Amund Grimstad

TEATER

BAD TASTE: Ibrahim Fazlic byr på fest og seg sjølv, og publikum let seg villig bli med. FOTO: PIA MARTINE GAUTIER BJERKE

«prty lyf»
Teaterhuset Avant Garden, Trondheim
Av og med Ibrahim Fazlic
Scenografi: Martinus Suijkerbuijk
Lysdesign: Anniken Arnøy
Musikar/DJ: Pedro Sanmartin

Ein anekdotisk monolog full av gullkorn, bad taste og intelligent tomprat.

Alt som 18-åring i 2012 gjorde Ibrahim Fazlic seg bemerka då han skreiv og fekk oppført ein einaktar på Trøndelag Teaters «Unge dramatikere», og samstundes spela i ei av dei andre oppsetjingane. Året etter stod han nok ein gong på same scene, og eg beit meg merke i han fordi han hadde eit heilt spesielt scenisk nærvær. Så blei det stille ei stund medan han tok teaterutdanning på Nord universitet, men det siste året har eg sett han i tre totalt ulike produksjonar der han i alle gjorde sterkt inntrykk. Nå har han laga si første heilaftans soloframsyning, og torsdag var det urpremiere på Teaterhuset Avant Garden i Trondheim.

Oppsetjinga heiter «prty lyf», og i snaue to timar inviterer Fazlic til ein dommedagsfest over ei verd i forfall, eit postsivilisatorisk samfunn der alt går til helvete. Mot eit bakteppe der «SUFFER» står i lysande bokstavar, er spørsmålet hans om vår kvite middelklasse eigentleg har rett til liding. I staden er det hemningslaus fest, rus, nyting og flukt frå røyndomen. Gjennom ein omfattande anekdotisk monolog med både gullkorn, bad taste og intelligent tomprat, og der han stadig kjem med små stikk mot det politisk korrekte, byr han opp til dans i dobbel tyding. Og publikum let seg villig forføre. Interaktivt teater for vaksne kan ofte bli ganske kleine greier, men gjennom humoren, flørtinga med salen og eit unikt publikumstekke får Fazlic opp stemninga slik at vi verkeleg kjenner oss som på fest, tek del i karaoke, vasspistolkrig og meir til, og blir etter kvart med på alt han inviterer til.

Men sjølv dei heftigaste festene har sine melankolske og meir mollstemte parti, og slik også her når Fazlic etter kvart også byr ganske mye på seg sjølv. Som kontrast til den hedonistiske feststemninga blir dette særs gripande parti, og når han etter ei stund vender seg til publikum og spør: «Kain æ få en klem av nån?», så er det ikkje noko vi heller vil.

Fazlic kjenner og nyttar scenekunstens mange konvensjonar og nettopp difor blir det også så sterkt når han stadig, og uventa, bryt med dei. Framsyninga er eit overskotsfenomen, full av uventa vendingar der kanskje finalen er den tydelegaste. Alle festar tek slutt, og som oftast blir det ein skikkeleg nedtur. Slik også her der det meste går gale og Fazlic samstundes, i eit herleg metanivå, er pinleg klår over at det i salen sit både teatersjef, teatermeldarar og folk frå Dramatikkens Hus.

Ibrahim Fazlic har laga ein intelligent og velspela monolog, kanskje litt i lengste laget, og som med hell kunne ha blitt stramma noko inn, men der han på eit heilt uforklårleg vis får publikum i tale, og gjennom alle dei små anekdotane samstundes får sagt mye vesentleg om samtida.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 17. november 2018.)

TEATER

OMRISS: Berre omrisset er att av Samuel medan dei næraste skal freiste å skildre kva som rørte seg inni. FOTO: JOHANNES LAUKELAND FESTER SUNDE

«Alt jeg ikke husker»
Trøndelag Teater, Studioscena
Etter ein roman av Jonas Hassen Khemiri
Omsett av Andreas E. Østby
Dramatisert av Kristofer Blindheim Grønskag
Regi: Maren E. Bjørseth
Scenografi og kostyme: Katrin Bombe
Med: Vetle Bergan, Kenneth Homstad, Ragne Grande, Hans Petter Nilsen, Janne Kokkin og Ida Cecilie Klem

Ei dramatisering som har gjort Jonas Hassen Khemiris prisvinnande roman til eit framifrå og tett forteljarteater.

Den 26 år gamle Samuel (Vetle Bergan) har køyrd seg i hel, og attende står dei næraste og lurer på kva som eigentleg skjedde. Var det ei ulukke, eller gjorde han det med vilje? Så tek ein forfattar (Hans Petter Nilsen) tak i historia, like mye av eigenterapi etter sjølv å ha mista ein god ven, og intervjuar dei næraste for å lage eit bokprosjekt. Slik nøstar den svenske forfattaren Jonas Hassen Khemiri opp ei historie som syner seg å ha langt fleire fasettar enn ein skulle tru, og der dei ulike forteljarstemmene etter kvart gir oss eit bilde av historia, men neppe heile sanninga. I staden får vi presentert eit rikhaldig galleri av ulike menneske som har det sams at dei er nettopp ulike menneske. Og med denne veven av forskjellige røyster fortel Khemiri oss ikkje så reint lite om menneskeleg åtferd, kjærleik, sjalusi og svik.

Eg må vedgå at eg opplevde romanen som ganske kaotisk der det ofte var vanskeleg å fatte kven som til ei kvar tid var forteljarstemma. I Kristofer Blindheim Grønskags dramatisering, og ikkje minst Maren E. Bjørseths ganske sikre regi er dette blitt langt tydelegare. I Katrine Bombes særs nøkterne og nakne scenografi blir det nytta kritt og tavle for å presentere dei ulike forteljarane, og publikum sit vagla opp på tre kantar i eit tett og intimt scenerom der vi nesten kan få inntrykk av å vere eit tribunal.

Som eit forteljarteater i retrospekt får vi rulla opp dei mange historiene som til saman skal gi forfattaren, som sjølv er temmeleg diskret til stades, eit bilde av kva som førde til at Samuel døydde. Den viktigaste forteljaren er Vandad (Kenneth Homstad), Samuels næraste ven, men kanskje likevel den mest upålitelege kjelda. Uredigert og tilsynelatande kaotisk hoppar vi frå vitne til vitne. Det er kunstnaren og barndomsvennen Panteren (Ida Cecilie Klem), mormora (Janne Kokkin) som var den siste som såg Samuel i live, og ikkje minst den tidlegare kjærasten Laide (Ragne Grande). Gjennom lagvis avdekking fortel dei vel så mye om seg sjølve som om den relativt sympatiske, men kanskje litt naive Samuel. Det er blitt ei kontrastfylt historie som syner oss at sanninga, i den grad ho finst, er avhengig av augo som ser. Mot eit synleg, men langt frå påtrengjande politisk bakteppe, med god observasjonsevne, stor innsikt, og faktisk også litt humor, fortel framsyninga oss mye vesentleg om oss sjølve, og kor vanskeleg det er å vere menneske. At forfattarstemmas epilog blei vel omstendeleg rokkar ikkje ved at dette var godt forteljarteater framført i eit stramt og velregissert ensemblespel.

(Ei forkorta utgåve av denne meldinga stod i Klassekampen fredag den 16. november 2018.)

TEATER

ER DU NØTT: Nøttegeneralen som quizmaster var eitt av dei mange hysterisk artige tablåa der Olve Løseth fekk ta ut det meste og vel så det. FOTO: MARCO VILLABRILLE

«Nøtteknekkeren»
Trøndelag Teater, Hovudscena
Av Mads Bones, Matilde Holdhus og Olve Løseth
Musikk: Kyrre Havdal
Songtekstar: Mads Bones
Regi: Mads Bones
Scenografi: Bård Lie Thorbjørnsen
Kostyme: Christina Lovery
Koreografi: Martha Standal
Lysdesign: Eivind Myren
Med: Mira Dyrnes Askelund, Jon Lockert Rohde, Olve Løset, Ida Göransson, Trond-Ove Skrødal, Natalie Roland Bjerke, Ole Christian Gullvåg, Isak Holmen Sørensen, Per Bogstad Gulliksen, Andreas Tønnesland, Maria Omarsdottir Austgulen m. fl.

Ei framsyning som har det meste, og der Trøndelag Teater ikkje har spart på noko.

For fem år sia sette skodespelarane Mads Bones og Olve Løseth, dramaturgen Matilde Holdhus og komponisten og kapellmeisteren Kyrre Havdal opp «Nøtteknekkeren» som ein julemusikal på Trøndelag Teater. Det var ein ekstremt fri parafrase over E.T.A. Hoffmanns eventyr og Peter Tsjajkovskijs ballett, ei surrealistisk framsyning som eg sjølv valde å kalle «Dickens på syre», for det var nettopp det det var. Oppsetjinga blei ein publikumssuksess, og for tre år sia fekk vi ein ønskereprise som blei like populær. Nå har det same teamet laga ein ny produksjon, og som alltid ved slike høve insisterer dei på at dette ikkje er nokon retake, men ein heilt ny oppsetjing, noko som alltid syner seg å vere ganske langt frå sanninga.

Men ikkje denne gongen. Her er berre skjelettet, og knapt nok det att av den opphavelege handlinga, og Kyrre Havdal har skrive fleire nye songar med tekstar av Mads Bones. I tillegg er det gjort store endringar i castinga. Og scenografi, kostyme, lyssetting og ikkje minst koreografien er løfta mange hakk slik at det nå er blitt ei mye meir komplett og einskapleg framsyning medan den første versjonen i langt større grad var ei vareoppteljing av gode påfunn.

Men det som etter kvart gjer at du berre lener deg attende og kosar deg med intelligente ordspel, stor humor, godt spel og ei visuell lise, opna ganske traust og noko overspela. Det er litle julaftan, og på kjøkenet hjå rikmannsfamilien Rubbelbit fekk vi presentert ein tenarstab som kunne få klasseskilnadane i Downton Abbey til å framstå som eit sosialdemokratisk paradis. Og då den Hitlerliknande Rubbelbit sjølv (Trond-Ove Skrødal) dukka opp, tenkte eg at dette blir for mye av det gode. Men så avtok overspelet, Olve Løseth som kokken fekk synt heile registeret av sitt komiske talent, og etter at Ruben Rubbelbit (Ole Christian Gullvåg), litlebror til husets herre dukka opp saman med sin openbert homofile venn Ludvig (Isak Holmen Sørensen), gjekk det berre ein veg. Medan første tapping var ei vareoppteljing av sprø påfunn, var dette ein systematisk, logisk (i den grad det går an å nytte slike omgrep om det ganske absurde), og utsøkt samling av overraskande, artige og gode, men samstundes framleis minst like ville påfunn.

Introen frå den langt frå idylliske førjulskvelden i rikmannsfamilien synte seg å vere berre ein ouverture til det nivået der den eigentlege handlinga fann stad. Det er kome rotter i kjellaren, og den herskesjuke rottekongen, av ymse grunnar ikkje heilt ulik herr Rubbelbit, vil ta makta frå julenissen, og det gjer han ved å leggje nissen i koma. Dei verkelege heltane i historia er Maria, barnearbeidar og dotter av kokken, glitrande formidla av Mira Dyrnes Askelund, og Nøtteknekkaren som er meir som ein leike enn ein bruksgjenstand, overtydande personifisert av Jon Lockert Rohde. Dei set ut for å redde nissen og nedkjempe rottekongen, og på klassisk barneteatervis møter dei ulike hindringar dei må løyse, eller for å vere meir presis: – nøtter dei må knekke, og i eit slags metanivå eller underjordisk leikeland får vi presentert det eine tablået meir spektakulært enn det andre. Medan Nøtteknekkaren bokstaveleg talt er ein treskalle, er han god til fysisk å knekke nøtter. Maria derimot, er skarp, ein annleis type nøtteknekkar med blikk for det subtile i nøttene, og sjølv om faren meiner at ho i julespelet som tenarstaben set opp for sjølvfolket, er forbausande lite profesjonell til å vere debutant (!), er det likevel akkurat det ho er. Proff!

Kyrre Havdal har skrive ein del nye melodiar, og er sjølv ein sikker musikalsk leiar. Songinnslaga er godt integrert i handlinga, og til og med dei fem yngste statistane, Sprellemannen, Ballerinaen, Leikeflyet, Trollet i eska og Jojoen, framfører songane klokkeklårt og reint. God personinstruksjon og trygge ungar gjer at dei også framstår særs sjarmerande, noko som er med på å gi oppsetjinga det vesle ekstra som ei god juleframsyning skal ha.

Trøndelag Teater har ikkje spart på noko i denne produksjonen, og det er kvalitet i alle ledd. Særleg er eg imponert over den visuelle opplevinga dette var. Christina Lovery har laga kostyme som er fantasifulle, fargerike og som verkeleg løftar framsyninga. Og sjølv om Bård Lie Thorbjørnsen har fått ein nominasjon og to Heddaprisar for tidlegare arbeid på Trøndelag Teater, har eg aldri sett ein så omfattande og fantasirik bruk av dreiescena som den han har laga nå. Med god hjelp av Eivind Myrens fine lysdesign og Pekka Stokkes videodesign blir scenografien ei sanseleg opplevingsreise av dei sjeldne. Og for å ytterlegare understreke det visuelle inntrykket har Martha Standal laga utsøkt koreografi som for denne meldaren toppa seg med Trond-Ove Skrødals steppedans.

Trass i ein litt omstendeleg og overspela start, tok denne versjonen av «Nøtteknekkeren» verkeleg tak i meg etter kvart. Dei fire bak prosjektet har tatt vare på det beste frå den første versjonen og reindyrka konsept og historie. I Mads Bones’ omfattande og sikre regi er dette blitt ei framsyning som er minst like underhaldande for vaksne som for barn, og som trass i at det framleis er seks veker til jul og ikkje eit snøfnugg å sjå, likevel fekk denne meldaren til å få ein ørliten flik av julestemning. Men mest av alt kosa han seg med godt og underhaldande teater. Og for dei som måtte vere redd for at julenissen skulle liggje i koma, kan eg forsikre om at det gjer han ikkje lenger, og at det blir jul i år også.

TEATER

KAOS: Handlinga finn stad i eit kaotisk hovud som tidvis likevel er forbausande analytisk og klårtenkt. FOTO: STIG HÅVARD DIRDAL

«04:48 Psykose»
Rogaland Teater, Intimscena
Av Sarah Kane
Omsett av Jon Fosse
Regi og bearbeiding: Eline Arbo
Scenografi og kostyme: Katja Ebbel Fredriksen
Musikalsk ansvarleg: Thijs van Vuure
Med: Ragnhild Tysse, Ingrid Unnur Giæver og Svein Solenes

Ei tekstrik og innsiktsfull oppsetjing der det er lett å sjå smerta, men ikkje like lett å kjenne henne.

Den britiske dramatikaren Sarah Kane blei ikkje meir enn 28 år før ho i 1999 avslutta sitt eige liv, og ho rokk berre å skive fem drama og eit filmmanus. Jamvel om ho ikkje opplevde særleg suksess medan ho levde, blir ho i dag rekna som ei av dei viktigaste teaterrøystene i si samtid. Ho skreiv svart og dystopisk, og «04:48 Psykose» handlar om eit særs depressivt og suicidalt menneske der tittelen peikar på det tidspunktet om morgonen då mange vel å avslutte livet, den såkalla vargtimen før det livgivande lyset kjem attende og dagen gryr. Stykket blei skrive rett før Kane tok sitt eige liv og blei ikkje framført før året etter. Det er sjølvsagt tilnærma umogeleg å ikkje ha forfattarens eigen lagnad som bakteppe når ein ser oppsetjinga av «04:48 Psykose».

I Rogaland Teaters oppsetjing møter vi tre skodespelarar. Det er hovudpersonen (Ragnhild Tysse) som har mange ulike identitetar, og i alle fall tre meir tydelege enn resten. Vi møter henne i hovudsak som ei ung kvinne (forfattarens alter ego?), men også i retrospekt som barn, og som ein mogeleg framtidig mann. Ettersom heile handlinga går føre seg inne i eit sjukt hovud, er vekslingane relativt saumlause og ikkje alltid like lette å henge med i. Dei to andre på scena (Ingrid Unnur Giæver og Svein Solenes) spelar resten av hovudpersonens næraste kosmos, det er venner, psykologar, legar, anna helsepersonell og kommenterande omgivnadar, folk ho spelar på og samtalar med, kanskje reelt, og kanskje berre i sitt eige hovud.

Den scenografiske løysinga er eit langstrakt, rektangulært og ope scenerom der både golv og veggar er måla i fersken, der dei einaste rekvisittane er nokre kombinerte lys- og mikrofonstativ, og der to lag med transparente plastdraperi kan skyvast sidevegs. I dette relativt tomme og sterile rommet, som likevel har ein viss varm lød, får vi presentert hovudpersonens tankar, kjensler, lengt og smerte, eit motsetnadsfylt kaos der mangelen på og lengta etter kjærleik er det gjennomgåande. I prinsippet kan ein seie at framsyninga er hennar litt usamanhengande monolog, kontrastert og kommentert av dei to representantane for alle dei andre, berre avbrote av utsøkte små musikalske innslag og ein symboltung bruk av xylofon. Det er ei tekstrik framsyning der hovudpersonen i overtydande grad greier å reflektere over eigen situasjon. I innsiktsfulle og metaforiske vendingar kjem ho med eigenanalysar og onelinerar som at ho druknar i ein sjø av logikk, at ho trudde at det var stille heilt til det blei stille, og at ho lenge har vore død, men nå vil bli det fysisk.

Slik blir oppsetjinga ein oppstykka og ikkje heilt samanhengande samtale mellom det rasjonelle og det sjuke, heile tida kommentert og delvis motsagt og kontrastert av dei to andre. Og så merkeleg det enn kan høyrast, framført med ganske mye varme og ein god porsjon humor. Med så få fysiske verkemiddel, har regissør Eline Arbo valt å gjere Sarah Kanes tekst til det viktigaste og berande og der det motsetnadsfylte i han får stå som uløyste spørsmål.

Omsetjinga er ved Jon Fosse, eit arbeid han gjorde for Rogaland Teater då barne- og ungdomsteateret deira hadde norgespremiere på oppsetjinga for 15 år sia. Men Eline Arbo har bearbeidd Fosses nynorsk til ulike dialektar for å kunne skilje rollene frå kvarandre, eit val som fungerer godt. Det er ei blanding av daglegdags munnleg språk, og litt pompøse vendingar frå hovudpersonen når ho blir på det mest metaforiske.

Skodespelarane er truverdige og trygge i rollene, Tysse som den lengtande og analytiske, men samstundes desperate og kaotiske, medan Giæver og Solenes er langt meir leikande og kan vere både hovudpersonens indre stemmer, og alle folka utanfor. Alt dette fungerer godt og forståeleg, men både i framføringa, og eg vil tru også i Kanes tekst, er det ein intellektuell og ganske kjøleg distanse til det som faktisk skjer. Dette gjer at eg heilt tydeleg ser hovudpersonens smerte og lengt etter kjærleik, men eg kjenner det ikkje. Det som skjer på scena kjem aldri under huda på meg, og eg vil tru at Arbo og teateret hadde høgare ambisjonar enn berre å lage ein velspela situasjonsrapport om eit menneske på randa.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 12. november 2018.)

TEATER

PÅ SPORET: Lars, Odin og Ida blar i hundre år gamle dagbøker for å løyse mysteriet med den forsvunne skrothandlaren Skrotus. FOTO: BJØRN LEIRVIK

«Monsterunga»
Nordland Teater, Hovudscena
Av Marius Leknes Snekkevåg
Basert på «Skrotus Skrapps Hemmelighet» av Hilde Ira Torvenes
Regi: Øystein Ulsberg Brager
Scenografi: Silje Sandodden Kise
Kostyme: Line Maher
Med: Rune Storsæther Løding, Maria Agwumaro, Kristoffer Hjulstad, Linda Mathisen, Andreas Kolstad og Torgny Aanderaa.

Først og fremst ei god historie i tradisjonsspennet mellom Grev Dracula og Frøken Detektiv.

Det er tid for halloween, og dei tre 12 år gamle venene Odin (Rune Storsæther Løding), Ida (Maria Agwumaro) og Lars (Kristoffer Hjulstad) har bestemt seg for å lage «best halloween ever». Dei varmar opp med grøne vaflar og det som verre er heime hjå Sissel, mora til Odin, ei nyskild, hektisk og velmeinande dame, fornøyeleg og sikkert framstilt av Linda Mathisen. Sissel vil gjerne vere både god mor og litt kul, men syner seg etter kvart å vere meir opptatt av Tinder og seg sjølv enn av ungane. Dei tre venene er som ungar flest, kanskje med litt meir problematisk bagasje heimanfrå enn dei vil snakke om, men saman er dei dynamitt og kan få til kva det skal vere. Trur dei. Og nå skal dei gjere gatene på Mo utrygge. Men så syner det seg at knask eller knep kastar håplaust lite av seg og i hovudsak byr på større overraskingar for ungane enn for dei som dei skulle skremme. Opninga er ganske fornøyeleg der det er litt av eit menasjeri dei tre møter etter kvart som dei bankar på dørene, opplevingar som gjer det meir enn forståeleg at dei minste bør ha med seg foreldre når dei driv på med skremminga si.

Det er altså ein ganske tradisjonell halloweenkveld for dei tre, og langt frå «best ever». Men det er før dei kjem til Oldus (Andreas Kolstad), ein utgamal mann på nærare 300 år. Han saknar den minst like gamle kameraten sin, Skrotus (Torgny Aanderaa), ein skrotnisse som nyss har forsvunne sporlaust. Det gjer at Oldus ikkje lenger får servert teen som held han ung, men verst er sjølvsagt at han er redd for kva som kan ha skjedd med kameraten. Mot alle odds, og ikkje minst i full forakt for Oldus sine åtvaringar, set dei tre venene seg føre å finne ut av forsvinninga, og så er vi i gang med ei klassisk detektivhistorie der ungane ordnar opp.

Oppsetjinga er basert på manuset «Skrotus Skrapps Hemmelighet» av Hilde Ira Torvenes, tidlegare mangeårig rekvisitør ved Nordland Teater. Marius Leknes Snekkevåg har dramatisert historia, og i Øystein Ulsberg Bragers regi er det nå blitt teater. Malen med unge, kreative detektivar som ordnar opp der dei vaksne kjem til kort, er sjølvsagt vel kjend, og ikkje minst godt utprøvd, men det spesielle denne gongen er alle dei kreative påfunna og artige små detaljane som dei har greidd å fylle inn. I tillegg til alt det litt skumle med flaggermus, vampyrar, sarkofagar og blodtappa kattelik. Her er det lånt hemningslaust i verdslitteraturen frå Grev Dracula til Frøken Detektiv, og i tillegg pøser Snekkevåg og Brager på med stadige dramaturgiske vendingar og små høgdepunkt. Slik blir det etter kvart ei ganske underhaldande historie for alle generasjonar i salen.

Scenografien til Silje Sandodden Kise er ein vesentleg grunn til at dette blei så vellukka. Å lage scenografi som både er illustrerande og egnar seg for turné er ikkje enkelt, men ho har greidd det ved kreativ og saumlaus bruk av dreiescena og ein firesidig opplevingsrik installasjon som etter kvart på eit sinnrikt vis kan falde seg ut til å bli både krypten i ei mellomalderkyrkje og meir til.

Dramatikar Snekkevåg og regissør Brager har gjort dei tre ungane mangefasetterte, og dermed også meir interessante. Spesielt godt portrettert var Kristoffer Hjulstads tolking av Lars, ein litt smånervøs nerd med mye unyttig sakkunnskap og ikkje like kjepphøg som dei to andre. Men som i den endelege kampen mot erkeskurken Harribald den horrible var underdogen som redda situasjonen då det galdt som mest. Personinstruksjonen er god, dei tre ungane er truverdige så det held, og dei tre andre vekslar raskt og synkront mellom ei rad ulike roller som nok kan vere skumle, men aldri verre enn at dei yngste (frå åtte år og oppover) toler det.

«Monsterunga» er blitt eit velspela overskot av påfunn og gode historier, og då får vi bere over med at teateret fekk litt problem med å samle trådane mot slutten, for finalen blei nok diverre litt uforløyst.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. oktober 2018.)

TEATER

NOOB: Elgen er ein noob som også seier noob. Det kan ein koke suppe på. FOTO: ESPEN STORHAUG

«Noob»
Turnéteatret i Trøndelag, Hovudscena
Av Ane Aass og Rasmus Rohde
Regi: Ane Aass
Scenografi: Gjermund Andresen
Kostyme: Jenny Hilmo Teig
Musikk: Rasmus Rohde, Siri Gjære og Erlend Solli Aune
Med: Pia Aamodt-Løken, Sebastian Skytterud Myers, Siri Gjære og Erlend Smalås

Føreseieleg og langt frå vanleg standard for Rohde & Aass produksjoner.

Rasmus Rohde og Ane Aass (Rohde & Aass produksjoner) har laga mye bra teater for barn. Eit varemerke har vore å ta barna og deira dagsaktuelle røyndom på alvor, men gjerne med eit lunt skråblikk. Slik er det også i «Noob» som hadde urpremiere på Turnéteatret i Trøndelag i Verdal torsdag. Denne gongen er det fenomenet gaming som er tema. Maria (Pia Aamodt-Løken) er 13 år, pendlar mellom mor og far, er lidenskapeleg opptatt av playstation og dataspel, men er tilsynelatande også ein habil fotballspelar. Og slik sett altså ingen heilt typisk dataspelnerd.

Når ho vekslar på å vere hjå dei to foreldra, vil dei ha kvalitetstid ut av opphaldet, medan Maria er meir opptatt av skjerm og spel. Det går sjølvsagt ikkje bra, og når ho i framsyninga kjem til pappa (Erlend Smalås) blir det full skjering og konfiskering av spelutstyr. Det kjennest sjølvsagt urettvist. Og er det lov? spør Maria seg. Ho stikk av frå teite og omsorgsfulle foreldre, og hamnar i skogen der ho som ein yngre Doppler møter ein eitt år gamal elg (Sebastian Skytterud Myers) som har det motsette problemet. Han vil vere med mora (Siri Gjære) og småsyskena sine, men blir avvist og kasta ut. I skogen er det darwinismen som rår. På eit merkeleg vis finn Maria og elgen kvarandre, og meir skal eg ikkje røpe av handlinga. Som ein forstår er «Noob» eigentleg eit klassisk drama om generasjonsmotsetningar, men denne gongen med vekt på ungdomens fascinasjon for spel.

Gjermund Andresen har laga ein scenografi som faktisk både kan illudere ein digital bakgrunn og ein skog, og ved sinnrik hjelp av to hjul og fin lyssetting kan scenografien tvinnast og skapast om til det ein måtte ønske. Saman med flott musikk og dyktige songarar og musikarar blir dette ei vakker og særs sanseleg framsyning, men heller ikkje meir. Historia er ikkje heilt grei å få tak i. Tittelen «noob» er for den uinnvigde eit slanguttrykk for ein nybegynnar i gaming, men kan med litt velvilje også vere lyden av ein elg. På dette noko søkte viset freistar teateret å syne samanhengen mellom Maria og elgen. Historia er ganske tunn, og handlinga er tidvis særs føreseieleg. Som når pappa fiklar med mobilen og samstundes kritiserer Maria for å vere for opptatt av datamaskina. Det er så synleg og så openbert at det blir nesten pinleg.

Pia Aamodt-Løken er absolutt til å tru på som Maria, og Sebastian Skytterud Myers elgtolking er ei lita framsyning i seg sjølv. Men trass i ein del fine små tablå, flott musikk og god scenografi, blir «Noob» litt for overflatisk og føreseieleg til å kunne bli godt teater.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 15. oktober 2018.)

TEATER

STEREOTYPI: Å vere kvinne er ikkje berre å utfordre, men kan også vere å leve opp til konvensjonane og stereotypiane. FOTO: ELISABETH JAKOBSEN

«Bare en våt munn»
Teaterhuset Avant Garden
Av og med: Madeleine B. Nilsen og Katja Brita Lindeberg
Regi: Madeleine B. Nilsen og Katja Brita Lindeberg
Scenografi og kostyme: Sylvia Denais
Komponist: Martin Mulholland

Om den verkeleg mangefasetterte kvinna som først og fremst vil bli tatt på alvor i sitt eige bilde.

Det er nå 70 og 65 år sia dei to Kinsey-rapportane slo ned som ei bombe i vesten og fortalde relativt ope kva som var menns og kvinners seksuelle røyndom. Særleg var nok rapporten om kvinneleg seksualitet frå 1953 overraskande for mange, og saman med oppfinninga av p-pilla nokre år seinare, var rapporten med på å danne grunnlaget for den seksuelle revolusjonen som tok til på 60-talet, for ikkje å seie kvinnefrigjeringa og alt som følgde i kjølvatnet av henne..
I 1996 skreiv Eve Ensler «Vaginamonologene» som på mange vis var ei scenisk vidareføring av Kinseyrapporten. Då eg for ein god del år sia såg stykket som gjestespel på Trøndelag Teater, var eg einaste mann blant relativt godt vaksne damer. Og inspisienten møtte meg med følgjande kontante utsegn då eg gjekk inn i salen: «Dette er ikkje noko for deg!» Det hadde han for så vidt rett i. Ikkje fordi eg var mann og såleis neppe målgruppa, men fordi framsyninga var i overkant amerikansk og slo inn vidopne dører i den norske røyndomen.
Nå har dei to scenekunstnarane Katja Brita Lindeberg og Madeleine B. Nielsen laga teaterframsyninga «Bare en våt munn», basert på eit drygt tjuetals intervju med kvinner i ulike aldrar om kva det vil seie å vere kvinne, og eit tilsynelatande ganske uredigert og randomisert utdrag blir presentert scenisk som var det dei to skodespelarane sine eigne fantasiar, draumar, og intime vitnesbyrd vi fekk servert. Og sjølv om framsyninga er i same gata som «Vaginamonologene», var dette langt meir aktuelt og spennande. Ho utfordra tabu, og ho synte at å vere kvinne kan vere ganske mye temmeleg ulikt. Men framsyninga var likevel ikkje utan openberre problem. Når det er sagt, må eg ile til og understreke at denne meldaren er ein heteroseksuell mann som nærmar seg pensjonsalderen, og såleis neppe i målgruppa, så eventuelle kvinnelege lesarar får ha meg orsaka for å måtte ta ei ganske akademisk og lite personleg eller kjensleladd tilnærming til framsyninga.
Det er eit stort og omfattande tema Lindeberg og Nilsen har gitt seg i kast med, og dei pretenderer heller ikkje å gi oss det endelege bildet, men i staden mange små puslespelbitar av det. Det heile blir presentert med ei gi-faen-innstilling som kler framsyninga. Regi og framføring er på mange vis i slekt med Lisa Lies produksjonar der ein gir fullstendig blaffen i vande teaterkonvensjonar, gjer seg ferdig med eitt tablå utan eingong å freiste å gjere forsøk på ein glidande overgang til neste som ein anten berre snublar over i, eller der ein tar seg god tid i eit heilt ope sceneskift. Det er eit på mange vis frigjerande regigrep, og samstundes blir presentasjonen både litt uferdig og ikkje minst uhøgtideleg. Det står til innhaldet.

I ei blanding av lateks og rosa tyll, berre for å gni stereotypiane inn, fortel dei to i første person om seksuelle fantasiar, ofte relativt tabubelagde, om hårfine grenser mellom nyting og overgrep, og om kravet om å bli tatt på alvor, samstundes som dei syng, dansar og onanerer. Og presenterer ein og annan oneliner. Mye av dette skal sikkert vere både litt kleint og kanskje også provoserande, men blir eigentleg aldri nokon av delane. Dei to er leikne, fortrulege med stoffet, og presentasjonen er det heller ikkje noko å seie på. Og eg forstår det slik at framsyninga i hovudsak skal reise spørsmål utan å peike ut svar. Men ho kunne nok med fordel likevel ha hatt ei tydelegare retning, eller gått litt djupare inn i problematikken. For meg, med dei atterhald eg alt har presentert, blei dette i for stor grad relativt overflatiske risp, og eg trur vi kunne ha tolt langt meir. Når det er sagt, skal dei to ha kred både for prosjektet, for viljen til å gå nye vegar, og ikkje minst for den nesten foraktfulle haldninga til vanlege teaterkonvensjonar.

TEATER

TO ANDLET: Teaterets to masker: komedien og tragedien. FOTO: GT NERGAARD

«Takk og farvel!»
Trøndelag Teater, Teaterkafeen
Av og med Helle Ottesen
Regi: Eli Sørensen
Musikalsk ansvarleg: Åsmund Flaten

Helle Ottesen takkar for seg, men så ungdommeleg og full av overskot som ho er, tvilar eg på at det er noko endeleg farvel.

Folkekjære skodespelarar plar ofte takke av ein lang karriere i Thalias teneste med ei avskilsframsyning både som ei oppsummering og avrunding av sitt eige virke, og som ei gåve til publikum. Dei siste åra har vi på Trøndelag Teater fått oppleve inderlege og personlege avskilsframsyningar frå Ragnhild Sølvberg og Jan Erik Berntsen. Nå er det Helle Ottesens tur. Etter 52 år på scena, og 36 av dei ved Trøndelag Teater der ho også har vore sjef, var det fredag duka for hennar offisielle sorti med framsyninga «Takk og farvel!». Og at Ottesen er ein populær skodespelar ser vi tydeleg då framsyninga var utseld alt før sommaren.

Medan både Sølvberg og Berntsen baud på seg sjølv, såg attende på eigen karriere og kommenterte han medan dei raust delte opplevingane med publikum, har Helle Ottesen vald å lage ein potpurri av tekstar og songar som skal illustrere livsløpet frå fødsel til grav, eller frå vår til haust. Det er for så vidt eit greitt val, sjølv om vi nok var mange som kunne ha ønska eit meir personleg tilbakeblikk. Men det store problemet er at ho på berre 70 minutt skal innom tekstar frå heile tjue forfattarar og til melodi av femten komponistar. Det blir alt for mye, og det seier seg sjølv at her blir det ikkje høve til å dvele ved noko. I staden blir det ei relativ saumlaus hopping frå tekst til tekst der det spesielt i lyrikken som oftast berre er små brotstykke som blir presentert, og på eit vis som i liten grad får høve til å skilje mellom teaterets mange andlet i spennet mellom det tragiske og det komiske.

Helle Ottesen er i stand til å gjere stor komikk av små kvardagslege episodar med fingertippkjensle for detaljane. I tillegg er ho ein dyktig songar og ein framifrå kabaretartist. Båe desse sidene fekk vi grundig dokumentert i framsyninga, og for meg var det særleg i tolkinga av Jacques Brel og John Lennon at ho fekk synt registeret sitt. Med seg på scena har ho Åsmund Flaten på piano, og som vanleg leverer han meir enn solid tonefølgje. Han ikkje berre akkompagnerer, men grip tidvis litt inn i framsyninga med kommentarar og avbrot. Det siste kunne dei kanskje gjort meir av for å skape litt fleire brot og dramaturgiske vendingar.

Eli Sørensen har regien, og eitt av dei største problema ved denne framsyninga, i tillegg til at ho famnar alt for mye, er at vi i alt for liten grad ser spor av regi. Sørensen burde ha gitt Ottesen meir tid og rom, eller kutta drastisk i innhaldet. Helle Ottesen hadde fortent betre. Men Ottesen har eit stort og entusiastisk publikum, og på premieren fredag var det lite som tyda på at ho skuffa dei. Så får eg tole å vere den som heller i litt malurt, og meiner at dette kunne ha blitt langt betre med meir tydeleg regi.

TEATER

SKUMMELT: Mio (Iver Innset), Jum Jum (Amalie Sofie Ibsen Jensen) og hesten Miramis på veg for å kjempe mot riddar Kato. FOTO: TINGH

«Mio, min Mio»
Teatret Vårt, Molde i samarbeid med Nordland Teater
Av Astrid Lindgren
Dramatisering og regi: Hilde Brinchmann
Scenografi: Paul Garbers
Kostyme: Helena Andersson
Komponist: Eirik Myhr
Lysdesign: Jonas P A Fuglseth
Med: Iver Innset, Amalie Sofie Ibsen Jensen og Dagfinn Tutturen

Ei dramatisering som er så tru mot Astrid Lindgrens univers at denne meldaren lét seg lure.

Nærare seksti år etter at klassestyraren min las Astrid Lindgrens «Mio, min Mio» høgt for oss, hugsar eg framleis den uhyggekjensla som breidde seg då riddar Kato dukka opp, og korleis klasserommet med eitt blei kaldare. Eg har sett mange sceneversjonar etter det, men ingen har kome opp mot boka. Til nå. Då eg i helga såg nydramatiseringa til Teatret Vårt i Molde, kjende eg den kalde lufta frå ei vindmaskin då Kato kom på scena, og fekk att kjensla frå boka. Eg fortalde det til teateret etterpå, berre for å få opplyst at dei hadde inga slik maskin. Det er eit godt skotsmål for ein produksjon at han kan skape så sterke illusjonar for publikum.

Historia om den foreldrelause fosterguten Bosse som eigentleg heiter Mio, og som ni år gamal forsvinn og hamnar hjå far sin som er konge i «Landet i det fjerne», har fengsla i alle fall tre generasjonar sia boka kom ut i 1954. Lagnadsbestemt, og med parallellar både til folkeeventyra og religiøse overleveringar, må Mio nedkjempe den vonde riddar Kato for å redde eit utal ungar som er tekne til fange. Det er ei historie om einsemd, mot og venskap, på same tid både vakker og ekstremt skummel.

Det er to av norsk barneteaters mest nyskapande personar som står bak denne produksjonen, Cecilie Lundsholt, kunstnarleg leiar av Barneteatret Vårt og Hilde Brinchmann som både har dramatisert romanen på nytt, og har ansvaret for regien. Brinchmann har vald å halde forteljargrepet frå boka der Mio sjølv fortel, og slik får ho tydeleg fram barneperspektivet. Saman med scenograf Paul Garbers har ho laga eit lite og intimt scenerom der vi kjem tett på både handling og aktørar. Scenografien er like enkel som han er komplisert, og framsyninga opnar med fiffig bruk av amfiet, før ein sinnrik scenevegg som ein kan bla i som ei bok, gir oss ulike rom og situasjonar. Saman med utsøkt lyssetjing, og ikkje minst den nyskrivne musikken til Eirik Myhr blir det skapt illusjonar, stemningar og eit godt rom for fantasien.

Brinchmann har gjort eit imponerande arbeid med å konsentrere handlinga, for framsyninga varar berre ein dryg time samstundes som ho både er tru mot historia og tar seg god tid til å dvele i tablåa. Iver Innset er stillferdig og truverdig i rolla som Mio. Amalie Sofie Ibsen Jensen og Dagfinn Tutturen spelar alle dei andre rollene, og scene- og rolleskifta går imponerande saumlaust. Framsyninga byr på mange overraskingar, og finalen er ei lita gåve til publikum.

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 24. september 2018.)

TEATER

SANSELEG: Finale i ein vakker haustkveld med song, musikk og dans i ei magisk eining på ein merd der berre nordlyset mangla. FOTO: GISLE BJØRNBY

«Sykle i snøstorm»
Hålogaland Teater
Idé og konsept: Inger Buresund og Yngvar Julin
Dramatikar: Liv Heløe
Regi: Petter Næss
Regi/koreografi: Un-Magritt Nordseth
Scenografi: Yngvar Julin og Ane Elene Johansen
Kostyme: Ann-Jorunn Pedersen
Komponist og musikalsk leiar: Johan Sara Jr.
Med: Kristian Fr. Figenschow, Jørn Fuller-Gee, Guri Johnson, Ketil Høegh, Kristine Cornelie Margrete Hartgen, Marita Isobel Solberg m.fl.

Ei sprikande framsyning som ikkje yter Universitetet i Tromsø særleg rettferd.

Det er femti år sia Universitetet i Tromsø blei skipa, og det er sjølvsagt vel verd ei feiring. I 1968 var det berre universitet i Oslo og Bergen, så då statsråd Kjell Bondevik i 1967 gjorde framlegg om å opprette eit medisinsk fakultet i Tromsø, var motstanden ganske massiv og i stor grad prega av storby- og elitetenking. Hålogaland Teater, som blei oppretta nokre få år seinare, og som slik sett har utvikla seg parallelt med universitetet i byen, har nå sett seg føre å lage ei teateroppsetjing som kan markere jubileet og kva universitetet har hatt å seie for landsdelen. Det er ein god tanke, men resultatet er diverre ei sprikande og ganske fordomsfull framsyning som aldri greier å bestemme seg for kva ho vil.

Opningsscena er lovande. Vi blir vitne til historia om skipinga, politisk disputt og tautrekking, men alt her syner framsyninga det som blir hennar største problem. Alt skal vere så morosamt. Presentasjonen blir parodisk i staden for å vere opplysande. Og verre blir det når vi blir delte i grupper og tatt med til ulike bakscener og prøvesalar. Ein stad fekk vi ei innføring i kampen mot oppdemminga av Alta/Kautokeino-vassdraget og mot gruvedeponiet i Repparfjorden. Men både politikarane, utbyggjarane og ekspertisen blei, i eit forsøk på å vere morosam, framstilte så outrerte at bodskapet drukna.

Betre blei det ikkje i ein bar der det blei gjort uhøgtidelege undersøkingar på kor mange i salen som var frå akademia, hadde doktorgrad, var skilte, og hadde opplevd ønska seksuell merksemd på arbeidsplassen. Dette kunne kanskje ha vore artig om det hadde vore ein del av eit heile, men i staden leverte teateret stereotypiar og fordummande fordommar mot universitetet og dei tilsette der. Eg vil tru at gjennom femti år må det ha kome framståande forsking eller anna som er verd å nemne frå fakulteta i Breivika, men slikt høyrde vi lite til.

Oppsetjinga er ei svær satsing der teateret tek i bruk heile huset, og i tillegg nyttar folk frå «Lille HT», samt ei rekkje særs dyktige musikarar, songarar og dansarar. Avslutningsscena var ei mektig oppleving i skarp kontrast med alt det vi tidlegare hadde fått servert. På ein merd i sjøen rett utom teateret stod vi i ein mørk haustkveld i ring rundt ei flytebryggje der vi fekk oppleve musikk, song og særs flott dans som gjekk opp i ei magisk eining. Det var sanseleg og vakkert, men greidde ikkje berge inntrykket av ei temmeleg mislukka storsatsing.

(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 22. september 2018.)