TYNN: Snart er det berre omrisset att. FOTO: TINGH
«Evig søndag» Teatret Vårt, Molde i samarbeid med Den Nationale Scene i Bergen Av Linnéa Myhre Dramatisert av Mari Moen Regi: Kristina Kjeldsberg Scenografi og kostyme: Mari Watn Komponist og lyddesign: Andreas Catjar Med: Stine Robin Eskildsen
Ein bestseljarroman blir ikkje nødvendigvis godt teater.
Då Linnéa Myhre romandebuterte som 22-åring med den sterkt sjølvbiografiske boka «Evig søndag» i 2012, var ho for lengst eit kjend namn. Året før var ho kåra til årets beste bloggar med tusenvis av følgjarar. Boka hennar, forma som ei dagbok gjennom eitt år der ho ope fortalde om slankesjuke og depresjonar, selde i rekordopplag. I 2017 dramatiserte og regisserte Trine Wiggen romanen for Trøndelag Teater i det som blei ein relativt vellukka framsyning.
Nå har Teatret Vårt i Molde, i samarbeid med Den Nationale Scene i Bergen, fått Mari Moen til å lage ei ny dramatisering. Kristina Kjeldsberg har regien, og med Stine Robin Eskildsen i rolla som Linnéa, var det premiere torsdag. Framsyninga er eit tydeleg eksempel på at dramatisering av bestseljarromanar ikkje nødvendigvis blir godt teater.
I Mari Watns relativt enkle scenografi, er settinga ei blanding av Linnéas innestengde husvære og ein plass for fotoshoots. Kledd i kvitt og i kvite omgjevnadar kan vi få assosiasjonar til både institusjon og eksponering. Til Andreas Catjars særs vakre lydbilde tar det til med at Linnéa teiknar omrisset av seg sjølv slik politiet lagar åstadsteikningar. Denne teikninga snakkar ho med og til som eit alter ego, og freistar stadig å gjere omrisset tynnare. Teikninga gjev sjølvsagt også frampeik om eit mogeleg sjølvmord. Linnéa er vankelmodig så det held, og som i boka er det eit stadig spel på skal/skal ikkje og ulike kontrastar. Ho vil av nett samstundes som ho legg alt ut, ho vil bli sett, men skyr det offentlege, og her er ei ganske god blanding av humor og dystopi. Samt forbausande mye sjølvironisk innsikt som ho ikkje gjer så mykje med.
Stine Robin Eskildsen har ei tekstrik og krevjande rolle og spelar med stor energi, men grunnlaget frå dramatisering og regi er ikkje godt nok. Mari Moen og Kristina Kjeldsberg har i mindre grad enn Trine Wiggen greidd å rive seg laus frå boka, og det gjer framsyninga episodisk, og dramaturgisk ganske monoton. Det går frå det eine utbrotet til det neste utan særleg differensiering før det heile endar brått og fullstendig umotivert med at Linnéa går med på samtale med ein psykiater og alt ordnar seg.
(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 31. august 2019.)
AUDITION: Mange rare friarar møter opp for kongen. Denne er truleg frå Spania. FOTO: AMUND GRIMSTAD
«Dronning Esther» Jødisk kulturfestival i Trondheim, Comfort Hotel Park Basert på Esters bok i den hebraiske bibelen Dramatisering og regi: Rita Abrahamsen Kostyme: Jenny Hilmo Teig Med: Madeleine Brandtzæg Nilsen og Ibrahim Fazlic
Eit lite fyrverkeri av ei særs mangefasettert framsyning som såg ut til å treffe full blink på målgruppa, og som i tillegg også baud på stor underhaldning for oss andre.
Det er jødisk kulturfestival i Trondheim denne helga, og i tillegg til konsertar, dans boksamtale og byvandring, er det som i fjor også ei teaterframsyning for dei minste. I eit møterom på Comfort Hotel Park blir det spela særs interaktivt teater for dei frå tre år og oppover, men ei framsyning som var underhaldande så det heldt også for alle oss andre.
Basert på historia om Dronning Ester i Esters bok i den hebraiske bibelen, har Rita Abrahamsen dramatisert og sett i scene ei teateroppsetjing som er ei blanding av forteljarteater, rollespel, metateater og mykje anna. Og som i fjor, er det Madeleine Brandtzæg Nilsen og Ibrahim Fazlic som fyller alle rollene.
Historia skriv seg frå Persia då kong Ahashverosh regjerte for 2500 år sia. Kongen gav dronning Vashiti fyken og utlyste audition for å få seg ny dronning. Esther, ei foreldrelaus jødisk jente som har vakse opp hjå slektningen Mordechai vinn kampen, og blir kongens hustru. I forståing med Mordechai held ho den jødiske bakgrunnen løynd for kongen. Kongens rådgjevar, den vonde Haman, er maktsjuk, sjølvopptatt og kan ikkje noko med Mordechai, så han får kongen til å utlyse eit dekret om at alle jødar skal drepast. Då er det Esther må trå til, fortelje kven ho er og at dekretet også tyder at kongen må drepe henne. Det vil han sjølvsagt ikkje, Haman blir landsforvist og Esther har redda folket sitt. Dette er stuttversjonen av eventyret, og trass i at framsyninga berre varar ein dryg halvtime, greier Rita Abrahamsen og dei to på scena å måle historia ut med særs brei pensel full av humor, påfunn og gags.
Det tek til som ei blanding av meta- og forteljarteater der Madeleine B. Nilsen kjem inn og leitar etter Ibrahim (Fazlic). Ganske raskt får ho ungane i tale og etablerer eit samspel med salen som varer gjennom heile framsyninga. Raskt forstår ungane at ikkje berre har dei lov, men det er forventa at dei kommenterer og intervenerer handlinga. Fazlics entré er gjennom enkel og eigentleg ganske banal humor, men når det blir gjort med slik sjarm og i så godt samspel med publikum, blir det likevel særs underhaldande.
Framsyninga er som sagt ei blanding av mange teatersjangrar. Nilsen og Fazlic legg ikkje skjul på at dette er teater og ikkje røyndom, og dei kranglar openlyst om kven som skal spele kva for rolle. Til slutt endar dei opp med ei salomonisk løysing der dei bytter på. Heile tida, og i stort tempo. For vaksne kan det ofte vere vanskeleg å følgje med i ei framsyning der roller og scener skiftar raskt og ustanseleg, berre ved at ein tek på seg ei kappe eller litt lausskjegg. Slik er det ikkje for ungane. Dei er vande med rollespel, og når ein seier at nå er eg konge, og du dronning, så er det slik uakta kva for kjønn eller påklednad ein har. Alle dei fantasifulle kostyma til Jenny Hilmo Teig som dei to på scena boltrar seg i, gir for øvrig ein ekstra opplevingsdimensjon. Det er kreativitet på høgt nivå, og den upretensiøse spelestilen til Nilsen og Fazlic gjer at dette i like stor grad blir ei reise gjennom roteloftet deira der dei leikar seg med alle rekvisittar som på eitt eller anna vis kan nyttast. Akkurat slik ungar gjer når dei leikar seg.
Framsyninga er leiken, full av absurd humor, og mykje intelligent galskap, og ungane er med slik at den henrykte hylinga frå publikum blir eit ekstra lydbilde som blir ein viktig del av det heile.
Det blir spela i høgt tempo, og med eit utal sceneskift, og mot slutten kunne nok dramaturgien ha vore litt strammare. Og i ei så interaktiv framsyning der ein får ungane til å bli med ut på golvet som brudejenter og -sveinar, ville det vere naturleg at dei også fekk danse og utfalde seg, og ikkje berre stå som pynt. Eg var nok også litt overraska over finalen, og kor raskt og lite utdjupande den alvorlege underteksten og Esthers inngripen for å redde eit heilt folk, var. Ho overtala kongen, og ferdig med det.
Ettersom det har vore stutt prøvetid og ikkje publikumsprøver, er eg overtydd om at desse små innvendingane er detaljar som kjapt blir retta opp. Og då står vi att med ei upretensiøs, særs underhaldande og velspela framsyning full av humoristisk galskap.
Opninga av det nye Rosendal Teater i Trondheim var eit imponerande frampeik om kva dette teaterhuset kan bli i tida som kjem.
Etter 35 år i ganske kummerlege lokale har Teaterhuset Avant Garden blitt historie og stått opp att som Rosendal Teater i eit imponerande teaterbygg på Lademoen i Trondheim. I helga var det høgtideleg opning med heile fire framsyningar, og om dei er representative for kva teateret vil by på etter kvart, er dette meir enn lovande.
Teaterhuset Avant Garden starta i 1984 som eit samarbeid mellom tre teaterkompani i Trondheim der ein først heldt til i tredje etasje i ein bygard i Kjøpmannsgata. I 1993 flytta teateret til ein black box i kjellaren i Folkets hus med kontor og ein liten prøvesal i andre etasje.
Draumen om betre lokale har vore der heile tida, og i 2013 tok han til å materialisere seg. På Lademoen låg det gamle ærverdige Rosendal Teater frå 1921, teikna av Erik Glosimodt, arkitekten bak mange av dei vakre stasjonsbygga langs Dovrebana. Etter 65 år som offentleg kino, og deretter 17 år som sal for Cinemateket, var huset tomt. Planlegging, finansiering, politiske vedtak og ombygging har tatt tid, men i helga var det endeleg opning. Det gamle teaterhuset er ombygd og renovert, og eit tilbygg er kome til, alt teikna av Skibnes Arkitekter med stor respekt for Glosimodts arbeid. Det er blitt eit imponerande brukshus med heile tre scener, kafé, rom for happenings og også ei utandørs scene. Og sjølvsagt gode kontor for staben.
Med så stort hus, så mange scener, og eg vil tru så stor husleige, seier det seg sjølv at teaterhuset ikkje lenger berre kan vere programmerande, men også må satse på eigenproduksjonar, vere bydelsteater og på anna kreativt vis trekkje folk til lokala. Det kan bli tøft. At DansiT, kompetansesenteret for dansekunst i Trøndelag, nå også er med på laget, syner at ein tenkjer scenekunst i større perspektiv.
«Pursuit of happiness» Nature Theater of Oklahoma (frå New York), eitt av verdas beste teaterkompani, har eit spesielt forhold til Trondheim, og det var naturleg at dei fekk opne ballet. «Pursuit of Happiness» er ein samproduksjon med det slovenske dansekompaniet En-Knap, og tittelen skriv seg frå at lykka er ein grunnlovfesta rett i USA, på line med retten til å bære våpen. Med utgangspunkt i dette, og som ein parafrase over ein spagetti-western, klisjéfylt og som vanleg i ein kombinasjon av det trivielle og det eksistensielle, hamnar vi til slutt i krigen i Irak. Om framsyninga har ein moral, må det vere å syne kunstens, og i særleg grad dansens manglande evne til å endre verda.
«Isbjørnpappaen» Den lokale produksjonen «Isbjørnpappaen» var ein urpremiere der Katja Brita Lindeberg gav oss ei djupt personleg, modig og nådelaust ærleg beretning om einsemd og menneskas problem med samhandling. Isbjørnen er kompromisslaus, livsfarleg og samstundes særs sårbar, og står som ein metafor for hennar eigen far. Med respekt og litt undrande kjærleik, og med farens grenselause tillit til prosjektet, presenterte ho ei vakker og innsiktsfull framsyning om kor vanskeleg det er å vere menneske, og særleg i nære relasjonar.
«Distant Voices» Dansekunsten er truleg scenekunstens stebarn og mange publikummarar slit med å tolke og forstå det dei ser. Difor var valet av «Distant Voices» av Heine Avdal & fieldworks spesielt vellukka. Seks dansarar flyttar på eit femtitals kubar, tilsynelatande utan mål og meining. Opninga skapte ei forventing om det absurde og uforståelege, før eg for min del etter kvart såg meir arkitektur enn dans. Slike klossar kan både skape murar og vere frigjerande, alt etter måten dei blir nytta på. Slik tenkte eg før dansarane til slutt viste oss at tolking alltid er personleg, og at dei eigentleg hadde halde oss for narr på eit humoristisk og vennskapeleg metavis.
«Mørkemodig» Opningshelga blei avslutta med «Mørkemodig», ei poetisk og opplevingsrik barneframsyning av Katma (Katrine M. E. Strøm). Det var interaktivt teater om alt som kan dukke opp når du går i mørkeret, om å vere både redd og litt modig, og om korleis ein kan overvinne farane, alt til eit eineståande lydbilde og med utsøkt scenografi.
Repertoaret i helga kan stå som ei imponerande programerklæring frå det nye teaterhuset. Internasjonale gjestespel, ny norsk dramatikk, dans og barneframsyningar. Og alt av særs høg kvalitet. Dette var lovande.
(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 28. august 2019.)
TALANDE METAFOR: Isbjørnen er einsam, kompromisslaus, men også sårbar. FOTO: ALEX HINCHCLIFFE
«Isbjørnpappaen» Rosendal Teater, Scene 2 Av og med Katja Brita Lindeberg Regi: Kjersti Haugen Scenografi: Sissel Romme Video: Sissel Romme, Alex Hinchcliffe og Barbro Lindeberg Komponist: Toni Martin Dobrzanski Lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien Produsent: Katja Brita Lindeberg Produksjoner og Emily Fishbeck Luthentun i samarbeid med Rosendal Teater og Turnéteatret i Trøndelag
Ei djupt personleg, men samstundes særs ålmenn beretning om einsemd og venskap.
Katja Brita Lindeberg har gjennom produksjonane sine til nå i stor grad, og med like stort hell, arbeidd med ulike sider ved teaterklovnen. Kjønnsperspektivet ved klovnen har også vore eit viktig aspekt, og dette førte ho vidare i fjorårets produksjon «Bare en våt munn» der ho saman med Madeleine B. Nilsen utforska kva det vil seie å vere kvinne, alt basert på ei mengd intervju med kvinner i ulike aldrar. Det blei ei rekkje ganske intime vitnesbyrd. Når Katja Lindeberg nå er valt ut til å lage opningsframsyninga for det nye Rosendal Teater i Trondheim, held ho seg framleis i intimsfæren. Men på eit vis som samstundes med å vere djupt personleg, også seier mykje og ålment om kva det vil seie å vere menneske.
Framsyninga fortel om einsemd og samhandling, og som langt meir enn eit vanleg bakteppe, nyttar Lindeberg forholdet til faren sin for å utdjupe dette. På eit vakkert og illustrerande, men på same tid temmeleg utleverande vis, brukar ho isbjørnen og hans liv og veremåte som metafor for faren og det ho freistar å fortelje. Isbjørnen kan vere livsfarleg, han er nådelaus og kompromisslaus, men også særs sårbar. Og medan binna følgjer ungane i to år, lever isbjørnhannen åleine, og kan i verste fall ete ungane sine. Som dei fleste for lengst har forstått, er det difor eit langt frå flatterande bilde av faren Lindeberg gir oss, men det er likevel gjort med kjærleik, forsøk på forståing, og ikkje minst i samråd og pakt med den det gjeld.
Scenografien er enkel, men effektfull. To store isfjell av papp, nokre transparente draperi, eit lite hus og nokre figurar. Og så ei stor isbjørnmaske som Lindeberg tar av og på gjennom heile framsyninga. Det startar med at ho til lyden av vatn som slår mot isfjell vandrar undrande rundt og utforskar scena. På det viset slår ho an ei litt naivistisk og spørjande tilnærming som gjennomsyrer heile framsyninga. Så tek ho av seg maska, vender seg mot publikum og fortel at i husværet hennar i Trondheim står det sju par ski i entreen, og bokhyllene er fylde med bøker om teater. I farens leilegheit eit par steinkast unna er også hyllene fylde med bøker om teater. Men ettersom ho ikkje fortel noko meir om interiøret hans, er også det meste sagt om likskap og skilnad på far og dotter. Der ho vil spele teater, vere polarutforskar og meistre, har isbjørnpappaen nok med seg sjølv og bøkene.
Faren hennar er nå pensjonist, men har jobba som lysdesignar, scenograf, regissør, teaterforskar og forfattar. Han har fortald og skrive entusiastisk om teaterets møte mellom menneske, og om det naudsynte med samhandling. Men dette ser ikkje ut til å gjelde hans eige liv. Han er blitt ein isbjørn som held seg for seg sjølv saman med bøkene sine.
Katja Lindeberg nyttar ei blanding av forteljarteater og forsiktig regissert spel, og mykje av framsyninga er resitering av samtalar ho har hatt med faren. Han er også tidvis til stades gjennom videoprojeksjonar på draperia. Eg må vedgå at eg er blant dei som er skeptiske til mykje av verkelegheitslitteraturen i dag, og denne framsyninga kunne ha trakka godt over grensa for det utleverande. Nokre av scenene kunne ha blitt både kleine og pinlege. Men sjølv om Lindeberg på mange vis utleverer faren, blir det gjort med respekt og ein tydeleg ekte og litt undrande kjærleik. Og det avgjerande er at farens openbert kompromisslause haldning til teateret, gjer at han er med på det heile, stoler på dottera og gir henne frie taumar. Slik blir dette ei heilt usedvanleg personleg framsyning om Lindebergs eigen einsemd i møte med farens, om det sårbare ved å vere menneske og om kor vanskeleg nære relasjonar kan vere.
Katja Lindeberg går ut og inn av framsyninga, nyttar mange ulike forteljargrep, er tidvis ganske sjølvironisk, vender seg direkte til publikum og får oss med på humoristiske gags og laussluppen feiring av faren. Ikkje alt er heilt ferdig, og ein del av dei mange små sceneskifta kan framleis polerast noko, men det skuggar ikkje for det faktum at dette er ei uvanleg god balansegang mellom det heilt personlege og private, og det ålmenne. Lindeberg greier å seie oss mykje klokt og innsiktsfullt om einsemd, kjærleik, og om å vere menneske i samvær med andre.
God hjelp har ho også av teamet bak produksjonen. Scenografien og draperia til Sissel Romme, dei mange videoprojeksjonane i godt samspel med Ingrid Skanke Høsøiens lysdesign og ikkje minst Toni Martin Dobrzanskis lyd og komposisjonar gjer framsyninga til ei audiovisuell oppleving. Litt melankolsk, men først og fremst vakker. Og Kjersti Haugens forsiktige regi er særs tru mot Lindebergs forteljing. Der det kunne ha blitt teatralsk, i overkant privat og litt kleint, legg ho inn fine brot som løyser opp, får fram humor, sjølvironi og varme.
«Isbjørnpappaen» er ei modig, kjærleiks- og respektfylt framsyning som greier å røre oss som publikummarar. Slik understrekar Lindeberg farens mantra om det viktige ved teaterets samhandling også i møtet mellom scene og sal.
DRAMATISK: Skipbrotet blir meir autentisk med den scenografiske løysinga, men elles blir det vel mykje vatn. FOTO: BÅRD GUNDERSEN
«Peer Gynt» Gålåvatnet, Sør-Fron Av Henrik Ibsen Regi: Marit Moum Aune Komponist: Erik Hedin og Edvard Grieg Scenografi: Snøhetta og Even Børsum Kostyme: Ingrid Nylander Koreografi: Silas Henriksen Omsetjing til dølamål: Håkon Sveen Lysdesign: Øyvind Wangensteen Med: Pål Christian Eggen, Ågot Sendstad, Charlotte Frogner, Fridtjov Såheim, Anders Mordal, Tom Styve, Sara Khorami, Tani Mathias Dibasey Hansen, Grete Sofie Borud Nybakken og Silas Henriksen
Ein særs lite sjarmerande Peer i ei framsyning der det ikkje er spart på noko.
Marit Moum Aune målar med brei pensel i årets oppsetjing av «Peer Gynt» ved Gålåvatnet. Framsyninga er storslegen, tidvis sakral og særs vakker. Det er store velregisserte massetablå i Ingrid Nylanders tidsriktige kostyme og ein spektakulær scenografi i eit fantastisk samspel med naturen rundt. Og hovudpersonen er ein ufordrageleg Peer utan eit einaste forsonande trekk.
Henrik Ibsen skreiv «Peer Gynt» som eit bittert oppgjer med den sjølvgode nordmannen. Likevel er stykket blitt eit norsk nasjonalepos der den kaute dølaguten er litt dritsekk, men samstundes full av sjarm. Med utferdstrong og til nasjonalromantisk musikk av Edvard Grieg legg han verda under seg. Mange regissørar har etter kvart gjort opprør mot dette vrengebildet, og Marit Moum Aune er avgjort blant dei.
Aune har følgd både Ibsens kronologi og tekst, og der framsyninga skil seg frå andre, er det først og fremst i regigrep og i bruken av naturen. Opninga er nærast lyrisk der Peer som gutunge (Peder Kjøs) dreg ein båt over scena. Den litle følgjer Peers utvikling, og særleg finalen der guten forundra ser kva det blei av han, er ei sterk og overtydande scene og ein annleis måte å vise mannens oppgjer med seg sjølv. Like heldig er ikkje Aune med å nytte dansaren Silas Henriksen som gjennom koreografiens symbolikk skal få fram Peers sjel, om han har nokon. Då er valet av dansaren Grete Sofie Borud Nybakken som Solveig langt heldigare. Ho er vever, grasiøs, kvitkledd og ikkje heilt av denne verda. Slik framstår ho mest som ein fiksjon hjå Peer, og då blir også ventinga hennar meir forståeleg. Og i nokre av dansetablåa mellom Nybakken og Henriksen skjer det magiske ting der Aune i tillit til publikum let oss dvele ved det vakre og ekspressive.
I stor grad handlar denne oppsetjinga om Peer, og berre han. I Peer Gynts verd er alle andre statistar som i beste fall kan tene han, og slik blir det også i framsyninga der alle dei andre rollene er kraftig tona ned. Charlotte Frogner tolkar både Ingrid og Den grønkledde, men det er likevel som framifrå songar ho har fått mest å spele på. Pål Christian Eggen spelar Peer med stor autoritet. Eitt er at han meistrar dialekta til fulle. Men han har eit stemmeleie som endrar seg saumlaust med alder, og eit register og eit scenisk nærvær som er imponerande. Bukkerittet er av dei mest overtydande og autentiske eg har sett. Eggen tek seg gode pausar og opnar òg for ein god porsjon dølahumor. Medan Mor Åse (Ågot Sendstad) held ein ganske nøktern distanse til både sonen og forteljinga.
For å få Gålåvatnet nærare publikum, har Snøhetta gjort mesteparten av scena om til ein vass-spegel. Saman med scenograf Even Børsum har dei med det både skapt rom for mange fine sceneløysingar og fått den flotte naturen rundt til å spegle seg i vatnet. Særleg blir skipbrotet og avslutninga med knappestøyparen på dette viset ekstra dramatiske. Men løysinga er ikkje udelt god, for vass-spegelen er for stor og scena for lita, og mykje av tida plaskar aktørane formålslaust rundt i vatnet.
Erik Hedin har skrive ny musikk, leika seg med Grieg, og i tillegg lånt litt populærmusikk. Dette blir særleg sterkt når Peer i møtet med skopussaren (Tani Mathias Hansen) i Egypt framstår som ein ufordrageleg rasist, og som eit ibsensk frampeik om korleis norske herrefolk ville te seg i dag.
Marit Moum Aune har laga ei spektakulær, vakker og nesten overveldande framsyning som tidvis går i eitt med naturen og der det ikkje er tvil om kven Peer Gynt er. Men når han er så ufordrageleg, er det vanskeleg å forstå korleis han likevel greidde å sjarmere seg fram i verda.
(Meldinga stod i Klassekampen onsdag den 7. august 2019.)
FORVIKLINGAR: Alle desse tre er forelska i kvarandre, men ikkje noko er slik dei trur. FOTO: VILDE BODSBERG
«Trettendagskvelden eller Ka di vil» Rabarbrateateret, Rabarbraparken Bakklandet Av William Shakespeare Omsett av Hans-Magnus Ystgaard Regi: Øyvind Brandtzæg Komponist: Øyvind Jo Heimdal Eik Koreografi: Tor Ivar Hagen Scenografi: Marie Löwendahl Kostyme: Jenny Hilmo Teig Med: Madeleine B. Nilsen, Vilde Søyland, Jon Vegard Hovdal, Marianne Meløy, Silje Botten, Eva Næss, Cengiz Magnus S Nereid, Bendik Sjømæling Nordgaard, Espen Anthun Børø, Stian Hovland Pedersen, Sindre J. Karlsholm m.fl.
Akkurat så folkeleg som ein folkekomedie skal vere.
For tiande gong spelar Rabarbrateateret bakgardsteater på Bakklandet i Trondheim. To gongar har dei gjort stor suksess med komediar av William Shakespeare omsett til sparbumål. I år har dei fått Hans-Magnus Ystgaard til å omsetje, eller meir korrekt: gjendikte Shakespeares «Twelth Night or What You Will», også denne gongen til sparbudialekt. I Øyvind Brandtzægs sikre og heilt upretensiøse regi, serverer Rabarbrateateret nok ein gong burlesk folkekomedie, forståeleg for alle.
Stykkets tittel viser til trettande dag jul då det var vanleg med maskerade. Her er det ikkje mye jul, men flust av forviklingar og utklednad. Intrigen er alt for komplisert til å gå inn i, men på Shakespeares tid var det vanleg at menn spela alle roller, og med det som utgangspunkt leikar gamle William seg med kjønnsidentitetar og forviklingar. I fantasilandet Illyria er alle forelska i alle, og nokre nyttar omkleding og kjønnsskifte for å vinne fram hjå den utkåra. Når hovudpersonane i tillegg er tvillingar som trass i ulike kjønn er forbausande like, er det duka for det meste.
Øyvind Brandtzæg har laga ei uhøgtideleg, sjølvironisk og hysterisk morosam framsyning der Ystgaards språk gir ein heilt eigen koloritt, og der språkblomane, metaforane og den litt innfule humoren står i kø. Nyskriven god musikk, særeigen og naturgitt scenografi, fin koreografi og fantasifulle kostyme bidreg også til resultatet. Og så blir det heile så underhaldande og forståeleg fordi skodespelarane, ei herleg blanding av profesjonelle og amatørar, gir litt fan i konvensjonane. Dei veit dei ikkje er fullkomne i alt og spelar difor på det, lagar metateater når det trengst, er uhøgtidelege, litt komisk pompøse, ler av seg sjølve og sjarmerer oss i senk. Marianne Meløy er ei openberring som tenaren Malvolio, men også mange andre imponerer, spesielt Madeleine B. Nielsen som Olivia, Vilde Søyland som Viola og ikkje minst Silje Botten som narren Feste, men også som songar. Framsyninga blir spela fram til 11. august.
(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 5. august 2019.)
STUTT: Indiana og Ingvalds kortvarige lukke som nygifte før han fer til Amerika for aldri meir å kome att. FOTO: PETTER SKAR
«Bjørnørfolket» Bessaker, Roan Av Helena Wik Regi: Helena Wik Komponist og songtekstar: Gunhild Hjertaas Kapellmeister: Håvard Flatjord Netland Scenografi: Runa Dahler Sandø Kostyme: Sunniva Hårstad Kor: Bjørnørkoret dirigert av Kaja Lid Med: Julie Moe Sandø, Knut Erik Engemoen, Emilie Mordal, Tormod Gjersvold m.fl.
Ei historie som i røynda er langt meir spennande enn den som blir fortald.
I løpet av eit snautt hundreår fram til 1920 utvandra 800 000 nordmenn til USA. I den gamle storkommunen Bjørnør, som omfatta Stoksund og kommunane Roan og Osen på Nord-Fosen, emigrerte rundt halvparten av befolkninga. Den unge regissøren Helena Wik, sjølv frå Roan, har med utgangspunkt i verkelege hendingar i eiga slekt og kvilande noko på skildringane i Sigurd Brattgjerds fem bands bygdebok («Bjørnørfolket») frå 1993, skrive eit teaterstykke om temaet. I samband med den årlege fiskefestivalen i Roan, var det torsdag i førre veke urpremiere på songspelet «Bjørnørfolket» på ei mobil flytebrygge på hamna i Bessaker.
Framsyninga opnar med at ein fjern slektning, Jennifer Wick, kjem attende frå USA for å vitje plassen der oldefaren hennar budde fram til han utvandra i 1913. Den historia Jennifer fortel syner seg raskt å ikkje vere heilt i tråd med oppfatninga folket i Bessaker har om kva som skjedde for meir enn hundre år sia. Og med dette som bakteppe går Helena Wik attende til 1913 og tar til med å nøste opp det som i starten framstår som ei historie om armod og kjærleik, men som etter kvart går over til ei forteljing om svik og bedrag. Og i bakgrunnen ligg ei skilsetjande ulukke som vi gradvis får meir og meir innsyn i.
Vi er på hamna i Bessaker der det er ei krambu, og eit postkontor. Den vakre ungjenta Indiana Angen (Julie Moe Sandø), dotter av fyrvaktaren (Tormod Gjersvold), har forelska seg under sin stand i Ingvald Vik (Knut Erik Engemoen), ein person med eit litt dårleg rykte etter ei ulukke som vi aldri heilt får vite omfanget av. Anna, som er systera hans (Emilie Mordal), har på si side forelska seg i Sivert Småvikan (Andreas Tronga), men på grunn av før nemnde ulukke som openbert råka Siverts familie, når ho ikkje fram. Framsyninga nyttar mye tid på å få fram miljøskildringa frå det vesle kystsamfunnet, kjærleikens relativt håplause vilkår og draumen om eit betre liv i Amerika der alt er så stort. I Bjørnør er det store barnekull, lite med arbeid og vilkåra for å gifte seg og setje bu for dei utan odel, er heller skrale.
Så går det som det ofte gjer, Indiana blir gravid, ho og Ingvald giftar seg og han dreg til Amerika nokre månadar for å skaffe midlar til å kjøpe jord. Men Ingvald kjem aldri attende, og i Bessaker sit den svikne Indiana att med dottera Inga. Det ho ikkje veit er at Ingvald oppfattar seg like lurt, og at syndaren som har øydelagd det heile er Anna, syster hans.
Dette er ei i hovudsak sann historie som kunne ha vore spennande om ho var blitt godt nok fortald. Men Helena Wik nyttar for mye tid på innleiing og miljøskildring, let oss aldri heilt forstå kva den skilsetjande ulukka gjekk ut på, og når ho kjem til punktet der intrigen blir avslørt, går det så fort at det er vanskeleg å fatte alt. Strammare og betre dramaturgi hadde gjort historia langt meir interessant. Når det er sagt, er her likevel mye å gle seg over. Regigrepa er stort sett gode, og personinstruksjonen er utmerka. Dei profesjonelle i dei berande rollene gjer solide tolkingar, og dei mange lokale statistane er også imponerande gode. Særleg var songprestasjonane utan unnatak framifrå. Det som verkeleg løftar framsyninga, er dei mange nyskrivne songane som i hovudsak er komponert og forfatta av Gunhild Hjertaas. Ho syner eit spesielt talent for å lage særs melodiøse songar som ein tek seg i å nynne på undervegs.
(Meldinga stod i Klassekampen laurdag den 27. juli 2019.)
VINNAR: Cecilie Lundsholt tek i mot Heddapris for beste barneframsyning for produksjonen «Mio – min Mio», i regi av Hilde Brinchmann og produsert av Teatret Vårt i Molde og Nordland Teater. FOTO: AMUND GRIMSTAD
Årets Heddadagar synte at festivalen er komen for å bli. Likevel står han ved eit viktig vegskilje.
I ei heil veke til endes har folk i og rundt Oslo fått oppleve ein teaterdugnad av det verkeleg sjeldne. Heile 33 scenekunstinstitusjonar har gått saman om å skipe Heddadagane, og i løpet av ei veke er det vist meir enn 50 ulike produksjonar frå rundt 30 teater og produksjonsselskap. Og det store fleirtalet av oppsetjingane er frå andre stader enn Oslo. Dette er både kostbart og krevjande, og i utgangspunktet nærast umogeleg. Men for tredje året på rad har teatera likevel fått det til. Heddadagane er så avgjort Teater-Norge som syklar på vatnet.
Festivalens mor, og samstundes det desiderte høgdepunktet desse dagane, er utdelinga av Heddaprisen. Frå dei første kåringane for 21 år sia, har denne prisen vakse til å bli det mest prestisjefylte trofeet ein norsk scenekunstnar kan vinne. Ein jury på sju personar ser og vurderer til saman rundt 150 produksjonar kvart år, og deler ut prisar i heile tolv ulike kategoriar. Og sjølv om ingen er hundre prosent samde med juryen til ei kvar tid, og avgjerdene ikkje alltid er like populære, er det ingen i dette landet som har sett meir og difor har eit betre overblikk enn juryen. Det som var spesielt, og for mange av oss gledeleg i år, var at ingen stor og tung institusjon stakk av med det meste. I staden var det ei uvanleg god fordeling frå særs ulike produksjonsselskap og teater og med ei god geografisk spreiing. Sidan juryen ikkje tar omsyn til noko anna enn kvalitetskrava, tyder det at scenekunstnivået for tida er jamt høgt over heile landet.
Ettersom det under Heddadagane blei vist teater frå morgon til kveld, var det for den teaterinteresserte høve til å sjå fleire produksjonar om dagen. Parallelt med, og i samarbeid med Heddadagane var det også Norsk dramatikkfestival med ti produksjonar. Og Kloden (scenekunst for unge) synte i tillegg eit titals oppsetjingar i og i nærleiken av eit telt ved Nationaltheatret. På eit tjuetals scener fekk vi oppleve den store spennvidda det er i norsk teater for tida. Og Vega scene baud på den einaste premieren under festivalen, med «Manning er fri», ei etter mi meining framifrå framsyning om Chelsea Manning.
Heddadagane er også eit gedigent bransjetreff der det var fleire seminar og debattar. I Klassekampen måndag var det breitt referat frå «Kunst under press» om åtaka på det kunstnarlege ytringsrommet med utgangspunkt i framsyninga «Ways of seeing». Eit anna spørsmål som blei debattert, var streaming av framsyningar slik det blir gjort frå The Metropolitan Opera i New York. Ein del politikarar har fått det for seg at dette kan vere ein måte å spare pengar på, og nyttar honnørord som demokratisering og kunsten ut til folket for å selje inn ideen. Den blei tatt ganske ubønhøyrleg ned av Knut Alfsen frå Skodespelarforbundet og regissøren og dramatikaren Tyra Tønnessen.
Når festivalar tar til å leve sine eigne liv, er det eit prov på at dei er komne for å bli. I år dukka det også opp spinoffs som Off-Hedda, ein frynsefestival ganske på sida av det heile. Men sjølv om festivalen openbert er komen for å bli, står han likevel ved eit viktig vegskilje. Dei to første åre fekk store og krevjande utanbys produksjonar gjeste hovudscena på Nationaltheatret. I år var det ingen av teatera i Oslo som fann scene til anna enn mindre gjestespel. Det var eit stort sakn, og bør ikkje bli ei vane. Då kan det fort feste seg eit inntrykk av at store oppsetjingar er noko ein driv med i Oslo, medan regionteatera spelar monologar, forteljarteater og små produksjonar eigna for turné. Det er så avgjort ikkje eit rett bilde av eit Teater-Norge der det for tida skjer masse spennande både i det frie feltet og på regionteatera, og der mangfaldet og den geografiske spreiinga aldri har vore større.
(Kommentarartikkelen stod i Klassekampen onsdag den 19. juni 2019.)
SNIGLAR: Anders demonstrerer korleis ein hentar sniglane ut av huset med ein tannpirkar før ein et dei. FOTO: TRINE SLETVOLD
«Anno 2050» Verkstadhallen, Svartlamon, Trondheim Av Scenisk fiksjon AS v/Philipp Stengele, Cecilie Lundsholt, Anders Nybø, Elisabeth Topp og Synnøve Hatlen Regi: Philipp Stengele Scenografi: Anders Lilleby Lyddesign: Jonas Høgseth Videodesign: Anders Nybø Lysdesign: Philipp Stengele og Anders Nybø Med: Elisabet Topp, Synnøve Hatlen, Philipp Stengele og Anders Nybø
Kanskje ikkje verdas største scenekunst, og ei oppleving meir enn ei framsyning. Men «Anno 2050» gjorde likevel noko med deg, og ettersmaken var av dei heilt sjeldne.
Verda er i ferd med å gå til helvete, og for oss i vesten skjer reisa på første klasse slik at det er endå vanskelegare å innsjå realitetane. Om det ikkje skjer drastiske endringar i livsstil, forbruk, energibruk og co2-utslepp i løpet av kort tid, er scenarioa ganske dystre. Fleire forskarar har rekna tida rundt år 2050 som perioden då verknadane vil slå inn for fullt om vi held fram som i dag. Det er med utgangspunkt i desse dystre spådomane at det vesle nystarta produksjonsselskapet Scenisk fiksjon AS har laga framsyninga «Anno 2050» som hadde førpremiere på Verkstadhallen på Svartlamon i Trondheim måndag i samband med NTNU The Big Challenge Science Festival.
Publikum blir sleppte inn i fire grupper, og må alle ta på seg ein heildekkjande kjeledress før vi benkar oss på provisoriske møbel i det som syner seg å vere eit bomberom. Katastrofen har skjedd, litt uvisst kva og i kva omfang, men saman med våre leiarar, Elisabet (Topp) og Synnøve (Hatlen) blir vi instruerte om vårt nye tilvære, som viser seg å ikkje vare berre nokre timar eller dagar, men i månader og år. Innestengde og svoltne må ein prøve å greie seg som best ein kan, og etter kvart kjem Anders (Nybø) og Philipp (Stengele) også inn, og med dei ganske uventa matrettar.
Frå ei litt famlande opning der vi får høyre kor svoltne vi er, men ikkje kjenner og opplever det, og heller ikkje heilt får inn under huda kva for katastrofe som har skjedd, tek handlinga ei heilt anna retning når naturkokkane Philipp og Anders kjem inn. Før det er det blitt sendt rundt dei siste reminisensane av tradisjonell matproduksjon, – RSP-boksar (Reserve StridsProviant eller Daud mann på boks som han også kallast) utan at nokon eingong freista å smake. Tradisjonell matproduksjon er det slutt på, og det er forbode å ete kjøt og fisk. Skal ein overleve utan vanlege matforsyningar, må ein finne føda sjølv, og her får vi ein pedagogisk og nesten kulinarisk innføring i alt det spiselege og faktisk ganske gode som ligg rett framfor nasane våre. Og etter kvart stig nyfikna og eksperimenteringslysten også hjå publikum. Frå ulike gras- og bladsortar via røter, brennesle, sopp og tang, blir vi servert nydelege supper og ein tarespagetti før krona på verket er dampa sniglar. Det siste var på line med å ete blåskjel.
Samstundes som prøvesmakinga og tilreiinga tek til, og våre fire leiarar i bomberommet greier ut om det vi får servert, skjer det gradvis noko merkeleg i salen. Stemninga letnar, vi tek til å prate med og til kvarandre, kommenterer og utvekslar smaksopplevingar. Og om vi framleis ikkje kjenner svolten og avmakta etter to år i eit indre eksil, eller gleda ved atter å få lov å produsere barn, har serveringa gjort noko med oss, ikkje berre sosialt, men også med tanke på forståinga av matvaresituasjon og kva som finst rett framfor nasen din, rettar som i tillegg ikkje berre er etandes men faktisk ganske gode.
«Anno 2050 er kanskje ikkje så stor scenekunst, og det er truleg meir interessant som prosjekt enn teater. Men dt blei likevel ei heilt spesiell teateroppleving som etter kvart gjorde noko med deg. Ho fekk deg neppe til å endre livsstil over natta eller å bli vegetarianar, men det var i alle fall teater med særs god ettersmak.
RAMPELYS: Ganske ufriviljug hamna Chelsea Manning (Petter Winther) i ei offentlegheit ingen kan fatte konsekvensane av. FOTO: JOHNNY VAET NORDSKOG
«Manning er fri» Vega scene, Oslo Av Anders Budde Christensen Omsett av Henriette Vedel Regi: Line Heie Hallem Scenografi, lysdesign: Ingrid Skanke Høsøien Kostymedesign: Ida Toft Lyddesign: Bård Kleppen Watn Koreografi: Anne Katrine Fallmyr Med: Petter Winther
Intenst, velspela, godt og politisk forteljarteater om ei sak vi ikkje må la gå i gløymeboka.
Det er Heddadagar i Oslo denne veka og i tillegg til at folk i hovudstaden får høve til å sjå eit rikt utval av dramatikken frå heile landet, er det også duka for premierer. I går var det norgespremiere på det danske stykket «Manning er fri» på Vega scene, og det blei ei særs sterk oppsetjing som flest mogeleg bør få med seg.
Dei fleste kjenner historia om den amerikanske soldaten Bradley Manning som for åtte år sia risikerte dødsstraff for å ha varsla verda og ålmenta om grufulle overgrep frå amerikansk side i krigen i Irak. Han blei med dette ein av verdshistorias viktigaste varslarar på line med Carl von Ossietzky, Daniel Ellsberg, Mordechai Vanunu og Edward Snowden. Vi veit også at Bradley Manning i løpet av fengselsopphaldet skifta kjønn og nå heiter Chelsea, og at noko av det siste Barack Obama gjorde før han gjekk av som president, var å avkorte straffa hennar slik at ho blei sett fri i mai 2017. Og så har vi kanskje fått med oss at ho nå er fengsla att for ringeakt for retten etter å ha nekta å vitne for ein storjury i saka mot Julian Assange. Men dette er berre dei overflatiske nyhendemeldingane, og seier lite om kva val som låg bak handlingane hennar, og kva for menneskelege kostnadar slike val medfører for eit lite og einsleg menneske som i tillegg til dei verdspolitiske aspekta ho set i spel, også slit med langt meir personlege og indre konfliktar.
Den danske skodespelaren og dramatikaren Anders Budde Christensen har sjølv møtt Manning. På grunnlag av dette møtet og nitide studiar av historia hennar har han skrive eit teaterstykke som han sjølv for tida framfører i Danmark. Nå har den relativt nyopna Vega scene i Oslo fått omsett manuset til norsk, og i regi av Line Heie Hallem og med Petter Winther som Bradley/Chelsea, var det norgespremiere fredag til fullsett sal og stor begeistring frå publikum.
På ei så godt som nake scene, berre med ein mobil lysrigg og med utsøkt og god lyssetjing, møter vi Bradley Manning (Petter Winther) som etter kvart blir Chelsea Manning. Framsyninga er eit forteljarteater der Winther fortel Mannings historie frå barndom og oppvekst i ein knøttliten by i Oklahoma, flytting med mora til Wales nokre år før ho som syttenåring reiste attende til USA der ho levde eit noko omskifteleg liv før ho som tjueåring verva seg til hæren for å få gratis utdanning. Ho rekna seg rett nok som ein patriot, men hadde for lengst synt at ho var kritisk til invasjonen i Irak. For oss i Norge kan det å verve seg til ein hær ein er kritisk til oppfattast som eit merkeleg og litt sjølvmotseiande val, men i USA der utdanning i hovudsak er eit gode for dei rike, er slikt slett ikkje uvanleg. Ho sleit seg gjennom rekruttskole med mobbing og fysiske utfordringar, før ho etter kvart blei etterretningsanalytikar og stasjonert i Irak. Der fekk ho tilgang til sjokkerande opplysningar som ho meinte ålmenta fortente innsyn i, og freista å få innpass hjå og kontakt med store seriøse aviser som Washington Post og The New York Times. Men dei var tungrodde og problematiske, og ho enda opp, litt motviljug, med å sende fleire tusen graderte dokument til Julian Assange og WikiLeaks. I tillegg til den vidgjetne videoen som syner drapa av to journalistar frå Reuters. Og resten er historie, vil ein så kunne seie. Men det er ikkje sant. For denne framsyninga fortel så mykje meir. Ho tek til med Mannings problem med kjønnsidentitet heilt frå barndomen og til ho i fengselet valde å bli Chelsea. Og ho fortel utførleg om dei heilt uverdige soningsforholda ho fekk etter fengslinga, forhold som kunne ha knekt den mest psykisk sterke. Christensens tekst er veldokumentert, intens og god, og Henriette Vedels omsetjing er til eit naturleg og godt, munnleg norsk.
Framsyninga er som sagt eit forteljarteater der Winther framfører historia både i første og tredje person med heilt saumlause skift slik at han både fortel om Bradley og Chelsea og framstiller dei. I kakifarga klede, som illuderer soldaten, men også den litle og relativt anonyme hovudpersonen, nyttar Winther heile scena, men utan store geberdar. Det einaste scenografiske elementet er ein stor mobil lysrigg som både blir nytta til lyssetjing, stengsel, og til det litle buret som var cella hennar i alt for lang tid. Winther fortel lågmælt og utan mygg, og trass i den store scena, gjer dette at vi kjem nær på personen og dei vala ho tok og kva for kvalar ho hadde. Petter Winther var utdanna for berre fire år sia, og etter det har eg sett og meld han i fem roller på like mange forskjellige teater. Ved sia av å vere skodespelar, er han også illustratør, songar og komponist, og i denne oppsetjinga viste han seg også som ein framifrå dansar. Dette multitalentet kom godt med i ei ekstremt tekstrik oppsetjing på nesten to timar utan pause der det er Winther og berre han det dreier seg om. For å halde oppe dramaturgien og merksemda frå publikum, er det godt å ha mange fasettar å spele på, og det registeret syner Winther. Då Manning sat som mest isolert i cella, som i røynda var eit bur, hadde ho forbod mot det meste, også fysisk trening. Ikkje eingong situps eller pushups var lov. Men advokaten hennar fann eit smotthol i lova, for dans var ikkje forbode. Og som eit kjærkome brot, presenterer Winther ekspressiv dans (som det sikkert ikkje var plass til i buret), og som på illustrerande vis fekk fram alt det innestengde i livet og kroppen hennar.
Line Heie Hallem, for lengst ein velmerittert skodespelar som eg har hatt gleda av å sjå og melde i mange ulike oppsetjingar, debuterer her som regissør. Det gjer ho med stålkontroll. For å presentere eit nærare to timar langt forteljarteater på ei stor og tilnærma nake scene, utan daudpunkt og heile tida med dramaturgisk stigning, er ikkje enkelt.
«Manning er fri» er ei intens og velspela framsyning som i ein særs god tekst fortel ei viktig og både personleg og politisk sterk historie om eit lite menneskes umenneskelege mot, trass i alle dei menneskelege og fysiske kostnadane vala hennar førte med seg.
