lågmælte tolking, er det lett å få sympati for han. Om dei andre, kan ein seie med Strindberg, at det er synd om människan. I Ingvild Rømo Grandes særs vellukka scenografi, og ved hjelp av Anders Schilles gode lyddesign, blir vi tatt inn i ein fuktig og heftig kveld på tivoli, ein stad klassemotsetnadene er oppheva – inntil vidare – og der lukka er kortvarig. Eit polsk danseband, glitrande framstilt og parodiert av Hans Petter Nilsen og Mads Bones dreg opp både allsong og karaoke, og den eine etter den andre lar seg freiste framfor mikrofonen. Songane er eit knippe Abba-låtar som tekstmessig syner seg å vere reine blinkskota for å beskrive dei ulike personane. Det svingar, og det er stor stemning. Vi får presentert den eine scena betre enn den andre, det er artig og underhaldande. Men så sit ein der og lurer på kva det eigentleg er Telle og teatret vil seie oss. I den grad dette skal vere meir enn rein underhaldning, og det har eg ei mistanke om at det skal vere, så er det vanskeleg å få auge på det. Finalen gir for så vidt svaret, men med ein så overtydeleg metafor at ein nesten blir litt skuffa over å få ein ferdigtogge konklusjon på noko som elles ikkje er heilt til å bli klok på.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen 1. april 2008)

PERFORMANCEScarface
Av og med Eddie Ladd
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Eg har sett Eddie Ladds parafrase over kultfilmen Scarface, og eg må vedgå at eg er sliten! Det var ei særs krevjande framsyning, – først og fremst for Eddie Ladd sjølv, men også for publikum. I berre dryge førti minutt, men i eit forrykande tempo, og med ein intensitet som gjer at du verkeleg må ta deg på tak for å følge med, presenterer ho sin walisiske versjon av Brian de Palmas film frå 1983. Jamvel om filmen er bakgrunnen, fortel Ladd knapt nokon historie, men i staden lag på lag med inntrykk og uttrykk, undertekst og politikk, men først og fremst ein imponerande miks av alle dei verkemiddel som er mogeleg å nytte på lerret og scene, og til same tid! Dette er ikkje ei framsyning som kan forklårast eller presenterast med resymé, men eg skal likevel freiste å gi nokre faktaopplysingar.

Eddie Ladd er ein walisisk performanceartist som jobbar i grenselandet mellom dei mange ulike scenespråka som film, video, dans, teater og musikk, og ho gjer det ved å blande det heile til imponerande mangefasetterte uttrykk. Samstundes er ho tematisk opptatt av kolonialisme og imperialisme, og denne kunnskapen kan vere grei å ha med i bakhovudet når ein ser, – eller meir korrekt; opplever – framsyningane hennar. I Scarface flyttar ho scena frå eksilcubanarane i Miami til landsbygda i Wales, og i ei uvanleg velkoreografert og millimeterpresis oppsetting får vi den walisiske versjonen av filmen. Eller, – rettare er det å seie at filmen er eit bakteppe for ei utforsking og eksperimentering med alle uttrykka. Heilt konkret får vi sjå filmopptak frå den walisiske landsbygda, og med eit videokamera på scena får Eddie Ladd sampla seg sjølv inn i filmen. Med suggererande musikk, stroboskopeffektar, gangsterkoreografi, voiceover, playback og you name it, skapar ho stemningar, bilde og situasjonar. Her er lite å forstå, i alle fall ved første gongs presentasjon, men desto meir å oppleve. Og stikkordet er sampling. Den originale filmen, først og fremst gjennom lydsporet, blir sampla med hennar eiga røyst, filmopptaka frå Wales blir sampla med video frå scena, engelsk blir sampla med walisisk, og slik kan ein halde fram nærast i det uendelege. Den politiske underteksten blei etter kvart også tydelegare gjennom kontrasten mellom engelsk og walisisk, og ved dei klåre assosiasjonane til invasjonar av ulike slag frå mikro- til makrokosmos. Gjennom blandinga av hermetiske og liveopptak, utforskar ho og skillelinene mellom sant og usant, falskt og ekte. Og ho leikar seg med filmstunts som eigentleg ikkje skal vere mogeleg å gjere live.

Scarface skal vere ein hyllest til filmen med same namn og til Al Pacino, men var for meg først og fremst ei forrykande oppleving, ein sjangermiks av dei sjeldne, ikkje eigentleg mykje å forstå, men desto meir å nyte. Presentasjonen er imponerande synkron, og Eddie Ladd syner kva for store utfordringar som ligg i det sjangeroverskridande.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 7. mars 2008)

Point Blank
Av Edit Kaldor
Med Nada Gambier og Edit Kaldor
Teaterhuset Avant Garden

Eksistensielle val presentert gjennom eit utal bilde av kvardagssituasjonar.

LØVEBRØL
Av og med Cirka Teater
Regi: Kjersti Haugen og Anne Marit Sæther
Scenografi: Gilles Berger
Dokkemakar: Tatjana Zaitzow
Musikk: Martin Smidt
Framført av Anne Marit Sæther, Anna Leyman og Ragnhild Faanes.
Trøndelag teater – Teaterkjellaren

Cirka Teater har alltid laga særs visuelle og ofte spektakulære produksjonar. Denne gongen presenterer dei ei i dobbel tyding ganske lågmælt framsyning, men likevel detalj- og opplevingsrik så det held. Løvebrøl er dokketeater med synleg dokkeføring. Berre akkompagnert av musikken til Martin Smidt, dels hermetisk, og dels framført av Ragnhild Faanes på saks og fløyte, gir Anne Marit Sæter og Anna Leyman liv til ei taus lita løve som er nysgjerrig som ein liten unge på alt som er rundt han. Tilsynelatande er omgivnadane berre eit par røyr og nokre klossar, men i Gilles Bergers magiske scenografi blir det trylla fram eit utal av utfordringar for den vesle krabaten. Han er leiken som få, og i den utsøkte og detaljrike dokkeføringa er det mye å kjenne seg att i for både store og små. Nokre kilevinkar og meir til må løva tole, men jamvel om ho blir klemd både flat og avlang, gir ho seg ikkje.

Det er inga eigentleg ytre handling i denne produksjonen anna enn ei løve som utforskar alt og alle. Ærendet til Cirka teater er å leike seg med leiken og skape gjenkjennelege situasjonar. Humoren er eit vesentleg element, og i opninga var salen heilt med. Men ein produksjon utan ord der heile handlinga er ein velkoreografert løveleik, kan bli vel poetisk og dvelande for dei minste. Framsyninga har nokre dramaturgiske problem og blir nok til tider litt stilleståande. Eg merka i alle fall at dei yngste i salen tidvis hadde visse problem med konsentrasjonen. Produksjonen er meint som ei familieframsyning, men eg vil tru at det er dei vaksne som har aller størst glede av henne. For meg var ho ei vakker, humoristisk, musikalsk og poetisk reise attende til den undrande barndomen der spørsmåla stod i kø og der nyfikna var utan grenser. Det visuelle var som vanleg tatt vare på i Gilles Bergers scenografi som denne gongen var tilsynelatande enkel, men berre tilsynelatande. Berger tryllar kompliserte figurar ut av dei enklaste volum. Dokkemakaren Tatjana Zaitzow kan også trylle, og ho har laga ei særs livfull løve som ein berre må bli glad i. Musikken til Martin Smidt, som tidvis var meir som lydkulisser, stod godt til handlinga, og gjorde det heile til nærast å vere ei velkoreografert danseframsyning. Dokkeførarane var særs synlege, men aldri i vegen, og med opptil tre dokkeførarar om ei lita løve, var eg imponert over kor synkron føringa var.

Løvebrøl er ei poetisk lita oppsetting full av opplevingar. For dei aller yngste kan ho kanskje bli litt langdryg, men for den som framleis hugsar korleis det var å vere liten og nysgjerrig, er dette eit vakkert og humoristisk gjensyn. Produksjonen har turnert med Den Kulturelle Skolesekken ei stund, og gjestar nå Trøndelag teater i halvanna veke.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen den 29. februar 2008)

TEATER
Den siste viking
Av Johan Bojer
Dramatisert av Ragnhild og Terje Mærli
Regi: Terje Mærli
Musikk: Henning Sommerro
Scenografi: Lars-Erik Lindén
Kostyme: Lili Riksén
Trøndelag teater, hovudscena

Mærli er særs tru mot boka, med eitt unnatak. Sjølv om Bojer skildrar både mennene som dreg til Lofoten tre månader kvar etterjulsvinter, og kvinnfolka som sit att i Rissa med jordbruk, ungar og uvisse, så er det likevel fiskarane det dreier seg om. Marja Myran er rett nok ei sterk kvinne også i romanen, men i denne oppsettinga er det nærast full kjønnsbalanse. Det er eit særs godt grep. Ein ting er at kvinnfolka historisk sett bar meir enn helvta av både himmel og helevete, men dramaturgisk skapar det eit kontrasterande spenn som Mærli nyttar til fulle. Han spelar medvete på eit utal motsetnader som mann/kvinne, landbruk/fiske og arbeid/utdanning for å nemne nokre. Samstundes som miljøskildringa blir tatt godt vare på, er oppsettinga grunnleggande eksistensiell der ho presenterer menneska framfor avgjerande val i livet. 

Når kvinnfolka blir meir sentrale, er det naturleg at andre blir detroniserte. Den fargerike Jakob, han Pinade blir i oppsettinga ein relativt anonym person, og det får vi tole. Verre er det at hovudpersonen sjølv, Kristaver, stundom blir nesten statist i eiga historie. Det skuldast regigrepet, og ikkje Trond-Ove Skrødal som gjer ei framifrå tolking av høvedsmannen. Til gjengjeld trer ungdomen og framtida, tydelegare fram. Skårungen Lars, som vil vere som far sin, men som også vil lese, som vil opp og fram, er fantastisk godt spela av Mads Bones som tidvis eig scena. Oppgjera hans med faren, mellom anna om lofotfisket er flukt eller fridom, er av dei verkelege høgdepunkta i stykket. Men så var det altså kvinnfolka: Marja Myran blir i Marianne Meløys mangslungne tolking den klokaste og den som kjem nærast ei fortellarstemme, ei som leverer den eine underfundige replikken djupare enn den andre. Og Marte Stolp gjer Berit Hylla til eit fyrverkeri av eit kvinnfolk, medan Cici Henriksen gir truverdig liv til ungjenta Ellen. 

Den største utfordringa med ei slik oppsetting, er sjølvsagt scenografien. Mærli og scenograf Lars-Erik Lindén har vald ei abstraherande og stilistisk sceneløysing der vi, som i romanen, berre får litt draghjelp til å lage oss eigne bilde. God hjelp får vi rett nok både av musikken til Henning Sommerro og av dei tidsriktige kostyma til Lili Riksén. Men dette er teater! Det er ikkje røyndom, men illusjon, og stort sett går det bra. Bølger og roing blir illudert gjennom koreografi, scena er eit krumt golv som både kan vere dønning og brottsjø, men Trollfjordslaget blei noko puslete og vel stilistisk; nærast som dokketeater. På den store, opne scena er alle tilstades nesten heile tida, og vi vekslar saumlaust mellom Lofoten og Rissa, mellom draumar og røynd på eit vis som er forbausande enkelt å godta. Slik er det mogeleg å gjere både Rissa og kvinnene meir synlege, og med det også dei underliggande konfliktane. 

Den siste viking er ei storslått, påkosta og spektakulær oppsetting. Ho er tru mot folkelivsskildringa til Bojer. Freistnaden på å presentere og utforske meir grunnleggande spørsmål er og god, men Mærli gapar tidvis over for mye. Nokre av tablåa kan bli litt langdryge, og første akt er vel omstendeleg før det heile kjem i gang. Til gjengjeld er finalen, med ein miks av Bojers epilog og heimkomsten til Rissa, ein dramaturgisk sviske som Mærli godt kunne ha gitt litt betre plass. Den klassereisa dette også med eitt handla om, blei berre hengande i lufta som eit spørsmål som knapt var stilt.
Amund Grimstad 

(Meldinga stod i Klassekampen 28. januar 2008)

TEATER

Et juleeventyr
Av Charles Dickens
Dramatisert av Irina Malochevskaja og Kjersti Haugen
Regi: Kjersti Haugen
Scenografi og kostyme: Per Kristian Solbakken
Musikk: Trygve Brøske
Koreografi: Erlend Samnøen
Trøndelag teater – hovudscena 

Bildet: Knug (Trond-Ove Skrødal) før gjenferd og tvil tar til å ri han. Foto:GT Nergård

Ei gamal, men framleis like aktuell historie som i nydramatisert utgåve er blitt ei uvanleg vakker og poetisk oppsetting.

Då Charles Dickens skreiv A Christmas Carol i 1843, var historia både eit oppgjer med sosial urettvise og fattigdom, og på same tid også ei vitalisering av julefeiringa. Et juleeventyr blei raskt det ultimate juleteatret, og den posisjonen har stykket halde sia. Med den dramatiseringa Irina Malochevskaja og Kjersti Haugen har gjort for Trøndelag teater, er det blåse meir enn nytt liv i denne gamle fortellinga. I Kjersti Haugens regi, og med Per Kristian Solbakkens utsøkte scenografi, er oppsettinga blitt ei totaloppleving, magisk, vakker, visuell og særs poetisk. Framsyninga utløyser et skred av kjensler utan å bli sentimental, og ho er moralsk utan å bli moralistisk. Den skal vere ein særs hard negl som ikkje blir rørt av dette, og kjem du i julestemning i tillegg, er det ein rein bonus. 

Historia skulle vere kjend, og tema er nytta av langt fleire enn Dickens. Ebenezer Knug er monomant opptatt av pengar. Han er gjerrig, grådig og har eit hjarte av stein. I originalen heiter han Scrooge, som også er det engelske namnet på Skrue McDuck. Walt Disney og Carl Barks lånte meir enn namnet då dei skapte onkel Skrue, og då skulle vel det meste vere sagt om kva slags type dette er. På sjølvaste julekvelden blir Knug heimsøkt av gjenferdet til kompanjongen som døydde sju år tidlegare, og som var like grådig som han. Ved å ta Knug med på ei reise til fortidas, nåtidas og framtidas jul, vil partnaren, medan det ennå er tid, opne auga til Knug for at det kan vere andre verdiar i livet enn pengar. 

Sjølv om verda er meir full av Knugar i dag enn i 1843, og teksten difor vel så aktuell, har nok stykket likevel godt av ei viss modernisering. Haugen og Malochevskaja har fornya språket ein del, men det viktigaste og desidert mest vellukka grepet er innføringa av seks juleåndar som nærast bølgar seg inn i framsyninga som fortellarar, kommentatorar, scenearbeidarar og meir til. Dei er nydeleg koreografert og er med på å gi framsyninga det lyriske preget som gjennomsyrer det heile. Kjersti Haugen har tydeleg hatt ein sterk visjon, og ho har vore trufast mot han. Det har resultert i ein særs heilstøypt og komplett produksjon. 

Scenografien til Per Kristian Solbakken er minst like tru mot Haugens visjon, og gjer det heile endå meir komplett. Her er masse opplevingsrikdom utan at det er pålessa. Tvert om er scenografien diskret, men til gjengjeld utsøkt. Enkle rekvisittar som ein stabel rekneskapsbøker blir stolar og seng, og ein bruliknande konstruksjon blir nytta til det meste. Effektfull bruk av skyggeteater gjer framsyninga både visuell og vakker, og det blir magisk når folk og ting berre forsvinn nærast osmotisk gjennom scenegolvet. 

Ensemblet på vel tjue personar spelar om lag seksti roller. Men scene- og kostymeskifta går synkront og saumlaust. Mange av rollene er tolka av særs unge statistar, og personinstruksjonen er imponerande. Sentralt i det heile er Trond-Ove Skrødal som spelar Knug med stor autoritet. Den oppvakninga og forvandlinga hovudpersonen gjennomlev, blir formidla med innsikt, truverd og ikkje så reint lite humor. 

Et juleeventyr er ingen musikal, men musikken til Trygve Brøske, dei mange gode songinnslaga, og ikkje minst den utsøkte bruken av to folketonar frå Telemark og Surnadal, bind framsyninga saman, og gjer ho om mogeleg endå vakrare. For dette er verkeleg vakkert teater. Det er poetisk og visuelt, rett og slett ei god sanseoppleving. I tillegg greier Kjersti Haugen å gi oss klump i halsen det meste av tida utan at det på noko tidspunkt blir sentimentalt eller klissete. Ei enkel, nesten banal, men likevel heilt eksistensiell historie som gjer noko med deg. Det er slikt som er godt teater!
Amund Grimstad 

(Meldinga stod i Klassekampen den 23. november 2007)