Amund Grimstad

TEATER

Ifigeneia
Av Finn Iunker
Regi: Runar Hodne
Scenografi og kostyme: Serge von Arx
Med: Arne O. Reitan, Helle Ottesen, Cici Henriksen, Hans Petter Nilsen, Harald Brenna, Jan Frostad, Ragnhild Sølvberg, Kine Bendixen og Karianne Teigland
Trøndelag Teater, Studioscena

Bildet:
RUNDDANS: Menneske på virkeslaus vandring trappelangs utan å kome nokon stad. FOTO: GT NERGAARD/SERGE VON ARX

Finn Iunker syner oss korleis det går til når små menneske tar store avgjerder.

Nest etter Jon Fosse, er Finn Iunker kanskje ein av dei nålevande norske dramatikarar som er mest spela i utlandet. Paradoksalt nok er det førebels berre frigrupper som har sett opp stykka hans her heime. Det er derfor ein liten milepåle når Finn Iunker endeleg, heile seksten år etter debutsuksessen hans med ”The Answering Machine”, og fire år etter første norske friteaterpremière, blir presentert på eit institusjonsteater i heimlandet. Fredag var det première på ”Ifigeneia” på Trøndelag Teater. Dramaet baserer seg på Euripides greske tragedie ”Ifigeneia i Aulis”. Personane og handlingane er stort sett dei same, men Iunker har med si nyskriving synt oss meir av dei komiske, og tragikomiske sidene ved historia.

Vi er i Hellas under Trojanarkrigane. Den skjønne Helene er tatt av (eller gått i frivillig eksil hjå) trojanarprinsen Paris, og hellenarane vil røve henne attende. Hæren og båtane ligg landfaste i Aulis av di det er vindstille, og kong Agamemnon (Arne O. Reitan), har fått løfte om vind frå gudane dersom han ofrar dottera si, Ifigeneia. Kongen, som er svogeren til Helene, blir pressa av bror sin, Menelaos (Harald Brenna) for å gjere sonofferet og hente Helene heim. I Euripides tragedie blir vi i hovudsak presentert for Agamemnons eksistensielle val. Det personlege mot det storpolitiske. Sjølv om også Euripides syner kor små og ynkelege  leiande menneske kan vere i avgjerande val, er det likevel her Iunker skil seg frå originalen. Han dreg det heilt ut og viser også kor ufrivillig komiske menneska blir i slike situasjonar. Og til alle tider. Frå Trojanarkrigane til Irak og Afghanistan ligg det smålege, private og irrasjonelle forhold til grunn for avgjerdene, uakta kor brutale konsekvensane er for ålmenta.

For eit tradisjonelt institusjonsteater er det neppe enkelt å sette opp ”Ifigeneia”. Her er personane stort sett saltstøtter som uttrykkslaust deklamerer replikkane sine, med den særs sjølvopptatte Klytaimnestra (Helle Ottesen), mor til Ifigeneia, som den mest ekstreme, medan den einaste som har fått litt å spele på, Akhillevs (Hans Petter Nilsen) er så karikert og komisk at det blir like ekstremt på motsett side. For meg blir dei difor ikkje menneske, men ulike representantar som saman utgjer det tragikomiske menasjeriet som styrer verda. For dei er dette berre spel og ord utan særleg konsekvens, medan Ifigeneia sjølv (Cici Henriksen) er den einaste som syner ei gradvis utvikling frå ei bortskjemd ungjente til ei som verdig og med stoisk ro tar på seg offerrolla. I Runar Hodnes regi er ”Ifigeneia” blitt ei særs stram oppsetting, skore heilt til beinet, og der det trass i mye snakk likevel er lite utanomsnakk. Hodne har skapt eit gravalvorleg og mørkt univers der menneska dreg seg sakte av garde både fysisk og mentalt utan eigentleg å kome nokon stad. Dette er blitt mogeleg gjennom den spektakulære scenografien til Serge von Arx, eit lite kunstverk i seg sjølv. Heile scena er fylt av ulike ståltrapper som gjer at same kor langt aktørane går, så kjem dei likevel attende eller ingen stader. Sjeldan har eg sett ei oppsetting der scenografien er så integrert i, og avgjerande for handlinga.

”Ifigeneia” er ein intelligent tekst, stramt regissert, og med fantastisk scenografi. Likevel var det mye som ikkje stemde på premièren. Ei sak var at framsyninga var uferdig og sleit reint teknisk. Slikt kan gå seg til. Verre er det at Hodne med den stramme, eller ganske rigide regien har mista noko av det lausslopne og nesten burlesk komiske i Iunkers tekst. Oppsettinga blei for meg eit titteskap, teaterteknisk korrekt, men diverre utan den avgjerande dimensjonen at det snakka til meg og gjorde noko med meg der og då.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 20. september 2010 under overskrifta Tragikomisk menasjeri.)

TEATER

Romeo og Julie
Av William Shakespeare
Omsett av Frode Sander Øien
Regi: Marit Moum Aune
Scenografi: Even Børsum
Koreografi: Ingrid Lorentzen
Kostyme: Ingrid Nylander
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Hermann Sabado, Silje Storstein, Mads Bones, Ingrid Bergstrøm, Pål Christian Eggen m.fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena

Bildet:
FORSONING: Romeo og Julie, ikkje først og fremst hormon og fjortiskjærleik denne gongen, men snarare forsoning og brubygging. FOTO: GT NERGAARD

 Ei dystopisk, men særs tydeleg oppsetting presentert i retrospekt.

Romeo og Julie er kanskje verdas mest spela teaterstykke. Sjølv har eg sett eit utal ulike produksjonar opp gjennom åra, og heile tre berre på dei ti siste månadene. Likevel må eg vedgå at intrigen er så komplisert at det er vanskeleg å hugse og forstå alt; kven som tek gift, kven som nyttar dolk, kven som er i slekt med kven, og i kva rekkefølge alt skjer. I Marit Moum Aunes regi på Trøndelag teater fell brikkene på plass, og aldri har eg sett ei tydelegare oppsetting av dette klassiske kjærleiksdramaet.

Aune har vald å presentere historia i retrospekt. Vi tar til der det heile sluttar, med gravferda til dei to unge elskande, og den forseinka og alt for dyrekjøpte forsoninga mellom familiane Capulet og Montague. Historia om familiefiendskapen i Verona, og om den ulovlege og umogelege kjærleiken mellom Romeo og Julie, er truleg godt kjend både frå eit utal teaterproduksjonar, frå film og frå musikalen West Side Story. Difor føregrip ikkje Aune mye ved å starte med korleis det gjekk, for deretter å nøste opp kvifor det gjekk så forferdeleg gale. Tolkingane er legio, og Aune legg ikkje for strenge føringar. I staden fortel ho ei god og gripande historie i stram regi, velspela, og i ei særs visuell utforming. 

Vi er definitivt i Verona, men Aune, og spesielt scenograf Even Børsum og kostymedesignar Ingrid Nylander, har heva seg himmelhøgt over trivielle spørsmål som når, og i kva slags omgivnader dette skjer. Scenografien er monumental og nøytral på same tid. Enorme rektangulære søyler, og svart golv med store hol i. Det er det heile. Og det er særs effektfullt. Rom og situasjonar blir i staden skapt av den utsøkte ljossettinga til Eivind Myren. I dette landskapet, som kan vere kor som helst, blir menneska små og unnselege, og problema vi balar med heilt bagatellmessige i den store samanhengen. Når Julie går i raude Converse medan ho samstundes ter seg som ein fjortenåring for femhundre år sia, syner det at tidsaspektet i denne klassiske historia er heilt irrelevant. Menneska har slitt med dei same problema til alle tider, og vil nok diverre halde fram med å gjere det. Både kostyme og scenografi er mørke og dystre, og det kviler ei dystopisk stemning over heile presentasjonen. Berre Julie er kledd i ljost, og symboliserer vel med dette ei von om noko anna. Oppsettinga er eit enormt spel på kontrastar og paradoks. Jamvel om framføringa er relativt diskret, i alle fall sett opp mot dei enorme kulissane, er det ein produksjon i ganske store bokstavar. Her blir det stundom nytta kraftige, overraskande og relativt barokke effektar, og i starten tok eg meg i å lure på om det var naudsynt. Men så måtte eg berre erkjenne at det fungerte, og at det meste var med på å bygge opp under den historia Aune ville fortelle meg.

Marit Moum Aune har i årevis samarbeidd tett med dansaren og koreografen Ingrid Lorentzen, og slik også denne gongen. Einskilde scener i Romeo og Julie er så kjende at dei er blitt ein slags lakmustest på god skodespelarkunst. I staden for å delta i ein slik konkurranse, er til dømes det første møtet mellom Romeo og Julie nydeleg koreografert i ein naiv og leiken dans der kjenslene blir langt synlegare enn ord.

Frode Sander Øien har omsett teksten til ei blanding av dialekt og bokmål som blir både moderne, naturleg, særs munnleg, og som nesten verkar som han er spesialtilpassa kvar einskild skodespelar. Likevel har han greidd det kunststykket det er å halde seg til den bundne verseforma i originalen. Omsettinga, som for meg er på grensa til gjendikting, er eit fantastisk stykke arbeid som er med å legge grunnlaget for at denne oppsettinga er blitt så tydeleg.

Romeo og Julie handlar om kjærleik, og her er mye erotikk både i tekst og spel. Han er direkte, usminka, relativt dyrisk og i hovudsak presentert av ”alle dei andre”. Som nok ein kontrast står Romeo (Hermann Sabado) og Julie (Silje Storstein) med dei naive kjenslene som kanskje vel så mye representerer forsoninga som den store og endelege kjærleiken. Der mye elles skjer i store bokstavar, er scenene med dei to langt meir smålåtne, stillfarande og diskret, og særleg deira alt omtala første møte er stor lyrisk scenekunst. Marit Moum Aune er tradisjonelt god på personinstruksjon, og slik også her. Det er eit samspela og velregissert ensemble der alle dreg i same retning. Eg må likevel få nemne Mads Bones som Mercutio, og som i stor grad er ansvarleg for den enorme framdrifta i første akt. Ingrid Bergstrøm gir oss noko så utenkeleg som ei moderne amme, og greier det! Tolkingane av Romeo og Julie er som sagt legio. Teatret er sjølv inne på foreldrebinding i programheftet. Andre kan sjå tvangsekteskap eller sosiale og etniske konfliktar. Medan det for dei fleste nok er historia om den store, men umogelege kjærleiken. For meg står den alt for kostbare forsoninga som det synlegaste denne gongen. Ho er sjølvsagt representert ved dei to unge, men også av broder Lorenzo, den milde og gode presten som ikkje går av vegen for å vere intrigant når det krevst, lågmælt, men inderleg framførd av Pål Christian Eggen.

Marit Moum Aune presenterer ein overraskande ny og vital Romeo og Julie, høgt heva over tid og rom. Å fortelle historia i retrospekt var eit godt grep, men for publikum tydeleg uvant og difor ikkje heilt uproblematisk. Når båe hovudpersonane døyr og alt er slutt, sit salen likevel og ventar på den epilogen vi fekk alt i starten. Det blei eit ørlite antiklimaks eg vil tru det er enkelt å rette på.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 6. september 2010)

TEATER
Quisling
Av Willy Walder
Regi: Ingrid Weme Nilsen
Konsept og produksjon: Pontenegrinerne
Med: Inga Dahle Aagård, Ane Skumsvoll, Kristine Welde Tranås, Erlend Olaisen, Ole Christian Gullvåg og Trondheim Pensjonistkor.
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim

Bildet:
INNSIKT: Inga Dahle Aagård gir oss innsikt i kva som kan ha vore Quislings innarste tankar. FOTO: PONTENEGRINERNE

Ein sterk og god tekst som stundom druknar i overdriven ironi.

Teaterhuset Avant Garden opnar haustsesongen med noko så sjeldan som ein norsk urpremiere og ein dramatikardebut på same tid. Det bør ikkje gå upåakta hen, og når teksten er intelligent og framføringa bra, er det grunn til å vente seg meir både frå forfattaren, og teatergruppa bak produksjonen. Willy Walder (som er eit forfattarpseudonym) har skrive fleire drama, men har fram til nå ikkje fått oppført noko av det han har skrive. For fem år sia skreiv han ”Quisling”, som er eit tenkt møte mellom Vidkun Quisling og biskop Eivind Berggrav dei siste dagane før landssvikaren blei avretta. Manus har han lagt fram for om lag alle institusjonsteatra i Norge utan å vinne fram. For to år sia blei det presentert som eit lesestykke utan regi på Symposium på Teaterhuset Avant Garden. Symposium er ein møtestad for teaterinteresserte der vi får sjå ”work in progress”, utkast og skisser. Vi var mange som den gongen meinte Walder ikkje måtte gi seg, og lesinga førte til eit samarbeid med teatergruppa ”Pontenegrinerne”. Fredag var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden.

Etter ein vel pompøs start der Trondheim Pensjonistkor syng dei to første versa av ”Ja vi elsker”, truleg for bokstaveleg tala å slå an tonen, møter vi Quisling (Inga Dahle Aagård) og Berggrav (Ane Skumsvoll). Biskopen kjem på cella som prest og sjelesørgar, men det første møtet blir sterkt prega av eit takk for sist ettersom rollene for kort tid sia var bytta om då Quisling tre år tidlegare var medverkande til å halde Berggrav fengsla same plassen. Eg veit ikkje om noka slikt møte som det vi blir vitne til, verkeleg fann stad, og det er for så vidt heilt uinteressant. Det kunne ha skjedd, og i så fall er teksten både truverdig og til å bli klok av. Willy Walders postulat er at ettersom Norge tok livet av Quisling, blei det aldri tatt noka skikkeleg oppgjer med han, og det gjer at vi heller aldri blir ferdig med mannen. Dette får Walder godt fram gjennom ein særs innsiktsfull og god dialog mellom dei to der Quisling korkje viser teikn til anger eller noka form for tvil, medan uvissa stadig rir biskopen. Typisk nok er det difor bispen som blir statisten i dette møtet. Dialogen blir ofte avbrote av små tablå der tre aktørar utgjer ein slags folkets domstol, og medan straff og forsoning er biskopens resept, er hemnen folkets. Etter kvart går folketribunalet over til å bli si eiga motseiing. På same tid som dei vil ha Quisling avretta, vil dei òg vaske vekk alle annleis tenkande. Parallellane til dagens framandfrykt blir stundom litt for synlege, og her har nok ikkje forfattar og regissør hatt nok tillit til publikum.

Å fylle to mannlege roller med to kvinner kan verke som eit påhitt, men ettersom det er symboleffekten til dei to som er viktig, og ikkje først og fremst kjønnet, fungerer dette greitt. At det i tillegg er to gode skodespelarar som gir truverdige og framifrå tolkingar, gjer at framandgjeringa heller ikkje blir så stor. Walders tekst er full av små perlar for den som høyrer nøye etter, og her er nok av tema og problemstillingar å ta tak i. Det har også instruktør Ingrid Weme Nilsen gjort, og i hovudsak kjem ho godt frå regioppgåva. Personinstruksjonen er særs god, men eg har alt peika på ei vel pompøs opning og at vi ikkje treng å få alt inn med store bokstavar. Og så lurer eg på kva som er meininga med all ironien i framføringa. Teksten har ein del subtil humor som fungerer diskret og nærast som ufrivillig og kontrasterande komikk. Men i spel og framføring er det lagt inn så mange gags at det stundom overskuggar det eg oppfattar som bodskapen, og det var vel ikkje meininga?

”Quisling” er blitt ei intens, tankevekkande og godt framførd oppsetting, og ein særs lovande dramatikardebut.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 30. august 2010)

TEATER

Elden
Tekst og musikk: Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug
Regi: Marit Moum Aune
Koreografi: Ingrid Lorentzen
Musikalsk leiar: Petter Wiik
Lysdesign: Eivind Myren
Kostyme: Sylvia R. Denais
Med: Jon Lockert Rohde, Malin Solli, Marte Reithaug Sterud, Ole Martin Aune Nilsen, Stephen Brandt-Hansen, Hanne Skille Reitan med fleire
Slagghaugane på Røros, 2. august

Bildet:
RETRETTEN: Ein utsvelta, desillusjonert og krigstrøytt armé på veg heim. FOTO: SVEIN EGGAN

Spektakulært, underhaldande, gripande og ikkje minst imponerande om det tragiske svenske felttoget til general Armfeldts karolinarhær.

Det er midtsommars 1718, jämtane Kalle (Jon Lockert Rohde) og Ellen (Malin Solli) er sorglaust nyforelska. Men så kjem brevet frå kong Karl XII om at Kalle må i krigen. Eit tilsynelatande kjapt felttog mot Norge blir heilt annleis enn han hadde tenkt seg. Vi er på tampen av ”Den store nordiske krig” (1700-21) som starta som eit felles nordeuropeisk åtak på Sverige, men som endra seg til å bli eit storstila erobringstokt for svenskekongen Karl XII. Sommaren 1718 vil han freiste å ta Trondheim, og general Armfeldts åtak på Midt-Norge blir eitt av dei mest fatale felttoga i nordisk historie. Manglande forsyningar, naturforholda og ikkje minst vêret er større utfordringar enn den norske motstanden. Forsyningsgeneralen de la Barre (Stephen Brandt-Hansen) legg vegen om Røros der det er både hus, mat og ikkje minst verdifull koppar, og ved juletider kjem han til Bergstaden der kopparen er gøymd, skansen brend og nesten berre kvinner og barn er att. Oppi det heile får han meldinga om at Karl XII er død, han kapitulerar og saman med Armfeldt går retretten over Tydalsfjella der meir enn 3000 soldatar frys i hel. 

Med dette som bakgrunn skreiv dei to lokale forfattarane og musikarane Arnfinn Strømmevold og Bertil Reithaug for tretti år sia ein konsertversjon som fjorten år seinare blei gjort om til eit utandørs musikkspel der vi følger Kalle, dei tre soldatvennene hans, felttoget og folket på Røros. Kjærleikshistoria, dramaturgien, krigen som bakteppe og handlinga for øvrig er relativt tradisjonell og byr ikkje på så alt for mye nytt eller store overraskingar. Det spesielle er den forferdelege bakgrunnshistoria og at det blir spela på slagghaugane på Røros. Men dei siste fire åra er ”Elden” sett opp i regi av Marit Moum Aune, og med profesjonelle aktørar i bærande roller. Frå å vere eitt av mange lokale spel, er ”Elden” i Aunes regi blitt ei heilaftans teaterframsyning av dei heilt sjeldne, ei spektakulær oppleving du ikkje gløymer så fort. 

Det er ei svær historie som blir rulla opp for oss, og med mange ulike roller. Omfanget er også det største problemet med denne oppsettinga. Jamvel om temaet er det relativt enkle, naive, men heilt grunnleggande spørsmålet om kva i all verda Kalle går i krig for, er det både storpolitikk, kjærleiken mellom Kalle og Ellen, soldatlivet på godt og vondt, folket på Røros, interne motseiingar i svenskehæren og mye meir som skal presenterast og gjerast forståeleg. Marit Moum Aune har skore ned på handlinga så langt det er mogeleg, og greier akkurat så vidt å få det ned på handterleg vis, også for dei som ikkje er historisk skolert.

Scena er dei enorme slagghaugane på Røros. Eg har aldri før opplevd ei større og meir spektakulær scene, grovt rekna to hundre meter i breidde og om lag hundre meter på det djupaste. Netto sceneareal er ti mål, og nokre av aktørane må nytte sykkel bakom slagghaugane for å rekke å kome frå ein plass til den neste! I desse omgivnadane, nesten utan annan scenografi, er det over hundre skodespelarar (det verkar som det er dobbelt så mange), – det er  drillkorps, slagscener, store soldatopptrinn, generalar til hest, hestetren, folket i Bergstaden og mye meir. Marit Moum Aune har greidd å få til ei nydeleg veksling mellom det storslagne i masseopptrinna og mange meir intime scener der vi først og fremst kjem under huda på Kalle i draumane og lengten hans etter Ellen, men der Aune også maktar å skape truverdige og heile personar av ei rekke andre. For å få til denne vekslinga har Eivind Myren laga ein lysdesign som skapar rom og stemningar, ei fantastisk lyssetting som først kjem verkeleg til sin rett etter pause når mørket fell på, og som får sitt klimaks i finalen der dei mørke, livlause slagghaugane blir raudglødande.

Marit Moum Aune har gjennom åra samarbeidd mye med dansaren og koreografen Ingrid Lorentzen. Denne gongen har Lorentzen koreografert Marte Reithaug Sterud til å illustrere Ellen sine kjensler, kjærleik og lengt gjennom utsøkt, relativt enkel og litt stilisert dans. Det er blitt ei lita framsyning i framsyninga, er særs effektfullt, og syner meir enn lange monologar kva som rører seg i ho som sit att heime, med ein eld i brystet og eit barn i magen.

”Elden” er eit musikkspel med meir enn tretti songar. Strømmevold og Reithaug har bakgrunn frå rockeband, men har skrive musikk i eit spenn frå rolege, vare balladar til rockeopera med skikkeleg trøkk. Melodiane står godt til innhaldet, er særs songbare, overraskande gode, og orkester, kor og lydanlegg gjer jobben og vel så det. Endå meir overraskande er det at sjølv statistane utan unnatak er framifrå songarar.

Statistane er eit kapittel for seg. Jamvel om det er profesjonelle i leiande roller, er dette først og fremst eit kollektivt løft av dimensjonar. Personinstruksjonen er framifrå, for diksjon og spel, og ikkje minst logistikken og koreografien i masseopptrinna, er imponerande. Den som framleis snakkar litt nedsettande om spel og amatørar, bør snarast ta ein tur til Røros. Marit Moum Aune har synt at det meste er mogeleg når det er god regi og alle er motiverte og drar i same retning. I røynda er det nesten som teatersport å rekne det ho presenterer. Å instruere meir enn hundre aktørar på ei slik enorm scene med ei prøvetid på berre tolv dagar, – ja du las rett, – på tolv dagar, er rett og slett heilt rått! Når det i tillegg er blitt teater som grip deg og rører ved deg, er vel det meste sagt!

Amund Grimstad
(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 4. august 2010) Read the rest of this entry »

TEATER

Augusta og Bjørnstjerne
Av Bjørn Rognstad
Basert på ein roman av Gerd Brantenberg
Regi: John Nyutstumo
Produsert og framført av Spillene på Gjøvik Gård
Oppdalsmuseet, Oppdal 17. juli 2010

Bildet:
ROMEO OG JULIE?: Augusta og Bjørnstjerne, – forelska og forlova, men utan faderleg løyve. FOTO: AMUND GRIMSTAD

Oppdals eigen Romeo og Julie framført nærast på location.

Ein julidag i 1853 forlova to unge elskande seg på toppen av Allmannberget i Oppdal. Ho var Augusta Mjøen, 20 år gamal og dotter av lensmannen i Oppdal, medan han var eitt år eldre og heitte Bjørnstjerne Bjørnson. Dei to hadde kjend kvarandre sia barnsbeina ettersom mor til Augusta var kusina til Bjørnstjerne, og då Augusta nokre år tidlegare var i Christiania for å utdanne seg, var den komande diktaren til stor hjelp. Det var på denne tida kjærleiken mellom dei to utvikla seg. Men for lensmann Jon Mjøen var ikkje den unge Bjørnstjerne godt nok parti for dottera, og Augusta blei henta heim. Etter at Bjørnson var på vitjing i Oppdal sommaren 1853, og dei to stal seg til å forlove seg, blei det alvor, og lensmannen let ”faderretten” gjelde. I halvtanna år blei så godt som all korrespondanse mellom dei to konfiskert slik at båe trudde forholdet var slutt. Augusta gifta seg etter kvart, og med sterkt påtrykk frå faren, med agronom Niels Hansen. I 1861 flytta heile familien Mjøen til Gjøvik Gård, og med det kunne minna frå den forbodne kjærleiken i Oppdal ha blitt historie. Men etter 19 år tok Augusta og Bjørnstjerne opp att kontakten. Han kom ofte innom på Gjøvik, og i følge Alf Mjøen (son av Augusta og Niels) drog Niels då frå garden og kom ikkje heim att før diktaren var reist. Så opna han alle vindauga ”for å lufte ut venstrekrapylet”. Då Bjørnson døydde i 1910 var to av sonene til Augusta æresvakt på panserskipet Norge som tok båra heim frå Paris.

Denne fantastiske historia er dokumentert både i Augustas eigne nedteikningar og i romanen ”Augusta og Bjørnstjerne” av Gerd Brantenberg (Augustas oldebarn). På bakgrunn av denne romanen har Bjørn Rognstad skrive eit teaterstykke med same namn, og tidlegare i sommar var det urpremiere på nettopp Gjøvik Gård. Laurdag var det gjestespel på Oppdalsmuseet, og med ryggen mot forlovingsfjellet fekk eit entusiastisk publikum presentert mye fortetta historie om bygdas mest namngjetne Romeo og Julie.

Bjørn Rognstad har i denne oppsettinga vald å konsentrere seg om kjærleiksforholdet mellom dei to unge. Det er sjølvsagt særs freistande å dikte kontrafaktisk på bakgrunn av ei slik historie, men det har han halde seg frå. Han opnar med Bjørnsons gravferd i 1910 då den gamle Augusta let seg overtale av sonen Alf til å skrive ned historia si. Ho blir så fortald i retrospekt i eit dusin tablå som ei blanding av fortellarteater og vanleg spel. Rognstad har mye å sette oss inn i, og i starten blei det nok vel bibliografisk og pedagogisk. Men etter kvart som han frigjer seg frå å fortelle, og tar til å vise oss den ungdommelege kjærleiken, blir det atskillig meir levande teater. 

John Nyutstumo, til dagleg tilsett ved Teater Innlandet, og godt kjend frå Tramteateret, er ansvarleg for regien. Å spele i friluft utan annan scenografi enn den naturlege settinga på museet, er utfordrande, og tidvis blei det nok litt utflytande når ein manglar til dømes lyssetting og anna som kan definere scena. Vekslinga mellom dei ulike tablåa fungerte godt, og Nyutstumo nyttar musikken nesten scenografisk for å markere dei ulike sceneskifta. Alle aktørane er amatørar, og spelet er sjølvsagt noko ujamt, men personinstruksjonen er stort sett god. Særleg er den gamle Augusta (Kari Holien) ei særs verdig dame det er lett å tru på.

Det er ei heilt utruleg historie Nyutstumo og Rognstad brettar ut. Ho er i seg sjølv så spennande, dramatisk og full av høgdepunkt og nedturar at ein skulle tru dramaturgien nesten gjekk av seg sjølv. Det gjer han ikkje, og mi viktigaste innvending er vel at oppsettinga kunne ha vore tettare reint dramaturgisk. Og finalen, som sikkert var meint annleis, blei diverre eit pompøst antiklimaks. Oppsettinga tar til med Bjørnsons død, Augusta som ser attende, og historia som blir nøsta opp fram til ringen er slutta og vi er attende ved gravferda i1910. Men når Knut Hamsuns minnedikt over Bjørnson blir resitert som finale, og delvis i skurrande opptak med Hamsun sjølv, lurar ein på kva dette har med kjærleiken mellom Augusta og Bjørnstjerne å gjere.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag  den 19. juli 2010.)

TEATER

Skjønnheten og Udyret

Av Jeanne-Marie Le Prince de Beaumont
Omsett, tilrettelagt, instruert og koreografert av Marita Rødset
Komponist: Sunniva Skjørstad Hovde
Songtekstar: Ingrid Kummeneje
Kostyme: Berit Haltvik With
Med: Teaterlaget i BUL Nidaros
Tårnet på Munkholmen 11. juni til 2. juli

Musikal denne gongen og musikken er åleine verd turen til Munkholmen.

Når kalenderen fortel at det er sommar, men gradestokken seier noko anna, – då er det tid for BUL i Nidaros sitt årlege sommarteater på Munkholmen. Det er 27. gongen på rad at dei dyktige og iherdige amatørane i teaterlaget i BUL set opp teater i tårnet på Nidarholm, og eg har hatt gleda av å få sjå dei aller fleste. I år er det ”Skjønnheten og Udyret” som står på plakaten, og jamvel om dei fleste vil kjenne dette som ein Disneyklassikar, har Marita Rødset gått til røtene og originalen skrive av Jeanne-Marie Le Prince de Beaumont i 1750-åra. Heilt original var vel heller ikkje den, ettersom han var basert på ei femten år eldre historie. Uakta kven som skreiv dette først, er det mye fransk slottstapping og særs lite Disney i denne oppsettinga, og det tener henne til ære.

Tårnet på Munkholmen er ei scenografisk utfordring, og mye kreativt arbeid er gjort i tidlegare oppsettingar. Denne gongen har BUL i staden satsa alt på tidsriktige og flotte kostyme, minimalt med rekvisitt, og illusjonen som verkemiddel. Kostyma gjer absolutt sitt, og mye fin miming er også med på å illustrere det heile, men personleg kunne eg nok ha tenkt meg litt meir scenografi, for stundom blei scena berre stor og øyde, og sjølv god lyssetting greidde ikkje heilt å kompensere for dette.

Marita Rødset har vald å presentere historia som ein musikal bygd opp over mange tablå. For dei minste kan det nok vere vanskeleg å henge med i alle spranga i tid og rom, og det tar litt tid før vi får tak i funksjonen målaren Henriette og assistenten hennar har, men etter kvart fell brikkene på plass. ”Skjønnheten og udyret” handlar djupast sett om menneskeleg dårskap, det gode mot det vonde, og at det er mogeleg å bli eit betre menneske. Om dette er like tydeleg i denne oppsettinga, veit eg ikkje, men her er mye skummelt, magisk, vakkert og spennande, og når den livstrøytte og sjølvopptatte prinsen etter eit ufrivillig eksil som udyr (eller frosk som i liknande historier), blir ein snill og omtenksam prins som i tillegg får den fagraste jenta (eller Askepott som vi også kan kalle henne), er historia komplett og alle nøgde.

Nadia Marie Kummeneje og Eivind Skrødal spelar dei to tittelrollene. Særleg i samspelet der ho vekker menneskelege kjensler i han som vi trudde berre var eit udyr, får dei fram fine og vare stemningar. Den som lydlaust, men med grasiøse rørsler og framifrå miming bind heile framsyninga saman er Ane Fagerholt i rolla som Marcelle. Spel og personinstruksjon er elles litt ujamt, og ligg nok noko attende samanlikna med dei beste produksjonane til teaterlaget. Men det som gjer at denne oppsettinga likevel løftar seg og blir ei eg vil hugse, er musikken. Ingrid Kummeneje har skrive gode songtekstar, og desse er tonesett på eit verkeleg imponerande vis av Sunniva Skjørstad Hovde. Ho har komponert lettfatteleg, særs melodiøs og songbar musikk, melodiar som kan måle seg med det meste. Og framføringa er like imponerande. Berre to personar (Sunniva Skjørstad Hovde og Ann Helen Stamnsve) akkompagnerer og lagar lydbilde og -kulisser så godt framført og innhaldsrikt at eg har vanskeleg for å fatte at dei ikkje var fleire i orkesteret. 
Amund Grimstad

DANS 

Winter – silent sleep
Company B. Valiente/Polish Dance Theatre
Koreograf: Gunhild Bjørnsgaard
Dans: Ma?gorzata Mielech og Szymon Halik
Song/dans: Silje Aker Johnsen
Musikk: Rolf-Erik Nystrøm
Teaterhuset Avant Garden, Verkstadhallen.

Bildet:
KONTRAST: Ungjenta ber bod om at vinteren ikkje er evig. FOTO: PDT

Når ulike og gode krefter møtest kan både søt og sår musikk oppstå.

Polish Dance Theatre, det største danseteatret i Polen, har gåande ein framsyningssyklus som skal illustrere dei fire årstidene. Parallelt med dette heldt den norske koreografen Gunhild Bjørnsgaard i Company B. Valiente på med ein idé om å lage ein danseproduksjon om vinteren. Kontakt og samarbeid blei oppretta, og i nesten trippel tyding kan ein seie at søt musikk oppstod. Saman med dei to særs dyktige polske dansarane Ma?gorzata Mielech og Szymon Halik har Bjørnsgaard fått med seg saksofonisten (og komponisten) Rolf-Erik Nystrøm, og Silje Aker Johnsen som er noko så sjeldan som dansar og sopran. Det er blitt eit uvanleg sårt, vakkert og poetisk møte i ein scenografi like gold som produksjonens tittel.

I ei relativt lang produksjonstid er denne framsyninga blitt til gjennom sams improvisering og prøving. Bjørnsgaard har hatt ein berande idé om å utforske vinteren, og sjølv om ikkje årstida er like tydeleg heile tida, er vi heilt klårt i eit kaldt og sårt landskap, ein kvit og nesten ikkje-eksisterande scenografi der ljoset er nærast horisontalt. I dette vinterlandet foldar Bjørnsgaard ut ei danseframsyning der musikken og den særs klagande og ordlause songen blir ein heilt integrert del av dei magiske rørslene. Vinteren er ei tid då alt døyr eller går i dvale, ei tid då kulda gjer at livet har dårlege vekstvilkår. Like mye som utforsking av vinteren, var dette for meg ei framsyning om død og sakn. Eg er ingen røynd dansetilskodar, og i tillegg til at eg manglar språk til å beskrive det eg såg, er det sikkert mye eg korkje fekk med meg eller fatta. Men eg har ikkje vanskar med å sjå kva som er vakker og poetisk scenekunst, slik dette så avgjort var.

Eg skal halde meg frå for mange tolkingar, men den relativt lågmælte dansen til dei to særs røynde polske dansarane, der dei stundom fletta seg heilt inn i kvarandre for så å vende tilbake til den kalde distansen, ga meg ei uendeleg rekke assosiasjonar om sakn og lengt og om menneskelege relasjonar. Men framsyninga hadde berre blitt ei visuell oppleving utan alt for stor djupne om det ikkje var for musikken til Rolf-Erik Nystrøm. Det er imponerande at det er mogeleg å lage så mange ulike stemningar berre med ein saksofon. Og når Nystrøm etter kvart sleppte seg laus og blei ein integrert del av framsyninga også fysisk, blei heile mannen musikk og alt smelta saman til eitt. Bildet blei komplett med den språklause songen til Silje Aker Johnsen, ein song nesten som lengtande skrik, med slektskap til stevtradisjonen, og så ekspressiv at det var uråd ikkje å kjenne frustrasjon, lengt, kulde og alt vi elles plar forbinde med vinteren. Om årstida er aldri så kald og lite livgivande, er det likevel slik at ”nytt liv av daude gror”. Kulda og avmakta blei nydeleg kontrastert av Marlène Martin-Bjørnsgaard, ei ungjente som både i si relativt uprofesjonelle framtoning og barnlege veremåte bar bod om at våren, både som årstid og i menneskesinnet, neppe er så langt unna.

”Winter – silent sleep” hadde urpremiere i Polen tidlegare i år, og norgespremiere på Avant Garden 24. april i samband med dansefestivalen MultiPliè. Gunhild Bjørnsgaard har gjennom nydeleg koreografi og særs dyktig samarbeid med komponist, musikar og songar gitt oss ei sanseleg oppleving av dei sjeldne, ei framsyning som er like sår som ho er vakker. Det er rett og slett blitt noko så paradoksalt som lyden av det stille og rørslene til det fastfrosne.

Amund Grimstad

TEATER

Geografi og kjærlighet
Av Bjørnstjerne Bjørnson
Ilesesett av Øyvind Brandtzæg, Ragnhild Sølvberg, Cici Henriksen, Kine Bendixen, Helle Ottesen, Trond Peter Stamsø Munch, Trond-Ove Skrødal og Marianne Meløy.
Trøndelag Teater, Tiller helse- og velferdssenter.

Bildet:
UPRETENSIØST: Eit vanleg opphaldsrom, åtte skodespelarar og ein tekst, – så enkelt kan det gjerast! FOTO: AMUND GRIMSTAD

Eit leikent og opplagd ensemble gav oss ei absurd revitalisering av Bjørnson.

For ein dryg månad sia hadde Trøndelag teater premiere på si første ”ilesesetting”, eit slags dogmeteater utan regi, scenografi, kostyme eller rekvisittar, og der teksten blir lese og fysisk kommentert av skodespelarane. Først ute var ”Andevariasjonar” av David Mamet der to gamle menn pratar saman på ein parkbenk. Det var ein tekst som i utgangspunktet knapt kravde særleg regi. Med den andre ilesesettinga har teatret kasta seg ut på djupare vatn. Onsdag var det premiere på Bjørnstjerne Bjørnsons ”Geografi og kjærlighet”. Ein komplisert intrige og åtte skodespelarar er langt meir utfordrande enn to menn i samtale på ein parkbenk. Utfordrande er det nok også at produksjonen i tillegg er laga for turné. I samarbeid med Trondheim kommune skal han visast på ulike bydelskafear som del av ”Den kulturelle spaserstokken” fram til det blir ei framsyning i Theatercaféen 7. mai.

”Geografi og kjærlighet” er ein relativt klassisk forviklingskomedie som handlar om professor Tygesen (Øyvind Brandtzæg) som er sjukleg opptatt av geografi, og som, trass i at han eigentleg er ein snill og velmeinande person, blir ein tyrann og umogeleg å vere i hus med. Kona hans (Ragnhild Sølvberg) får etter kvart nok og forlet mannen for ei tid. Då kjem dottera  (Cici Henriksen) på banen. Ho er på mange vis lik faren, berre at hennar lidenskap er kjærleiken. For å gjere ei lang historie kort finn Tygesen til slutt ut at livet må innehalde både geografi og kjærleik, og så blir alle lukkelege.(?) Undervegs har folk kome og gått slik dei skal i ein forviklingskomedie.  Denne sjangerens viktigaste rekvisitt er døra. Med presis timing skal skodespelarane gå ut og inn av dører, forsvinne og dukke opp, og ofte i eit ganske høgt tempo. I ei ilesesetting er dette umogeleg ettersom alle er hundre prosent tilstades heile tida og det heller ikkje finst noka form for scenografi. Tempoet må også bli rolegare når alle må lese frå manus (sjølv om dei nok var relativt frigjorde frå boka etter kvart). Alt dette set andre og store krav til framføringa. Og ikkje minst til publikum.

For eg må vedgå at det ikkje alltid var like lett å vite kven som var kor til ei kvar tid. Det var så avgjort framsyningas største problem. Eg håpar eg undervurderer folk, men fryktar at eit urøynd publikum vil ha vanskar med å få med seg alt. Men samstundes blei dette aspektet ved framsyninga også etter kvart ein positiv dimensjon i seg sjølv. Når dei som skulle vere borte likevel var til stades, fekk oppsettinga meir og meir preg av ikkje berre å vere eit Bjørnsonsk godt over hundre år gamalt lystspel, men også eit ganske absurd teater der humoren låg vel så mye i det surrealistiske som i manus. Når skodespelarane i tillegg la inn små metasvisker for den røynde teatergjengaren, og sikkert også for å ha det artig sjølve, blei dette etter kvart langt større enn det teksten ga grunnlag for. Slik greidde denne heilt upretensiøse oppsettinga på eit leikent vis å revitalisere og modernisere Bjørnson. Og det utan regi!

Ilesesettinga av ”Geografi og kjærlighet” er blitt langt meir uhøgtideleg enn ”Andevariasjonar”, og er i si litt rufsute stil på grensa til rølp. Stor scenekunst er det vel neppe, men det leikne og særs opplagde ensemblet gav oss ei sjarmerande og ganske underhaldande framsyning. Og altså med ein ny og artig vri på eit drama som neppe er blant Bjørnsons beste. Meir skal ein kanskje ikkje forlange?
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen fredag den 23. april 2010)

MUSIKAL 

Spring Awakening
Manus og songtekstar: Steven Sater
Musikk av Duncan Sheik
Omsett av Ragnar Olsen
Regi: Kjersti Haugen 
Scenografi og kostyme: Dagny Drage Kleiva
Koreografi: Erlend Samnøen
Lysdesign: Eivind Myren
Musikalsk leiar: Åsmund Flaten
Med: Silje Lundblad, Hermann Sabado, Mads Bones, Hildegunn Eggen, Hallbjørn Rønning m. fl.
Trøndelag Teater, Hovudscena.

Bildet:
DESPERASJON: I møte med dobbelmoral og vankunne blir det fort ungdommeleg desperasjon. FOTO: GT Nergaard

Puberteten har alltid vore vond, men foreldregenerasjonen treng ikkje legge stein til børa.

Alle som freistar å legge lokk på pubertet og seksuell oppvakning, vil oppleve at hormona er som løvetann om våren. Dei sprenger seg gjennom den tjukkaste asfalt. Det er meir enn hundre år sia den tyske dramatikaren Frank Wedekind skreiv ”Frühlings Erwachen”, eit etter tida særs kontroversielt og revolusjonerande stykke om dobbelmoral, prøysserdisiplin og kva for alvorlege konsekvensar det kan få. Det gjekk heile femten år før urpremieren, og seinare er stykket både blitt tatt av plakaten og forbode. Mye har skjedd sia Victoriatidas kyske seksualmoral, men ”Vårløysing”, som stykket heiter på norsk, er nok diverre framleis like aktuelt. På bakgrunn av Wedekinds tekst, skreiv Steven Sater og Duncan Sheik musikalen ”Spring Awakening”, og jamvel om det berre er fire år sia urpremieren på Broadway, har musikalen alt blitt ein megasuksess på scener over heile verda. I slutten av januar i år var det norgespremiere på Oslo Nye, og laurdag var det premiere på Trøndelag teater.

Vi er definitivt i Tyskland i 1890-åra der foreldra framleis freistar å få ungane til å tru på storken, og der skuledagen er fylt av disiplin og greske gloser. Men under overflata til  ungdomane boblar og syd det, og meir enn ein har søvnlause netter og våte draumar. Vi møter eit rikt persongalleri, men tre hovudpersonar. Melchior (Hermann Sabado) er klassens duks, men også revolusjonær og fritenkar. Gjennom faktakunnskap freistar han å slå hol på mytane som ligg som ein klam presenning over kameratane hans. Verst er det for Moritz (Mads Bones) som også har problem med å henge med på skulen. Wendla (Silje Lundblad) er ei ganske sjølvstendig og tøff jente som blir kjærast med Melchior, men som nok ikkje forstår heilt kva ho er med på. Eg skal halde meg frå å røpe kva som skjer og korleis det går, men her er nok å kjenne seg att i for den som er (eller har vore) ung, og som i tillegg har eit bankande hjerte.

Wedekind og Sater er innom både incest, mishandling, homofili, masochisme, graviditet, abort og meir til, slik at ein fort kunne tru at dette var eit pedagogisk lærestykke om seksualitet. Det er det ikkje, men tvert om særs god og tankevekkande underhaldning. Kjersti Haugen har laga ei heilstøypt framsyning med masse ungdommeleg trøkk og energi samstundes som ho har greidd å ta godt vare på dei rolege og meir lyriske scenene. Jamvel om dette er Tyskland i 1890-åra, har ho makta å skape eit truverd som eg trur vil treffe også dagens ungdom. Ragnar Olsens omsetting er særs naturleg og munnleg, og har gitt rom for at alle skodespelarane kan nytte eigen dialekt. Det gir ein ekstra autentisitet og er med på å bryte ned distansen. Scenografien til Dagny Drage Kleiva er i utgangspunktet eit stort og dystert rom i mørk eikepanel, men som ho etter kvart greier å skape om til kva det skal vere. Ved å la scena vere relativt ope og umøblert gir ho også rom for velkoreograferte opptrinn og spel i høg fart og med stor energi. Erlend Samnøens koreografi er med på å gjere oppsettinga til også å bli ei særs vakker sanseoppleving der rørsle og musikk smeltar saman til eitt.

Musikken til Duncan Sheik er relativt sviskefri, og i motsetnad til andre suksessrike musikalar, vil ein neppe gå nynnande heim. Dette er ingen kritikk for melodiane står godt til tekstane. Det sju mann store orkesteret, under særs kunnig leiing av Åsmund Flaten, gir eit utmerka lydbilde og er så avgjort med på å drive fram handlinga. Musikarane er plassert særs synleg i bakre hjørne av scena. Så lenge orkesteret ikkje tar fysisk del i handlinga, er dette eit uheldig val. Refleksar og blinking i instrument, notestativ og leselys gir eit inntrykk av rot og tar merksemda frå handlinga, særleg i situasjonar der scena er relativt mørk.

Ensemblet er samkøyrt, sceneskifta er presise, det blir spela i høgt tempo og med stor energi. Dei tre hovudpersonane leverer særs gode og truverdige rolletolkingar. Silje Lundblad er den oppegåande, men likevel lett naive som gradvis og for seint forstår kva ho har vore med på. Hermann Sabado er motoren i framsyninga og får utmerka fram den ungdommelege desperasjonen i møte med dobbelmoral og vankunne. Og Mads Bones gir oss ei gripande tolking av ein tragisk og heilt unødvendig lagnad. Hildegunn Eggen og Hallbjørn Rønning spelar fjorten ulike vaksenpersonar, og greier både å nyansere dei, og å unngå overspelet som ligg latent i nokre av rollene.

”Spring Awakening” er blitt ei heilstøypt framsyning som på framifrå vis både greier å problematisere eit aktuelt og vanskeleg tema og å gjere det til god og tankevekkande underhaldning. Og ikkje minst er det blitt ei uvanleg vakker framsyning.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 12. april 2010)

TEATER

FAUST & Reklamekabareten
Av Christian Lollike
Omsett av Mina Stokke og Marina Popovic
Regi: Martine Løkholm og Marina Popovic
Scenografi: Are Moa Gausen
Med: SIT (Studentersamfundets Interne Teater)
Studentersamfundet i Trondhjem, Knaus 

Å forsøke å lure reklamen er eit fåfengd prosjekt.

Det er snart femti år sia plateselskapet Decca proklamerte at ”All the revolutionaries are on Decca”, og etter det har kampen mot kommersialiseringa vore tapt ein gong for alle. Den danske dramatikaren Christian Lollike har laga ein artig tekst som tar tak i spørsmålet om kunsten likevel kan greie å sigre over, eller i det minste ”lure”, reklamen og den aukande sponsinga. SIT har omsett og tilrettelagd teksten for sitt eige bilde, og sundag var det norgespremiere på Knaus.

FAUST & Reklamekabareten er metateater i aller høgste grad, og stundom også metametateater. Eit idealistisk teaterkompani (SIT) vil gjerne lage produksjonar som, om dei ikkje endrar verda, i alle fall set vesentlege spørsmål opp til debatt, systemkritisk og uavhengig. Men så var det der med pengane og å få råd til å lage desse produksjonane. SIT har ikkje midlar, og er truga av oppløysing. Eit i dobbel tyding kreativt reklamebyrå vil tilby sponsing mot produktplassering, og dette er sjølvsagt heilt uspiseleg for dei unge idealistane. Men reklamefolka er pågåande, og i nauda eter som kjend fanden fluger. SIT finn difor ut at dei kan lage produksjonar der reklamen blir ironisert. Då er integriteten på plass og samvitet reint. Men så syner det seg altså at antireklame også er god reklame og at sponsorane kjøper ironien. Kva gjer ein då? Kanskje bad taste eller slett framføring. Kampen blei som sagt tapt for femti år sia, og i hovudsak er det nok den konklusjonen vi får presentert på Knaus også.

Oppsettinga er leiken og full av humor, og ikkje så reint lite sjølvironi. Det opnar lovande med ein konferansier som i beste Cabaret-stil tar oss inn i problematikken. Men det blir raskt tydeleg at her er det store manglar i regi og dramaturgi. Oppsettinga er full av tablå der ein nok kunne ha kutta med hard hand, og der dei alt for mange sceneskifta er langt frå saumlause. Sjølv om det er mange gode einskildprestasjonar, er det likevel tydeleg sviktande personinstruksjon.  For meg framstod stykket som relativt uferdig. Dette seier eg fordi eg gjennom åra har sett særs mye bra teater frå SIT si side, og studentane får ha meg orsaka for at eg legg lista eit godt hakk over vanleg amatørteater.
Amund Grimstad