Amund Grimstad

TEATER

Geografi og kjærlighet
Av Bjørnstjerne Bjørnson
Ilesesett av Øyvind Brandtzæg, Ragnhild Sølvberg, Cici Henriksen, Kine Bendixen, Helle Ottesen, Trond Peter Stamsø Munch, Trond-Ove Skrødal og Marianne Meløy.
Trøndelag Teater, Tiller helse- og velferdssenter.

Bildet:
UPRETENSIØST: Eit vanleg opphaldsrom, åtte skodespelarar og ein tekst, – så enkelt kan det gjerast! FOTO: AMUND GRIMSTAD

Eit leikent og opplagd ensemble gav oss ei absurd revitalisering av Bjørnson.

For ein dryg månad sia hadde Trøndelag teater premiere på si første ”ilesesetting”, eit slags dogmeteater utan regi, scenografi, kostyme eller rekvisittar, og der teksten blir lese og fysisk kommentert av skodespelarane. Først ute var ”Andevariasjonar” av David Mamet der to gamle menn pratar saman på ein parkbenk. Det var ein tekst som i utgangspunktet knapt kravde særleg regi. Med den andre ilesesettinga har teatret kasta seg ut på djupare vatn. Onsdag var det premiere på Bjørnstjerne Bjørnsons ”Geografi og kjærlighet”. Ein komplisert intrige og åtte skodespelarar er langt meir utfordrande enn to menn i samtale på ein parkbenk. Utfordrande er det nok også at produksjonen i tillegg er laga for turné. I samarbeid med Trondheim kommune skal han visast på ulike bydelskafear som del av ”Den kulturelle spaserstokken” fram til det blir ei framsyning i Theatercaféen 7. mai.

”Geografi og kjærlighet” er ein relativt klassisk forviklingskomedie som handlar om professor Tygesen (Øyvind Brandtzæg) som er sjukleg opptatt av geografi, og som, trass i at han eigentleg er ein snill og velmeinande person, blir ein tyrann og umogeleg å vere i hus med. Kona hans (Ragnhild Sølvberg) får etter kvart nok og forlet mannen for ei tid. Då kjem dottera  (Cici Henriksen) på banen. Ho er på mange vis lik faren, berre at hennar lidenskap er kjærleiken. For å gjere ei lang historie kort finn Tygesen til slutt ut at livet må innehalde både geografi og kjærleik, og så blir alle lukkelege.(?) Undervegs har folk kome og gått slik dei skal i ein forviklingskomedie.  Denne sjangerens viktigaste rekvisitt er døra. Med presis timing skal skodespelarane gå ut og inn av dører, forsvinne og dukke opp, og ofte i eit ganske høgt tempo. I ei ilesesetting er dette umogeleg ettersom alle er hundre prosent tilstades heile tida og det heller ikkje finst noka form for scenografi. Tempoet må også bli rolegare når alle må lese frå manus (sjølv om dei nok var relativt frigjorde frå boka etter kvart). Alt dette set andre og store krav til framføringa. Og ikkje minst til publikum.

For eg må vedgå at det ikkje alltid var like lett å vite kven som var kor til ei kvar tid. Det var så avgjort framsyningas største problem. Eg håpar eg undervurderer folk, men fryktar at eit urøynd publikum vil ha vanskar med å få med seg alt. Men samstundes blei dette aspektet ved framsyninga også etter kvart ein positiv dimensjon i seg sjølv. Når dei som skulle vere borte likevel var til stades, fekk oppsettinga meir og meir preg av ikkje berre å vere eit Bjørnsonsk godt over hundre år gamalt lystspel, men også eit ganske absurd teater der humoren låg vel så mye i det surrealistiske som i manus. Når skodespelarane i tillegg la inn små metasvisker for den røynde teatergjengaren, og sikkert også for å ha det artig sjølve, blei dette etter kvart langt større enn det teksten ga grunnlag for. Slik greidde denne heilt upretensiøse oppsettinga på eit leikent vis å revitalisere og modernisere Bjørnson. Og det utan regi!

Ilesesettinga av ”Geografi og kjærlighet” er blitt langt meir uhøgtideleg enn ”Andevariasjonar”, og er i si litt rufsute stil på grensa til rølp. Stor scenekunst er det vel neppe, men det leikne og særs opplagde ensemblet gav oss ei sjarmerande og ganske underhaldande framsyning. Og altså med ein ny og artig vri på eit drama som neppe er blant Bjørnsons beste. Meir skal ein kanskje ikkje forlange?
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 23. april 2010)

MUSIKAL 

Spring Awakening
Manus og songtekstar: Steven Sater
Musikk av Duncan Sheik
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Kjersti Haugen 
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Koreografi: Erlend Samnøen
Lysdesign: Eivind Myren
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Med: Silje Lundblad, Hermann Sabado, Mads Bones, Hildegunn Eggen, Hallbjørn Rønning m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena.

Bildet:
DESPERASJON: I møte med dobbelmoral og vankunne blir det fort ungdommeleg desperasjon. FOTO: GT Nergaard

Puberteten har alltid vore vond, men foreldregenerasjonen treng ikkje legge stein til børa.

Alle som freistar å legge lokk på pubertet og seksuell oppvakning, vil oppleve at hormona er som løvetann om våren. Dei sprenger seg gjennom den tjukkaste asfalt. Det er meir enn hundre år sia den tyske dramatikaren Frank Wedekind skreiv ”Frühlings Erwachen”, eit etter tida særs kontroversielt og revolusjonerande stykke om dobbelmoral, prøysserdisiplin og kva for alvorlege konsekvensar det kan få. Det gjekk heile femten år før urpremieren, og seinare er stykket både blitt tatt av plakaten og forbode. Mye har skjedd sia Victoriatidas kyske seksualmoral, men ”Vårløysing”, som stykket heiter på norsk, er nok diverre framleis like aktuelt. På bakgrunn av Wedekinds tekst, skreiv Steven Sater og Duncan Sheik musikalen ”Spring Awakening”, og jamvel om det berre er fire år sia urpremieren på Broadway, har musikalen alt blitt ein megasuksess på scener over heile verda. I slutten av januar i år var det norgespremiere på Oslo Nye, og laurdag var det premiere på Trøndelag teater.

Vi er definitivt i Tyskland i 1890-åra der foreldra framleis freistar å få ungane til å tru på storken, og der skuledagen er fylt av disiplin og greske gloser. Men under overflata til  ungdomane boblar og syd det, og meir enn ein har søvnlause netter og våte draumar. Vi møter eit rikt persongalleri, men tre hovudpersonar. Melchior (Hermann Sabado) er klassens duks, men også revolusjonær og fritenkar. Gjennom faktakunnskap freistar han å slå hol på mytane som ligg som ein klam presenning over kameratane hans. Verst er det for Moritz (Mads Bones) som også har problem med å henge med på skulen. Wendla (Silje Lundblad) er ei ganske sjølvstendig og tøff jente som blir kjærast med Melchior, men som nok ikkje forstår heilt kva ho er med på. Eg skal halde meg frå å røpe kva som skjer og korleis det går, men her er nok å kjenne seg att i for den som er (eller har vore) ung, og som i tillegg har eit bankande hjerte.

Wedekind og Sater er innom både incest, mishandling, homofili, masochisme, graviditet, abort og meir til, slik at ein fort kunne tru at dette var eit pedagogisk lærestykke om seksualitet. Det er det ikkje, men tvert om særs god og tankevekkande underhaldning. Kjersti Haugen har laga ei heilstøypt framsyning med masse ungdommeleg trøkk og energi samstundes som ho har greidd å ta godt vare på dei rolege og meir lyriske scenene. Jamvel om dette er Tyskland i 1890-åra, har ho makta å skape eit truverd som eg trur vil treffe også dagens ungdom. Ragnar Olsens omsetting er særs naturleg og munnleg, og har gitt rom for at alle skodespelarane kan nytte eigen dialekt. Det gir ein ekstra autentisitet og er med på å bryte ned distansen. Scenografien til Dagny Drage Kleiva er i utgangspunktet eit stort og dystert rom i mørk eikepanel, men som ho etter kvart greier å skape om til kva det skal vere. Ved å la scena vere relativt ope og umøblert gir ho også rom for velkoreograferte opptrinn og spel i høg fart og med stor energi. Erlend Samnøens koreografi er med på å gjere oppsettinga til også å bli ei særs vakker sanseoppleving der rørsle og musikk smeltar saman til eitt.

Musikken til Duncan Sheik er relativt sviskefri, og i motsetnad til andre suksessrike musikalar, vil ein neppe gå nynnande heim. Dette er ingen kritikk for melodiane står godt til tekstane. Det sju mann store orkesteret, under særs kunnig leiing av Åsmund Flaten, gir eit utmerka lydbilde og er så avgjort med på å drive fram handlinga. Musikarane er plassert særs synleg i bakre hjørne av scena. Så lenge orkesteret ikkje tar fysisk del i handlinga, er dette eit uheldig val. Refleksar og blinking i instrument, notestativ og leselys gir eit inntrykk av rot og tar merksemda frå handlinga, særleg i situasjonar der scena er relativt mørk.

Ensemblet er samkøyrt, sceneskifta er presise, det blir spela i høgt tempo og med stor energi. Dei tre hovudpersonane leverer særs gode og truverdige rolletolkingar. Silje Lundblad er den oppegåande, men likevel lett naive som gradvis og for seint forstår kva ho har vore med på. Hermann Sabado er motoren i framsyninga og får utmerka fram den ungdommelege desperasjonen i møte med dobbelmoral og vankunne. Og Mads Bones gir oss ei gripande tolking av ein tragisk og heilt unødvendig lagnad. Hildegunn Eggen og Hallbjørn Rønning spelar fjorten ulike vaksenpersonar, og greier både å nyansere dei, og å unngå overspelet som ligg latent i nokre av rollene.

”Spring Awakening” er blitt ei heilstøypt framsyning som på framifrå vis både greier å problematisere eit aktuelt og vanskeleg tema og å gjere det til god og tankevekkande underhaldning. Og ikkje minst er det blitt ei uvanleg vakker framsyning.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 12. april 2010)

TEATER

FAUST & Reklamekabareten
Av Christian Lollike
Omsett av Mina Stokke og Marina Popovic
Regi: Martine Løkholm og Marina Popovic
Scenografi: Are Moa Gausen
Med: SIT (Studentersamfundets Interne Teater)
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus 

Å forsøke å lure reklamen er eit fåfengd prosjekt.

Det er snart femti år sia plateselskapet Decca proklamerte at ”All the revolutionaries are on Decca”, og etter det har kampen mot kommersialiseringa vore tapt ein gong for alle. Den danske dramatikaren Christian Lollike har laga ein artig tekst som tar tak i spørsmålet om kunsten likevel kan greie å sigre over, eller i det minste ”lure”, reklamen og den aukande sponsinga. SIT har omsett og tilrettelagd teksten for sitt eige bilde, og sundag var det norgespremiere på Knaus.

FAUST & Reklamekabareten er metateater i aller høgste grad, og stundom også metametateater. Eit idealistisk teaterkompani (SIT) vil gjerne lage produksjonar som, om dei ikkje endrar verda, i alle fall set vesentlege spørsmål opp til debatt, systemkritisk og uavhengig. Men så var det der med pengane og å få råd til å lage desse produksjonane. SIT har ikkje midlar, og er truga av oppløysing. Eit i dobbel tyding kreativt reklamebyrå vil tilby sponsing mot produktplassering, og dette er sjølvsagt heilt uspiseleg for dei unge idealistane. Men reklamefolka er pågåande, og i nauda eter som kjend fanden fluger. SIT finn difor ut at dei kan lage produksjonar der reklamen blir ironisert. Då er integriteten på plass og samvitet reint. Men så syner det seg altså at antireklame også er god reklame og at sponsorane kjøper ironien. Kva gjer ein då? Kanskje bad taste eller slett framføring. Kampen blei som sagt tapt for femti år sia, og i hovudsak er det nok den konklusjonen vi får presentert på Knaus også.

Oppsettinga er leiken og full av humor, og ikkje så reint lite sjølvironi. Det opnar lovande med ein konferansier som i beste Cabaret-stil tar oss inn i problematikken. Men det blir raskt tydeleg at her er det store manglar i regi og dramaturgi. Oppsettinga er full av tablå der ein nok kunne ha kutta med hard hand, og der dei alt for mange sceneskifta er langt frå saumlause. Sjølv om det er mange gode einskildprestasjonar, er det likevel tydeleg sviktande personinstruksjon.  For meg framstod stykket som relativt uferdig. Dette seier eg fordi eg gjennom åra har sett særs mye bra teater frå SIT si side, og studentane får ha meg orsaka for at eg legg lista eit godt hakk over vanleg amatørteater.
Amund Grimstad

MUSIKAL

Assassins
Msikk og songtekstar: Stephen Sondheim
Tekst: John Weidman og Davis Freeman
Regi: Davis Freeman
Produsert av Random Scream/Davis Freeman
Teaterhuset Avant Garden, Verkstadhallen

Bildet:
RELIEFF: Skotet (eller skota?) til Lee Harvey Oswald blir presentert på eit vis som set heile den amerikanske drapsspiralen i relieff. FOTO: RANDOM SCREAM

Ein treng korkje orkester, dansarar eller påkosta kostyme for å lage god musikal. Det held med dyktige folk og ein god idé.

Ikkje noko anna vestleg land har hatt same tendens til å ta livet av leiarane sine som USA. Frå John Wilkes Booth drap Abraham Lincoln våren 1865, har det vore ei lang og samanhengande rekke drapsforsøk der intervalla sjeldan er over tjue år. Og i eit land der det enklaste så avgjort er pistol, er det er nesten slik at ein kvar president med respekt for seg sjølv bør ha blitt skote på. Dette tok Stephen Sondheim tak i, og saman med John Weidman skreiv han musikalen ”Assassins” som hadde premiere i 1990. Den har hausta stor fagnad, men også vore offer for politiske konjunkturar. Ei Broadway-oppsetting  i 2001 blei utsett heilt til 2004 på grunn av 11. september, og slik har musikalen tatt til å leve sitt eige liv som ein kommentar ikkje berre til gamle drapsforsøk, men også til amerikansk patriotisme. På mange måtar kan ein seie at det er denne metaversjonen av musikalen den amerikanske teaterkunstnaren Davis Freeman, saman med det belgisk/amerikanske teaterkompaniet Random Scream, har gripe fatt i med den produksjonen som i desse dagar har gjesta Norge.

”Assassins” i Random Scream/Davis Freeman si tapping er på alle vis antitesen til det vi forbind med musikalar. Her er ikkje noko orkester, berre eit flygel og ein ustemd gitar. Her er ingen påkosta kostyme, ingen koreografi, og heilt minimalt med regi. I alle fall tilsynelatande. Ti skodespelarar sit ved eit langbord som paneldeltakarar på eit seminar. Dei har manus framfor seg og er kledd i det vi ville kalle sivile klede. Vekslande namneskilt fortel til ei kvar tid kven vi har å gjere med, og det einaste verkelege regigrepet er at skjermen bak dei blir nytta til ulike bilde- og videoprojeksjonar der også songtekstane blir presentert. På enkelt og pedagogisk vis startar dei opp med å introdusere scene ein, og går så gjennom drapsforsøka sak for sak.

Baktteppet for framsyninga er sjølvsagt det spesielle ved den amerikanske kulturen som produserer eit slikt utal med drapsmenn og -kvinner. Det gjeld våpenkulturen, men kanskje i større grad det amerikanske fridomsmantraet om å leve ut draumane sine, om dei så måtte vere å ta livet av presidenten. Usentimentalt og naivistisk blir vi presentert for eit titals ulike stakkarar og bakgrunnen deira for å gjere som dei gjer. Utan store faktar, og stort sett sittande ved langbordet, blir dette framført av skodespelarane. Dei ler og småkommenterer kvarandre, og er i det heile tatt særs tydelege på at dette ikkje er tradisjonelt teater, men tvert om ein kommentar til det.

Det fungerer faktisk særs befriande. Og underhaldande. Med den lett komiske og naivistiske presentasjonsmåten kombinert med framifrå songlege prestasjonar, var dette lenge i hovudsak først og fremst god underhaldning. Men så kjem ubehaget snikande. For det er ikkje leiketøyspistolar vi snakkar om, og dei bisarre haldningane som avlar slik kultur er langt frå noko å le av.

Finalen er eit overraskande møte mellom dei to mest namngjetne attentatmennene i amerikansk historie, John Wilkes Booth og Lee Harvey Oswald, der vi får ein ny og uventa vri på kva som var bakgrunnen for skota i Dallas i 1963, ei metaforklaring som set heile drapsspiralen i relieff. Det viser seg å handle om langt meir enn ”five minutes of fame”, for det er jo enorm skilnad på eit attentat og eit simpelt drap? Er det ikkje? Og ein liten unnseleg og artig detalj set fart i nok ein konspiratorisk spekulasjon rundt drapet på Kennedy. 

”Assassins” er på same tid både god underhaldning og eit særs politisk teater. Produksjonen viser at det er mogeleg å lage musikal nesten som eit lesestykke. Og i staden for at historia og tematikken druknar i effektar, arrangement, feite lydbilde, scenografi, spektakulær dans og masse lys, blir alt særs tydeleg når ein skjærer inn til beinet slik det her er gjort.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Kassekampen laurdag den 20. mars 2010)

TEATER

Andevariasjoner
Av David Mamet
Omsett av Finn Iunker
Ilesesett av John Yngvar Fearnley og Arne O. Reitan
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
ENDER: John Yngvar Fearnley og Arne O. Reitan funderer over det meste med stadige visittar til andedammen. FOTO: GT NERGAARD

To gamle menn som utvekslar kvardagsvurderingar. Det kan bli teater av slikt

Då Kristian Seltun tok til som teatersjef på Trøndelag teater frå årsskiftet, flagga han ganske tydeleg at han var regiteatrets mann. Men Seltun er ikkje dogmatisk og vil stå på fleire bein. Difor har han starta eit prosjekt han kallar ”Ilesesetting” (i motsetnad til iscenesetting). Det er eit slags dogmeteater med sine eigne reglar (sjå dogma nederst på sida). Her er det heilt minimalt med regi, og ordet står definitivt i sentrum. I første omgang planlegg teatret to slike ilesesettingar, og først ute er ”Andevariasjoner” av den amerikanske forfattaren og dramatikaren David Mamet. Trøndelag teater gjer det relativt enkelt for seg med denne produksjonen, for ”Andevariasjoner” er nesten som eit lesestykke i utgangspunktet. Men i mai blir det meir utfordrande, for da presenterer dei ”Geografi og Kjærlighet” av Bjørnstjerne Bjørnson.

To godt vaksne menn (John Yngvar Fearnley og Arne O. Reitan) sit på ein parkbenk og pratar saman som folk flest gjer det, i hopp og assosiative sprett, utan alltid å høyre etter kva den andre seier. Og slik sit dei og utvekslar synspunkt om dette og hint. Dei er innom mye kvardagsfilosofi, og i hovudsak dreier nok dette seg om Livet med stor L. Det gjer dei med stadige visittar til ender som ein allegorisk referanse til menneska og liva våre. Som kvardagslege samtalar ofte er, blir dette tidvis absurd, men likevel langt meir logisk enn til dømes Beckett. Trass i logiske kortslutningar og sprang, er Mamets tekst relativt enkelt å henge med i. Den lune og underfundige humoren gir teksten ein eigen varme, og du blir fort glad i desse to mannfolka, kanskje fordi det er litt for lett å kjenne seg att i dei. 

Finn Iunker har omsett teksten til særs munnleg norsk slik at dialogen fell heilt naturleg.  Fearnley og Reitan står godt til kvarandre, og som dei erfarne skodespelarane dei er, greier dei å legge meir enn nok av mimikk, intonasjon og litt eigenregi i dette til at dette langt frå blei noko lesestykke. Første utgåve av ilesesettinga var absolutt vellukka. Her har teatret laga seg eit lavkostkonsept som er lett å sette opp kor som helst, og når som helst.
Amund Grimstad

Dogme for Ilesesettarane
1. Gå aldri på scena utan manus.
2. Ver alltid tru mot teksten.
3. Teksten skal alltid kommenterast.
4. Eventuelle fysiske hjelpemiddel skal finnast på staden.
5. All lyd skal skapast på staden.
6. Påkledinga skal vere nøytral og stilig.
7. All ilesesetting skal ha til hensikt å svare på minst eitt av dei store spørsmåla i livet.
8. Ilesesettarane sine dogme skal lesast opp for publikum før ilesesettinga tar til.

(Meldinga stod i Klassekampen torsdag 18. mars 2010)

TEATER 

Fluenes Herre
Av William Golding
Dramatisert av Nigel Williams
Omsett av Hilde Hagerup
Regi: Marit Moum Aune
Scenografi og kostyme: Nora Furuholmen
Med: Tone Mostraum, Ine Jansen, Andrea Bræin Hovig m. fl.
Nationaltheatret, Amfiscenen

Bildet:
KOSTSKULEGUTAR: Ikkje vanskeleg å sjå at dette er engelske kostskulegutar.  FOTO: GISLE BJØRNEBY

Sceneversjonen av Fluenes Herre manglar mye av den indre logikken som er naudsynt for å få med seg korleis samfunnet gradvis går i oppløysing.

William Goldings nærast dystopiske roman frå 1954 er eit både skræmande og framifrå bilde på samtida, kor skjør fernissen av sivilisasjon er, og kor lite som skal til før det går forferdeleg gale. Boka ga han nobelprisen, ho er blitt filmatisert to gongar, og er lese av eit enormt stort publikum.  Det er difor med relativt stor fallhøgde at Nationaltheatret presenterer sceneversjonen som hadde norgespremiere på Amfiscenen i helga.

I storsamfunnet, eller makrokosmos, er det atomkrig, og eit flylass med engelske kostskulegutar blir evakuert til det foreldra trur er geografisk tryggleik. Men flyet dett ned over ei øyde øy, piloten døyr, og gutane freistar å skipe sitt eige samfunn, eit mikrokosmos Golding nyttar som bilde på den sivilisasjonen gutane kjem frå. I tematikk og bildebruk er historia ikkje ulik George Orwells Animal Farm frå ni år tidlegare. Gutane (som dyra i Animal Farm) startar med å lage seg eit slags demokrati med vald leiar og relativt klåre reglar. Initiativtakar til dette er Piggy (Tone Mostraum), den rasjonelle og nøkterne, men også så snusfornuftige at han ikkje akkurat blir gruppas yndling. Jack (Andrea Bræin Hovig) har leiarambisjonar, er intrigant og gjer kva som helst for å vinne fram, medan Ralph (Ine Jansen) blir vald til leiar og er sivilisasjonens garantist.

Frå det lausleg organiserte skjer det gradvis små endringar, det oppstår maktkamp, semireligiøse situasjonar, frykt, massesuggesjon, og i romanen endar det etter kvart med at Jack si gruppe set fyr på heile eksistensgrunnlaget for å vinne over Ralph. Men røyken frå elden gjer at øya blir oppdaga, og ein marineoffiser reddar gutane frå å utslette seg sjølve. Kva dei så blir redda til, er eit ope spørsmål Golding ikkje gir svar på.

Å presentere ni kostskulegutar i alderen sju til tretten år på eit truverdig vis er ikkje lett når ein skal nytte vaksne aktørar. Marit Moum Aune har vald å bruke berre kvinner. Det var tilsynelatande eit sært val, men synte seg raskt å vere temmeleg genialt. Relativt små kvinner med lys røyst blei frå første stund til å tru på. Like vellukka var også opninga der ho på eit enkelt, illustrerande og pedagogisk vis greidde å presentere både dei særs britiske kostskulegutane og flystyrten. Så gjekk teppet opp for livet på øya. Det blei diverre ikkje like vellukka.

Ei dramatisering er eit sjølvstendig kunstnarleg uttrykk, og skal korkje ha som føresetnad at ein har lese boka, eller kjenner historia. Oppsettinga må stå hundre prosent på eigne bein og på eigen indre logikk. Det gjer ikkje denne produksjonen. Tittelen på stykket blir innhaldslaus ettersom flugene ikkje finst. Når gutane blir livredde for det dei trur er eit monster, men som berre er liket av flygaren hengande frå fallskjermen i eit tre, er dette nærast uråd å få med seg. Og den gradvise, snikande endringa som skjer frå sivilisasjon til barbari er presentert i tablå der spranga blir for store til at dei blir forståelege. Slik blir det også med avslutninga som berre er ei vill menneskejakt, men utan at øya brenn. Då blir det ikkje like logisk at det med eitt og ut av inkje dukkar opp ein marineoffiser. Og finalen der Piggy kjem attende frå dei daude og hoppar over ei trestamme, blir nesten pinleg.

Scenografien til Nora Furuholmen er relativt enkel og illustrerande, men gir ikkje tilstrekkeleg rom for dei mange sceneskifta. Øya er stor, og det skjer ting fleire stadar og med stor innbyrdes avstand. Dette blir problematisk å formidle gjennom scenografien til Furuholmen. Det er, som eg alt har påpeika, eit særs vellukka grep å nytte kvinner i alle rollene, og eg tenkte aldri på dei som anna enn unge gutar. Det er òg mange gode einskildprestasjonar. Særleg er Tone Mostraum særs truverdig som den irriterande nøkterne og retthaverske Piggy. Kjersti Elvik fekk også fram heilskapen i tvilaren Maurice, medan Marika Enstad var den store, sterke, men likevel svake som let seg manipulere av Jack. Og eg må vedgå at eg blei sjarmert av tvillingane Sam og Eric (Mari Maurstad og Kjersti Botn Sandal). Men eg blei diverre ikkje like sjarmert av sjølve oppsettinga.
Amund Grimstad

TEATER

En folkefiende
Av Henrik Ibsen
Regi: Carl Jørgen Kiønig
Scenografi: Milja Salovaara
Musikk: Åsmund Feidje
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Anders Mordal, Trond-Ove Skrødal, Marianne Meløy, Silje Storstein, Øyvind Brandtzæg, Hans Petter Nilsen, John Yngvar Fearnley, Pål Christian Eggen og Harald Brenna.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Dr. Tomas Stockmann har funne ut at vatnet i det som skal bli byens badeanstalt er forureina. Den komande hjørnesteinsverksemda i den lumre småbyen er tufta på gift, og i si naive tru på at folket vil høyre sanninga, ventar legen å bli folkehelt. I staden møter han bakvasking, forteiing og utstøyting slik røyndomen er for varslarar også i dag. Likevel står han opp mot makt og vankunne, og opplever sjølvsagt at mot ”den kompakte majoritet” er han sjanselaus. Men i staden for at dette blir eit stykke om sanning, ytringsfridom, og om å vere tru mot ideala sine, lar Ibsen Stockmann bli meir og meir gal, og mindre og mindre spiseleg. Han veit han har rett, men når ikkje fram. Kva gjer det med eit menneske? For Stockmanns del endar det med at han utviklar temmeleg elitistiske og antidemokratiske idear om den eine kloke som står heilt åleine. Kva slikt tankegods har ført til, har vi sett nok av døme på i åra etter Ibsen. Seltun er sjølv inne på det i programmet når han skriv at Rote Armee Fraktion heldt fram der andre gav seg. I denne oppsettinga er det snublande nær å sjå at den logiske konsekvensen for Tomas Stockmann er Baader-Meinhof, men Kiønig og Seltun let den ballen ligge.

Carl Jørgen Kiønig har vald ei presentasjonsform som er ganske tidlaus, med ei lett modernisert og ganske avslappa språkføring, men der scenene elles er relativt tru mot Ibsen. Medan dialogen er ”etter boka”, er den fysiske framføringa ofte kontrasterande og full av humor. Det løyser opp det elles teksttunge stykket, og særleg den verbale slåsskampen mellom Stockmann og broren fekk eit forsterka innhald då han blei framført som ein litt stilisert brytekamp! Scenografien til Milja Salovaara legg sterke føringar på heile presentasjonen. Scena er skapt om til eit strengt geometrisk forma basseng der publikum er plassert på tre av sidene. Løysinga er symboltung og ganske rigid, og kunne fort ha blitt ei tvangstrøye. I staden gjer ho kurbadet til noko heilt konkret der Stockmann til slutt står til knes i det vatnet som var årsaka til problemet. Og når vi på folkemøtet opplever at vi som publikum blir medverkande der vi sit som ein ufrivillig del av den kompakte majoritet, er det både sterkt og ganske ubehageleg.

Anders Mordal er ein temmeleg avslappa, folkeleg og likandes Stockmann, og lett å få tillit til. I si naive tru på at folket ønsker sanning, blir fallet hans stort når han møter dåtidas ”klimaskeptikarar”. For ikkje å snakke om møtet med sentrumsekstremisten Aslaksen, måtehaldsfanatikaren og talsmannen for den kompakte majoritet, ein av Ibsens mest motbydelege, – og farlege rollefigurar, her glitrande framført av John Yngvar Fearnley.

”En folkefiende” er eit litt utydeleg drama der det ikkje er heilt enkelt å forstå kor Stockmann eigentleg kjem til å gå. I Kiønigs regi ligg alle tolkingane framleis like uprioriterte og uforløyste. Eg er ikkje viss på at eg er samd med han i det valet.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 1. februar 2010)

TEATER

Frosset
Av Bryony Lavery
Omsett og instruert av Rita Abrahamsen
Scenografi og kostyme: Åse Hegrenes
Lysdesign: Morten Reinan
Med: Trond Peter Stamsø Munch, Mona Jacobsen og Wenche Strømdahl
Trøndelag Teater, Gamle scene

I ein iskald scenografi møter vi tre menneske som kvar i høgste grad ber på sitt; – den pedofile seriemordaren, mora til den ti år gamle jenta som blei drepen, og psykiateren som skal tolke gjerningsmannen. Gjennom eit utal tablå følger vi dei tre over eit tidsrom på mange år. Dei har ulike stemmer, men fortellingane deira smeltar etter kvart saman til historia om den ti år gamle Rhona som skulle vitje bestemora ein vakker sommardag, men som aldri kom fram. Om mora Nancy som ventar på dottera i klokkartru på at ho kjem att, og som blir drivkraft i ein organisasjon for forsvunne barn, før drapet etter tjue år blir avslørt og sanninga går opp for ho. Og om den amerikanske, velrenommerte psykiateren Agnetha som kjem til London for både å førelese om forskinga si, og studere tilfellet Ralph på nært hald.

”Frosset” av den britiske dramatikaren Bryony Lavery hadde urpremiere for drygt ti år sia, og har gjort stor suksess i England, men kanskje særleg i USA der det var det mest spela stykket i 2006. I heimlandet til ”vondskapens akse” og der strafferettspleia i stor grad dreier seg om hemn, kan spørsmålet om forsoning bli ganske provoserande. Her heime har vi heldigvis ein meir sivilisert kriminalitetspolitikk, og teaterkunstnarar som Kate Pendry har for lengst bana veg med produksjonar som ”Tales of a Wicked Child”. Så sjølv om Trøndelag teater marknadsfører norgespremieren på ”Frosset” som noko som utfordrar grensene våre, er det lite provoserande i oppsettinga. I staden er det ein etter måten særs nøktern og nærast akademisk tilnærming til problematikken. Utan at forfattaren eller teatret på nokon måte tar stilling til dei tre aktørane, får vi presentert dei med deira eigne historier slik at vi sjølve kan danne oss bilde av kven dei er. Det blir etter kvart relativt enkelt å fatte både mora Nancy (Mona Jacobsen) og den pedofile Ralph (Trond Peter Stamsø Munch) jamvel om Lavery og instruktør Rita Abrahamsen held seg milelangt frå å nytte moraliserande peikefingrar. Nettopp fordi dette er teater i absolutt beste ”show them – don’t tell them”-tradisjon, blir psykiateren Agnetha (Wenche Strømdahl) så vanskeleg å forstå. Der dei to andre er heilt nøkternt presentert, er Agnetha ganske karikert, og fungerer støyande i oppsettinga. Eg var uviss på om dette var eit uheldig regigrep (eg har ikkje lese manus), men finalen tyder på at rolla er skriven slik av Lavery. Det øydelegg etter mi meining den nesten klinisk dokumentariske tilnærminga til handlinga.

Rita Abrahamsen har både omsett og instruert stykket. Språket er munnleg og godt, og aktørane får nytte dialektane sine. Det gir ekstra autentisitet. Abrahamsen nyttar vel lang tid i første akt på å presentere historia. Det kan også bli i meste laget psykiatri, og ikkje riktig så mye teater. Men etter pause tar det atskillig meir av. Ein tilsynelatande så umogeleg situasjon som at mora til offeret møter overgriparen, er gjort så lågmælt og truverdig at det er lenge sia eg har sett ei så sterk scene på teater. Ikkje spesielt provoserande, men intenst og vondt. Og enormt godt framført.

Tittelen på framsyninga spelar på at alle dei tre aktørane har frose seg fast i kvar sine posisjonar. Scenografien til Åse Hegrenes bygger opp under det iskalde og nøkterne, og greier, særleg ved hjelp av den utsøkte lysdesignen til Morten Reinan, å skape rom og stemningar. Bryony Lavery tar opp mange tema i ”Frosset”. Spørsmålet om forsoning eller hemn, om vondskapen er genetisk, om samfunnet er meir opptatt av overgripar enn offer, og om akademias manglande forståing for at bak kvart case ligg vonde kjensler og djupe traume. Resultatet er blitt litt sprikande, og noko uforløyst som teater.
Amund Grimstad

TEATER

Pseudonymet
Av Jo Strømgren
Regi, koreografi og scenografi: Jo Strømgren
Lysdesign: Tommy Geving
Med: Cici Henriksen, Janne Kokkin, Hildegunn Eggen og Ola G. Furuseth
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
TETT PÅ: Ikkje greitt å vere forfattar Ola med eit forlag som kjem så tett på. FOTO: GT NERGAARD.

Særs intelligent, velspela og underhaldande om det innhaldslause og overflatiske i liva våre.

Det vesle forlaget Nemesis står framfor si kanskje største utgjeving nokon sinne. Pseudonymet Falk Thomsen har, som mange andre forfattarar, skrive (om) sitt liv, eller meir korrekt sitt pubertale kjærleiksliv. I lanseringa går det fram at boka handlar om dei utenkelege knulla, erotiske sløydsalar og kåte bøttekott. Her er det altså duka for ei lansering akkurat så tabloid som journalismen krev at litteraturen skal vere i 2010. I eit samfunn der alle forsyner seg av kvarandre som om vi skulle vere eit fruktfat til felles nyting, syner det seg etter kvart at alle dei fire på scena har meir sams enn ein skulle tru, og i dette mikrokosmoset brettar Jo Strømgren ut lag for lag medan han på eit særs velformulert vis, godt regissert, og faktisk også koreografert, ironiserar og gjer narr av oss såkalla moderne menneske. I beste Holbergske stil, men med dagens referansar, viser han oss det latterlege ved menneska, – den opplyste, intellektuelle ålmenta som skulle vere godt heva over primitive og meir dyriske drifter, men som syner seg å ligge under for alt det vi meiner å vere frigjort frå.

Nemesis forlag har berre tre tilsette. Hildegunn (Eggen) er den godt vaksne og stoiske sjefen som ser ut til å ha det meste på plass. Janne (Kokkin) er ei frodig, hektisk og livssvolten kvinne, truleg i slutten av førtiåra, men som stadig lyg av seg nokre år. Og den nytilsette Cici (Henriksen) er skårungen i starten av tjueåra, ei jente som tilsynelatande ikkje ser ut til å ha fått så mange blåmerke av livet ennå. Men skinnet kan som kjent bedra. Inn i denne settinga kjem den komande, og sjølvsagt ganske attraktive, forfattaren Falk Thomsen. Det namnet er noko så umoderne som eit pseudonym, truleg for å verne den og dei han skriv om, noko som heller ikkje er særleg vanleg for tida. Berre Janne veit at han i røynda heitar Ola (G. Furuseth). Nå må denne meldaren ile til for å forklåre at Strømgren er eit leikande menneske som kan vri og vrenge på og gjere humor ut av det meste. Trass i at oppsettinga heitar ”Pseudonymet”, eller kanskje nettopp difor, spelar alle aktørane med sine eigentlege fornamn! Opphavleg skulle urpremieren ha vore alt hausten 2008, men eit beinbrot på generalprøva førte til utsetting. Det tener den nyleg avgåtte teatersjefen til stor ære at han ikkje sette inn ein understudy for å redde budsjettet, men det hadde vel også vore nokså umogeleg, for sjeldan ser ein ei casting som passar betre enn ensemblet i denne oppsettinga. Ein kunne nesten mistenke forfattaren for å ha skrive stykket for akkurat desse fire.

”Pseudonymet” er ein surrealistisk farse med klåre parallellar til det beste i Holbergs komediar, men i tema også i slekt med Kundera og andre som har skrive om det overflatiske i tilveret. Som i ein god komedie, ligg tragedien der som ein gjennomgåande undertone. Her er forviklingar på ganske høgt nivå, og eg skal halde meg vel frå å røpe så mye av korleis det går med dei fire i forlaget. Det eg kan seie er at ikkje noko er slik du trur det er, og Strømgren byr på stadige overraskingar.

”Pseudonymet” er skrive som eit tett og intenst kammerspel. Scena er kontoret på forlaget, eit tids- og stilriktig rom der handlinga skjer utan andre sceneskift enn at aktørane kjem og går. Dialogen er verbal pingpong i høgt tempo, relativt innhaldslaus slik samtalar ofte er, men med bitande sarkasmar og ganske direkte tale innimellom. Den danna fernissen slår ofte sprekkar. Og det er urkomisk når forfattaren Ola med eitt oppdagar kor godt det å kunne snakke folkeleg og ikkje litterært, eller med løkkeskrift som han metaforisk kallar det. Teksten er særs intelligent, og stappfull av humor. Men Strømgren er også ein god regissør, og her er det slett ikkje djevelen, men snarare det motsette som ligg i detaljane. Oppsettinga byr på ei uendeleg mengd små regisvisker for den som vil sjå, og om du trur at dei ligg der berre til spas, som opningsscena der ei due kakkar på vindauget, vil du etter kvart sjå at det meste har ei meining. Og når Strømgren i tillegg har greidd å legge inn både velkoreografert kontorstoldans og eit urkomisk stilisert knull i form av naivistisk ballett, blir dette så godt som fullkome!

Dei fire på scena spelar i ganske høgt tempo og med enorm autoritet. Det er gjennomgåande særs gode skodespelarprestasjonar, og dei står så godt til kvarandre at jamvel det mest absurde og surrealistiske blir høgst truverdig. Dei fire greier også alle den hårfine balansen det er å overspele akkurat nok til at det blir komisk, men aldri så mye at det tippar over. Farseaktig komedie er ein tøff sjanger der det er mye anna som også skal balansere. Timinga er til dømes heilt essensiell, og ikkje minst vekslinga mot tragedien som alltid ligg der som ein blå undertekst. Alt dette er meir enn vel tatt vare på.

”Pseudonymet” er ei slik sjeldan teateroppsetting der ein berre kan lene seg attende og kose seg frå første til siste stund. Det er underhaldande, velspela, fullt av humor, slett ikkje utan alvor, godt regissert og med intelligent tekst. Slik kunne eg halde fram med godord nesten i det uendelege, men eg kan like gjerne ta kortversjonen: Dette er rett og slett særs godt teater!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 11. januar 2010)

TEATER

Romeo & Juliet
Av og med Nature Theater of Oklahoma
Ganske fritt etter William Shakespeare
Regi: Pavol Liska og Kelly Cooper
Framført av Anne Gridley, Robert M. Johanson og Elisabeth Conner
Verkstadhallen, Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Nature Theater of Oklahoma er ei særs nyskapande gruppe, godt klassisk skolert, men som bryt dramatisk med det vanlege regiteatret. Dei lagar produksjonar der ingen veit heilt sikkert kva som skal skje, og på det viset meiner dei å ta skodespelarkunsten back to basic ved at aktørane gjennom uvissa blir tvungne til ein heilt annan konsentrasjon. Reint konkret skjer dette ved at aktørane får replikkane på øyret, og må framføre dei slik dei blir diktert. Det skjer gjennom uvanleg klår diksjon og særs tydeleg mimikk, nesten pompøst og sjølvhøgtideleg, og på det viset får framsyningane ein intensitet og ein der-og-då-dimensjon du sjeldan opplever i tradisjonelt teater.

I denne produksjonen er det verdsdramatikkens mest kjende romantiske tragedie som blir presentert, – eller utforska og dissekert om du vil. Alle veit vi at Romeo og Julie kom frå to rivaliserande familiar, at dei fann kvarandre, og at dei båe døydde til slutt, og så var det ein balkongscene og litt til i mellom. Men hugsar vi eigentleg detaljane? Kva skjedde, kven døydde først, og kven var Mercutio, Tybalt og Paris? Teaterkompaniet har basert oppsettinga på femti telefonopptak der ulike personar fortel sin versjon av tragedien fritt etter slik dei hugsar det. Det syner seg raskt at her er det store hol, men der minnet sviktar, tar fantasien og ein utruleg kreativitet over. Slik gir Anne Gridley og Robert M. Johanson oss eit utal versjonar av kva folk hugsar eller diktar inn som si eiga oppfatning av tragedien vi trudde vi alle kjende. Tidvis blir det hysterisk morosamt, men det gjer oss også usikre. Når så mange versjonar blir presentert, skapar det etter kvart uvisse i salen. Kven var det eigentleg som døydde først? Var det gift, eller var det dolk? Slik smittar den uvissa kompaniet sjølv freistar å spele på også over på publikum. Vi må skjerpe oss, – og dei fleste er nok meir enn glade for at det ikkje var oss Nature Theater of Oklahoma ringde til.

I ein slags epilog eller andre akt, utfordrar og utforskar dei to scene- og skodespelarkunsten og forholdet til publikum, og her sit referansane til verdsdramatikken laust. Nature Theater of Oklahoma spelar på fleire lag, og for det litt urøynde teaterpublikummet er denne framsyninga ein artig parafrase over Romeo og Julie. Men for den som har sett ein del teater, kan ein verkeleg kose seg i metaforar og meir til. Og for til fulle å syne oss at kompaniet både kjenner sin Shakespeare og i tillegg veit å framføre han, leverer dei oss ein utsøkt sviske etter at du trudde det heile var over. I stummande mørke gir dei oss balkongscena som eit høyrespel framført med innleving og patos i ei rein klassisk tapping. Ei kontrastering av alt dei tidlegare har presentert. Ingen fasit, men berre ei vakker komplettering.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. november 2009)