Amund Grimstad

TEATER

TETT: Inderleg samspel mellom far og dotter. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«Om våren»
Rogaland Teater, Teaterhallen
Av: Karl Ove Knausgård
Dramatisering, regi, scenografi og videodesign: Anders T. Andersen
Komponist: Adrien Munden
Lysdesign: Karl Oskar Sørdal
Kunstverk: Dag Alveng, Tom Sandberg, Per Maning og Geir Yttervik
Med: Torbjørn Eriksen, Eili Harboe, Ragnhild Arnestad Mønness, Marianne Holter, Ragnhild Tysse og Roar Kjølv Jenssen

Ei imponerande, poetisk og vakker dramatisering, velspela og gripande.

For dei som har lese Karl Ove Knausgårds roman «Om våren», er det vanskeleg å forstå at ei beretning om ein dags hendingar, fortald som eit brev til forfattarens tre månader gamle dotter, skal vere mogeleg å dramatisere. Boka handlar om alle dei trivialitetane som til saman utgjer livet vårt, og er i røynda ein kjærleikserklæring både til forfattarens næraste familie, og til livet. Alt fortald lågmælt og med stadige digresjonar frå det siste året før denne vårdagen for fire år sia. Men med botnsolid tillit både til tekstgrunnlaget, og ikkje minst til publikum, har Anders T. Andersen greidd å skape ei framsyning som både står på eigne bein og som samstundes har med seg stemningane frå boka. Det er blitt ei vakker, kontemplativ, dvelande og velspela oppsetjing med mange gode regigrep.

Romanen handlar om forfattarens kvardag ein vårdag i 2014, åleine med tre barn på ti til seks, og ei nyfødt dotter på berre tre månader, medan barnas mor er innlagd på sjukehus med tunge depresjonar etter eit sjølvmordsforsøk. Dette er ein fars kamp for å strekkje til, og samstundes ei særs poetisk framstilling av det kvardagslege og det som i utgangspunktet korkje er spennande eller dramatisk, men likevel så eksistensielt.

Anders T. Andersen har vald å lage tilnærma forteljarteater der far (Torbjørn Eriksen), mor (Ragnhild Arnestad Mønness) og ei lenke av andre stemmer utfyller kvarandre som forteljarar, og dét berre med særs varsam dramatisering. Det viktigaste grepet er at yngstedottera, som eigentleg berre er eit spedbarn (Eili Harboe), er blitt halvvaksen, tek del i handlinga, kommenterer og utfordrar henne som om dette blir fortald i retrospekt femten år seinare. Dette regigrepet er særs vellukka og gjer framsyninga til noko langt meir enn reint forteljarteater. Avgjerande er det også at Harboe er så inderleg, men samstundes diskret til stades med talande mimikk og små kommentarar. Andersen har lagt framsyninga på eit lågmælt nivå der orda får høve til å søkke inn. Personinstruksjon og spel, for ikkje å seie ensemblespel, er framifrå. Torbjørn Eriksen er særs truverdig som den tidvis ganske fortvila faren, og det er ikkje vanskeleg å sjå både desperasjonen hans og samstundes varmen og omtanken for dei næraste. Og på same tid den litt irrasjonelle men høgst forståelege redsla for barnevernet. Det nesten underspelande nærværet til Ragnhild Arnestad Mønness gjer barnas mor til eit heilt og sjølvstendig menneske, og ikkje berre ein diagnose. Dei øvrige tre på scena går ut og inn av ulike forteljarroller på synkront og utfyllande vis. Og frå den rikhaldige floraen av røynde barnetalentar i Barne- og ungdomsteatret, har Rogaland Teater henta inn tre dyktige ungar til å spele barna.

Scenografien, som også er signert Andersen, er ein nøkternt utstyrt black box med eit bakteppe der vi får sjå illustrerande og særs vakre projeksjonar av tre kunstfotografar og ein målar. Saman med nydeleg, men aldri påtrengande bruk av musikk og song, gjer dette framsyninga til eit lite kunstverk i seg sjølv, sanseleg, vakkert, og ikkje minst sårt. Særs sårt. Det er vår og det nye bryt fram, og visst gjer det vondt. Men på same tid er dette ein umåteleg poetisk og varm kjærleikserklæring til livet.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 5. mai 2018.)

TEATER

RARE DYR: Korkje fugl eller fisk. Men denne likna litt på ein fugl. FOTO: ANDREAS SCHILLE

«Verken Fugl eller Fisk»
Teater Fot, Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Manus og regi: Lise Hovik
Komponistar: Siri Gjære, Tor Haugerud og Rohey Taalah
Scenografi og figurar: Anne Helga Henning og Lise Hovik
Kostyme: Berit Haltvik With og Lise Hovik
Musikarar: Siri Gjære og Tor Haugerud
Med: Gunhild Hjertaas og Ibrahim Fazlic

Ein vakker time der vi fekk undre oss over dei store spørsmåla i verda.

Teater Fot er eit lite teaterkompani i Trondheim, oppretta av Lise Hovik i 2004 for å skape scenekunst for dei aller minste. I dei 14 åra kompaniet har eksistert, har dei ikkje laga så mange produksjonar (De Røde skoene) (Du skal få høre fuglesang), men til gjengjeld har det vore kvalitet av aller beste klasse. Slik er det også denne gongen.

Laurdag var det urpremiere på «Verken Fugl eller Fisk» på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim. Målgruppa denne gongen er ungar frå 3 til 5 år, og sjølv om det rett nok handlar om skapinga, evolusjonen og naturens historie, er det opplevinga meir enn narrativet som står i sentrum. Fire kreativt utkledde aktørar kjem ut i foajeen og pratar med barna før vi blir tekne med inn i salen. Han er forma som eit amfi med eit stort kvadratisk teppe, og der ungane sit inntil på alle fire sider. To skodespelarar, Gunhild Hjertaas og Ibrahim Fazlic, held fram med å prate med publikum før dei tar til å fortelje om kor langt attende vi skal. Heilt til alt tok til. I bakgrunnen sit Tor Haugerud på rytmeinstrument, fløyte og klokkespel, og Siri Gjære på rytme-, strengeinstrument, fløyte og vokal og kommenterer det heile musikalsk.

På stilisert, men likevel forståeleg vis, går vi gjennom ulike delar av evolusjonen. Mange merkelege dyr, kanskje korkje fugl eller fisk, dukkar opp. Ved å avdekke lag for lag av teppet som skal illudere ulike tider og nivå, tek dei oss gjennom verdas utvikling. Det meste blir framført med lyder, musikk og fantasispråk, slik at undringa og filosoferinga får næring. Men så får vi plutseleg eit kraftig illusjonsbrot når vi kjem til vår tid der teppet er av plast. Det blir til og med litt action når vi skal fange den vonde plastdronninga. Denne ganske brutale kontrasten riv oss ut av idyllen og undringa, før vi blir tekne attende til ein nydeleg finale der ungane tek over scena for å rydde opp.

Framsyninga er ei fin veksling mellom særs interaktivt og heilt vanleg tilskodarteater. Det seier mye om kor fengslande dette er for dei unge når skodespelarane forlèt det interaktive, og barna straks forstår at nå må dei berre følgje med, og ikkje delta. Og det seier også mye om tilliten aktørane byggjer opp, når dei etter tre kvarter ber ungane entre scena for å hjelpe med å finne og sortere dyr, og nesten alle blir med utan å måtte ha med ein forelder.

«Verken Fugl eller Fisk» er ei vakker framsyning som appellerer til undring, men som også har ambisjonar om å forstå verda i større grad frå naturens enn frå menneskets ståstad.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 23. april 2018.)

 (Denne produksjonen kjem i to versjonar. Den som hadde premiere laurdag, har undertittelen «Begynnelser», medan den andre versjonen, «Baby becomings», vil ha premiere til hausten. Den er mynta på barn frå 0 til 2 år, og baserer seg berre på musikk, song og rytme og ingen verbal kommunikasjon.)

TEATER

RØYK: Ikkje kremasjonsrøyk, men eit lik som tek ein sigar. FOTO: OLE EKKER

«Meteoren»
Trøndelag Teater, Gamle scene
Av: Friedrich Dürrenmatt
Omsett av: Jens Bjørneboe
Regi: Angelina Josephina Stojčevska
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Stine Fevik, Vetle Bergan, Isak Holmen Sørensen, Ida Cecilie Klem, Leo Magnus de la Nuez og Ingrid Bergstrøm

Når livet er meiningslaust, er det berre ein utveg, men tilværet kan òg vere seigliva.

«Kapitulasjon er det vakraste ordet i det tyske språket.» Med denne opningssetninga i tysk voiceover og i norsk omsetjing på skjerm, set regissør Angelina Stojčevska både eit støkk i salen, og ein standard for framføringa av Friedrich Dürrenmatts «Meteoren» på Trøndelag Teater. For «kapitulasjon» tyder langt meir enn det openberre. Her er det snakk om total underkasting, eller hovudpersonens lengt etter å få døy; den endelege frigjeringa.

«Meteoren» (1966) av Friedrich Dürrenmatt (1921 – 2000) er ikkje spela så ofte, men likevel interessant av di det er det mest sjølvbiografiske han har skrive. Og som mye av produksjonen hans, er det ein eksistensiell og svart tragedie kledd i farsens formspråk. Hovudpersonen Wolfgang Schwitter (Stine Fevik) er ein suksessrik forfattar og nobelprisvinnar. Men kunstnarlivet er tomt, nå vil han døy, men får det ikkje til. To gongar har han greidd det, men vakna opp att. Samstundes opplever han at folk rundt han, menneske som klamrar seg til livet, etter kvart fell frå.

Men før Stojčevska set i gong den eigentlege handlinga, gir ho oss ein nærare halvtimelang intro, ein slags utmattingskrig der ho både presenterer tematikken og utfordrar publikums lojalitet og tolmod. Først ved tysk opplesing av «Kapitulation» av Dirk von Lowtzow, før alle dei seks aktørane kastar seg inn i ein heftig fridans, monotont, repeterande, utmattande, og som livet, – i røynda ganske tomt.

Så er stemninga sett, og opningsscena er Schwitter som feiar inn i atelieret der han budde førti år tidlegare. Her vil han døy, uakta kva dagens leigebuarar og andre måtte meine. Det blir ein lang reise med møte med eit utal folk og stereotypiar framført akkurat passe overspela og med raske og gode sceneskift. For hovudpersonen er alt, også livet, ein trivialitet eller eit reint tidsfordriv. Det meste er overflate, og han kjedar seg til daude, utan å få til den endelege sortien. Det er mye situasjonskomikk, gode onelinerar, og framifrå spel av dei seks i ensemblet der castinga er gjort i suveren forakt for kjønn. Dei fleste er ganske androgyne, og sjølv om dette tidvis er litt forvirrande, utfordrar det også fordommane våre. Det gjer godt.

Scenografien til Katrin Bombe har omskapt Gamle scene fullstendig. Bladgull og rød fløyel er erstatta med blå filt, ein catwalk tvers gjennom salen gjer det mogeleg med den monotone og repeterande runddansen, og saman med relativt diskret rekvisittbruk, ganske karikerte kostyme og den fine lyssettinga til Eivind Myren har ho skapt gode fysiske rammer for handlinga.

«Meteoren» er ei særs ambisiøs og utfordrande oppsetjing, men er blitt berre delvis vellukka. Ho er framleis litt uferdig, og kunne ha vore stramma inn ein god del. Men samstundes skal både teateret og Angelina Stojčevska ha honnør for å satse så friskt og dristig.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 9. april 2018.)

TEATER

FORTVILA: Rita Allmers i lengt etter ei tilsynelatande umogeleg forsoning. FOTO: GISLE BJØRNEBY

«Lille Eyolf»
Nordland Teater, Mo i Rana
Av: Henrik Ibsen
Regi og kostymedesign: Hilda Hellwig
Scenografi: Jan Lundberg
Med: Svein Harry Schöttker Hauge, Kirsti Eline Torhaug, Rune Storsæther Løding, Lena Jacobsen Kvitvik, Sven Henriksen og Agnes Born

Ei ujamn oppsetjing der det er vanskeleg å forstå i kva retning regissøren vil.

«Lille Eyolf» frå 1894 er eitt av dei siste drama Henrik Ibsen skreiv, og i mangt er det den gamle meister som gjer opp livets rekneskap. Alfred Allmers (Svein Harry Schöttker Hauge) kjem heim frå eit langvarig opphald i fjellet der han skulle skrive ferdig boka si om «Det menneskelege ansvar». Men han har nærast fått eit syn, eller eit kall, og vender heim for å vie resten av livet til den ni år gamle sonen, Eyolf (Sven Henriksen) som er nesten lam i eine foten etter å har ramla ned frå eit bord medan foreldra hadde seg. Alt i opninga signaliserer Ibsen konfliktane mellom ambisjonar og nære menneskelege forhold. Kona Rita Allmers (Kirsti Eline Torhaug) opplever sonen som eit stengsel mellom seg og mannen. Nok eit stengsel er representert ved Alfreds syster, Asta (Lena Jacobsen Kvitvik) som han nærast har eit incestuøst forhold til. Husvennen, ingeniør Borgheim (Rune Storsæther Løding) freistar også å vinne Asta, men frieria fell stort sett på steingrunn. Inn i dette familiedramaet kjem også den nærast mytiske rottejomfrua (Agnes Born) som driv ut rotter og alt anna som gneg. Dei fleste vil vel vite at Eyolf blir lokka i drukningsdøden alt i første akt, og etter det blir temaet i stor grad om forsoning på ulike nivå er mogeleg og korleis.

«Lille Eyolf» er komplisert å setje opp fordi det frå Ibsens hand er så alt for mange tema og intrigar, og ein bør nok fortette og konsentrere for at dette skal bli handterleg. Den svenske regissøren Hilda Hellwig har gjort ein del uvanlege val, nokre ganske vellukka, men andre meir uforståelege, og det er blitt ei temmeleg sprikande framsyning. Rottejomfrua er ei purung jente, og Eyolf blir spela av ein drygt 60 år gamal skodespelar. Men båe desse vala fungerer overraskande bra. Sven Henriksens avdempa spel og Eyolfs alder gjer at symbolfunksjonen hans blir viktigare enn personen sjølv i forholdet mellom Alfred, Rita og Asta. «Lille Eyolf» er kanskje Ibsens mest erotiske drama, og det ligg mye implisitt i teksten. Hellwig har vald å gjere dette unødvendig synleg som om publikum ikkje har evne til innleving.

Scenografien til Jan Lundberg er eit tidvis litt overlessa scenerom med mange uforståelege element. På scenekanten er det to basseng som nesten alle aktørane etter kvart må ned i, utan at det er nokon logikk i denne badinga.

Det er først og fremst spelet som bergar denne oppsetjinga, og då særleg dei to kvinnene, Asta og Rita. Regissør Hellwig har gjort Asta til ei femme fatale, eit ganske uvanleg val, og

innanfor det rammeverket gjer Lena Jacobsen Kvitvik ei strålande og energisk tolking. Men det er Kirsti Eline Torhaug som verkeleg gjer denne framsyninga. Ho gir oss ei overtydande og nyanserik Rita Allmers, ei kvinne det ikkje alltid er like lett å skjøne, men som her blir særs forståeleg. Det er diverre meir enn ein kan seie om resten av framsyninga.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 17. mars 2018.)

TEATER

PLAKAT: Her skulle det ha vore eit bilde frå framsyninga, men Fotogjengen i Studentersamfundet er så gjerrige at dei ikkje ville levere frå seg foto utan å få betaling. Så Fotogjengen får skamme seg, og så får lesarane greie seg med utsnitt av plakaten.

«Skaff meg en synder»
Studentersamfundets Interne Teater, Knaus
Av: Morten Joachim
Instruktør: Birgitte Røhnebæk
Musikarar: Runar Nylende Huse (leiar), Jørgen Einarsen, Erik André Jakobsen og Isak Seltveit
Med: Mari Djuve, Sander Eide, Fredrik Vildgren og Frida Solberg.

Sårt, humoristisk, vakkert og trist om ungdom og oppbrot.

Studentersamfundets Interne Teater (SIT) har sett opp Morten Joachims suksessrike framsyning «Skaff meg en synder» om oppvekst i ei mjøsbygd på 50-talet, alt basert på Alf Prøysens noveller og ikkje minst songane hans. Framsyninga blei opphaveleg produsert av Teater Innlandet i 2012, og var så populær at ho blei sett opp att i 2014. Vi følgjer fire ungdommar Ragna (Mari Djuve), Pær (Fredrik Vildgren), Ingeborg (Frida Solberg) og Hjalmar (Sander Eide) gjennom kvardag og fest i eit femtital som hadde heilt andre utfordringar enn dei ungdommen møter seksti år seinare, men som kanskje ikkje er så forskjellige likevel. Og der fallhøgda på mange område var langt større enn i dag.

Dei fire er heilt vanlege landsens ungdommar på terskelen til vaksenlivet. Det er flørting, intrigar, fest og heimbrent, og samstundes draumar og lengt. Og medan utgangspunktet til dei fire er temmeleg likt, viser framsyninga at livet er mangfaldig og lagnadane ganske ulike. Slik syner det seg etter kvart at karaktertrekka deira også er. Pær, som kanskje den i utgangspunktet stusslegaste, står etter kvart fram som ein mann med ryggrad og ein som får skikk på livet, medan dei tre andre, som nok er meir leikne og utforskande, på ulike vis får ein tristare lagnad. Morten Joachims tekst er ei sjølvstendig historie, samstundes som han er ein parafrase over både «Trost i taklampa» og fleire av Prøysens noveller. I tillegg til at forteljinga greier å nytte mange av dei såraste og mest mollstemde songane til Prøysen på særs utfyllande og kommenterande vis.

Det er ein av dei mest uttrykksfulle av desse songane som opnar framsyninga, og som absolutt set den rette stemninga. Ragna og Ingeborg syng Slipsteinsvæilsen, passe sårt og med god innleving. Vi blir deretter gradvis introduserte for dei fire der relasjonane er ganske uklåre, også for dei sjølve, og der dei spelar på sjalusi og alle gamle triks (som sikkert framleis er like moderne) for å skape intrigar og for å få tak i den dei vil, eller som dei trur dei vil ha. Møtestaden er ungdomslokalet Fremad der Ingeborg får øvd seg på det som kunne ha blitt ein songkarriere, og der ungdommane drikk, dansar, flørtar og lever ut draumar og lengt.

Knaus er ei intimscene og når du i tillegg skal ha eit lite orkester der, blir det fort i trongaste laget og ganske utfordrande scenografisk. Dette har SIT freista å løyse ved særs aktiv bruk av spotar og hyppige skift frå tablå til tablå. I første akt blir det nok i meste laget, for mange tablå, og sceneskifta er ikkje alltid like synkrone. Spelet er også ganske nølande, men blir halde oppe av den noko meir røynde Mari Djuve som er overtydande trygg i rolla si. Sjølv om alle fire er dyktige songarar, er også songinnslaga noko ujamne. Det manglar ikkje på stemmebruk, men først og fremst tekstforståing og innleving. Tittellåten «Skaff meg en synder» er til liks med «Slipsteinsvæilsen» noko av det såraste Prøysen har skrive, og då krev det også at framføringa blir like sår.

Men det meste av kritikken frå første akt gjer ensemblet fullstendig til skamme i andre akta. Då er dramaturgien på plass, sceneskifta er ikkje så mange, og langt meir synkrone, og skodespelarane atskilleg tryggare. Livet kan ta så mange vegar, og det gjer det absolutt for desse ungdommane. Ingeborg hadde fortent ein langt betre lagnad, men greier å forsone seg med han sjølv om det tar litt tid. Vi føler verkeleg med henne når ho på inderleg vis, og faktisk så småsurt at det gir visa ein ekstra trist bluesdimensjon framfører «Visa om løgna», ei framføring til å grine av. Og når Pær får den naudsynte ryggmarksrefleksen av rettvise, mannar seg opp og les Hjalmar teksten, er det ei scene det gnistrar av.

«Skaff meg en synder» er ei vakker og trist framsyning som har litt startvanskar, men som i andre akt syner at SIT framleis kan levere scenekunst på ganske høgt nivå.

TEATER

FYSIKK: Ikkje berre fantasi, men også litt om fysikkens energilover. FOTO: RENEE ALTROV

«Physics and Phantasma»
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Av og med: Iggy Lond Malmborg
Dramaturgisk team: Erik Berg, Johan Jönson og Maike Lond Malmborg
Tekniske løysingar: Maike Lond Malmborg og Kalle Tikas

Ei intelligent og underhaldande beretning om varsla overraskingar.

Teatret er ei fantasiverd der forteljingar blir rulla ut og bilde blir skapte i hovudet til publikum. Vi går i teateret for å bli leidde inn i fiksjonen. Slik er kontrakten mellom publikum og teateret. Den svensk-estiske produksjonen «Physics and Phantasma» som hadde norgespremiere på Teaterhuset Avant Garden i helga, vil det litt annleis. Dette er ei metaframsyning om ei oppsetjing som i utgangspunktet ikkje har noko narrativ, men som i staden på intelligent, humoristisk og stadig overraskande vis fortel oss korleis forventingar og fantasiar blir skapte.

Iggy Lond Malmborg er åleine på scena, det vil seie i starten er han ikkje eingong det. Med eit nake rom og i fullt lys får vi røysta hans frå baksida av bakteppet der han presenterer sine eigne trivia. Gjennom den lett humoristiske og nesten litt naivistiske framføringa etablerer han alt i opninga ein kontakt med publikum som han dyrkar vidare og utviklar gjennom den halvannan time lange monologen, og stundom tagnaden, som denne framsyninga er. For når han endeleg kjem fram i scenerommet, er det heilt tyst, medan han set augo i publikum og ser nærast rett gjennom oss. Men så bryt han tagnaden og tar til med forteljinga (på engelsk) om skodespelaren og hans endelause flaum av ord.

Denne framsyninga har inga handling eller forteljing. Ho er snarare ei utforsking av ulike forteljingar og kva om dei skulle vere sanne. Det er ein repeterande monolog som går i ein slags loop, og som heile tida tar til på nytt, men som samstundes utviklar seg litt forskjellig. Det er ein tekst som openbert må endrast frå dag til dag, for her handla det lenge i hovudsak om Teaterhuset Avant Garden, vår entre i salen og dagen i dag. Med mye humor legg han opp til kva som skal skje, eller kan skje. Jamvel om vi er budde, gjer det at framsyninga blir ei blanding av overraskingar og déjà vu. Eg skal halde meg langt frå å røpe kva som skjer, eller kan skje, men heile tida handlar det om fantasien vår, i kor stor grad vi kan styre han, og om alt og inkje frå det særs trivielle daglegdagse som han greier å gi ein aura av noko meir, og til dei inste og styggaste krokane i menneskesinnet. Malmborg er openbert både godt kjend med og velskolert i ulike teaterteknikkar for her leikar han seg med dei, kommenterer dei og brukar dei som overraskingsmoment. I tillegg nyttar han seg av ein humoristisk og aktiv kommunikasjon med publikum utan at han gjer det spesielt interaktivt.

Dette er ei framsyning så annleis at det er uråd å fortelje lesaren så mye meir konkret om kva ho handlar om og utforskar, men det er ikkje ofte at eg i så stor grad let meg sjarmere av ei oppsetjing som samstundes utfordrar både fantasien og ettertanken min.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 13. mars 2018)

TEATER

SURREALISTISK: Ein ganske uforståeleg scenografi tek alt for stor plass og kjem i vegen for handlinga. FOTO: GT NERGAARD

«Spelemann på taket»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av: Joseph Stein, Jerry Bock og Sheldon Harnick
Omsett av: Hartvig Kiran
Regi: Ronny Danielsson
Musikalsk leiing: Åsmund Flaten
Scenografi: Martin Chocholoušek
Koreografi: Roger Lybeck
Kostyme: Annsofi Nyberg
Med: Trond-Ove Skrødal, Silje Lundblad m.fl.

Ei så spektakulær framsyning at det ikkje blir rom for dei gode skodespelarane.

Musikalen om den fromme og velmeinande mjølkemannen Tevye i tsarens før-revolusjonære Russland er sia Norgespremieren i 1968 blitt umåteleg populær. Det er fullt forståeleg, for dette er ei historie med songar som for lengst er blitt allemannseige, og som kan seie oss noko både om storpolitikk og nære relasjonar.

I den vesle jødiske enklaven i Anatevka lever Tevye (Trond-Ove Skrødal), kona Golde (Silje Lundblad) og dei fem døtrene deira fattigsleg, men relativt fredeleg saman med andre småhandverkarar. Trua og tradisjonane står sterkt, men det er ei brytningstid som gir Tevye store utfordringar. Dei tre eldste døtrene vil alle gifte seg utan farens avgjerd eller parmakarhjelp. Det går bra med dei to første (Mari Hauge Einbu og Siri Schnell Juvik) som berre bed om å få følgje hjartet. Men når den siste (Maria Omarsdottir Austgulen) vel seg ein ikkje-jøde, blir det for mye, sjølv for mannen med det store hjartet. Men det politiske bakteppet er langt meir alvorleg. Det er stor sosial uro og kraftige pogromar der jødane til slutt blir flyktningar i eige land. Parallellane til dagens flyktningsituasjon er meir enn openberre.

Regissøren Ronny Danielsson hadde stor suksess med «The Sound of Music» på Trøndelag Teater i 2015, ei stram og særs rein oppsetjing. Denne gongen har han vald å lage show. Sjølv om resultatet er absolutt underhaldande, gjer det at innhald og spel i stor grad druknar i scenografiske og lyd- og lyseffektar. Vi er framleis i tsarens Russland, men familien bur i ein utrangert campingvogn og køyrer radiobil. Meininga er sikkert å ålmenngjere innhaldet, men saman med eit utal relativt uforståelege installasjonar, blir det i staden ganske surrealistisk, og Martin Chocholoušeks scenografi kjem for meg i vegen for handlinga. Koreografien til Roger Lybeck er spektakulær, og aldri har eg sett større og betre dansenummer på Trøndelag Teater. Men det kan bli for mye av alt. Heile første akt er ei forrykande framsyning der vi i små nydelege tablå blir vitne til det eine frieriet etter det andre, og Tevyes store kvalar. Men i alle effektane forsvinn både det politiske bakteppet og mye av spelet. Andre akt blir eit antiklimaks der ein på altfor stutt tid må gjennom oppbrot og tsarens krav om at jødane må reise, og utan rom for utdjuping og ettertanke. Slik blir høvet til å seie noko om dagens flyktningsituasjon skusla bort.

Under Åsmund Flatens kyndige leiing, er både arrangement og musikalsk framføring utmerka, og i motsetnad til mye anna i denne produksjonen, underordnar han seg innhaldet.

Trond-Ove Skrødal syner nok ein gong kva for karakterskodespelar han er, og at han faktisk også kan synge. Han gir nyansar, truverd og masse sjølvironi til Tevye, men han skulle så gjerne ha fått meir rom i denne alt for showprega oppsetjinga.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 12. mars 2018.)

TEATER

KAPPLØP: Roskva og Tjalve ligg i hardtrening, men det hjelper lite når ein skal kappspringe mot tanken. FOTO: MAGNUS ROALDSET FURSET, TINGH KOMMUNIKASJON

«Tjalve og Roskva – Det store kappløpet»
Teatret Vårt, Arbeideren, Ålesund
Av: Simone Thiis
Regi: Simone Thiis
Scenografi, video og kostyme: Mari Hesjedal
Komponist og lyddesign: Håkon Iversen
Lysdesign: Jonas P A Fuglseth
Koreografi: Sigrid Edvardsson
Med: Elisabeth Topp og Dagfinn Tutturen

Det hjelper ikkje å vere best i verda når motstandaren er ein luring som nyttar ufine triks.

Den norrøne mytologien er ei rik kjelde til vidare dikting. Ettersom dei gamle gudane våre både hadde lyte og andre menneskelege trekk, egnar dei seg godt for å bli dikta inn i ungars fantasiverd. Simone Thiis har funne fram til historiene om då Tor drog til Utgard og utfordra Loke og jotnane hans til kappestrid. Med seg har han Tjalve (Dagfinn Tutturen) som er den raskaste til å springe, og systera Roskva (Elisabeth Topp) som også er rask i tillegg til at ho kan eitt og anna triks. Det kan kome godt med, for Loke er ein luring og full av juks og fanteri. Det blir difor langt frå enkelt å konkurrere når kappdrikkinga gjekk ut på å tømme havet, og kappløpet var mot tanken. Alle konkurrentane viser seg etter kvart å vere symbol meir enn reelle motstandarar.

Framsyninga er meint for ungar frå seks år og oppover, og ein kunne kanskje tru at det ikkje alltid var like enkelt for dei å forstå abstraherte situasjonar, men det såg stort sett ut til å gå bra. Og om ikkje, så var oppsetjinga så full av opplevingsrike einskildepisodar meir eller mindre på eigne bein, at alle kunne få med seg litt om ikkje alt. Tutturen og Topp spelar i tillegg til Tjalve og Roskva også eit utal andre roller, som Tor, Loke og alle jotnane som dei konkurrerer mot. Det blir mange rolleskift, og ikkje alltid like lett å følgje med, men dei to spelar så intenst og overtydande at eg trur ungane stort sett greidde det. Den tette kontakten med publikum blei etablert alt i opninga, ei løpescene som i Sigrid Edvardssons fantasifulle koreografi openbert fall i smak hjå dei unge. Og med det var det full konsentrasjon i salen.

Simone Thiis har laga ei fantasifull og mangfaldig lita fabelforteljing der ho med god hjelp av video og kreativ lyd- og lysdesign har skapt ei opplevingsrik stund for dei unge. Om dette verkeleg når målgruppa, er det mogeleg med mang ein oppfølgjar så rike som dei mytologiske kjeldene er.

(Meldinga stod i Klassekampen tysdag den 6. mars 2018.)

TEATER

AVSTAND: Det er ikkje berre fysisk at avstanden er stor mellom mor og dotter. FOTO: MAGNUS ROALDSET FURSET, THING KOMMUNIKASJON

«Høstsonaten»
Teatret Vårt, Plassen, Molde
Av: Ingmar Bergman
Omsett av: Axel Amlie
Regi: Terje Skonseng Naudeer
Scenografi og kostyme: Thomas Bjørnager
Lysdesign: Finn Landsperg
Med: Vivi Sunde, Johanna Mørck, Bjørnar Lisether Teigen og Michelle Heedal

Ei vakker og poetisk framsyning der tekst og spel får stå i sentrum.

Det er hundre år sia Ingmar Bergman, ein av dei største film- og teaterregissørane i førre hundreåret, blei fødd. Teatret Vårt i Molde markerer jubileet ved å setje opp sceneversjonen av «Høstsonaten», filmen Bergman laga for 40 år sia med Ingrid Bergman og Liv Ullmann i hovudrollene. Eit lite kuriosum er det at filmen faktisk blei spela inn i Midsund og Gjemnes rett utanfor Molde. Filmen er blitt ikonisk, og det var ikkje før i 2002 at den første sceneversjonen hadde premiere. I Norge er stykket berre sett opp ein gong tidlegare, på Oslo Nye Teater i 2009. Det er ikkje heilt uventa, for når så mange menneske har eit tett forhold til filmen, kan det vere vågalt å gjere sceneversjon av han. Men Teatret Vårt og Terje Skonseng Naudeer vågar, og dei har laga ei poetisk og vakker framsyning som på godt vis får fram dei indre og ytre konfliktane i dette tette familiedramaet.

Charlotte Andergast (Vivi Sunde) er ein feira og verdskjent konsertpianist som har ofra det meste for karrieren. Nå er Leonardo, hennar sambuar dei siste åra, død, og etter sju års fråvær vender ho heim til dottera Eva (Johanna Mørck) som etter nokre turbulente år fann roa med presten Viktor (Bjørnar Lisether Teigen) på ein avsidesliggjande prestegard. Dei fekk etter kvart sonen Erik som fire år gamal døydde i ei drukningsulykke utan at Charlotte reiste heim for å ta del i korkje fødsel eller gravferd. Når ho nå endeleg vendar heim, får ho til si store overrasking også vite at Eva har henta heim syster si, Helena (Michelle Heedal), som er sterkt fysisk og psykisk sjuk, og som Charlotte i si tid fekk plassert, i tydinga gøymd bort, på ein institusjon.

Spente og noko nølande, men tilsynelatande hjartelege, møter mor og dotter kvarandre, pratar forsiktig og relativt overflatisk medan vi stadig får små teikn på at det openbert ligg meir bakom fasadane. Gjennom eit tett kammerspel som omfattar berre eit drygt døgn byggjer situasjonen og dramaturgien seg opp, skjeletta tar til å ramle ut av skapa, og det endar i ein særs sterk konfrontasjon i ei nattleg samtale mellom dei to. Medan filmen kunne lage illustrerande og stemningsskapande tilbakeblikk, har Terje Skonseng Naudeer freista å syne det same gjennom spel og dialog, og lukkast i stor grad med det. Når teksten er så god som i «Høstsonaten» er det godt å oppleve ein regissør som let orda gjere jobben. Scenografien til Thomas Bjørnager er fleire rom presentert enkelt gjennom ein stilisert konstruksjon og hyppig bruk av dreiescene. Litt for hyppig, etter mitt skjønn, for i denne ganske dvelande, lyriske og litt kontemplative oppsetjinga verkar dei mange sceneskifta ofte avbrytande og nesten støyande.

Naudeers regi er forsiktig og audmjuk, og han har greidd å skape ei stemningsfyld og poetisk framsyning der effektiv bruk av pianomusikk og fine lyseffektar set oss i akkurat den rette haustmodusen for å få innsikt i og forstå dei vanskeleg vala menneska gjer. Og ikkje minst korleis det blir når vi mot livets haust blir konfrontert med desse vala og freistar å gjere opp med oss sjølve. Personinstruksjonen er god, og særleg ved at det blir spela så avdempa og roleg, blir dette ekstra intenst. Charlotte Andergast er Vivi Sundes avskilsrolle etter meir enn førti år som skodespelar på Teatret Vårt. Med «Radio Don Quijote» frå i haust og nå denne produksjonen, set ho eit meir enn verdig punktum. Sunde er lita og spe, men spelar effektivt på det for å få fram kontrasten mellom ei verdskjend diva og det usikre og ganske forhutla mennesket som ikkje kjenner anna kjærleik enn den ho har til seg sjølv. Ei kvinne som ikkje skulle ha blitt mor, og som kanskje eigentleg ikkje hadde lyst til det heller. Nydeleg kontrastert og nesten underspela blir Johanna Mørcks tolking av Eva det stikk motsette av Charlotte. Ei roleg, fåmælt kvinne som tek ansvar, som ber på ufatteleg mye sorg, og som etter det endelege oppgjeret med mora blir overraska over seg sjølv og kva ho kan få seg til å seie.

«Høstsonaten» er blitt ei lågmælt og nesten lyrisk framsyning om kor lite det tel å gjere suksess når du ikkje meistrar det meir kvardagslege ved å vere menneske.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. mars 2018)

TEATER

FELA: Edvin Røsten levde eit omflakkande og tidvis litt kaotisk liv, men den evige følgjesveinen, fela, var aldri langt unna. FOTO: MERETE HASETH

«Farfarfortellinger»
Turnéteatret i Trøndelag, Verdal
Idé: Evy Kasseth Røsten
Manus: Ingrid Weme Nilsen
Regi: Kjersti Haugen
Musikk: Gjermund Larsen
Scenografi: Dorte Walstad og Unni Walstad
Med: Evy Kasseth Røsten og Gjermund Larsen

Ei varm og ærleg forteljing presentert i spennet mellom kjærleik til farfaren og samstundes undring over ein del av vala hans.

Det første den som tar til med slektsgransking må lære seg, er å vere frilyndt og open for det meste. Det har ein tendens til å ramle ut eitt og anna skjelett av skapa etter kvart. Evy Kasseth Røsten, skodespelar og oppvaksen i gruvesamfunnet Malm inst i Trondheimsfjorden, har dykka ned i historia til farfaren sin, Edvin Røsten, og sett på korleis hans ulike val har prega også hennar liv. Det er blitt ei personleg og varm forteljing om kjærleik, skam og svik, og ikkje minst om øydeleggjande tvil, fortald nådelaust ærleg. Og samstundes gir ho oss indirekte ein god porsjon norsk gruve- og anleggshistorie.

Edvin Kristian Røsten var fødd i Folldal i 1921 som ein av ti born i ein småbrukarfamilie der faren i tillegg var gruvearbeidar. I denne vesle fjellbygda (der eg sjølv har vakse opp, men vel 40 år etter, så det er ei heilt anna sak) var slik vekselbruk heilt vanleg. Ottar Brox har skrive godt om dette i boka «På vei mot et postindustrielt klassesamfunn» der han nyttar nettopp Folldal som døme på kombinasjonen industriarbeid og småbruk. Edvin var ikkje eldstemann og skulle såleis ikkje overta garden, og då var lagnaden gitt. Han måtte tidleg ta til i gruva.

Evy Kasseth Røsten fortel anekdotisk om farfarens liv frå oppvekst i Folldal, draumen om fele og eige sengepledd, om gruva, ekteskap, ungar og krigen som i ettertid fylte han med skam fordi han ikkje deltok med meir enn å arbeide særs sakte i gruva. Scenerommet har eit bakteppe med projiserte minne som lønsslippar, medlemsboka i Norsk Arbeidsmandsforbund og tilsetjingsdokument. På golvet er det eit utal koffertar som Røsten nyttar til å mane fram gammaltanter og andre kjelder som etter kvart syner seg særs upålitelege. Og så har ho med seg Gjermund Larsen på fele som både musikalsk og verbalt kommenterer og tek del, og samstundes får fram spelemannen i farfaren. Frå Edvin kjøpte fiolin for dei første lønningane sine, var instrumentet følgjesveinen hans resten av livet. Og sjølv om klassemedvitet openbert var sterkt, spela han til underhaldning for dei kondisjonerte i direksjonsboligen.

Røsten følgjer farfaren ut i verda til fire overvintringar på Svalbard og jobb i gruva for Store Norske Spitsbergen Kulkompani. Med enkel hovudrekning fann Edvin ut at den tredje sonen måtte ha vore unnfanga medan han sjølv framleis var på Svalbard, og så var det slutt på det ekteskapet. Røsten har problem med å skjøne korleis farfaren, som elles var så snill, kunne vere så bitter heilt inn i alderdomen over det han oppfatta som sviket knytt til denne hendinga. Og gjennom heile framsyninga formidlar ho denne kontrasten mellom barnebarnet som berre kjenner ein særs god farfar som alltid har ein mjølkerull på luringa, og dei oppdagingane ho gjer om dei ulike vala hans. Og etter kvart oppdagar ho at også hennar eigen far må ha fått ein del av denne dualiteten. Det er gjennom det botnlaust ærlege i presentasjonen av desse forholda at Røsten løfter framsyninga til å bli noko langt meir enn ein hyllest til bestefaren. Gjennom historiene om Edvin fortel ho ganske mye om kor vanskeleg og samstundes enkelt det er å vere menneske.

Etter eit intermesso som anleggsarbeidar under bygginga av Elgeseter bru i Trondheim, flyttar Edvin til Malm og blir gruvearbeidar for Fosdalens Bergverk, giftar seg på nytt og får fleire ungar, til slutt også far til Evy. Men som vi for lengst har forstått, går ikkje livet på skeiner. Og lagnaden, for å nytte ei omskriving, gjer at Edvin etter nokre år sit att som aleinefar for fem ungar, ikkje ein heilt vanleg kvardag for gruvearbeidarar på 50- og 60-talet.

Dette er Evy Kasseth Røstens eiga private historie om farfaren, men samstundes har ho forstått at det fort kan bli for nært om ho skulle skrive manus og ta regien sjølv. Difor har ho fått Ingrid Weme Nilsen, dramaturg på Det Norske Teatret, til å skrive manus, og Kjersti Haugen (som også er oppvaksen i eit lite gruvesamfunn) til å setje det heile i scene. Det har vore to kloke val. Ingrid Weme Nilsen har vore tru mot historia, men gjort sine eigne undersøkingar og skapt små illustrerande tablå. Og i Kjersti Haugens regi er det historia og hendingane som får vere det sentrale, berre litt sprita opp med kreativ rekvisittbruk der koffertar kan bli både historiekjelder, russiske esker og ein barneflokk. Framsyninga er kanskje vel anekdotisk der det dramaturgisk ikkje er skild så mye mellom kva som er viktig og ikkje, og dei store høgdepunkta går i eitt med kvardagen. Slik er kanskje også livet? Men eitt dramatisk og dramaturgisk unntak toppar det heile, og her går manus, regi og spelet opp i ei høgare eining. Det gjeld ei dramatisk båtulykke der både faren og farfaren er med, og der Evy Kasseth Røsten greier å halde meg på pinebenken sjølv om eg veit at båe må ha greidd seg.

I alle levde liv finst det grunnlag for minst ein roman, og ein treng ikkje vere noko helgenaktig førebilde for å fortene å bli portrettert. Snarare tvert om. Evy Kasseth Røsten har levert ei varm og ærleg beretning om gruvearbeidaren, farfaren og mennesket Edvin Røsten, presentert i spennet mellom kjærleik og undring.