Amund Grimstad

TEATER

Les Misérables
Av Alain Boublil og Claude-Michel Schönberg
Omsett av Bjørn Endreson
Regi: Bjørn Sæter
Koreografi: Lindsay Dolan
Scenografi: Per-Olav Austdahl
Kostyme: Mia Runningen
Arrangement og musikalsk leiing: Åsmund Flaten og Trond Hustad
Med: Erik Wenberg Jacobsen, Paul Ottar Haga, Evelyn Jons, Stephen Brandt-Hansen med fleire
Trøndelag teater – hovudscena

Les Misérables er Trøndelag teaters størst løft nokon sinne. Og la det vere sagt med ein gong; det ber!

Les Misérables har alt. Stykket er, ikkje utan grunn, blitt kongen av musikalar, og eg kjenner knapt nokon som ikkje har vore i London (eller ein annan by for den del) og sett han minst ein gong. Mange var det og som fekk med seg framsyninga på Det norske for atten år sia. Oppsettinga er allemannseige, og korkje publikum eller dei som sit på rettane vil ha tukling med originalen. Alt skal godkjennast frå omsetting, musikalske arrangement, kostyme, scenografi og til detaljar som skrifttypane i programmet! For eit stykke som mellom anna handlar om at det er rett å gjere opprør, blir denne ekstreme kontrollen temmeleg paradoksal. Og det er sjølvsagt ein enorm kunstnarleg utfordring for dei som vil noko meir enn å lage norske blåkopiar. Trøndelag teater har likevel fått lov til ei viktig endring ved at orkesteret er redusert frå 24 til 12, og det har resultert i nye arrangement. Når eg nyttar så mye plass på å skrive om detaljstyringa frå London, er det for å gjere tydeleg at rammene for å sette opp denne musikalen er atskillig snevrare enn for vanleg dramatikk, og det er med dette som bakgrunn ein må vurdere oppsettinga.

Dei fleste kjenner historia som er basert på boka Les Misérables av Victor Hugo, ein av dei første store sosiale og politiske romanar som skildra fattigfolk og undertrykte som heile menneske som gjorde rett i å gjere opprør. Eg har freista å lage eit stutt resymé for dei uinnvigde, men denne historia er så omfattande og mangefasettert, og intrigen så komplisert, at det er umogeleg på avgrensa plass. Difor berre ei stikkordsmessig oppsummering (som likevel blir lang nok) for å sette tid, stad og noko av tema. Vi er i det revolusjonære Frankrike rett etter Napoleonskrigane og før Pariskommunen. Jean Valjean (Erik Wenberg Jacobsen) har sete 19 år i fengsel for å ha stole eit brød, og blir sett fri med meldeplikt til den meir enn nidkjære politimannen Javert (Paul Ottar Haga). Gjennom fire tablå møter vi vår mann att i ulike sosiale, kjenslemessige og politiske settingar. Gjennom ei skilsettande oppleving med ein biskop som syner Valjean nåde for første gong, bestemmer han seg for å bli eit godt menneske, og neste gong vi ser han att, har han arbeidd seg opp til å bli ordførar og fabrikkeigar. Men fortida og politimannen Javert innhentar han stadig, og han blir heile tida stilt overfor eksistensielle avgjerder. Bakteppet er fattigdom, revolusjon, kjærleik, hemn, svik, nåde og alt som skal til for å lage god dramatikk.

Bjørn Sæter har ansvaret for regien. Jamvel om rammene er tronge, så er det rom for ei viss dramaturgisk tilpassing som til dømes kva for vekt ein legg på dei ulike tablåa. Oppsettinga er stram, det er imponerande sceneskift, det er synkront til det fullkomne, og det er ei god blanding av suggererande masseopptrinn og rolege passasjar. I det store og heile kjem Sæter meir enn godt frå arbeidet. Men på nokre område kunne dette ha vore gjort annleis. Historia er mangslungen og intrigen komplisert, og du skal følge godt med for å få med alt. Ei tidleg scene der Fantine, ei av dei tilsette i fabrikken til Valjean, blir sparka av di ho ikkje lar formannen få vilja si, er heilt avgjerande for dei seinare vegvala til Valjean. Han meiner han svikta Fantine, og nærast som eit sonoffer tek han på seg oppgåva å fostre dottera hennar. Denne scena blir berre ei av mange i ei slags vareopptelling der det i starten går litt over stokk og stein før framsyninga finn roen og rytmen og kjem i gong. Les Misérables er, i tillegg til å vere eit mektig revolusjonsepos, også eit stykke om viktige eksistensielle val og trua på menneskeverdet og det gode i mennesket. Når Valjean gong etter gong tar tunge avgjerder, og når Javert etter kvart tar livet sitt, så er dette dramaturgiske høgdepunkt som i denne oppsettinga ikkje blir gitt nok rom og som endar opp i ei samling av likt og ulikt. Berre når Valjean oppdagar sin komande svigerson sterkt skadd på barrikadane, får Jacobsen tid og høve til verkeleg å få fram kjenslene. Eg stiller og spørsmål ved framstillinga av ekteparet Thénardier som overspela og parodiske i staden for det ynkelege krapylet dei i røynda er.

Les Misérables er ei mektig framsyning med store flotte masseopptrinn jamvel om ensemblet ”berre” tel 27. Ein stor del av æra for dette skal koreografen Lindsay Dolan ha. Det er velkoreografert, men likevel halde i diskrete taumar. Men det verkeleg spektakulære ved denne oppsettinga, er scenografien. Per-Olav Austdahl har gjort eit imponerande arbeid med effektiv bruk av dreiescene, ei fast bakgrunnskulisse, og alt det teaterverkstaden kan stille til rådvelde. Utan å bli pålessa, er det hyppige og presise sceneskift som gir akkurat den rette bakgrunnen. Med fabelaktig hjelp av lysdesignaren Eivind Myren tryllar Austdahl fram situasjonar og stemningar. Det gjer også Åsmund Flaten og Trond Hustad som er musikalske leiarar og har nyarrangert det heile for mindre orkester.

Trøndelag teater har hatt ein tendens til nynorskfobi, men heldigvis ikkje denne gongen. Teatret har nytta den eminente nynorskomsettinga til Bjørn Endreson, og det gjer tekstane meir songbare. Aktørane finn seg vel til rette i språkdrakta og det er faktisk uråd å høyre at Evelyn Jons (som spelar Fantine) er svensk. Ensemblet er veldrilla og kan sine saker. Ikkje minst er det fylt av særs gode songarar frå dei yngste amatørane til den det heile dreier seg om. Erik Wenberg Jacobsen er komfortabel og trygg i rolla som Valjean og har ein stemmeprakt og eit register som er imponerande. Han er først og fremst songar, men i tidlegare roller som Judas i Jesus Christ, og sist som Che Guevara i Evita, har han synt særs gode taktar også som skodespelar. Her slår han ut i full blomst. Vi ser det til dømes i det tidlege møtet med biskopen og nåden der Jacobsen ikkje seier stort, men der vi les det heile i andletet hans. Og samspelet med Paul Ottar Haga, som har motsett bakgrunn og først og fremst er skodespelar, er særs fruktbart. Haga syner seg som ein meir enn habil songar, og dei to står utmerka til kvarandre. Stephen Brandt-Hansen har same bakgrunn som Jacobsen, og har i fleire tidlegare oppsettingar slite som skodespelar. Her verkeleg trør han til som leiar for dei revolusjonære studentane i Paris i oppsettingas mektigaste og mest suggererande scene. Det er uråd å nemne alle i eit ensemble som struttar slik av energi og speleglede. Men ein verkeleg bonus var det å sjå og høyre den berre elleve år gamle Samuel Lilleberg Suphellen i rolla som Gavroche. I eit fyrverkeri av ei rolle tok guten salen med storm og sjarmerte oss alle trill rundt!

Trøndelag teater har gjort sitt største kunstnarlege og økonomiske løft nokon sinne med denne oppsettinga. Interessa er så stor at framsyninga alt i realiteten er utseld. Det er likevel godt å kunne melde at det kunstnarlege også er meir enn berekraftig. Det er blitt ei heilstøypt framsyning med stort trøkk, velkoreografert, med godt spel og først og fremst framifrå musikalske og songlege prestasjonar.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 27. februar 2006)

TEATER

FANTASTISKE PEPSI LOVE
Av Frode Sander Øien
Musikk: Hans Magnus Ryan
Regi: Jon Tombre
Scenografi og kostyme: Per Kristian Solbakken
Foto/video: Charlotte Blom
Med: Kyrre Hellum, Evy Kasseth Røsten, Cici Henriksen med fleire

Trøndelag teater – Studioscena

Premiera på Fantastiske Pepsi Love av Frode Sander Øien gav lovnadar om ein forfattar som har forstått mye av dramatikkens eigenart utan før å ha skrive for teater.

Trøndelag teater har eit prosjekt for å få fram ny norsk dramatikk. Det er eit meir enn prisverdig tiltak, for det er mange dyktige forfattarar der ute. Ein av dei heiter Frode Sander Øien. For fem år sia gav han ut boka Fantastiske Pepsi Love. Nå har han sjølv dramatisert boka for teater, og fredag var det urpremiere.

For meg blei dette ein slags Short Cuts på teater; mange ulike historier som dels grip inn i kvarandre, men som først og fremst skildrar ein ungdomsgenerasjon på leiting etter haldepunkt i livet, – etter kjærleik, karriere og den kortvarige gleda i dopen for å nemne nokre av tema vi er innom. Og det er skilsmissebarna som kan fortelle om ein foreldregenerasjon som svikta. Dette er teater om, for og av ungdom, – meir trur eg ikkje det er verd å seie om handlinga. For det er eigentleg ikkje innhaldet i seg sjølv som gjer dette så bra, men dei bilda forfattaren saman med skodespelarar, lyd, lys, projeksjonar, scenografi og regi greier å mane fram. Det er sjeldan å sjå ei framsyning som så klårt er ei verkeleg syntese av alle dei før nemnde elementa.

Per Kristian Solbakken sin scenografi er naken, kald og nesten steril, men i samspelet med lysdesignen til Eivind Myren og ikkje minst foto- og videoillustrasjonane til Charlotte Blom, blir det skapt eit utal ulike scener utan forstyrrande sceneskift. Musikken til Hans Magnus Ryan er tidvis nesten suggestiv, og gir driv og framdrift i oppsettinga. Det i hovudsak særs unge ensemblet ser ut til å finne seg vel til rette i stoffet, og går ut og inn av dei mange ulike rollene ubesværa og med høg presisjon. Den berande figuren er Joakim, spela av Kyrre Hellem. Han er kanskje den mest stillferdige på scena, men likevel særs tydeleg og tilstades. Evy Kasseth Røsten gir ei uvanleg sterk tolking av livet på catwalken, og Cici Henriksen viser at det lågmælte spelet ofte kan vere det mest synlege.

Jon Tombre har regien, og her ser ein klåre spor frå suksessframsyninga Lilleskogen for to år sia. Der Øien ikkje når heilt fram, kompenserer Tombre, og stundom er regissøren meir synleg enn forfattaren. Oppsettinga er stram, det er utmerka personinstruksjon og særs god timing. Men det manglar ein dramatisk nerve. Det er for mange historier, det skortar ein del på dramaturgien og oppsettinga blir litt uforløyst. Men for all del, – Frode Sander Øien er ein lovande debutant. Han er ingen ferdig dramatikar, men syner tydeleg at han er ein forfattar som skjønar scenespråket og som tenker i bilde og tablå.. Det er godt å vite at Øien alt skriv på eit nytt stykke for Trøndelag teater.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 6. februar 2006)

Tunn tekst, ganske overspela, for lite regi, men likevel ikkje heilt utan underhaldningsverdi.

For snart fem år sia sette tre kvinnelege skodespelarar ved Trøndelag teater opp ein leiken kabaret – Fordi jeg fortjener det – om godt vaksne kvinnfolk som framleis kjenner hormona og lysta. Det blei ein kjempesuksess, og då er det ofte freistande å lage ein oppfølgar. Som kjend er ikkje det alltid like vellukka, og sjølv om Mona Jacobsen og Helle Ottesen nå har fått manushjelp av Anne B. Ragde, burde dei nok ha arbeidd meir med stoffet både tekstmessig, dramaturgisk og ikkje minst når det gjeld regien. Dei siste åra har det kome ein flaum av filmar, såpe, teater og you name it om godt vaksne kvinnfolk. Frå den sjølvironiske foreininga Kuklaus Klan, via Vaginamonologar og kvinner på randen av det meste, til dramaserien Frustrerte fruer. For ein teatermeldar som i denne samanhengen er utstyrt med feil kjønn, gir det eit innblikk i det vi menn bruka å kalle garderobeprat, og som syner at kvinner også kan være vulgære, kåte, plumpe og grove. Ja, tidvis overgår dei det meste eg har høyrt i herregarderobane. Dette er sjølvsagt flott og kan være særs underhaldande. Men det skal gjerast intelligent og med fingertippkjensle for å vere artig i lengda. Slik er diverre ikkje denne kabareten.

Vera (Mona Jacobsen) og Lillebitten (Helle Ottesen) er båe fråskilde og ganske desperate. Dei berre MÅ ha det, og DET er i denne samanhengen ikkje noko meieriprodukt! Situasjonen og dialogen er særs føreseieleg, og blir i tillegg skjemma av ein mistillit til teksten som gir seg utslag i høgrøsta overspel. Dette er stoff som det er lett å kjenne seg att i, og sjølvsagt er det artige poeng her, men framsyninga hadde vore ganske tunn, var det ikkje for at Gloria (Marianne Meløy), som er Veras moralistiske, halvblinde og langt frå fikse dotter frå eit ekteskap i Bodø, dukkar opp på ferie frå bibelskule og flanellografistudiar. Ho tilfører oppsettinga dimensjonar som delvis reddar prosjektet. Teksten er framleis like tunn, men Marianne Meløy har ein mimikk eg ikkje har sett på norske scener sia Arvid Nilssen, – ulike andletsuttrykk som kan romme heile romanar! Gudsordet frå landet tar livets skule på eit snautt døgn og går samstundes gjennom ein fullstendig metamorfose. Ho tar over scene, regi og heile showet i dobbel tyding, og gjer Vera og Lillebitten til statistar i eige husvære.

Kabareten er bunde i hop av gamle svisker og popsongar av ulike slag, og ikkje alltid like velvalt. Men Mona Jacobsen og Marianne Meløy framfører Harper Valley PTA i ei tapping som overgår alt eg tidlegare har høyrt. Og i ei språkdrakt som er endå dårlegare enn Terje Mosnes si omsetting! Her var det både buskis og sjølvironi som sat. Like høgt nivå var det diverre ikkje på resten. Jamvel om dette er blott til lyst og ganske upretensiøst, vil nok Trøndelag teater stå seg på å ha litt høgare kvalitetskrav.
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 9. januar 2006)

Om teatersjefen ikkje forstår det sjølv, bør nokon snarast fortelle han at han bør vurdere å ta denne produksjonen av plakaten så snart som råd!

Eigentleg burde eg vere rasande over at det er mogeleg å presentere noko så gjennomført dårleg og inkjeseiande som denne oppsettinga av Revisoren av Gogol på Trøndelag teater. Men eg kjenner at raseriet og indignasjonen først og fremst har gjort meg trist og ille til mote. Det må vere noko fundamentalt gale med kvalitetssikringa og leiinga ved Trøndelag teater, når dei kan presentere ei oppsetting som dette. Og eg føler oppriktig med alle dei dyktige skodespelarane som kvar kveld i veker framover må lide seg gjennom eit slikt lågmål.

Då Nikolaj Gogol skreiv komedien Revisoren for 170 år sia, la han handlinga til ein liten plass på landsbygda i tsar-russland der den lokale leiinga hadde gått fullstendig av hengslene, og der korrupsjon og maktmisbruk var rådande. Til staden kom ein revisor for å granske tilhøva, og ettersom han reiste inkognito, blei alle framandkarar sett på som ein mogeleg inspektør som ein måtte stelle pent med. Revisoren er ein forvekslingskomedie i same gate som Holberg sine komediar, og med same mål. – å gjere narr av menneskeleg dårskap. Instruktør Yngve Sundvor har freista å omarbeide dette til moderne og lokale forhold, men totalt utan fingertippkjensle. Handlinga er lagt til ein plass i Trøndelag som er til forveksling lik Trondheim, i ein scenografi som gir klåre assosiasjonar til Palmehaven, og med ei uendeleg rekke overtydelege, og etter kvart påtrengande hint om kor vi er. Byen er leia av eit fullstendig korrupt embetsverk der manglande kompetanse ser ut til å vere beste og einaste kriterium for å få jobb. I spissen for det heile er det ein valdeleg ordførar (Trond Høvik). Samstundes med at den meir enn lugubre Ivar Falsk-Aleksandersen (Øyvind Brandtzæg) kjem til staden, oppstår det eit rykte om at Økokrim har sendt ein revisor for å granske tilhøva i byen. Og så er vi gang.

Men i staden for å spele forvekslingskomedie, har Sundvor gjort dette til eit provinsielt lirum larum om nasegrus beundring for kjendisar, autoritetar og hovudstaden. Det kunne kanskje ha vore artig om det hadde vore godt laga, men her manglar ikkje berre det meste, men alt. Framsyninga er blotta for dramaturgisk oppbygging, demaskeringa blir ein parentes og eit antiklimaks, handlinga berre går og går utan at det skjer anna enn plumpe og pinlege opptrinn. Fleire av dei ser ut til å kome etter innfallsmetoden, og blir toppa av ei heilt umotivert avsynging av amerikanske svisker mot slutten. Nivået på humoren er så lågt at det ville kunne bli refusert på ein gjennomsnittleg russerevy. Det er korkje vågalt eller artig med pissing og onanering, og det er trist å måtte sjå erfarne og dyktige skodespelarar få roller der hovudattraksjonen deira er at dei runkar under ei kappe og syner fram brysta sine!

Scenografien til Even Børsum er det einaste formildande eg finn ved framsyninga. Ein lekker parafrase over Palmehaven der det heile til slutt kollapsar saman med det øvrige forfallet. Men i scenografien, som i stykket for øvrig, blir alt så tydeleg. Produksjonen er prega av ein grunnleggande mistillit til publikum der det meste er skrive med store bokstavar og repetert til det keisame. Og typegalleriet er så overspela at det blir pinleg. Av omsyn til publikum, teateret sitt truverd, og ikkje minst til skodespelarane, bør teatersjefen vurdere å ta denne oppsettinga av plakaten så fort som råd!
Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag 28. november 2005)

Rasende rebeller og andre reddharer
Etter fortellingar av Stig Claesson
Av Cirka Teater
Regi: Niels Peter Underland
Scenografi: Gilles Berger
Dokker: Tatjana Zaitzow
Kostyme: Ellen Karin Mæhlum
Musikk: Martin Smidt
Framført av Loan TP Hoang, Stian Hovland Pedersen og Anne Marit Sæther
Trøndelag Teater – Studioscena

Sjangerblanding, kjærleiksvegring og ein poetisk ballett for tannhjul og fastnøklar!

Med særs gode røynsler frå suksessframsyninga Kurt koker hodet, har Trøndelag teater nok ein gong invitert til samarbeid med den vesle teatergruppa Cirka Teater. Denne gongen er det blitt ein slags barneversjon av Short Cuts der tre ulike fortellingar av Stig Claesson blir fletta saman til ei historie. Oppsettinga er ei sjangerblanding der vi både får tradisjonelt teater, dokketeater og skuggespel. Og alt presentert i umiskjenneleg Gilles Berger-scenografi, i eit landskap som kan få både Teknisk museum og Reodor Felgen til å framstå som statistar.

Det er skraphandlar Alfred det dreier seg om. Alfred er ein figur som dokkemakar Tatjana Zaitzow har gitt eit meir enn levande uttrykk. Han er stappfull av sjenanse og hormon i ei blanding der blygskapen og redsla for kjærleiken til nå har vore sterkast. Skrotgjengen, dei tre aktørane på scena, er både dokkeførarar og venner av Alfred, og går ut og inn av dei ulike funksjonane velsynkronisert og utan at rollene blir vanskelege å tolke. Dei kjem til Alfred med alt mogeleg gamalt skrot. Til skraphandlaren kjem også den vakre Beate. Ho er minst like hormonell som Alfred, men langt dristigare og meir rett på sak enn vår mann. Beate legg att eit brev om at nå må Alfred skunde seg om dette skal bli noko av. Alfred gøymer seg, og vennene i skrotgjengen har ein time til å overtyde han om at det er rett å satse på kjærleiken. Det er til dette føremålet dei nyttar dei tre historiene frå Stig Claesson. Ettersom dette, trass i boblande kjærleik para med sterk kjenslevegring, likevel er barneteater, er det vel meir enn gitt korleis det går med Alfred og Beate til slutt, men vegen fram er fylt av gode anekdotar sprudlande framført av eit ensemble fullt av overskot og speleglede. Og den lykkelege avslutninga er så varm og poetisk at ho kan smelte stein. Trollmannen Gilles Berger framstår som den reine alkymisten der han får søppel og skrot til å bli vakkert som gull. Eit skuggespel med ballett for ørten fastnøklar og ein handfull tannhjul til vakker nyskrive musikk av Martin Smidt, blir eit lite spel i spelet, og ein kjempebonus til eit publikum som alt for lenge sia er fullstendig forført.

Som vanleg frå Cirka Teater er dette ei særs visuell oppsetting. Samarbeidet med Tatjana Zaitzow som dokkemakar har gitt ein ekstra dimensjon til det visuelle, og det har også kostyma til Ellen Karin Mæhlum. I Niels Peter Underlands regi er Rasende rebeller blitt ei konsentrert, velsynkronisert og mangefasettert framsyning som først og fremst vender seg til ungar på grunnskulenivå, men som har så mange kvalitetar at også ungdom og vaksne vil ha stor glede av denne produksjonen.

Amund Grimstad

(Meldinga stod i Klassekampen måndag den 21. november 2005)